Świadomość - Notatki - Psychologia, Notatki z Psychologia

Pobierz Świadomość - Notatki - Psychologia i więcej Notatki w PDF z Psychologia tylko na Docsity!                                                                                                                                               ŚWIADOMOŚĆ                     Pojęcie świadomości jest bardzo trudne do zdefiniowania i dlatego było  ono w historii filozofii i w historii psychologii przedmiotem licznych sporów.  Obecnie ustala się na ogół takie pojęcie, według którego świadomość jest  szczególnym rodzajem wewnętrznej reprezentacji rzeczywistości, jej wewnętrznym  obrazem , modelem , odbiciem . W literaturze inspirowanej przez cybernetykę  współczesną traktuje się świadomość jako proces informacyjny . polegający na  odbiorze informacji przez szczególnego rodzaju system kodowania oraz ich  wewnętrznym przetwarzaniu za pomocą wewnętrznych modeli i programów  działania.             Świadomość spełnia w działalności człowieka podstawową funkcję  orientacyjną i może ją spełniać dzięki temu , że ma ona charakter dynamiczny.  Wewnętrzna reprezentacja rzeczywistości w świadomości człowieka nie jest czymś  w rodzaju sztywnej kopii ukazującej rzeczywistość w sztywnym stanie , lecz  procesem czynnym , czynnością odkrywania rzeczywistości , spostrzegania i  wydobywania coraz to nowych jej aspektów. Daje się ona porównać nie tyle z  odbitką fotograficzną , ile raczej z obrazem telewizyjnym , który nawet przedmioty  statyczne ukazuje w sposób dynamiczny , krążąc nieustannie po ich obwodzie i po  ich powierzchni , wnikając w głąb i w ten sposób wydobywając coraz to inne ich  szczegóły , ukazując je z coraz innego punktu widzenia.   Świadomość nie jest jedyną formą odzwierciedlania rzeczywistości , lecz jej formą  szczególną , najwyżej rozwiniętą. Świat , w którym człowiek żyje i działa , może on  sobie uświadamiać zarówno jako całość , jak i różne jego fragmenty i aspekty .  Człowiek może sobie uświadamiać również własną sytuacje i różne jej elementy ,  przedmioty , osoby , procesy i stany rzeczy , ich cechy i wzajemne stosunki między  nimi. Może także uświadamiać samego siebie , swoje cechy i stany , swoje potrzeby i  swoje czynności oraz swoje miejsce w świecie. Fakt uświadomienia sobie lub  nieuświadomienia przez człowieka jego sytuacji , ma istotne znaczenie dla jej  kształtowania się oraz dla przebiegu zachowania się jej podmiotu.              Są dwie świadomości :   Aktualna –Zjawisko , które występuje w określonym momencie czasu   Latentna – Stan ,w którym człowiek ma możność uświadomienia sobie czegoś  , ale aktualnie sobie tego nie uświadamia ( każdy człowiek wie wiele rzeczy ,  ale aktualnie uświadamia sobie tylko niektóre z nich)    Istotną cechą świadomości jako wewnętrznego odzwierciedlenia  rzeczywistości jest jej charakter subiektywny  . Mówiąc że świadomość człowieka jest  subiektywnym odzwierciedleniem rzeczywistości   , mamy na myśli to , iż zależy  ono nie tylko od tego , jaka jest rzeczywistość , ale i od tego jaki jest człowiek.  Zależność obrazu świata  ,   jaki człowiek potrafi sobie wytworzyć , od niego samego  jest bardzo złożona. Jest to po pierwsze zależność od struktury i funkcjonowania  organizmu człowieka  ,   po drugie od jego organizacji psychologicznej , która jest  podłożem jego osobowości i od rodzaju jego potrzeb i działalności , po trzecie od  jego uczestnictwa wżyciu społeczeństwa , do którego człowiek należy.  Od przebiegu procesów mózgowych w części mózgu zwanej pniem mózgu  zależy ogólny stan aktywności nazywany stanem czuwania , który jest warunkiem  koniecznym do tego , aby mogły wystąpić zjawiska świadomości , zależy także stan  przytomności  , w którym człowiek zdolny jest do nawiązania kontaktu z  otoczeniem. Od struktury i funkcjonowania narządów zmysłowych i ich zakończeń  w korze mózgowej zależy z kolei sposób , w jaki rzeczywistość obiektywna  odzwierciedlana jest w świadomości , albo – inaczej mówiąc‐ modalność zjawisk  świadomości , sposób , w jaki zjawiska te są przez podmiot odczuwane.  W historii psychologii dużą rolę odegrało  rozróżnienie świadomości  ekstrospektywnej  i swiadomości introspektywnej. Różnica polega na tym że w  pierwszym wypadku człowiek koncentruje uwagę na przedmiocie swojej  świadomości , w drugim zaś na samym akcie świadomości. Na przykład człowiek ,  który widzi stół , może koncentrować się albo na stole , starając się opisac to co widzi  , albo tez na własnym akcie spostrzeżenia , starając się opisać jak to jest kiedy się  spostrzega stół. Normalne nastawienie każdego człowieka jest nastawieniem  ekstrospektywnym , skierowanym na rzeczywistość .  W niektórych jednak  wypadkach występuje wyrazne nastawienie introspektywne , skierowane na same  zjawiska świadomości. Występuje ono częściej w zaburzeniach normalnych  czynności psychicznych np. u inwalidów , w przypadku pewnych nerwic. Człowiek ,  u którego wzrok lub słuch pogarsza się bardzo często zaczyna obserwować swoje  własne widzenie lub słyszenie . Informacje introspektywne jakich może on udzielić  w tych przypadkach lekarzowi mogą być bardzo pożyteczne. Od dawna zauważono  , że próba opisu własnego uczucia w odniesieniu do zjawisk emocjonalnych , bardzo  łatwo prowadzi do jego zaniku. Na przykład człowiek rozgniewany szybko się  uspokaja , jeśli potrafi zdobyć się na to , aby obserwować swój własny gniew.               Jedną z zasad klasyfikacji świadomości jest ich przedmiot. Rozróżniamy na  tej zasadzie wśród zjawisk świadomość wrażenia  , jako odzwierciedlenie  poszczególnych cech zmysłowych przedmiotów działających na nasze narządy  zmysłowe , spostrzeżenia jako odzwierciedlenie przedmiotów , zdarzeń lub stanów  rzeczy jako całości , jako odzwierciedlenie cech albo stosunków nie danych  zmysłowo oraz uczucia jako odzwierciedlenie osobistego stosunku przedmiotu lub  czegoś. Klasyfikacja zjawisk świadomości na zasadzie ich przedmiotu jest bardzo  nieprecyzyjna i w istocie opiera się na poczuciu językowym.  Innym ważnym rozróżnieniem zjawisk świadomości ze względu na ich przedmiot  jest rozróżnienie świadomości własnego ja i świadomości otaczającego świata. Każdy  człowiek pozostaje w różnorodnych związkach ze światem otaczającym , zachowując  swoje własne cechy , swoje własne potrzeby  i swoje własne cele .Jednakże może w  różnym stopniu uświadamiać sobie zarówno swoje związki z otoczeniem , jak i  zjawisk świadomości występujących u człowieka w określonym momencie czasu  nazywamy polem świadomości. Zależnie od rodzaju zjawisk świadomości wyróżnia  się różne rodzaje pól świadomości ,  np., pole widzenia , pole słyszenia , pole uwagi.  Pole świadomości człowieka może mieć różny zakres , przy czym zakres ten może  być u danej jednostki zmienny, może rozszerzać się lub zwężać , a także przesuwać z  jednego obszaru przedmiotu na inny. Na przykład przy zmęczeniu , zdenerwowaniu  , chorobie , napięciu emocjonalnym , obserwuje się często zwężanie się pola  świadomości .Pole świadomości posiada swoją strukturę  , która jest także zmienna.   Najdokładniej została opisana w psychologii przestrzenna struktura pola widzenia.  Pole widzenia jest mianowicie  zróżnicowane zawsze na figurę i tło. Figura  występuje w świadomości patrzącego wyraźniej niż tło i ma wyrazny kontur ,  którego nie ma tło. W niektórych wypadkach mogą następować zmiany struktury  pola , polegające na tym , że figura staje się tłem a tło figurą. Pole świadomości może  mieć także strukturę czasowa i logiczna. Liczba elementów dających się wyróżnić w  polu świadomości człowieka w określonym momencie czasu jest bardzo  ograniczona. Pod względem psychologicznym należy rozróżnić zbiory małe od  zbiorów dużych. Zbiory psychologiczne małe są to takie zbiory , jakimi człowiek  może operować mając w świadomości od razu wszystkie ich elementy. Nie  przekraczają one liczby 4‐6 , powyżej zaś tej liczby zaczynają się zbiory  psychologiczne duże. Mówiąc potocznie , człowiek nie potrafi myśleć o wielu  rzeczach od razu . W sytuacjach prostych , złożonych z małej liczby elementów ,  wystarczają czynności prostsze , natomiast sytuacje złożone , w których trzeba  uwzględniać dużą liczbę elementów , wymagają czynności bardziej złożonych lub  wieloetapowych. Oto kilka prostych przykładów opartych na wynikach badań  eksperymentalnych:  Człowiek potrafi ogarnąć jednym spojrzeniem 4‐5 elementów np. , od razu widzi , ile  ich jest , natomiast , jeśli liczba kropek jest większa , to chcąc odpowiedzieć na  pytanie , ile ich jest musi już je jakoś policzyć. Człowiek potrafi wyobrazić sobie  wieloboki o małej liczbie boków , takie jak trójkąt , czworobok czy pięciobok , ale już  z siedmiobokami ma pewne trudności , nie widzi bezpośrednio , ile jest boków , a  jeśli figura zniknie z jego pola widzenia , to nie potrafi jej sobie wyobrazić i może ją  sobie uświadomić jedynie pojęciowo. Człowiek potrafi powtórzyć bezpośrednio ze  słuchu 3‐5 liczb dwucyfrowych, ale jeśli szereg jest dłuższy , musi się go uczyć  sposób bardziej złożony. Również i w procesach myślenia i podejmowania decyzji  obserwujemy funkcjonalne zróżnicowanie zbiorów małych i dużych. Człowiek  potrafi rozważać równocześnie  3‐4  hipotezy, mając je wszystkie w świadomości ,  ale nie potrafi tego czynić , gdy liczba hipotez jest większa.  Podstawowa operacja przy zbiorach  dużych jest przekształcanie ich w zbiory małe ,  co jest możliwe na trzy różne sposoby. Najprostszym z nich jest ,,strategia reszty” ,  występująca np. , przy podejmowaniu decyzji wobec wielkiej liczby alternatyw.  Polega ona na tym , że człowiek nie rozważa wszystkich alternatyw od razu , lecz  wybiera z ich ogólnego zbioru małą liczbę alternatyw i na nich skupia swoją uwagę ,  a resztę pomija. Innym sposobem przekształcania zbiorów dużych w zbiory małe jest  reorganizacja percepcyjna pola widzenia , polegająca na grupowaniu elementów , tak  że zamiast z wielką liczbą elementów człowiek ma do czynienia  z małą liczbą ich  grup. Tak może się dziać np. przy uczeniu się przestrzennego rozmieszczenia  wielkiej liczby punktów.                   Istnieją dwie grupy metod badania zjawisk świadomości : metody  subiektywne i metody obiektywne. Metody subiektywne polegają na tym , że  podmiot , u którego występują badane zjawiska , sam je obserwuje i dokonuje ich  opisu. Metody te nazywamy metodami introspekcyjnymi. Metody obiektywne  polegają na wnioskowaniu o zjawiskach świadomości na podstawie ich przejawów  zewnętrznych . Metody introspekcyjne nazywane są także metodami bezpośrednimi  , zaś metody obiektywne metodami pośrednimi. Wszystkie znane dotychczas  metody badania zjawisk świadomości są metodami zawodnymi , a twierdzenia na  nich oparte mają stosunkowo niski stopień prawdopodobieństwa , dlatego tez sa one  poddawane częstej krytyce przez metodologów nauki. Najpoważniejszy zarzut  metodologiczny dotyczy słabej sprawdzalności twierdzeń uzyskiwanych za pomocą  tych metod. Główne zarzuty przeciw metodzie introspekcyjnej dotyczą jej małej  wartości w zakresie twierdzeń o cechach modalnych zjawisk świadomości , ich  wewnętrznego ,,wyglądu” , w jakim jawią się one przeżywającemu je podmiotowi.  Jeśli ktoś zeznaje , że jest mu smutno , to trudno sprawdzić  , czy jest mu smutno  naprawdę  , czy tylko tak mówi .Ponieważ cechy modalne zjawisk świadomości  pozostają w bardzo ścisłym związku ze strukturą anatomiczną układu nerwowego  oraz z procesami chemicznymi i fizycznymi , które w nim zachodzą , w miarę  postępów  wiedzy o strukturze i czynnościach układu nerwowego umacniają się też  podstawy naukowe twierdzeń o cechach modalnych zjawisk świadomości. Sytuacja  metodologiczna w zakresie treści świadomości jest o wiele lepsza od sytuacji w  zakresie jej cech modalnych. Introspekcja może być stosowana również do badania  treści zjawisk świadomości , np. kiedy kogoś pytamy o to, co spostrzega , o czym  myśli , czego się boi itp. W tym wypadku nawet twierdzenia jednostkowe są  łatwiejsze do sprawdzenia. Sprawdzanie polega tu głównie na porównywaniu treści  zeznań introspekcyjnych z treścią zachowania się zewnętrznego i z obiektywnym  stanem rzeczy. Jeśli czyjeś zeznania introspekcyjne są wyraznie sprzeczne z dającym  się stwierdzić obiektywnym stanem rzeczy ,np. jeśli ktoś zachowuje zupełną  obojętność w sytuacji tragicznej albo tragizuje w sprawach błahych , to możemy  przypuszczać , że zachodzą tu jakieś zakłócenia , czasem o charakterze  patologicznym. W praktyce psychiatrycznej i klinicznej tego rodzaju niezgodności  mają ważne znaczenie diagnostyczne. Podobny sposób o treści świadomości  człowieka można wnioskować na podstawie zgodności lub niezgodności jego  zachowania się z sytuacją , z jej obiektywnie dającymi się ustalić elementami i  stosunkami. Jeśli ktoś wchodząc do pokoju idzie w kierunku ściany , a nie w  kierunku znajdujących się tam osób , może to świadczyć o jakimś zakłóceniu jego  procesów orientacyjnych i każe przypuszczać , że albo on czegoś nie widzi , albo  czegoś nie rozumie.                     Społeczny charakter zachowania się i świadomości jednostki nie wypływa  Jednak tylko z historii jej współżycia z najbliższym otoczeniem , lecz wynika również  z faktu , że zarówno życie jednostki , jak i jego otoczenia jest wynikiem i cząstką  społeczno‐kulturowej historii społeczeństwa , a nawet ludzkości. Funkcja  znaczeniowa konkretnych przedmiotów i zdarzeń zachodzących w otoczeniu , a  także konkretnych wypowiedzi słownych konkretnych osób jest tylko szczególnym  przypadkiem i szczególną konkretyzacja podstawowej roli , jaką w historii ludzkości  i rozwoju jej kultury odgrywają narzędzia , głównie narzędzia pracy. Istota funkcji  jaka spełniają znaki , zarówno przedmiotowe jak i językowe , jest ich funkcja  narzędziowa. Mowa rozwinęła się również przede wszystkim jako narzędzie  porozumiewania się ludzi w procesie pracy , a wytwory pracy ludzkiej spełniają rolę  narzędzi w zaspokajaniu potrzeb ludzkich. Zarówno w mowie , jak i w wytworach  kultury materialnej zostało utrwalone olbrzymie doświadczenie przeszłych pokoleń  ludzkości , świadomość społeczna. Istota rozwoju jednostki polega na tym , że  przyswaja sobie ona ten dorobek , ucząc się przede wszystkim odczytywać  kulturalno‐społeczne znaczenie wytworów kultury materialnej i werbalnej.  Świadomość jednostki przeniknięta jest świadomością społeczną. Dlatego tez pojęcie  świadomości nie jest równoznaczne z pojęciem psychiki : o zjawiskach psychicznych  można mówić od chwili , gdy podmiot , człowiek lub zwierze zaczyna kierować się  w swoim zachowaniu znaczeniami a nie tylko cechami fizycznymi przedmiotów, ale  o zjawiskach świadomości można mówić jedynie u człowieka , u którego ma ona  charakter społeczny.                                Bibliografia:  Psychologia  ‐ Tadeusz Tomaszewski Warszawa 1977r