Podstawy działalności samorządu terytorialnego - Notatki - Finanse publiczne, Notatki z Finanse publiczne

Pobierz Podstawy działalności samorządu terytorialnego - Notatki - Finanse publiczne i więcej Notatki w PDF z Finanse publiczne tylko na Docsity! Podstawy działalności samorządu terytorialnego 1.1. Istota i rola samorządu terytorialnego w demokratycznym państwie Chcąc zapewnić sprawność realizacji zadań oraz właściwą alokację środków i zasobów publicznych, państwo tworzy struktury oraz podmioty mające wspierać sferę regulowania i zarządzania częścią spraw publicznych. Dlatego też nastąpiło wyodrębnienie ze struktur państwa jednostek samorządowych. Zycie człowieka wiąże się z przynależnością do społeczności. Samorząd opiera się na ustalonym prawem zakresie kompetencji do „zawiadywania własnymi sprawami, samodzielne i niezależne w zakresie administracji państwowej (publicznej), a także samodzielne wykonywanie pewnych funkcji państwa o charakterze administracyjnym. Samorząd terytorialny jest wyodrębnioną terytorialnie i zorganizowaną grupą społeczną, posiadającą własne, niezależne organy związane z realizacją zadań na rzecz tejże grupy społecznej, działającą samodzielnie w zakresie wyznaczonym prawem, podlegającą nadzorowi i kontroli określonych prawem, wchodzącą w skład administracji publicznej. Samorząd terytorialny jest do realizacji swoich zadań wykorzystuje środki publiczne. Wynika to z następujących przesłanek: 1. podjęcie się wykonywania zadań tylko o charakterze publicznym na rzecz społeczeństwa (zadań zbiorowych), 2. powiązanie budżetu jst z budżetem państwa, 3. uzależnienie kompetencyjne od organów rządowych, 4. występowanie stosunków finansowych między samorządem terytorialnym oraz państwem i społeczeństwem, 5. przekazanie do finansowania z budżetu samorządu terytorialnego zadań leżących w gestii administracji państwowej, 6. podleganie nadzorowi państwa. Cechą samorządu terytorialnego jest jego samodzielność. Samodzielność jst występuje w ujęciu: 1) prawnym, co wynika z porządku prawnego, zgodnie z którym jst została wyposażona w osobowość prawną, co wiąże się z niezależnością i stanowieniem o własnych sprawach; 2) politycznym – jest to prawo do wyboru kierunku działania zgodnego z ideą polityczną określonej partii lub organizacji, który jest związany bezpośrednio z koncepcją życia społeczności lokalnej, realizacją swobód i praw obywatelskich, działaniami prospołecznymi itp. jest on również związany z prawem wyborczym i możliwościami zawierania porozumień i związków; 3) gospodarczym, co jest związane z realizacją zadań i prowadzeniem działalności gospodarczej; 4) organizacyjnym, co jest związane z przyznaniem prawa do tworzenia własnych organów, jednostek organizacyjnych i do obsadzania stanowisk. 5) samodzielność finansową, która polega na uzyskaniu przez organy jst prawa do decydowania o strukturze i wysokości dochodów oraz o rodzajach i rozmiarach wydatków. Cechą samorządu terytorialnego jest systematyczne tworzenie warunków do powstawania inicjatyw społecznych. Są one podstawą funkcjo- nowania społeczeństwa obywatelskiego, dają poczucie więzi społecznych i skłaniają do odpowiedzialności. Dzięki wspieraniu inicjatyw społecznych obywatele utożsamiają się z daną społecznością i tworzą klimat do rozwoju społecznego i gospodarczego. Cechą samorządu terytorialnego jest subsydiarność. Oznacza ona, że żadna władza nie powinna przeszkadzać osobom, ani grupom społecznym w podejmowaniu decyzji i w prowadzeniu działań, które służą samorealizacji i dobru wspólnemu. Jst, a w szczególności ich organy, powinny podejmować wyłącznie te działania, z którymi jednostka lub grupa osób nie może sobie poradzić. 1.2. Organizacja samorządu terytorialnego w Polsce W sektorze finansów publicznych w Polsce funkcjonują trzy grupy podmiotów, zwane podsektorami. Są to podmioty rządowe, stanowiące podsektor rządowy, podmioty samorządowe, stanowiące podsektor samorządowy, oraz podsektor ubezpieczeń społecznych. Podstawowymi podmiotami podsektora samorządowego są: samorząd województwa, samorząd powiatowy, samorząd gminny. Tworzy się je na mocy rozporządzenia Rady Ministrów; na tej samej postawie można je również łączyć, dzielić lub znosić. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Oznacza to wykonywanie określonych zadań w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Działalność jst prowadzona jest w oparciu o statut, który jest uchwalany po uzgodnieniu z Prezesem Rady Ministrów. Statut określa organizację wewnętrzną i tryb pracy rady oraz komisji wyłonionych spośród radnych. Organami jednostek samorządu terytorialnego są organy: stanowiący, kontrolny i wykonawczy ( Wyszczególnienie Organ stanowiący Organ kontrolny Organ wykonawczy Województwo samorządowe sejmik województwa sejmik województwa zarząd województwa Powiat rada powiatu rada powiatu zarząd powiatu Gmina rada gminy rada gminy wójt, burmistrz lub prezydent miasta Tabela 1.2. Układ kompetencyjno-decyzyjny w jednostkach samorządu terytorialnego Wyszczególnienie Kierownik jednostki Jednostka wykonująca zadania Podstawowa jednostka organizacyjna, ., z pomocą której wykonuje się zadania Podstawowy organ wydający decyzje z zakresu administracji publicznej urząd marszal- Województwo samorządowe marszałek kawsk' + podległe jednostki organizacyjne urząd marszałkowski marszałek Powiat starosta starostwo powia- towe + podległe jednostki organizacyjne starostwo powiatowe starosta Gmina wójt, burmistrz lub prezydent miasta urząd +n y gminy ÷podlegie jednostki urząd gminy wójt, burmistrz lub prezydent miasta Organ stanowiący pracuje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego. Sesje nie mogą odbywać się rzadziej niż raz na trzy miesiące. Zadaniem jego jest stanowienie prawa miejscowego, przyczynianie się do rozwoju społeczno-gospodarczego, wybieranie i odwoływanie organu wykonawczego (wyłącznie dla powiatu i województwa) oraz skarbnika i sekretarza (dla wszystkich jednostek samorządowych), wytyczanie ram funkcjonowania organu wykonawczego. Organ stanowiący rozpatruje na sesjach wszystkie sprawy będące w jego kompetencji, należące do właściwości danej jst. Przebieg każdej sesji jest protokołowany. Organ wykonawczy jest wybierany i odwoływany przez organ stanowiąc w przypadku wyższych szczebli jst (powiaty i województwa). Liczba osób wchodząca w skład organu wykonawczego zależy od wielkości danej jst, organizacji pracy w urzędzie, zawartych porozumień koalicyjnych. W przypadku gminy organ wykonawczy jest wybierany w bezpośrednich wyborach powszechnych co cztery lata. Ma on prawo dobierania swoich najbliższych współpracowników, którzy wspomagają proces decyzyjny. Działalność jst podlega kontroli i nadzorowi. Kontrolę prowadzi się za pomocą stałych lub doraźnych komisji, które są wyłaniane spośród członków organu stanowiącego. Komisje powołane są do wykonywania określonych zadań. Zadania komisji określone są w statucie jst. J s t p rowadzą samodz ie ln ie gospodarkę f inansową w oparc iu o budże t , k tó ry je s t rocznym planem f inansowym ujmujący m dochody i wyda tki , ź ród ła s f inansowania def icy tu budże towego lub t eż okreś l a jącym przeznaczenie nadwyżki budże towej dane j j s t . Sekretarz prowadzi sprawy z zakresu organ izac j i i funkc jonowania j s t , sp rawuje nadzór nad wykonywaniem b ieżących zadań p rzez komórki organizacy jne urzędu i j ednos tk i o rganizacy jne , zapewnia mery toryczną i t echniczną obs ługę pos iedzeń o rganów, koordynuje p race związane z opracowywaniem projek tów aktów prawnych , w tym aktów prawa mie j scowego. Szczególny m zadaniem sekre ta rza je s t s twarzanie warunków umoż l iwia jących zapewnienie zgodnośc i z ogóln ie obowiązującymi przepi sami prawa ak tów prawa mie j scowego, s tanowionych przez organy jednostek samorządu te ry tor ia lnego, a także decyzj i o raz rozs t rzygnięć wydawanych i pode jmowanych przez komórki o rganizacy jne . Wykonuje również inne zadania w ramach uzyskanych upoważnień k ie rownika jednostk i , a w sy tuac j i j ego n ieobecnośc i osób zas tępujących go . Skarbnik pe łni ro lę g łównego ks ięgowego budże tu j s t . Skarbn ik sprawuje p ieczę nad gospodarką f inansową (za ca łość gospodark i f inansowej i p rawid łowym wykonaniem budże tu odpowiada k ie rownik j s t ) . Skarbnik zobowiązany jes t do kont rasygnowania dokumentów rodzących zobowiązania mają tkowe przez z łożenie podpisu na dokumentach. Czynność t a j e s t n iezbędna do os iągnięc ia skutecznośc i prawnej umów i oświadczeń wol i rodzących zobowiązania mają tkowe. Przys ługuje mu również p rawo odmowy kont rasygnaty wymaganej do sku tecznośc i czynnośc i p rawnej . Organizacja podsektora samorządowego ma t rzy szczeble : województwo samorządowe, powia t i gminę . Województwo samorządowe to j s t tworzona z mocy prawa przez mieszkańców województw, a także na jwiększa jednostka zasadniczego podz ia łu te ry tor ia lnego kra ju w ce lu wykonywania admini s t rac j i publ icznej . Zos ta ło ono powo łane z mocy us tawy o samorządzie wojewódz twa. Województwo samorządowe rea l izu je zadania własne, zlecone i powierzone. Powiat jest jednostką zasadniczego podziału terytorialnego. Obejmuje obszary graniczących ze sobą gmin albo cały obszar miasta. Powiat funkcjonuje w granicach województwa. Zadania powiatu nie mogą naruszać działania województwa samorządowego i gmin wchodzących w jego skład. Zadania realizowane przez powiat również wyznacza obowiązujące prawo. Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową działającą na odpowiednim terytorium. Gmina, w ramach przysługującego jej prawa, może tworzyć na swoim terenie jednostki pomocnicze, takie jak: sołectwa, dzielnice, osiedla. Gmina realizuje wszystkie zadania o charakterze użyteczności publicznej wskazane przez prawo. Gmina lub gminna osoba prawna może prowadzić działalność gospodarczą wykraczająca poza zadania o charakterze użyteczności publicznej wyłącznie w przypadkach określonych przepisami prawa. Podmiotami zależnymi, tworzonymi przez poszczególne jst, są jednostki organizacyjne. Mogą być one tworzone jedynie w formach przewidzianych ustawami. Jednostki budżetowe to jst. Jednostka budżetowa jest powoływana do realizacji zadań, których koszty są niewspółmierne do dochodów. Jednostka budżetowa prowadzi gospodarkę finansową według rocznego planu dochodów i wydatków, zwany planem finansowym. Jednostka budżetowa jest powiązana z macierzystym budżetem metodą brutto. Metoda ta polega na włączeniu do budżetu jst całości wpływów osiąganych przez jednostkę budżetową, jak również całości wydatków związanych z jej funkcjonowaniem'. Zakładami budżetowymi są jednostki, które odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania oraz pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych. Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy. Zakład budżetowy jest powiązany z budżetem macierzystym metodą netto. Metoda ta polega na włączeniu do budżetu tylko wyniku finansowego danej jednostki. W przypadku osiągnięcia zysku, nadwyżka jest skorygowana o zapas normatywny (jeżeli taki występuje) i odprowadzana do budżetu. W przypadku straty – to znaczy, kiedy przychody zakładu budżetowego nie pokrywają kosztów jego działalności może on otrzymać dotacje przedmiotowe na pokrycie tych kosztów. Wysokość tych dotacji nie może przekroczyć 50% kosztów działalności zakładu budżetowego. Gospodarstwem pomocniczym jest wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym i finansowym, część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna. Gospodarstwo pomocnicze pokrywa koszty swojej działalności z uzyskiwanych przychodów własnych. Podstawą gospodarki finansowej gospodarstwa pomocniczego jest roczny plan finansowy obejmujący przychody, wydatki stanowiące koszty działalności, rachunek wyników, stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem. Gospodarstwo pomocnicze jest powiązane z budżetem macierzystym zmodyfikowaną metodą netto. Metoda ta polega na włączeniu do budżetu tylko połowy wyniku finansowego danej jednostki po uwzględnieniu obowiązkowych obciążeń. Wynik finansowy podlega obowiązkowym obciążeniom fiskalnym. Fundusze celowe, zwane również parabudżetowymi, są funduszami typu budżetowego o charakterze celowym. Istota funduszu celowego polega na wykonywaniu zadania publicznego finansowanego nie bezpośrednio z budżetu, ale z wyodrębnionego funduszu zasilanego albo środkami publicznymi (dotacjami), albo dochodami własnymi. W przypadku powiatów i gmin fundusze celowe nie mają osobowości prawnej. Gospodarka finansowa opiera się na rocznym planie finansowym, który jest ujęty w budżecie jako akcie prawnym, ale do niego nie wchodzi. Jst mogą tworzyć podmioty zależne, do których należą spółki akcyjne oraz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Ich cechą jest prowadzenie działalności we własnym imieniu, na własne ryzyko i na własną odpowiedzialność w oparciu o przepisy kodeksu handlowego. W spółkach tych jst może być jedynym właścicielem, mieć większość udziałów lub pakiet mniejszościowy. Ich cechą charakterystyczną jest odrębność prawna, majątkowa i finansowa w stosunku do podmiotu założycielskiego. Zadania realizowane przez podmioty sektora publicznego można podzielić na trzy grupy: 1.zadania o charakterze ogólnopaństwowym - zadania z zakresu funkcjonowania administracji państwowej, administracji rządowej i samorządowej wraz ze służbami specjalistycznymi oraz zadania z zakresu wypełniania funkcji właścicielskich; budżetowanie, zarządzanie wielkością i strukturą długu, określenie rodzaju i efektów przeprowadzanych analiz. Przedmiotowy zakres zarządzania finansami w jednostce samorządowej to zarządzanie aktywami i pasywami z punktu widzenia skonsolidowanego bilansu rocznego sporządzanego przez tę jednostkę. Obszar zarządzania finansami w jst można wykorzystać cztery kryteria : Pierwsze kryterium dotyczy rodzajów decyzji podejmowanych w jst Są to: 1. zarządzanie majątkiem, 2. zarządzanie kapitałem, 3. kształtowanie relacji między majątkiem będącym w dyspozycji jst a kapitałami finansującymi go. Kryterium rodzaju działalności. Zgodnie z nim zarządzanie finansami można podzielić na: 1.operacyjne, związane z bieżącym zarządzaniem, działalnością i wykonywaniem zadań w jednostce samorządu, 2.Inwestycyjne, związane z realizacją nowych przedsięwzięć inwestycyjnych, inwestycji modernizacyjnych oraz restrukturyzacyjnych, a w szczególności przedsięwzięć prorozwojowych, 3.finansowe, związane z wykorzystaniem zewnętrznych źródeł finansowania działalności i przedsięwzięć w jednostce samorządu terytorialnego. Kryterium horyzontu czasowego można mówić o zarządzaniu: operacyjnym (bieżącym) oraz strategicznym. Czwarte kryterium to ryzyko. Ryzyka nie można wyeliminować z zarządzania finansami ale jego skutki należy minimalizować. Są dwa podstawowe obszary występowania ryzyka -ryzyko związane z bieżącymi decyzjami podejmowanymi w procesie zarządzania finansami, które może ujawnić się w danym, bardzo krótkim horyzoncie czasu, jak również może ujawnić się w przyszłości, - ryzyko związane z decyzjami dotyczącymi przyszłości; może mieć ono skutki w krótkim horyzoncie czasu, przede wszystkim jednak dotyczy przyszłych okresów. 2.4. Modele i style zarządzania finansami 1. Tradycyjne zarządzanie finansami Zarządzanie finansami w tym podejściu bazuje na wykorzystaniu: budżetu w układzie jednorocznym, planu finansowego oraz harmonogramu realizacji dochodów i wydatków. Decyzje finansowe w tym modelu podejmowane są intuicyjnie, bez wykorzystania nowoczesnych metod prognozowania i planowania finansowego. Często nakłady na realizację decyzji inwestycyjno-rozwojowych są większe niż możliwości finansowe. Wynika to z jednoroczności budżetu, która sprawia, że dochody i wydatki nie są ujmowane w odniesieniu do realizowanego zadania i okresu jego „życia". Skutkiem tego jest przerzucanie konsekwencji finansowania niedoborów na przyszłe pokolenia, kosztem rozwoju danej społeczności. 2. Aktywne zarządzanie finansami cechuje kompleksowe podejścia do procesu zarządzania finansami. Obejmuje całokształt procesów gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych oraz decyzje w tym zakresie. Bazuje na sprawnej informacji, zastosowaniu nowoczesnych metod w zakresie procedury budżetowej (budżetowanie, wieloletnie planowanie finansowe i inwestycyjne), podejściu strategicznym w zakresie zarządzania finansami, zmianie roli skarbnika i służb finansowych, odejściu od tradycyjnie ujmowanego zadania publicznego. Styl zarządzania przybrać w trakcie procesu decyzyjnego różne style kierowania. W praktyce można wyróżnić: 1. styl producencki, charakteryzujący się szybkim podejmowaniem działania w celu wykonania danego zadania (potrzeba osiągania rezultatów); konieczne jest posiadanie wiedzy ogólnej i szczegółowej w zakresie usług publicznych. 2. styl administratora, charakteryzujący się umiejętnością racjonalnego myślenia i zdolnościami analitycznymi oraz wymagający uporządkowania i systematyzacji pracy; 3. styl przedsiębiorczy, charakteryzujący się przedsiębiorczością, innowacyjnością, dążeniem do osiągania nowych rozwiązań; w stylu tym dostrzegane są i wykorzystywane pojawiające się szanse, występują umiejętności widzenia całości, wykorzystywania pomysłów i przekazywania koncepcji, jak również umiejętności obstawania przy własnych koncepcjach, ułożenia planu działania i wprowadzenia go w życie. 4. styl integratora, charakteryzujący się zintegrowaniem pracowników; tworzy się atmosferę zażyłości, w której każdy ma prawo wyrazić swoje uczucia i przedstawić koncepcje; wiele uwagi poświęca się pracownikom; umiejętność słuchania daje efekty w postaci połączenia koncepcji pracowników we wspólny plan, tym samym łatwo można uzyskać poparcie dla tego, co zamierza robić oraz co robi kadra zarządzająca; jej członkowie w takim przypadku zawsze są dobrymi politykami. Rola służb finansowych w zarządzaniu finansami Skarbnik pełni funkcję głównego księgowego budżetu, co oznacza oddzielenie funkcji głównego księgowego, w tym ewidencji, od funkcji zarządzającego finansami i procesu zarządzania finansami. Zakres zadań skarbnika wynika z przepisów prawa. Zarządzającemu finansami wykonuje zadania związane z organizacją i czuwaniem nad prawidłowością i efektywnością realizowanych operacji finansowych. Podejmuje finansowe decyzje inwestycyjne, operacyjne i bieżące. Ponadto czuwa on nad prawidłowym ich przebiegiem, ustala plan, analizuje oraz bada i kontroluje jego wykonanie. Na podstawie analiz i wniosków z przeprowadzonych kontroli dokonuje oceny ich prawidłowości, bada odchylenia i przyczyny ich powstania. Do podstawowych zadań zarządzającego finansami samorządowymi należy: 1. organizacja i nadzorowanie obiegu informacji wewnętrznej, która ułatwia ocenę płynności finansowej oraz kontrolę przebiegu operacji finansowych; 2. prowadzenie monitoringu płynności finansowej przy wykorzystaniu narzędzi analitycznych; jego zadaniem jest sygnalizowanie potencjalnych zagrożeń jak również nieprawidłowości rodzących ryzyko i zagrożenie w zakresie prawidłowego przebiegu operacji finansowych (w tym poziomu płynności finansowej); 3. przedkładanie organowi stanowiącemu i wykonawczemu sprawozdań i informacji finansowych oraz sprawozdań dotyczących kształtowania się sytuacji finansowej w bliższym i dalszym horyzoncie czasu wraz ze wskazaniem na konsekwencje oraz możliwość ich wyeliminowania; 4. podejmowanie decyzji związanych z prawidłowym przebiegiem procesu zarządzania finansami, zmierzających do zapewnienia dopływu niezbędnych kapitałów w celu realizacji zadań bieżących i inwestycyjnych na zasadzie korzystności i minimalizacji kosztów finansowych, zachowania zdolności do regulowania zobowiązań oraz nieprzekroczenia granicy maksymalnego długu i jego obsługi; oznacza to przede wszystkim zachowanie ciągłości tego procesu oraz ograniczenie skutków ewentualnego przerzucania ciężaru zaciągniętego długu na przyszłe pokolenia; 5. utrzymywanie kontaktów z podległymi jednostkami, zewnętrznymi partnerami, organizacjami i instytucjami, organami skarbowymi w związku z realizacją operacji finansowych 6/10 1) Zdefiniuj system finansowania jst i określ jego elementy składowe system finansowania jst to ogół zasad, reguł, decyzji, narzędzi i instytucji (podmioty sektora publicznego) stworzonych przez obowiązujące w danym państwie prawo, którego celem jest stworzenie warunków i środków do zaopatrzenia jst w kapitał niezbędny do funkcjonowania i realizacji zadań. do osiągnięciu odpowiedniego zasilania finansowego, decyzjami oraz instytucjami związanymi z przepływem zasileń (dawcami kapitału i jego biorcami) Środki publiczne obejmują: dochody publiczne, środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, środki pochodzące z źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi, przychody ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych, przychody z prywatyzacji majątku, przychody ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych przychody z otrzymanych pożyczek i kredytów, przychody pochodzące z prowadzonej działalności oraz z innych źródeł. Można stwierdzić, że są to dochody i przychody, które mogą mieć charakter zwrotny lub nie podlegają zwrotowi. Dochody publiczne to definitywne, czyli bezzwrotne, zasilanie w środki finansowe władz publicznych (rządowych lub samorządowych). Ich źródłem są dochody lub przychody podmiotów prawnych i osób fizycznych, ich majątek. lub zdolność do konsumpcji. Dochody publiczne najczęściej są kreowane w postaci podatków, opłat, ceł, czyli danin publicznych. Wyjątek stanowią darowizn) zapisy, spadki oraz dochody czerpane z tytułu posiadania majątku. Przychodami publicznymi są wszystkie wpływy nie mające charakteru do dochodów publicznych. Przychody publiczne mogą mieć źródło kreowania w danym państwie oraz poza jego granicami. Przychody publiczne mają charakter zwrotu, i mogą przybrać postać długu lub powstają w wyniku operacji finansowych. Przez pojęcie wpływów należy rozumieć fizyczny wpływ środków publicznych na rachunki jednostki samorządu terytorialnego, bez względu na to czy, mają charakter zewnętrzny, czy wewnętrzny. Fizyczny wpływ oznacza zwiększenie środków pieniężnych na rachunkach bankowych jednostki samorządowej. 2) Czym różnią się dochody od przychodów ? Zasadnicza różnica rozdzielająca dochody od przychodów to ich charakter. W przypadku dochodó3w mówi się o bezzwrotności, są gromadzone z podatków, opłat czy ceł, natomiast przychody mają charakter zwrotny i powstają w danym państwie lub poza jego granicami. 3) Czym różnią się dochody zwrotne od dochodów bezzwrotnych? 1. dochody o charakterze bezzwrotnym – są to dochody własne, subwencje ogólne, dotacje celowe z budżetu państwa jako źródła finansowania działalności bieżącej oraz inwestycyjnej i pokrywania zobowiązań jednostek samorządu terytorialnego, udział w podatkach państwowych oraz dochody nieperiodyczne; dochody te są przekazywane ustawowo; mogą też być przekazywane na określonych warunkach; 2. przychody zwrotne – są to środki finansowe otrzymywane na określony czas i na określonych warunkach przez samorząd, a po okresie umownym podlegają zwrotowi ich dawcy. 5) Przedstaw wąskie i szerokie rozumienie dochodów własnych jst. Dochodami własnymi są wszystkie dochody, które nie są dotacjami, subwencjami, dopłatami, udziałami w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa. Są to dochody z własnej działalności organów jst, ich jednostek organizacyjnych lub jednostek zależnych, jak również przyznawane im z dochodów podatkowych i opłat na podstawie przepisów prawa. Istnieją dwa ujęcia dochodów własnych: węższe – wskazujące jedynie na podatki lokalne, opłaty, dochody z działalności jst, jednostek podległych i zależnych dochody z mienia, dochody podatkowe należne jednostkom samorządu terytorialnego wskazane ustawowo, z wyłączeniem udziałów w podatkach stanowią tych dochód budżetu państwa; szersze – wskazujące na podatki lokalne, opłaty, dochody z działalności jst, jednostek podległych i zależnych, dochody z mienia, dochody podatkowe należne jednostkom samorządu terytorialne wskazane ustawowo wraz z udziałami w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa. 6) Wskaż przykłady dochodów własnych cyklicznych i incydentalnych. 1. cyklicznie -środki stałe, wpływające do budżetu w ściśle określonym czasie, dotacje , subwencje , udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa 2. incydentalnie -środki nadzwyczajne, wpływające do budżetu sporadycznie, często jednorazowo, fundusze pomocowe które podlegają rozdysponowaniu przez budżet państwa. dochody i przychody budżetowe jst: 1. daniny publiczne (np. podatki i opłaty lokalne), 2. inne dochody należne, zagwarantowane ustawami, 3. wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych, 4. dochody z mienia (np. wpływy z tytułu dzierżawy i użytkowania wieczystego gruntów), 5. spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej, 6. odszkodowania, 7. kwoty uzyskane z tytułu udzielenia poręczeń i g dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów 8. dochody z prywatyzacji majątku, 9. subwencje i dotacje z budżetu państwa, 10. pożyczki, kredyty, wpływy z emisji obligacji i innych papierów wartościowych, 11. udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa. Zasilanie wewnętrzne jst to: podatki i opłaty lokalne pobierane na podstawie aktów prawnych, oraz inne dochody, które są generowane dzięki podejmowaniu odpowiednich działań przez władze lokalne lub regionalne. Podatek jest pieniężnym, przymusowym, nieodpłatnym i bezzwrotnym świadczeniem na rzecz państwa lub innych związków publiczno prawnych. Zgodnie z kryterium przedmiotowym, podatki dzieli się na majątkowe i dochodowe. Do podatków majątkowych zalicza się podatek: 1. od nieruchomości, 2. rolny, 3. leśny 4. od środków transportu, 5. od posiadania psów 6. od spadków i darowizn. Obowiązek podatkowy przy podatku od nieruchomości ciąży na podmiotach, które są właścicielami lub posiadaczami nieruchomości albo obiektów budowlanych niezłączonych trwale z gruntem oraz na użytkownikach wieczystych nieruchomości lub ich części. Stawki podatkowe określa się procentowo (dla budowli) lub kwotowo (dla budynków i gruntów) są one zróżnicowane zależnie od przeznaczenia oraz rodzaju nieruchomości. Podstawą podatku od nieruchomości jest powierzchnia gruntu i budynków. Jedyny wyjątek stanowi opodatkowanie wartości budowli. 7/10 Przy podatku rolnym opodatkowaniu podlegają grunty gospodarstw rolnych i budynków. Wysokość wpływów z tego podatku do budżetów gmin uzależniona jest od: charakteru gminy, jakości gleby, zaliczenia gminy do danego okręgu podatkowego, kształtowania się cen żyta w reku poprzedzającym rok podatkowy, polityki prowadzonej przez radę gminy. Wpływy z podatku rolnego nie należą do najwyższych w budżetach jst. Opodatkowaniu podatkiem leśnym podlegają wszystkie lasy, z wyjątkiem lasów zajętych na prowadzenie innej działalności gospodarczej niż działalność leśna. Podstawę opodatkowania stanowi powierzchni z lasu wyrażona w hektarach, wynikająca z ewidencji gruntów i budynków. Znaczenie fiskalne tego źródła podatkowego również jest bardzo niewielkie. Podatkowi od środków transportu podlegają samochody ciężarowe, które spełniają warunki określone w ustawie, ponadto autobusy, ciągniki siodłowe i balastowe przystosowane do używania łącznie z naczepą lub przyczepą. Wysokość podatku od środków transportu zależy m.in. od roku produkcji pojazdu, liczby miejsc siedzących, rodzaju środka transportu i jego wpływu na środowisko naturalne. Podatek od środków transportu należny jest jst z tytułu posiadania przedmiotu opodatkowania, bez względu na fakt, czy przynosi dochody właścicielowi, czy też nie. Najmniejsze, wręcz znikome znaczenie fiskalne ma podatek od posiadania psów Obowiązek podatkowy z tego tytułu ciąży na osobach fizycznych posiadających psy. Następną grupę dochodów wewnętrznych stanowią opłaty. Są one zaliczane do grupy danin odpłatnych, uzupełniających dochody podatkowe. Opłata ma podobne cechy do podatku: jest jednostronnym, przymusowym i bezzwrotnym świadczeniem pieniężnym, a podstawę jej pobierania stanowi prawo. Istotą opłaty jest zmniejszanie zasobów pieniężnych płatnika opłaty. opłaty według kryterium podmiotowego, przedmiotowego i administracyjnego. Ze względu na podmiot wyróżnia się opłatę eksploatacyjną, miejscową, adiacencką. W kategorii przedmiotowej wyróżnia się opłaty skarbowe drogowe, parkingowe oraz koncesyjne Do opłat o charakterze administracyjnym należą opłaty za wydanie świadectwa o miejscu pochodzenia zwierząt oraz opłaty za czynności admini- stracyjne. Wśród wymienionych opłat największe znaczenie ma opłata skarbowa. Opłatę skarbową mają obowiązek uiszczać osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, jeżeli sporządzają do- kumenty, składają posłania i załączniki do podań albo jeżeli na ich wniosek dokonuje się czynności urzędowych lub wydaje zezwolenia i zaświadczenia. Jst nie ma prawa ustalać własnych stawek, musi korzystać z tabel znajdujących się w załączniku do ustawy. opłata eksploatacyjna obowiązek jej uiszczenia obciąża przedsiębiorcę wydobywającego kopalinę ze złoża. Stawki opłat dla poszczególnych rodzajów kopalin określa w drodze rozporządzenia Rada Ministrów. Opłatę tę pobiera się na terenie tych jednostek, które mają nadające się do eksploatacji złoża minerałów (np. pokłady węgla). Opłaty targowe, miejscowe i administracyjne charakteryzują się tym, że jst mogą samodzielnie ustalać ich stawki na podstawie upoważnienia ustawowego, określać zasady ustalania i poboru oraz termin ich płatności. Jst pobierają również opłaty klimatycznej, w ustawie nazywane miejscowymi. Pobiera się je od osób fizycznych przebywających czasowo w celach wypoczynkowych, zdrowotnych lub turystycznych, w miejscowościach mających korzystne właściwości klimatyczne lub walory krajobrazowe albo w miejscowościach, którym nadano status „obszaru ochrony uzdrowiskowej". Pobiera się je za każdy dzień pobytu. Opłaty tej dokonuje się wyłącznie w miejscowościach określonych przez wojewodę na wniosek rady gminy, w uzgodnieniu z ministrem środowiska. Ten warunek powoduje, że opłata ta nie jest pobierana we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego. W jednostkach, które mają prawo ją pobierać, stanowi ważne źródło zasileń budżetowych. Odrębną grupę dochodów stanowią wpływy uzyskiwane z funduszy ochrony środowiska (wojewódzkiego, powiatowego, gminnego), które mają środki pochodzące m.in. z opłat za korzystanie ze środowiska, opłat za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko czy opłat produktowych. Jst mogą również uzyskiwać dochody tytułu posiadanego majątku. Wynika to z zarządzania majątkiem trwałym i obrotowym oraz podejmowania w tym z Dochody z zarządzania majątkiem trwałym obejmują: sprzedaż mienia komunalnego, prywatyzację przedsiębiorstw będących własnością jst,czynsze z najmu i dzierżawy, sprzedaż akcji i udziałów w spółkach prawa handlowego oraz dochody z dywidend i wpływy z leasingu składników majątku komunalnego. Wśród dochodów z zarządzania majątkiem obrotowym wyróżnia się: 1. odsetki od środków-zgromadzonych na-rachunku bankowym i od udzielanych pożyczek, 2. dochody z tytułu lokowania okresowo wolnych środków finansowych na rachunkach bankowych, 3. dochody uzyskane przez jednostki budżetowe oraz wpłaty od jednostek gospodarki pozabudżetowej Zasilanie zewnętrzne Udział w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa został ustalony jako dochód gmin, powiatów i województw w odniesieniu do podatku dochodowego od osób fizycznych oraz od osób prawnych. Wpływy z podatku dochodowego od osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej są uzależnione od miejsca siedziby płacącego podmiotu, jak również od położenia zakładu (oddziału). Jest to wielkość określona jako procent od ogólnej kwoty podatku zapłaconego przez podmioty mające siedzibę na obszarze danej jednostki samorządowej. Jeżeli na terytorium danej jst znajduje się oddział lub zakład należący do podatnika podatku dochodowego od osób prawnych, który nie ma siedziby na terytorium tej jednostki, to część dochodu z tytułu udziału we wpływach z tego podatku przekazuje się do tej jednostki, na której obszarze znajduje się zakład lub oddział. Część tę oblicza się proporcjonalnie do liczby zatrudnionych w nim osób na podstawie umowy o pracę. Subwencja ogólna jest związana z uzupełnieniem dochodów własnych; w praktyce subwencje ogólne często stanowią podstawę działalności finan- sowej budżetów lokalnych. Subwencję ogólną charakteryzuje : bezzwrotność, nieodpłatność, ogólność i obiektywny charakter. Kolejnym źródłem finansowania są dotacje celowe. Mają one charakter uznaniowy Są one przekazywane jst z budżetu państwa na finansowanie w całości lub dofinansowanie ściśle określonych zadań własnych lub zleconych. Zadania te określają przepisy prawa. Jst mogą także otrzymywać dotacje celowe z innych jednostek samorządu: na finansowanie określonych zadań będących we właściwości dotującego lub w ramach pomocy między jednostkami samorządu terytorialnego. Cechą charakterystyczną dotacji jest sankcyjny mechanizm ich finansowania. Oznacza to, że środki wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem oraz niewykorzystane podlegają zwrotowi do budżetu państwa. Dotacje muszą być wykorzystane w danym roku budżetowym. Pożyczki, kredyty i obligacje komunalne. Są sklasyfikowane jako przychody zwrotne-i stanowią źródło finansowania. Otrzymywane są na określony czas i na określonych warunkach, czyli stanowią zwrotne zasilenie zewnętrzne. Jst przy wykorzystywaniu tych przychodów muszą uwzględniać uwarunkowania prawne wskazujące na zasady wykorzystywania i konstruowania instrumentów dłużnych. Podstawowymi aktami prawnymi w tym zakresie są: ustawa o finansach publicznych, prawo bankowe, ustawa o obligacjach, ustawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi, kodeks cywilny. Pożyczka ma źródło prawne w kodeksie cywilnym. Jest to umowa, która polega na zgodnym oświadczeniu woli stron, na mocy której pożycz- kodawca zobowiązuje się przenieść na pożyczkobiorcę określoną ilość środków pieniężnych lub rzeczy oznaczonych co do gatunku, a pożyczkobiorca zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy, tego samego gatunku, w tej samej ilości. Umowa dotycząca pożyczki jest dwustronnie zobowiązującą, ale nie ma charakteru wzajemności. Kredyt ma źródło prawne w ustawie – prawo bankowe. W umowie dotyczącej kredytu bankowego bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na określony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach wskazanych w umowie, zwrotu kwoty kredytu wraz z należnymi odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz