Okres Oświecenia - Notatki - Filozofia - Część 1, Notatki z Filozofia, poglądy filozofów

Pobierz Okres Oświecenia - Notatki - Filozofia - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Filozofia, poglądy filozofów tylko na Docsity! Okres Oświecenia i jego główni przedstawiciele - 2 - SPIS TREŚCI WSTĘP……………………………………………………………………… -3- ROZDZIAŁ I Ramy czasowe i główne postawy epoki Oświecenia……………………… -4- ROZDZAŁ II Oświecenie angielskie………………………………………………..…...... -6- ROZDZIAŁ III Myśl oświecona we Francji……………………………………………...…. -9- ROZDIAŁ IV Filozofia krytyczna w Niemczech…………………………………..……. -14- ROZDIAŁ V Podsumowanie…………………………………………...……………….. -17- BIBLIOGRAFIA…………………………………….…………………….-19- - 5 - głosił sam Diderot: „Panowanie matematyków skończone, zaczyna się panowanie przyrodoznawstwa.” Następuje tutaj również wzrost publikacji natury filozoficznej oraz spopularyzowanie filozofii. Wszechnice w odróżnieniu do wieku poprzedniego (z wyjątkiem Niemiec) przestają odgrywać znaczącą rolę w związku z rozwojem filozoficznym, największe ożywienie pod tym względem pojawia się nigdzie indziej, ale „na salonach”. 4 Niestety, jak pisze Tatarkiewicz w praktyce całość wyglądała nieco inaczej. Jak się okazuje ówczesny duch wolności ograniczał się do przenikania kręgów literatów, uczonych, filozofów i innych ludzi wielkiego świata, natomiast dla nawet średniej burżuazji czy ludu pojecie to było zupełnie obce. Doszło nawet do tego (w związku z edyktem wydanym w 1757 r.), że autor jak i wydawca mogli zostać skazani na karę śmierci lub długoletniego więzienia z powodu ”nieodpowiednich” publikacji. Na szczęście surowe sankcje nie powstrzymały całkowicie oświeconej myśli, dzięki czemu wykształcił się szereg nowych postaw filozoficznych. Jedną z nich był minimalizm, w myśl którego skończyło się pasmo wielkich systemów w filozofii (wszechobecnych w wieku XVII), doszło nawet do tego, że wyrazy „system” i „systematyczny” nabrały pejoratywnego znaczenia. Po epoce maksymalizmu (zgłębienie istoty wszechrzeczy) nastał minimalizm, gdzie ograniczano się do badań tylko zjawisk i zadowalano nie ogółem, lecz fragmentami wiedzy. Kolejną postawą stał się naturalizm, który za pewnik przyjmował, że wszystko (rzeczy czy zdarzenia) we wszechświecie pochodzi z przyrody oraz, że nie ma bytów idealnych, a istnieją jedynie rzeczy realne. W wieku XVIII pojawiło się również nowe odniesienie do empiryzmu i racjonalizmu. Tak jak wiek XVII był całkowicie oddany racjonalizmowi, tak z kolei w dobie Oświecenia na pierwszym miejscu stawiano empiryzm (cała wiedza powstała z doświadczenia). Jednak i tutaj nie obcy staje się racjonalizm, nabiera on bowiem innego znaczenia: rozum nie jest źródłem wiedzy, ale jej miarą. Tym samym nowe pojmowanie racjonalizmu całkowicie godzi się z empiryzmem. 5 Pojawił się również relatywizm, który zakładał, że pewne wartości mają charakter względny 6 , tzn. są zależne od okoliczności. Zdano sobie sprawę z różnorodności ludzi, krajów, rzeczy i epok. Ostatnią z postaw wykształconych w XVIII wieku była postawa krytyczna. Jak pisał Kant: „Epoka nasza jest rzeczywiście epoką krytyki: nic nie może ujść jej wyrokowi, ani religia z jej świętością, ani prawodawstwo z jego majestatem” i miał rację. Myśl Oświecenia wrogo nastawiona była do wszelkiego rodzaju dogmatyzmu, oraz krytykowała dotychczas przyjęte i co najważniejsze już uznane pojęcia (tak jak u Lock’a, Berkeley’a i Hume’a). Na koniec należy również przypomnieć, że różne kraje, w różnych okresach XVIII wieku zajmowały pierwsze miejsce, jeśli chodzi o filozofię. Najpierw (jak już zresztą wspomnieliśmy) była to Anglia. Tutaj podstawy empiryzmu głosił m.in. Locke i Berkeley. Następnie na pierwsze miejsce wysunęła się Francja, gdzie Wolter sformułował filozofię (na bazie empiryzmu), a jego kontynuatorami byli m.in. La Mettrie i Condillac. Jako ostatnie zaistniały Niemcy, gdzie filozofię krytyczna zainaugurował Kant na bazie filozofii Wolfa, o czym szerzej w kolejnych rozdziałach. 4 W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, t.2, s. 105 5 Tamże 6 Słownik Języka Polskiego, Wilga, Warszawa 2000 - 6 - ROZDZIAŁ II Oświecenie angielskie Pierwsze objawy Oświecenia znaleźć możemy w Anglii u schyłku XVII wieku. To tu w roku 1688 miała miejsce bezkrwawa rewolucja (zwana Rewolucja Wspaniałą lub Chwalebną), dzięki której ustanowiono monarchię konstytucyjną, gdzie władza królewska ograniczona była na rzecz praw Parlamentu. 7 I chociaż zapowiedzi Oświecenia pojawiały się już wcześniej na przykład w filozofii Francois Bacona czy Thomasa Hobbesa, to poglądy tych myślicieli nie przyjęły się. Tym samym rozpowszechnienie nowej filozofii nastąpiło dopiero zapoczątkowane przez Locke’a (ilustr.1), a sama filozofia Oświecenia nastąpiła prawie bezpośrednio po filozofii średniowiecznej. 8 Wracając do Locke’a (1632-1704) to stworzył on podstawy empiryzmu jeszcze w końcu wieku XVII. Chociaż umarł 3 lata po rozpoczęciu wieku XVIII, to jego poglądy były iście „oświecone”. Z wykształcenia lekarz, od zawsze interesował się przyrodoznawstwem oraz medycyną i tym właśnie kierował się w swej filozofii. Los chciał, że zbliżył się do sfer politycznych, tym samym zaprzyjaźnił się z lordem Shaftesbury i razem z nim dzielił koleje życia. Locke zaczął ogłaszać swoje dzieła drukiem dopiero po 57 roku życia. Wtedy to spod jego pióra wyszły m.in. Epistola de tolerantia (1689), Essay Concentring Human Understanding (1690), czy Two Treatises of Goverment (1690). W centrum filozofii Locke'a znajduje się teoria poznania (rozwinięta w Eseju). Chciał zbadać umysł, tak jak bada się ciało, w sposób fizjologiczny (czym zyskał sobie miano „fizjologa umysłu”). Wg niego każdy człowiek znajduje w swoim umyśle określone idee, które pochodzą wyłącznie z doświadczenia. Zaraz po narodzinach nasz umysł podobny jest do niezapisanej karty (tabula rasa), ponieważ wszystkie myśli i wyobrażenia są odbiciem tego, co już widzieliśmy, słyszeliśmy, etc. Tym samym doświadczenie możemy nabywać dwojako: zewnętrznie (dzięki doznaniom zmysłowym) oraz wewnętrznie (refleksje). Zdolność wytwarzania idei wiąże on z cechami przedmiotów, i tak mają one cechy pierwotne (właściwe rzeczom zewnętrznym) oraz wtórne (mające charakter subiektywny). Uważa także, że umysł ma zdolność tworzenia idei złożonych, które składają się z idei prostych. Według tego podziału rozróżnia, więc substancje (istniejące same dla siebie pojedyncze rzeczy), modi (idee złożone, istniejące łącznie z substancją) oraz relacje (idee takie jak np. przyczyna i skutek). Na podstawie wcześniejszych stwierdzeń, Locke dochodzi do konkluzji, że zakres ludzkiej wiedzy jest ograniczony, ponieważ nie może wykraczać poza poznane idee W filozofii praktycznej porusza on kwestie dobra i zła moralnego. Dokonuje podziału praw moralnych na prawa boskie (miara grzechu i obowiązku nałożona przez Boga), państwowe (reguły ustalone przez państwo) oraz prawo opinii lub reputacji (kryterium cnoty i występku pociągającego za sobą szacunek lub pogardę). Jeśli chodzi o filozofię polityczną to jako pierwszy opowiedział się za tym, co dziś nazywamy trójpodziałem władzy, a mianowicie stwierdził, że władza ustawodawcza i wykonawcza muszą być od siebie oddzielone, aby uniknąć tyranii, reprezentanci narodu powinni ustanawiać prawa, a król albo rząd wprowadzać je w życie. Szczególnym aspektem tejże filozofii było także uprawomocnienie własności prywatnej. 9 7 Encyklopedia PWN, http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3967474 (z dnia 8.12.2006) 8 W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, t.2, s.93 9 Atlas filozofii, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, s. 119-120 Ilustr.1 J. Locke - 7 - Podsumowując: empiryzm Locke’a nie był sensualizmem, był „subiektywny’, wskazał nową metodę filozofii (psychologiczno-genetyczno-analityczną) 10 , zwalczał teorie idei wrodzonych oraz zanegował kartezjańskie pojecie substancji. Po Locke’u Tatarkiewicz przedstawia postać Berkeley’a, ale ponieważ „pod wieloma względami stanowi [on] odrębną kategorię” 11 w pierwszej kolejności zajmniemy się Davidem Humem (ilustr. 2), którego koncepcja jest uznawana za najdojrzalszą wśród empirystów. Ten szkot z Edynburga ( żyjący w latach 1711-1776), współczesny Wolterowi i Rousseau, w wieku 28 lat wydał swoje pierwsze i zarazem główne dzieło zatytułowane Treatise on Human Nature (w 3 t.), w którym to zawarł wszystkie zasadnicze mysli swojej filozofii. I choć w swoich poglądach zbliżył się do sceptycyzmu, to był wierny tradycji angielskiego empiryzmu (badał nie rzeczy, ale nasze o nich przedstawienia). Stosował podział percepcji na pierwotne, które nazwał wrażeniami oraz pochodne, czyli idee. Wg Hume’a idee pochodzą od wrażeń, ponieważ są one tylko kopiami wrażeń, wytwarzanymi przez umysł. Przyjął podział przedstawień na proste i złożone i zwiazku z powyższym doszedł do wniosku, iż wszytkie materiały, z których składamy marzenia senne kiedyś musiały dostać się do naszej świadomości. Rozróżniał także dwa przedmioty badania, a mianowicie fakty oraz stosunki między ideami. Za te piewsze uznał wyobrażenie, za drugie całą matematykę. Zlekceważył natomiast kwestię idei wrodzonych (tak istotną dla wspomnianego już Locka). Skrytykował zagadnienie przyczynowości, ponieważ wg Hume’a nie odgrywa ona żadnej roli, a ważne jest tylko to co poznajemy zmysłami. Poddał również krytyce pojęcie siły, które de facto zwiazane jest z przyczynowością (bo siła to nic innego jak zdolność wywoływania skutków) oraz pojęcie substancji (w czym posunął się jeszcze dalej niż Berkeley, który pozbył się substancji z fizyki), usunął to pojęcie również z psychologii. 12 W swej krytycznej filozofii religii wniskuje, że źródłem religii są stany psychiczne (w szczególności strach i nadzieja) wynikające z niepewnosci istnienia (w Natural History of Religion z 1757 poddaje zasadniczej krytyce racjonalny „dowód na istnienie Boga”) . Jeśli chodzi o filozofię moralną, jej zadanie wg Hume’a, poległo na wyjaśnieniu faktycznie istniejących wartości moralnych na podstawie metody empirycznej, pozbawionej spekulacyjnych rozwiązań. W koncepcji państwa natomiast odrzucił on teorie naturalistyczne oraz teorię umowy społecznej (pożądany jest porządek gwarantujący pokój i bezpieczeństwo, któremu podporządkuje się jednostka, czerpiac z tego duże korzyści) . 13 W odniesieniu do ogółu poglądów Hume’a mniej niż pozostali wielcy filozofowie kładł nacisk na wytworzenie systemu i specjalnego poglądu na świat, skupił się jednak na formułowaniu i rozwiązywaniu specjalnych zagadnień filozoficznych (doświadczenie- zagadnieniem teorii poznania, w wyżej wymienionej krytyce, etc.). Wychodząc z koncepcji Hume’a należałoby w kilku słowach nawiązać do poglądów Adama Smitha (1723-1790), który podobnie jak poprzednik stwierdził zależność wartosci moralnych od uczuć. Szkot z pochodzenia, stał się twórcą klasycznej ekonomii i liberalizmu, tym samym odszedł od interwencjonalizmu państwowego. Zasłynął dzięki swojej pracy An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, w której stwierdził, że podstawą dobrobytu jest praca, z której to z kolei wywodzi się wartość towaru, natomiast podstawą produkcji jest skłonność ludzi do wymiany i podział pracy. Następnym wielkim myślicielem angielskiego Oświecenia, którego pokrótce zaprezentujemy był George Berkeley (ilustr. 3). Irlandzki teolog, filozof i biskup (żyjący w 10 W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, t. 2 s. 98-99 11 J. Gaarder, Świat Zofii, Jacek Santorski & Co, Warszawa 2005, s. 286 12 W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, t. 2 s. 109-114 13 Atlas filozofii, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, s. 125-127 Ilustr. 2 D. Hume