Finanse publiczne, deficyt budżetowy w Polsce, Notatki z Bankowość i finanse

Pobierz Finanse publiczne, deficyt budżetowy w Polsce i więcej Notatki w PDF z Bankowość i finanse tylko na Docsity! 1 Finanse publiczne Przedmiotem nauki o finansach publicznych- są nie tylko reguły odnoszące się do publicznych zasobów pieniężnych, ale także procesy związane z ich gromadzeniem i rozdysponowaniem oraz skutki (gospodarcze, społeczne i polityczne) będące następstwem operacji środkami publicznymi 2 Dochody publiczne Władze publiczne, wypełniając nałożone na nie obowiązki, muszą dokonywać określonych wydatków. Stąd wynika konieczność zapewnienia sobie przez państwowe i inne podmioty publicznoprawne źródeł dochodów, które pozwalałyby zrealizować przyjęte zadania publiczne 5 Za pomocą podatków państwo może sięgać do dochodu lub do majątku podatnika. Dochód może być opodatkowany w fazie jego powstania (opodatkowanie płacy, zysku) lub gdy jest wydatkowany (opodatkowanie konsumpcji). W związku z tym podatki dzielimy na:  dochodowe (obciążają dochody osób fizycznych i prawnych)  majątkowe (przedmiotem opodatkowania może być cały majątek lub jego wybrane elementy, przyrost majątku (spadek, darowizna) oraz obrót majątkiem (odpłatne przeniesienie praw majątkowych)  od wydatków (podatek od towarów i usług, akcyza) 6 Ważnym z punktu widzenia techniki poboru jest podział podatków na:  podatki bezpośrednie (wysokie koszty poboru, nieregularność wpływów)  podatki pośrednie (łatwość i szybkość poboru - pobierane z chwilą dokonywania operacji, z którą są związane). Charakteryzuje je duża wydajność fiskalna, relatywnie niskie koszty poboru i regularność wpływów do budżetu). Podatki pośrednie obciążają bardziej dotkliwie gospodarstwa domowe, które większą część swoich dochodów przeznaczają na konsumpcję 7 Wydatki publiczne Wydatki publiczne - są finansowym odzwierciedleniem zadań publicznych realizowanych przez władzę publiczną państwową i samorządową. Zadania te wynikają z regulacji ustawowych, niektóre gwarantowane są konstytucyjnie Prawo Wagnera - tendencja stałego wzrostu wydatków publicznych w wartościach absolutnych i w relacji do produktu krajowego brutto 10 Finanse publiczne w Polsce Problemy związane z deficytem i długiem publicznym w Polsce 11 Równowaga budżetowa i deficyt finansów publicznych  zasada równowagi budżetowej – postuluje konieczność dopasowania dochodów i wydatków tak, aby kwota planowanych wydatków nie była większa od kwoty oczekiwanych dochodów.  Dlaczego zasada ta nie jest współcześnie przestrzegana? 12 Saldo finansów publicznych w krajach "starej" UE i Polsce w latach 2001-2003 (w % PKB) Kraj Rok 2001 2003 Austria +0,2 -1,1 Belgia +0,5 +0,2 Dania +3,1 +1,5 Finlandia +5,2 +2,3 Francja -1,5 -4,1 Grecja -1,4 -1,7 Hiszpania -0,4 +0,3 Holandia 0,0 -3,0 Irlandia +1,1 +0,2 Niemcy -2,8 -3,9 Portugalia -4,4 -2,8 Szwecja +2,8 +0,7 W.Brytania 0,7 -3,2 Włochy -2,6 -2,4 Polska -4,5 -4,5 15 Najważniejsze przyczyny powstawania deficytu budżetowego c.d.: 4. decyzje polityczne polegające na szybkim obejmowaniu nowych zadań do sfinansowania (np. wprowadzenie w Polsce od 1 stycznia 1999r. tzw. czterech „wielkich reform”), 5. gwałtowne zwiększanie się wydatków bądź spadek dochodów (bądź jedno i drugie jednocześnie) wywołane przez czynniki krótkotrwałe i niezależne od człowieka (np. katastrofalna powódź w Polsce w 1997r. czy wydarzenia z 11 września 2001r.). 16 Obiektywne przesłanki uzasadniające powstanie deficytu budżetowego: 1. potrzeba stabilizowania wzrostu gospodarczego, 2. dążenie do dostosowania ciężaru finansowania wydatków publicznych ponoszonych przez kolejne generacje, do korzyści uzyskiwanych z tych wydatków (np. finansowanie inwestycji infrastrukturalnych), 3. dążenie do ograniczenia negatywnych skutków nadzwyczajnych zdarzeń, które powodują przejściowe zmiany w poziomie dochodów publicznych. 17 Negatywne skutki deficytu budżetowego: 1. przyspieszenie (lub pojawienie się) procesów inflacyjnych – wpływ inflacyjny jest oczywisty tylko wówczas gdy pożyczki na sfinansowanie deficytu są zaciągane w banku centralnym, 2. pojawienie się tzw. efektu wypychania – dodatkowy popyt na pieniądz ze strony państwa pochłania część oszczędności prywatnych co hamuje inwestycje – łagodzący wpływ kapitału zagranicznego, 3. niebezpieczeństwo wpadnięcia w pułapkę zadłużenia – rosnący deficyt powoduje wzrost kosztów jego obsługi oraz ogranicza możliwości finansowania innych zadań państwa 20 Dług publiczny Dług publiczny – zgodnie z ustawą o finansach publicznych – to ogół zobowiązań władz publicznych z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych, zaciągniętych kredytów i pożyczek, wymagalnych zobowiązań jednostek budżetowych oraz poręczeń, gwarancji i odszkodowań wobec obywateli i innych podmiotów 21 Ustawowe ograniczenia wielkości długu  Dług jednostek samorządu terytorialnego na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% dochodów tej jednostki, zaś koszty obsługi długu 15% dochodów planowanych na dany rok budżetowy.  Państwowy dług publiczny – Konstytucja RP zakazuje zaciągania pożyczek i udzielania gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB; 22 Ustawowe ograniczenia wielkości długu Ustawa o finansach publicznych wprowadzając procedury ostrożnościowe i sanacyjne ustanowiła trzy progi zadłużenia, których przekroczenie powoduje coraz surowsze restrykcje: 1. Gdy dług publiczny przekracza 50% PKB wówczas deficyt budżetowy w projekcie budżetu na rok następny nie może być wyższy niż w budżecie realizowanym. 2. Gdy dług publiczny przekracza 55% PKB, ale poniżej 60%, wówczas Rada Ministrów jest zobowiązana do przedstawienia budżetu na kolejny rok zapewniającego spadek relacji długu w stosunku do odpowiedniej wielkości z roku realizacji (dodatkowo program sanacyjny). 25 Dług publiczny w Polsce na tle krajów „starej” UE - wnioski 1. Dług publiczny w Polsce na tle krajów UE był w ostatnich latach stosunkowo niski. 2. Zadłużenie wielu państwa UE przekracza dopuszczalny limit (60% PKB) określony w kryteriach konwergencji z Maastricht. 3. Zaobserwować można zjawisko zmniejszania się relacji długu do PKB (w niektórych krajach nastąpił znaczny spadek – np. w Danii, Irlandii, W. Brytanii). W niektórych krajach udział długu do PKB miał tendencję wzrostową (np. Niemcy, Francja) 26 Dług publiczny w Polsce w latach 2002- 2005 VI 2005 mld zł % PKB mld zł % PKB mld zł %PKB mld zł Dług Skarbu Państwa 327,9 42,0% 378,9 46,5% 402,9 45,50% 437,5 - krajowy 219,3 28,1% 251,1 30,8% 291,7 33,00% 311,9 -zagraniczny 108,6 13,9% 127,8 15,7% 111,2 12,50% 125,6 Państwowy dług publiczny 352,6 45,1% 408,6 50,1% 432,3 48,80% 465,5 Państwowy dług publiczny powiększony o przewidywane wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji 364,7 46,7% 420,0 51,5% 473,3 50,20% 476,9 XII 2002 XII 2003 XII 2004 Dług publiczy w Polsce w ujęciu bezwzględnym i w relacji do PKB 27 Ryzyka związane z dalszym zwiększanie relacji długu do PKB:  możliwość powstania kryzysu zadłużeniowego i częściowej lub całkowitej utraty zdolności do terminowej obsługi długu;  niebezpieczeństwo, że duże potrzeby pożyczkowe państwa w kolejnych latach natrafią na barierę popytu na rynku finansowym,  negatywne następstwa przekroczenia progów ostrożnościowych 50% i 55%, wynikających z ustawy o finansach publicznych, jak również konstytucyjnego limitu 60%,