W zadaniach krótkiej odpowiedzi należy kliknąć na przycisk "dodaj odpowiedź" - otworzy się, Notatki z Historia

Pobierz W zadaniach krótkiej odpowiedzi należy kliknąć na przycisk "dodaj odpowiedź" - otworzy się i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity! Od kryzysu do rozkwitu. Przemiany gospodarczo-społeczne w Europie w XI–XIII w. Wprowadzenie Przeczytaj Animacja Sprawdź się Dla nauczyciela Bibliografia: Cytat za: Ze statutów cechów wrocławskich w XIII w., w: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, oprac. R. Heck, nr 8, Miasta i mieszczaństwo średniowiecza (do schyłku XV w.), Warszawa 1959. Źródło: Encyklopedia „Odkrycia młodych”. Średniowieczne miasta, t. 41, Warszawa 1992, s. 644–645. Przeczytaj Więcej ziemi, więcej plonów Kluczowe znaczenie dla przeobrażeń społeczno‐gospodarczych w XI–XIII w. miały zmiany w rolnictwie. Dotychczas otrzymywane z uprawy ziemi plony nie były zbyt duże i prawdziwym problemem były klęski głodu. Około roku 1000 rozpoczął się proces zdobywania nowych ziem pod uprawę i tym sposobem poszerzenia areału upraw. Zaczęto karczować lasy i gaje, osuszać bagna, stosować nowe techniki melioracji. Wielkie puszcze zamieniały się w pola uprawne, a w miejscu dawnych lasów wyrastały osady – miasta i wsie. Fragment tkaniny z Bayeux, karczunek lasu. Las odgrywał bardzo ważną rolę w gospodarce średniowiecznej, dostarczając podstawowego surowca, jakim było drzewo. Drewno zaś wykorzystywano jako budulec do budowy domów, statków. Dlaczego wycinka lasów miała negatywny wpływ na rolnictwo? Jaką rolę pełni las w gospodarce? Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Dotychczas ziemię uprawiano w systemie dwupolówki, polegającym na tym, że jedną część pola obsiewano zbożem jarym lub ozimym, a drugą pozostawiano ugorem (niczego na niej nie siano). Otrzymywane w ten sposób plony – przy dużym nakładzie pracy – nie były zbyt wysokie. Prawdziwym przełomem okazało się wprowadzenie trójpolówki. Ziemię dzielono na trzy części, z których naprzemiennie każdego roku jedną obsiewano zbożem jarym, drugą zbożem ozimym, a trzecią pozostawiano odłogiem. System trójpolówki pozwolił na zagospodarowanie większej ilości ziemi i dzięki temu nastąpił wzrost produkcji rolnej. Schemat trójpolówki. Dlaczego była ona wydajniejsza i korzystniejsza od dwupolówki? Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie: S. Roszak, Śladami przeszłości 2, 2010, s. 54. Wzrost plonów nie byłby jednak możliwy bez wprowadzenia ulepszeń w rolnictwie. W XI– XII w. drewniane narzędzia rolnicze zaczęto zastępować żelaznymi. Pojawiły się metalowe kosy, brony, sierpy. Decydujące znaczenie miało jednak upowszechnienie się pługa koleśnego. W porównaniu z wcześniejszą wersją ten orał głębiej, wydobywając na powierzchnię żyźniejszą warstwę gleby. Ponieważ był on cięższy, wymagał większej siły pociągowej zwierząt. Tę zaś osiągnięto dzięki zastosowaniu chomąta, czyli rodzaju uprzęży zakładanej zwierzętom, przy pomocy których orano ziemię. Zastosowanie nowych rozwiązań w rolnictwie w połączeniu z upowszechnieniem się trójpolówki spowodowało wyraźny wzrost wydajności upraw. O ile dotychczas z jednego zasianego ziarna otrzymywano od 4 do 7, o tyle w XI–XII w. półtora raza więcej. Dzięki przeobrażeniom w rolnictwie – ulepszeniu narzędzi, pojawieniu się nowych technik i poszerzeniu areału upraw – ludzie mieli więcej pożywienia, a widmo nieurodzaju i głodu zostało nieco odsunięte. W Europie nastąpił wzrost demograficzny. W ciągu trzech stuleci Uprawa roli w średniowieczu. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.  między rokiem 1000 a 1300 liczba ludności niemal się podwoiła, wzrosła z ok. 42 mln do 73 mln. Błotniste ulice, kramy i stragany Wzrost produkcji rolnej spowodował, że ludność wiejska dysponowała nadwyżkami żywności, które mogła sprzedać na targach i jarmarkach. Otrzymane w ten pieniądze można było przeznaczyć na zakup wyrobów rzemiosła miejskiego. To spowodowało powolne odradzanie się ośrodków miejskich. Po upadku Imperium Romanum i w okresie następującego po tym kryzysu gospodarczego wiele miast straciło znaczenie. Te, które przetrwały, stanowiły raczej ośrodki władzy świeckiej i kościelnej niż rozwoju ekonomicznego. W X w. miasta były jednak nadal nieliczne i słabo zaludnione. Zmiana zaczęła następować ok. XI w., kiedy rozpoczął się proces urbanizacji. Pod koniec XIII w. w Europie było już ok. 60 miast, których liczba mieszkańców przekraczała 10 tys. Do największych miast, liczących niemal 100 tys., należały: Paryż, Londyn, Wenecja, Florencja, Mediolan, Neapol, Palermo. Encyklopedia „Odkrycia młodych”. Średniowieczne miasta Zarojone [ludźmi], zastawione wozami, pełne kłębiącego się drobiu i prosiaków, ulice były miejscem pracy i spotkań. Kramiki rzemieślników stały na ulicy otworem, stragany kupieckie tarasowały drogę. Wokół fontanny czy studni wymieniano ploteczki i nowiny. Żebracy żyli i spali na ulicach. Były one ich schronieniem. Piesi brodzili w labiryncie błotnistych uliczek, mało bowiem było ulic brukowanych. Nie było ścieków, odpadki wyrzucano na ulicę. Aby uchronić się od przykrych zapachów i chorób, miasta zleciły dozorcom ulicznym usuwanie śmieci. Oni też czuwali nad bezpieczeństwem nieoświetlonych ulic. Źródło: Encyklopedia „Odkrycia młodych”. Średniowieczne miasta, t. 41, Warszawa 1992, s. 644–645. “ Jaki obraz życia w mieście przedstawia autor w cytowanym fragmencie? Wskaż trzy pozytywne aspekty życia miejskiego w średniowieczu. Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie: S. Roszak, Śladami przeszłości 2, 2010, licencja: CC BY-SA 3.0. Targi i jarmarki Wraz z rozwojem miast zaczął odradzać się handel. W miastach organizowano targi i jarmarki, które były miejscami lokalnej wymiany towarów. Kupcy i rzemieślnicy tworzyli tzw. gildie. Związki te zakładano nie tylko dla obrony własnych interesów przed konkurencją, ale też pełniły one ważne funkcje społeczne i religijne. Związki kupców z różnych miast nazywano hanzą. Dalekosiężna wymiana handlowa rozwijała się dzięki kontaktom z rynkami arabskimi. Z Bliskiego Wschodu (Lewantu, stąd nazwa handlu – lewantyński) sprowadzano głównie towary luksusowe, kość słoniową, pachnidła. W tego rodzaju wymianie przodowały miasta włoskie, a spośród nich największe znaczenie zyskała Wenecja i Genua. Na północy kontynentu najważniejsze znaczenie w handlu dalekosiężnym zdobyła Flandria. Region ten wyspecjalizował się w produkcji sukna. Trzecim ważnym regionem wymiany handlowej była Hanza – związek miast w rejonie Morza Bałtyckiego i Północnego. Średniowieczny rynek. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.  Średniowieczne szlaki handlowe. Wskaż, z którymi państwami miały kontakty handlowe miasta włoskie. Wskaż obszary, gdzie rywalizowali ze sobą kupcy weneccy z genueńskimi. Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie Lampman, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0. Coraz częściej w rozliczeniach handlowych pojawiał się pieniądz, a gospodarka towarowo‐pieniężna zaczęła wypierać dotychczasową gospodarkę naturalną. Początkowo w obiegu było wiele różnych monet o różnych wartościach, dlatego władcy starali się ujednolicić system monetarny, a wartość pieniądza oprzeć na parytecie srebra lub – wyjątkowo – złota. Złoty dukat wenecki z 1400 r., moneta złota, później srebrna, emitowana od 1283 r. do XVIII w. na terenie Republiki Weneckiej i jej posiadłości. We wczesnym średniowieczu nie spotykano właściwie w ogóle złotych monet, większość była srebrna. Ostatnie złote monety, zwane solidami, znajdowały się w obiegu w czasach rzymskiego cesarza Konstantyna. Dopiero rozwój handlu i górnictwa sprawił, że pojawiły się one ponownie. Tylko jednak najbogatsze państwa i miasta mogły sobie pozwolić na ich emitowanie.  Słownik trójpolówka system uprawy ziemi polegający na naprzemiennej uprawie zboża jarego, ozimego i pozostawianiu jednej części na ugór, znana od ok. XI w. dwupolówka system uprawy roli polegający na podziale ziemi na dwie części, z których jedna była obsiewana, a druga pozostawiona ugorem; wyparta przez trójpolówkę chomąto rodzaj jarzma, którego używano do zaprzęgania do pługa zwierząt pociągowych podczas orki pług narzędzie służące do orki; w XI w. zaczęto używać pługu koleśnego, który pozwalał na głębszą orkę orka czynność polegająca na odwróceniu i poruszeniu ziemi, wykonywana za pomocą pługa cech (z niem. Zunft) stowarzyszenie zrzeszające rzemieślników jednego lub więcej pokrewnych zawodów, pełniły funkcję ekonomiczną, społeczną, religijną rośliny jare rośliny, których cykl rozwojowy przebiega w jednym okresie wegetacyjnym, letnim, np. ziemniaki, proso rośliny ozime rośliny, których cykl wegetacyjny przebiega w okresie jednego roku, ale do rozwoju potrzebują niskich temperatur, np. żyto, pszenica ugór Źródło: CNG, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0. gildie (niem. Gilde – związek) w okresie średniowiecza związki kupieckie o charakterze obronnym, towarzyskim i religijnym, odpowiedniki cechów wśród kupców parytet srebra stosunek proporcji dwóch kruszców, wchodzących w skład monety; parytet srebra opierał się na ustalonej relacji srebra do złota Słowa kluczowe trójpolówka, cech, miasto, bank, średniowiecze, gospodarka, średniowieczna Europa, społeczeństwo średniowiecznej Europy, gospodarka średniowiecznej Europy Bibliografia Encyklopedia Odkrycia młodych, t. 41, Średniowieczne miasta, Warszawa 1992. R. Michałowski, Historia powszechna. Średniowiecze, PWN, Warszawa 2012. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, oprac. R. Heck, nr 8, Warszawa 1959. Wielka historia świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006. Wielka historia Polski, t. 1–10, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016. Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019. E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011. Animacja Polecenie 1 Opisz, na czym polegał system trójpolowy. Film dostępny pod adresem hps://zpe.gov.pl/a/DMWwRIzs9 Film nawiązujący do treści materiału o trójpolówce, sposobie uprawy roli w średniowieczu. Polecenie 2 Podaj, na czym polegały zalety trójpolówki w porównaniu z wcześniejszymi metodami uprawy ziemi. Oceń, jakie były korzyści z punktu widzenia pana feudalnego i chłopa. Twoja odpowiedź Twoja odpowiedź Sprawdź się Pokaż ćwiczenia: 輸醙難 Ćwiczenie 1 Przeanalizuj poniższe ilustracje i przyporządkuj do nich opisy. Wskaż, która z nich przedstawia życie mieszkańców wsi, a która – mieszkańców miasta. Następnie uzasadnij swoją odpowiedź. Twoja odpowiedź 輸 Ćwiczenie 4 Do poniższych definicji dopisz właściwe pojęcia. Definicja Pojęcie pojęcie to w dosłownym znaczeniu z języka włoskiego oznacza ławę lub stół, przy których włoscy handlarze zajmowali się przeliczaniem monet kruszcowych i ich przekazywaniem od jednych klientów do drugich w okresie feudalizmu świadczenie chłopów na rzecz pana feudalnego w zamian za prawo do uprawiania dzierżawionej przez nich ziemi, uiszczane w formie renty odrobkowej (pańszczyzny), naturalnej (w daninach) lub pieniężnej (czynsz) grupa osób wśród mieszczaństwa, rekrutująca się głównie spośród bogatych kupców i handlarzy, sprawująca najważniejsze funkcje polityczne w mieście i ciesząca się największymi wpływami typ gospodarki, w której człowiek produkuje towary dla zaspokojenia własnych potrzeb, a nie celem wymiany 輸 Ćwiczenie 5 Przeanalizuj poniższą ilustrację oraz wykres. Wskaż, jaki związek przyczynowo-skutkowy zachodzi między narzędziem rolniczym ukazanym na średniowiecznej ilustracji a zjawiskiem zilustrowanym na wykresie. Źródło A Chłop orzący pole. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Źródło B rok : 1000 ludność_w milionach : 42 rok : 1100 ludność_w milionach : 48 rok : 1200 ludność_w milionach : 60 rok : 1300 ludność_w milionach : 69 rok : 1340 ludność_w milionach : 65 醙 Twoja odpowiedź Ćwiczenie 7 Przeanalizuj plan miasta średniowiecznego i wskaż trzy jego funkcje, odwołując się do elementów graficznych ilustracji. Plan Londynu ok. 1300 r. W legendzie wyszczególnione są przede wszystkim kościoły, ale także różne targi. Źródło: William R. Shepherd, Wikimedia Commons, domena publiczna. Twoja odpowiedź 難 Ćwiczenie 8 Przeanalizuj poniższy tekst, a następnie wykonaj polecenia. To są postanowienia. Po pierwsze nikt nie ma rzemiosła wykonywać, kto by nie uzyskał prawa miejskiego i nie przyniósł dokumentu na wykonywanie swego zawodu. Raz na kwartał ma każdy towarzysz cechowy dawać jeden grosz do kasy. Kto się zapisuje do nauki, ma dać cechowi 6 groszy. Kto idzie na ranne zgromadzenie ze sztyletem albo inną bronią, ten ma cechowi zapłacić jeden grosz. Kto złośliwie mówi na rannym zgromadzeniu, ten od takiego złośliwego słowa ma dawać jeden grosz. Jeżeli jakiś czeladnik u swego mistrza się zapożyczy, ma mu to według prawa odsłużyć i żaden inny mistrz nie może go u siebie trzymać ani go wesprzeć pieniędzmi pod najwyższą karą. Kto drugiemu jego czeladnika świadomie odbierze, ten ma miastu dać 6 groszy a cechowi łut. Nie ma także żaden wielki kowal ani żaden inny człowiek, który nie umie ciągnąć drutu, robić igieł swoimi narzędziami. Kto natomiast ciągnie drut, ten może robić igły swoim narzędziem. Jeżeli czeladnik odchodzi od swego mistrza i jest mu winien pieniądze, ma mu się prawo zająć suknie albo inne sprzęty i żaden mistrz nie może go u siebie trzymać, dopóki się z tamtym nie ugodzi. Żonatego czeladnika żaden mistrz nie ma trzymać. Także żaden igielnik, różańcarz nie ma mieć więcej czeladników jak trzech, dwóch, którzy biorą od niego zapłatę, i jednego ucznia, tak aby więcej nie miał razem jak trzech czeladników. Żelaza na stal nikt pod karą nie ma prawa obrabiać. Także nikt nie ma prawa rzeczy żelaznych jako stalowe sprzedawać. Także jeżeli syn mistrza chce wstąpić do cechu, ma dać połowę stawki cechowej, miastu sześć groszy i cechowi sześć groszy. Cytat za: Ze statutów cechów wrocławskich w XIII w., w: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, oprac. R. Heck, nr 8, Miasta i mieszczaństwo średniowiecza (do schyłku XV w.), Warszawa 1959. “ 難 Nazwij powyższy dokument. Wskaż pozytywne i negatywne skutki działalności instytucji, których dotyczy dokument. 3. Nauczyciel zapowiada, że uczniowie będą w parach pracować z multimedium („Animacja”). Uczniowie analizują treść polecenia 1: „Wskaż, na czym polegały zalety trójpolówki w porównaniu z wcześniejszymi metodami uprawy ziemi. Oceń, jakie były korzyści z punktu widzenia pana feudalnego i chłopa”. Po zapoznaniu się z multimedium uczniowie dyskutują, a następnie zapisują wnioski. Wybrane pary omawiają swoje rozwiązanie i spostrzeżenia na forum klasy, nauczyciel może dopowiadać ważne, a pominięte kwestie. 4. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia 2 i 3, odnoszące się do zmian w średniowiecznym rolnictwie. 5. Następnie uczniowie (ponownie w parach) wykonują ćwiczenia 4 i 5. Nauczyciel prosi wybraną osobę albo ochotnika o wyjaśnienie związku między zastosowaniem pługa a wzrostem zaludnienia w Europie średniowiecznej. Faza podsumowująca: 1. W ramach podsumowania uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenie 6. Przedstawiają na forum klasy propozycje swoich pytań. 2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji „Od kryzysu do rozkwitu. Przemiany gospodarczo‐społeczne w Europie w XI–XIII w.” i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego uczniowie się nauczyli? 3. Na koniec nauczyciel poleca chętnemu uczniowi podsumowanie i – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje. Praca domowa: 1. Wykonaj ćwiczenia 7 i 8 z sekcji „Sprawdź się”. 2. Zadanie dla uczniów ambitnych (lub zainteresowanych): Narysuj komiks, w którym przedstawisz życie chłopa w średniowiecznej Francji w XII w. Materiały pomocnicze: Encyklopedia Odkrycia młodych, t. 41, Średniowieczne miasta, Warszawa 1992. R. Michałowski, Historia powszechna. Średniowiecze, PWN, Warszawa 2012. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, oprac. R. Heck, nr 8, Warszawa 1959. Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006. Wielka historia Polski, t. 1–10, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016. Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019. E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011. Wskazówki metodyczne: Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z informacjami w sekcji „Animacja”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę. Spis ilustracji nieopisanych: Ćwiczenie 1 - Ilustracja A: Prace polowe w średniowiecznej miniaturze; domena publiczna, Wikimedia Commons. Ćwiczenie 1 - Ilustracja B: Średniowieczny targ; domena publiczna, Wikimedia Commons. Ćwiczenie 1 - Ilustracja C: Książę biesiaduje przy suto zastawionym stole, otoczony licznymi sługami, gośćmi, a także podwładnymi; domena publiczna, Wikimedia Commons. Ćwiczenie 3 - Ilustracja 1: Europejskie przedstawienie chomąta; domena publiczna, Wikimedia Commons. Ćwiczenie 3 - Ilustracja 2: Chomąto; Eichinger, Wikimedia Commons, licencja: CC BY‐SA 3.0.