Hormoni-Seminarski rad-Medicina1, Maturalni radovi od Prva pomoć

Preuzmite Hormoni-Seminarski rad-Medicina1 i više Maturalni radovi u PDF od Prva pomoć samo na Docsity! 1 Endokrini sistem Uvod u endokrinologiju Žlijezde sa unutrašnjim lučenjem Endokrinologija je nauka koja se bavi izučavanjem anatomije,fiziologije i patologije žlijezda sa unutrašnjim lučenjem .Riječ endokrinologija je grčkog porijekla i nastaje od riječi "endon" i " krinein",što u slobodnom prijevodu znači ,oslobađati se ,odnosno izlučivati se u nešto . ,kao i "logos" što znači raspravljanje .Još je Claude Bernar 1855 prvi ukazao u svom poznatom predavanju u College de France na pojam "unutrašnja sekrecija". Većina žlijezda sa unutrašnjom sekrecijom je do danas poznata ,a to su : • hipofiza (prednji i zadnji režanj) • štitasta žlijezda • paraštitasta žlijezda • gonade (sjemenik i jajnik) • nadbubrežne žlijezde(srž i kora) • endokrini dio gušterače • pinealna žlijezda (epifiza) • timus Funkcije organizma reguliraju dva osnovna kontrolna sistema : 1. nervni sistem 2. endokrini ili hormonalni sistem . Hormonski sistem djeluje na različite metaboličke funkcije organizma .kontrolirajući bilo brzinu kemijskih reakcija u ćelijama ,bilo transport materija kroz ćelijske membrane ,bilo neke druge funkcije kao što su rast ili sekrecija . Neki učinci hormona djeluju u vrlo kratkom vremenu dok drugima treba za aktivaciju više vremena ali kada počnu djelovati ,djelovanje traje više dana ili mjeseci (godina). Između hormonskog i nervnog sistema postoje brojne međusobne veze.Na primjer; srž nadbubrežne žlijezde i neurohipofiza luče hormone samo kada ih podraže pogodni nervni impulsi .Adenohipofiza luči malene količne hormona u stanju mirovanja dok pri povećanju aktivnosti nervnih ćelija hipotalamusa , luči znatne količine hormona . Već je rečeno da su produkti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem supstance koje se nazivaju hormoni .Naziv hormon je uveo Starling .Hormon je grčkog porijekla i znači nadražiti sa namjerom da označi proizvode žlijezde sa unutrašnjim lučenjem . • Priroda hormona Hormon je hemijska supstanca koju jedna ćelija ili grupa ćelija luči u tjelesne tekućine i koja fiziološki djeluje na druge ćelije tijela . Hormoni se mogu podijeliti na : a.lokalni hormoni b.opći hormoni U lokalne hormone ubrajaju se NR:acetil-holin što se oslobađa na završecima parasimpatičkih i skeletnih nervnih vlakana ,sekretin što se oslobađa u zidu dvanaestopalačnog crijeva a potom krvlju prenosi do gušterače gdje uzrokuje vodenastu sekreciju , holecistokinin što se oslobađa u tankom crijevu te se prenosi do žučnog mjehura gdje izaziva kontrakciju ;kao i mnogi drugi .Očigledno je da ovi hormoni djeluju lokalno ,pa odatle i ime lokalni hormoni . Opći hormoni su oni koje luče posebne endokrine žlijezde ,a prenose se putem krvi i izvode fiziološka djelovanja na udaljenim mjestima tijela .Malen broj općih hormona utječe na sve ili gotovo sve ćelije tijela .Tako djeluje hormon rasta adenohipofize i tireoidni hormon štitnjače .Ostali hormoni djeluju mnogo više na neka specifična tkiva nego na druga .Na primjer ,kortikotropin iz adenohipofize specifično podražuje koru nadbubrežne žlijezde ,a hormoni ovarija (jajnika) djeluju na endometrij materice (uterusa).Tkivo na kojem se ispoljava specifično djelovanje hormona naziva se ciljno tkivo ("target " tkivo ) . Lučenje hormona je uvijek optimalno .Ovome najviše doprinosi negativna povratna sprega koja regulira način i količinu lučenja hormona . • Negativna povratna sprega u kontroli sekrecije hormona 2 Različitim kliničkim ispitivanjima je primjećeno , da se sekrecija nekog hormona počinje smanjivati odmah čim taj hormon počne ispunjavati fiziološku funkciju .Tome je razlog negativna povratna sprega . Svaka žlijezda sa unutrašnjim lučenjem ima težnju da vrši prekomjernu sekreciju hormona . Ali ,čim hormon obavi normalan fiziološki učinak ,prenosi se žlijezdi na neki način obavijest da se sekrecija obustavi .Obrnuto ,luči li žlijezda premalo hormona ,fiziološki učinci tog hormona će se smanjiti .Zbog toga se inhibicijsko djelovanje povratnom spregom smanjuje ,a to dozvoljava žlijezdi da ponovno započne lučenje adekvatne količine hormona .Na taj se način sekrecija svakog hormona kontrolira u skladu sa potrebama tijela u pogledu tog hormona . Hormoni su po kemijskom sastavu: 1. Steroidi a.Kora nadbubrežnih žlijezda(kortikosteroidi,aldosteron,estrogeni,progesteron). b.Sjemenik (testosteron,estrogeni) c.Jajnik (estrogen,progesteron) 2. Proteini i polipeptidi a.Prednji režanj hipofize (Polipeptidi - ACTH( adrenokortikotropni hormon ) ,STH( somatotropni hormon - hormon rasta) , LTH (luteotropni hormon -podstiće razvoj žutog tijela ) , MSH (melanostimulirajući hormon -podstiće razvoj melanocita -pigmentne ćelije) , Glikoproteini -TSH (tireostimulirajući hormon ), FSH (folikulostimulirajući hormon ),LH (luteinizirajući hormon) b.Zadnji režanj hipofize(oktapeptidi)-vazopresin,oksitocin. c.Paraštitne žlijezde: parathormon. d.Štitasta žlijezda : tiroksin,trijodtironin,tireokalcitonin. e.I drugi . 3. Amini male molekulske težine a.Hormoni srži nadbubrežne žlijezde (kateholamini -adrenalin i noradrenalin). 4. Nezasićene masne kiseline : prostaglandini . ŠTITNA ŽLIJEZDA -GLANDULA THYREOIDEA Sinonimi: Štitnjača ,štitasta žlijezda,štitna žlijezda Štitnjača je žlijezda sa unutrašnjim lučenjem čiji hormoni imaju udjela u funkcionisanju cijelog tijela . • Embriologija: Štitnjača nastaje iz sluznice ždrijela u četvrtoj sedmici embrionskog života . • Anatomija: Štitna žlijezda je neparna žlijezda smještena 5 Tiroksin djeluje na metabolizam ugljenih hidrata na dva načina : prvo pospješuje apsorpciju glukoze iz probavnog trakta i , drugo povećava razgradnju glukoze u ćelijama . Ad.a.2 Djelovanje na metabolizam masti Djelovanje na metabolizam masti je indirektno i to na taj način što se poslije konzumiranja ugljenih hidrata skraćuje period razlaganja ugljenih hidrata a kako tijelu treba energija ona se dobija povećanim razlaganjem masti .Ukoliko bolesnik uzima prevelike količine ugljenih hidrata i pored davanja tiroksina , dolazi do odlaganja masti u tkiva .U slučaju da se uzima nedovoljno ugljenih hidrata dolazi do mobilizacije masnih kiselina te stvaranja energije anaerobnim metabolizmom iz masti . Veće količine tiroksina u krvi smanjuju količinu masti koja se nalazi u krvi .,a smanjuje i količinu masti u jetri .Obrnuto ,smanjenje količine tiroksina u krvi povećava količinu masti koje kolaju krvlju i to holesterola,fosfolipida i triglicerida .,a mast će se prekomjerno odlagati u jetri . Ad.a.3.Djelovanje tiroksina na metabolizam proteina Tiroksin pospješuje i anabolizam i katabolizam proteina zbog povećane aktivnosti enzima u ćelijama .S obzirom da tiroksin pospješuje metabolizam ugljenih hidrata i masti za produkciju energije ,u slučaju smanjene rezerve pomenutih supstanci tiroksin pospješuje iskoristljivost bjelančevina za proizvodnju energije . Ad.a.4.Djelovanje na metabolizam vitamina Kako tiroksin povećava količinu mnogih i različitih enzima u čijoj izgradnji sudjeluju vitamini ,to tiroksin povećava potrebu za vitaminima . Secernira li se tiroksin u većoj količini nastaje deficit vitamina .Razvoju deficita najviše podliježu tiamin (B1 vitamin),B12,u manjoj mjeri ostali vitamini B kompleksa (B6,PP faktor i vitamin C ).Manja količina tiroksina je potrebna za pretvaranje provitamina A u vitamin A , te kod bolesnika sa smanjenim lučenjem tiroksina dolazi do noćnog slijepila i kseroftalmije . Djelovanje tiroksina na različite procese u organizmu Ad.b.1. Djelovanje na bazalni metabolizam Budući da tiroksin povećava metabolizam većine ćelija u tijelu (izuzev mozga,slezene,retine i pluća),pretjerane količine tiroksina dovode do povećanja bazalnog metabolizma i do 100 % u odnosno na normalno lučenje tiroksina .Kod hipertireoze bazalni metabolizam se povećava za 40-60% .a kod hipotireoze bazalni metabolizam se također smanjuje za 40-50 % . Sl.3 Prikazuje kakav je odnos između dnevnih potreba za tiroksinom i bazalnog metabolizma .Potrebne su extremne količine tiroksina da bi se izazvao visok bazalni metabolizam . B +10 a z a l n i m e t a b o li z a m 0 -10 -20 -30 -40 J. J.J. 100 200 300 Tiroksin u mikrogramima na dan Ad.b2. Djelovanje hormona na tjelesnu težinu Ako se stvaranje tiroksina jako poveća ,tjelesna težina će gotovo uvijek opadati ,a ako se njegovo stvaranje jako smanji ,tjelesna težina će gotovo uvijek rasti . 6 Ako su promjene u stvaranju tiroksina umjerene tjelesna težina neće se baš uvijek promijeniti .S obzirom da tiroksin povećava apetit , ponekad može prevagnuti povećani metabolizam. Ad.b.3 Djelovanje na kardiovaskularni sistem Tiroksin povećava metabolizam ,pa tkiva trebaju više hranljivih materija .Zato se kod hipertireoze i hipotireoze (samo obrnuto ) javljaju promjene na kardiovaskularnom sistemu : 1.Protok krvi i minutni volumen kod hipertireoze su u porastu ,dok je kod hipotireoze protok krvi i minutni volumen umanjen . 2.Frekvenca rada srca kod porasta metabolizma (hipertireoza) je ubrzana , dok je kod hipotireoze frekvenca rada srca usporena . 3. Kod hipertireoze volumen krvi je u porastu vjerovatno zbog vazodilatacije krvnih žila dok je kod hipotireoze volumen krvi u opadanju .. 4.Primjetan je porast arterijskog pritiska zbog porasta minutnog volumena (hipertireoza). 5.Umjereni porast razine tiroksina povećava snagu srca u sistoli .Kod ekstremnog porasta koncentracije tiroksina dolazi do slabljenja snage srca u sistoli (katabolizam bjelančevina u srčanom mišiću sa dekompenzacijom srca). Ad.b4. Djelovanje hormona na disanje Zbog porasta metabolizma ,potrošnje kiseonika ,aktiviraju se svi mehanizmi koji dovode do povećanja frekvence disanja i dubine disanja . Ad.b.5.Djelovanje hormona štitne žlijezde na probavni trakt Tiroksin povećava apsorpciju hranljivih materija,povećava lučenje probavnih sokova,povećava motilitet gastrointestinalnog trakta .Kao posljedica pojačane aktivnosti štitaste žlijezde javlja se proljev .Kada tiroksina nema nastaje zatvor . Ad.b.6.Djelovanje na centralni nervni sistem Tiroksin ubrzava rad mozga .izaziva extremnu nervozu,zabrinutost ,tjeskobu i paranoju .Kod hipotireoze rad mozga je usporen ,pacijenti su bezvoljni ,usporenog mišljenja i djeluju više pospano i umorno . Ad.b.7.Djelovanje na funkciju mišića Pojačane aktivnosti tiroksina izazivaju mišićni tremor (podrhtavanje prstiju ). • Uloga tireokalcitonina Parafolikularne ćelije štitne žlijezde ("C" ćelije) stvaraju tireokalcitonin .Ovaj hormon smanjuje koncentraciju Ca (kalcija) u plazmi .Lučenje ovog hormona nije pod kontrolom prednjeg režnja hipofize .Fiziološka uloga ovog hormona je sprečavanje hiperkalcijemije koju bi prouzrokovao parathormon (hormon paraštitne žlijezde ) .Hiperkalcijemija je direktan podsticaj za lučenje kalcitonina dok hipokalcijemija inhibiše sintezu ovog hormona . Kalcitonin postiže svoj hipokalcijemički efekat inhibicijom resorpcije kosti .Normalna koncentracija kalcija u plazmi je rezultat sinergijskog djelovanja tireokalcitonina i parathormona . • Odnos štitne žlijezde i drugih endokrinih žlijezda Povećano lučenje tiroksina povećava sekreciju većine drugih endokrinih žlijezda .Tako zbog povećanog metabolizma,utroška glukoze povećava lučenje inzuline .Tiroksin povećava mnoge metaboličke aktivnosti vezano za stvaranje kosti , zbog čega povećava potrebu za paratireoidnim hormonom . Ad.1.Djelovanje tiroksina na lučenje hormona nadbubrežne žlijezde 7 Tiroksin povećava lučenje glukokortikoida iz kore nadbubrežne žlijezde na slijedeći način . Tiroksin inhibira lučenje TSH(tireotropina) iz adenohipofize ,usljed čega nastaje povećano lučenje ACTH koji povećava lučenje glukokortikoida u nadbubrežnoj žlijezdi . Ad.2.Djelovanje tiroksina na spolne žlijezde Za normalno funkcionisanje spolnih žlijezda potrebno je normalno lučenje tiroksina. Kod muškaraca se gubi libido ukoliko tiroksina nema a ako tiroksina ima previše nastaje impotencija . U žena ako nema dovoljno tiroksina nastaje menoragija(pretjerano krvarenje) i polimenoreja. (učestalo krvarenje).U nekih žena mogu menstruacije postati neredovite .a katkada ih nema (amenoreja).Kod hipotireoidnih žena libido opada .Kod hipertireoidnih žena javlja se oligomenoreja( znatno manje krvarenje) ,a katkad nastaje i amenoreja . • Dijagnostički algoritam za ispitivanje štitne žlijezde 1.Anamneza-klinički pregled 2.Hematološki testovi: SE,KKS,Hb.Fe 3.Biokemijskitestovi : Šuk.hepatogram,urea,kreatinin,holesterol.trigliceridi . 4.Hormonalni status štitne žlijezde: Određivanje T3,T4,TSH. 5.Testovi sa radiaktivnim jodom J 131.Svi ovi testovi se dijele na: a.Serološke testove (testovi za dokazivanje antijela protiv ćelija tireoideae) b.Testovi za funkcionalno ispitivanje štitne žlijezde - testovi za ispitivanje neorganske faze metabolizma joda (fiksacija,klirens,eliminacija joda mokračom ),testovi za određivanje radiokativnog joda J 131 vezanog za plazmine bjelančevine (PBJ),zatim test vezivanja tireoidnih hormona za plazmine bjelančevine (TBG), test za dokazivanje tireohipofizne veze ,stimulacioni testovi i drugi testovi . 5.Ultrazvuk 6.Scintigrafija štitaste žlijezde (ispitivanje morfologije i topografije žlijezde sa J 131.) Ova dijagnostička metoda služi za prikazivanje građe i funkcije štitnjače. Gama-kamerom se prikazuje nakupljanje i organifikacija tehnecij-99m-pertehnetata i radioaktivnog joda. Najvažnije primjena scintigrafije štitnjače je za procjenu napipanog čvora. Čvorovi se prema ovom prikazu dijele na - " hladne", odnosno nefunkcionalne koji nakupljaju radiofarmak slabije od okolnog tkiva - "vruće", odnosno funkcionalne, koji se intenzivnije prikazuju od okolnog tkiva Scintigrafija štitnjače daje podatke o veličini strume ili čvora u štitnjači, položaju tkiva štitnjače na vratu i ispod prsne kosti, tkivu štitnjače na drugim mjestima u tijelu te o ostatnom tkivu štitnjače nakon terapije, za dijagnozu difuzne hipertireoze (Basedowljeva, Gravesova bolest), subakutnog tireoiditisa, apscesa, Hashimotova tireoiditisa. 7.Citološko ispitivanje. 8.Biopsija žlijezde sa patohistološkim ispitivanjm • Normalni rezultati testova funkcije štitnjače Normalne vrijednosti ponešto se razlikuju kod pojedinih laboratorija, isto kao i mjerne jedinice koje se koriste za opisivanje vrijednosti rezultata. Na nalazu testova štitnjače obično su navedene pronađene vrijednosti kod pacijenta kao i normalne (referentne) vrijednosti koje laboratorij koristi. Boldirani testovi se rade rutinski dok se ostali testovi rade na klinikama za endokrinologiju . Hormon Akronim Normalna vrijednost Tiroksin T4 4.6-12 dug/dL Udio slobodnog tiroksina FT4F 0.03-0.005% Slobodni tiroksin FT4 0.7-1.9 ng/dL Omjer vezanja hormona štitnjače THBR 0.9-1.1 Indeks slobodnog tiroksina FT4I 4-11 Trijodtironin T3 80-220 ng/dL Indeks slobodnog trijodtironina FT3I 80-180 Preuzimanje radioaktivnog joda RAIU 10-30% Serumski tirotropin TSH 0.3-3 uIU/L Tiroksin-vezani globulin TBG 12-20 dug/dl T4 +1.8 ugm TSH nakon stimulacije s TRH - 9-30 uIU/ml kod 20-30 min