Istorija rimskog prava, Vežbe od Rimsko pravo

Preuzmite Istorija rimskog prava i više Vežbe u PDF od Rimsko pravo samo na Docsity! 1. Civilizacijski značaj rimskog prava Rimsko pravo je nezaobilazan predmet na pravnim fakultetima u zemljama čiji su pravni sistemi zasnovani na rimskoj pravnoj tradiciji (kontinentalna Evropa, Latinska Amerika, i afričke i azijske zemlje koje su pod evropskim uticajem preuzele rimsku pravnu tradiciju), ali, ipak, rimsko pravo se izučava i na fakultetimama u zemljama čiji pravni sistemi pripadaju nekim drugim porodicama prava. Evropa je preuzela rimsko shvatanje da bez prava nema civilizovane zajednice i da pravo predstavlja osnovni instrument regulisanja društvenih odnosa. Ali takvo shvatanje prava nije bilo u svim civilizacijama, na primjer kineska civilizacija je uvijek davala prednost moralnim pravilima u odnosu na pravna pravila jer prema kineskoj filozofiji civilizovan čovjek se ponaša u skladu sa etičkim načelima, a sličan odnos prema pravu imali su i Japanci. Evropljani su preuzeli rimsko shvatanje da je pravo zasnovano na razumu, da služi potrebama ljudi i da je podložno promjenama. Međutim, i danas postoje zemlje, kao što su zemlje islamskog svijeta, u kojima se smatra da se osnova pravnog sistema nalazi u religijskim knjigama. Prema rimskoj klasičnoj i republikanskoj tradiciji pravo je sistem normi ustanovaljen u interesu većine građana, koji stavlja građane u ravnopravan položaj. Ta ideja o pravu je osnov za demokratiju. Međutim, i danas postoje civilizacije, kao što su pripadnici hinduizma, koji smatraju da su čovjekov status i prava i obaveze u društvu određeni rođenjem i da se ne mogu mijenjati, i kod njih se ljudi dijele po kastama i postoje posebna pravila namijenjena pojedinim društvenim grupama, što znači da u hinduizmu ne postoji jednakost ljudi pred zakonom. 2. Izvori saznanja o rimskom pravu Saznanja o rimskom pravu nalaze su u brojnim izvorima pravnog i nepravnog karaktera. Najznačajniji izvor je kompilacija prava, koja je danas poznata pod nazivom Corpus iuris civilis (Korpus iuris civilis). Tu kompilaciju sastavili su Justinijanovi pravnici između 528. i 534. godine nove ere. Kompilacija se sastoji od tri dijela: Kodeks (Codex), Instituciones (Istitutiones), Digesta (Digesta), i u sebi sadrži klasično i potkalsično pravo i niz podataka o starom rimskom pravu. Rekonstruisan je i tekst Teodosijevog kodeksa koji je nastao 438/439. godine za vrijeme vladavine imperatora Teodosija II i Valentinijana III, u kojem se nalaze podaci o postklasičnim promjenama u rimskom pravu. Sačuvani su i dijelovi Gregorijanovog i Hermogenijanovog kodeksa, i to su privatne zbirke rimskog prava sastavljene u posljednjoj deceniji III vijeka, za vrijeme Dioklecijanove vladavine. Sačuvano je malo djela klasičnih pravnika. Najznačajnije djelo je Instituciones (Institutiones) koje je napisao klasični pravnik Gaj, koji je živio u II vijeku. To djelo je jedino djelo nekog klasičnog pravnika sačuvano u izvornom obliku. Ovo djelo je pisano lakim stilom, sa velikim brojem napomena o razvoju pravnih institucija, i u njemu se nalaze mnogobrojni podaci o rimskom privatnom pravu i klasičnoj pravnoj doktirini. Još jedno djelo iz klasičnog perioda je Tituli eks korpore Ulpiani (Tituli ex corpore Ulpiani), ali se vidi da su u ovom djelu naknadno unosio tekst. Neka djela klasičnih pravnika sačuvana su u izmjenjenom obliku. Djelo Pauli Sententiane (Pauli Sententiane) je tekst veliko klasičnog pravnika Paula, koji je pisao na prelazu iz 2. u 3. vijeka, ali u tom tekstu se nalaze i dijelovi koji su dodati za vrijeme postklasičnog perioda. Djelo Epitomae Gai (Epitomae Gai) je obrađeno djelo Gajevih Instituacija. Vizigotiski kralj Alarih II je djelo Gajeve Institucije koristio za svoj zbornik rimskog prava, koji se zove Leks Romana Vizigotorum (Lex Romana Wisigothorum), napisano 506. godine. Iz postklasičnog perioda djelimično su sačuvane neke zbirke: Kolacio legum (Collatio legum), Mosaikarum et Romanarum (Mosaicarum et Romanarum), Liber Siro-Romanus iuris (Liber Syro-Romanus iuris), Fragmenta Vatikana (Fragmenta Vaticana) i Konsultacio veteris kuiusdam iuriskonsulti (Consultatio veteris cuiusdam iuriconsulti). Te zbirke su nastaje od kraja 4. do početka 6. vijeka. U njima se nalaze podaci o postklasičnom pravu i kvalitetu pravne nauke u tom periodu. Sačuvani su i tekstovi nekih zakona, odluka imeperatora koji su zapisani na kamenu ili bronzanim pločama. U tim tekstovama se nalazi dodta podataka o odnosima između organa vlasti, funkcionisanju javnih službi i ekonomskoj situaciji. Djelo Leks agraria (Lex agraria), nastalo 111. godine prije nove ere, daje mnogo podataka o zemljišsnom režimu u periodu republike. Zakon o Cisaplinskoj Galiji je donesen polovinom posljednjeg vijeka prije nove ere, i govori o ovlaštenjima pravosudnih magistrata i municipijima. Zakon o koloniji Genitivi Juliji, nastao je krajem perioda republike, i daje mnogo podataka o uređenju rimskih municipija u provincijama. Zakon o Vespazijanpvpj najvišoj vlasti, donsen 69. ili 70. godine, daje mnogo podataka o ovlaštenjima imperatora. Dosta podataka o rimskom pravu nalazi se u izvorima nepravnog karaktera. Za uvid u javno pravo sa početka principata značajan je politički testamnet Oktavijana Avgusta pod nazivom Res gestae divi Avgusti (Res gestae divi Avgusti). Za razumijevanje javnopravnih, privatnopravnih instituta i pravne i političke doktrine značajna su djela filozofa Cicerona, koji je živio od 106. do 43. godine prije nove ere. Posebno su značajna dva Ciceronova spisa: De republika (De republica) i De legibus (De regibus). Dosta podataka o rimskoj pravnoj terminologiji nalazi se u spisu O značenju riječi, a taj spis napisao je filozof i gramatičar Fest, koji je stvarao u 2. vijeku. Plinije Mlađi, koji je vladao od 62. do 113. godine, u svom djelu Pisma govori o politici rimskih imperatora u provincijama i funkcionisanju uprave i o pravu. Sačuvan je i određeni broj papirusa i voštanih tablica o zaključenim pravnim poslovima. Takođe, sačuvan je i veliki broj dokumenata sa presudama sudija. Na nadgrobnim spominicima su sačuvani podaci o gradovima, pravnom statusu i porijeklu građana. Postoje i određene nepoznanice, posebno kada se goovri o najstarijem periodu rimskog prava, o arhaičnom pravu i pravu rane republike. Njastariji sačuvani zapis, pod nazivom Lapis niger (Lapis niger), nije stariji od 6. vijeka prije nove ere, i u sebi sadrži samo nekoliko riječi. Među svim pravima iz daleke prošlosti, rimsko pravo je najviše izučeno i do danas najbolje poznato. 3. Značaj izučavanja rimskog prava Istorija rimskog prava je je od njaznačajnih dijelova opšte istorije prava. Pravo se u Rimu razvijalo 13 vijekova bez prekida, i iz toga se vidi da se pravo mijenja i da je usloveljeno društvenim prilikama. Izučavajući rimsko pravo naši pravnici se upoznaju i sa korijenima srpskog prava. Rimsko pravo objašnjava studentima dogmatički i normativni metod koji su bitni za pravo. Rimljani su prvi stvorili načuni metod prilagođen pravu, bez kojeg je danas nezamisliv rad pravnika. Zahvaljući tom naučnom metodu rimska pravna nauka je izgradila pravne pojmove, pravne institucije i sistematizacije koje se i danas koriste, i pravnu terminologiju bez koje bi danas komunikacija među pravnicima različitih zemalja bila otežana. Rimsko pravo kao nastavna disciplina je pod određenim pritiskom jer pojedini smatraju da je