Istorija za 2 srednje, Vežbe od Uvod u istorijske studije

Preuzmite Istorija za 2 srednje i više Vežbe u PDF od Uvod u istorijske studije samo na Docsity! Radovan Popović STO Dragan Miranović IJA ZA DRUGI RAZRED GIMNAZIJE Dragoje Đokić NSI pe x Zea BR  SADRŽAJ * Uputstvo za korišćenje udžbenika____5 » Makedonija 38 (T] RANI SREDNJI VIJEK 6 haška g? 2.3 Duklja 41 1.1 Velika m naroda 8 + Duklja u sastavu VizantijeiSamuilovog Carstva 41 * Germani 8 » Borba za nezavisnost - knez Vojislav 42 m s = % zaZetaudoba Vojislavljevića sa + Nove države u zapadnoj Evropi 10 aa Z u 2 +KraljMihailo(1046-1082) 44 1.2 Feudalna država i društvo "1 nasa > Franačka država 11 + Kralj Bodin i njegovi nasljednici 45 + Odnosi među feudalcima 13 + Prvreda 1 društvo ————7 + Odnos između feudalca i kmetova 14 i. + Naturalna privreda 14 Provjerinaučeno_——— 49 1.3 Vizantija do XIHN vijeka 15 . Paka obnavljanja šimstog carstva _16 3] EVROPA U RAZVIJENOM a Tematski sstem m POZNOM SREDNJEM VIJEKU 52 + Feudalizacija Vizantije 18 3.1 Opšti privredni razvoj _ 54 + Vizantijska kultura 18 + Poljoprivreda u 54 1.4 Hrišćanska crkva « Mjesta nastanka i izgled i njeno ustrojstvo 20 srednjovjekovnog grada 56 + Rimska crkva N 21 3>2Rimokatoličkacrkva_58 + Carigradska patrijaršija 22 + Krstaški ratovi _ 58 « Sukob Rima i Carigrada == 23 + Jeresi, inkvizicija i monaški redovi ———— 60 + Podjela u hrišćanskoj crkvi 23 3.3 Velike monarhije 862 1.5 Arabljani i islam 24 + Francuska 62 + Islam ==:24 + Engleska 63 + Arabljanska osvajanja ———— s 25 + Njemačka_ i 64 » Kultura 27 + Društveni slojevi razvijenog srednjeg vijeka 65 Provjeri naučeno 28 3.4 Vizantija (1204-1453) nie 66 | JUŽNI SLOVENI U RANOM . dok krstaša i uspostavljanje [2] SREDNJEM VIJEKU 30 Noaa nm | ——— + Krstaški ratovi utiću na | 2.1 Stari Sloveni i njihove seobe__ 32 slabljenje moći Vizantije + Način života i društveno uređenje 32 + Obnova Vizantije. bo. Uzroci i pravci seoba ___ 33 + Vizantija u evropskoj politici | + Naseljavanje Slovena na + Vaseljenska patrijaršija | Balkansko poluostrvo 2.34 + Pad Vizantije E + Odnosi prema starosjediocima 3.5 Mletačka republika s i susjedima 2.35 + Postanak 2.2 Prve države Južnih Slovena 36 «Širenje na Jadranu « Karantanija 36 + Privredna i trgovačka sila + Hrvatska 37 + Društvo i kultura Sadržaj « Istorija 2  71 [SIBALKANSKO POLUOSTRVO U VRIJEME | 4.4 Srednjovjekovna kultura «Škole univerzteti 7 OSMANSKIH OSVAJANJA 96 + Razvoj umjetnosti 72 + Riterska i gradska kultura 72 *.) Osmansko carstvo o 98 | + Tehnički pronalasci 73 *Turd (Osmanlije)... on 0B : > Jevreji u srednjem vijeku 73 . Društveno i državno uređenje, 98 + Uticaj na privredu i kulturu 73 “Prva Osvajanja... == --.99 Protjerivani 74 Albanci u srednjem vijeku, 100 | tjerivanje om Moai 76 + Albanci pod vizantijskom, anžujskom i srpskom vlašću to . 100 + Razvoj društvenih odnosa, . 101 | [41 JUŽNI SLOVENI OD XII DO + hbanske kneževine 101 ( SREDINE XIV VIJEKA 78 + Hibansko plemstvo : 0101 2 “Srbija i Bosna u vrijeme \ = Srbija : 80 osmanskih osvajanja. 102 «Širenje države i privreda Ram. 80 . Bitka na Marici m 192 + Proglašavanje patrijaršije i carstva_ 2.81 . Bitka na Kosovu 103 + Društveno-ekonomski odnosi = 82 + Srpska despotovina > . 103 | + Pravno ustrojstvo. .. 83 + Privredni i kulturni razvoj. 104 | * Zeta u državi Nemanjića 84 + Pad despotovine : 105 + Politička i državna tradicija « Pad Bosne 105 Zete u državi Nemanjića = 84 « Hercegovina Na .105 + Uloga mladih kraljeva 84. “Zeta u doba Balšića 106 + Primorski gradovi : 84 + Obnova Zetske države 106 | “< Bosna 86 + Balšići između Osmanlija i Mletaka . 106 | + Crkva bosanska 86 + Posljednji Balšići 107 | + Uspon Bosne 86 * Zeta u sastavu srpske despotovine. 107 “< Dubrovnik ga o Zeta/Crna kk L onak gs “doba Crnojevića ——108 : + Ivan Crnojević . Razvoj grada o. 88 Cetinje 109 * Dubrovnik i susjedi X. 89 + Đurad Crojević 110 * Način života kultura 90 | Privrednei kulturne prilike u Zeti | 4.4 Kultura Južnih Slovena__ 91 u doba Balšića i Crnojevića m + Pokrštavanje Južnih Slovena . 91 + Privreda 111 + Počeci književnog stvaralaštva 91 + Građevinska djelatnost (gradovi, manastiri) 111 + Arhitektura i umjetnost m. 93 + Crnojevića štamparija 2 120 94 tjedana, TI4 Rječnik 116 istorija 2 + Sadržaj  r-==-----===--------p------=------ e m Rani srednji vijek Udžbenik se sastoji od pet tema. Na početku svake teme nalaze se uvodne strane na kojima se upoznaješ sa odre- enim istorijskim vremenom, kao i sa procesima, doga- đajimai ličnostima koji su obilježili navedeni period. Traka vremena, Cilj je da uočiš vrijeme koje obuhvata period koji se obrađuje u temi. Datim informacijama provjeravaš šta znaš o navedenim pojmovima, ličnostima, procesima, događajima, Nastavna jedinica Dođatni tekst dopunjuje osnov- Pitanja i zadaci raspoređeni tokom izlaganja teksta nastavne jedinice i pitanja u u okviru teme, ni tekst, Treba da te upozna sa vezi s istorijskim kartama i drugim itustrativnim materijalom razvijaju sposob- različitim izvorima saznanja. nosti kritičkog mišljenja (razumijevanje, primjena, analiza, sinteza, evaluacija). Dio teksta iz istoriografije sa propratnim pitanjima upo- znaje te sa različitim načinima prezentacije istorijskih saznanja, a cilj mu je da naučiš kritički koristiti istorio- grafsku literaturu. Pitanja, nalozi i zadaci treba da provjere razumijevanje uzročno-posljedične povezanosti istorijskih događanja, razvoj kritičkog prosuđivanja, izvođenje zaključaka o posljedicama. Uputstvo za korišćenje udžbenika < Istorija 2 s  Posmatraj kartu. Odredi granice Rimskog carstva na vrhuncu moći, Obrati pažnju na prostor koji su na- seljavala germanska plemena, VE granica Rimskog carstva živjela su mnoga plemena i narodi koje su stari Grci i Rimljani nazivali yarvarima, Oni su živjeli na ogromnim pro- stranstvima Azije, Evrope i Afrike i bili su na različi- tom stepenu razvitka rodovskog dn Nama je najpoznatiji način života onih plemana koja su se nalazila u pograničnom pojasu Rimskog carstva. Rimljani su sa njima održavali mnogostruke odnose: trgovačke, političke, vojne, a ponekad su na- seljavali cijela plemena u pograničnim oblastima pod uslovom da obavljaju vojnu i pograničnu službu, NE Krokom Ii IV vijeka učestale su prova- lei stalno naseljavanje raznih plemena u graničnim provincijama Rimskog carstva. Najratobornija su bila germanska plemenaJGermani obuhvataju ve- Pašljivo procitaj tekst. Rimski istoričar Kornelije Tacit u svom spisu Germanija piše: ,O manje važnim stvarima rješavaju starješine dogovomo, o stvarima od veće važnosti rješavaju svi, Me- đutim u slučajevima kada treba da da riječ cijelo pleme, porazgo- varaju se prethodno starješine između sebe. Skupština se sastaje u određene dane. Njihova odveć velika sloboda ima tu nezgodu što na skupštinu ne dolaze nikad u isto vrijeme, onako kako im je naređeno, i tako provode u neredu: sačekivanju pa dva - tri dana. Na skupštinu dolaze pod oružjem i sijedaju gdje je kome volja, sveštenici imaju liku jezički i plemenski srodnu skupinu indoevrop- skih naroda, čija je pradomovina bila današnja južna Švedska, Danska, Šlezvig-Holštajn i Sjevernonjemač- ka nizija. isnovna zanimanja Germana bila su stočarstvo i zemljoradnja a lov je bio u drugom planu. Pod uti- cajem trgovine sa Rimljanima, sručjaani pri- a vrednog jačanja germanskog područij izvija se zemljoradnja zatim metalurgija i zanatstvo. To je do- vodilo do imovinske nejednakostillmovinsku nejed- nakost pojačavali su česti ratovi Između plemena. Javlja se privatna svojina i društvena podijeljenost. L pored niza pokušaja, rimskim vojskovođama nije polazilo za rukom da pokore germanska ple- mena. Naprotiv, ova plemena su sve više ugrožavala Rimsko carstvo. | dužnost da održavaju red, makar i silom, Kad oni narede moraju svi da zaćute i tada uzima riječ kralj ili kakav starješina, pa onda govore oni koji se odlikuju svojim godinama ili otmenim porijeklom ili rat- nom slavom ili besjedničkim darom. Svaki gleda da svoje mišljenje odbrani razlozima a ne ugledom i položajem koji uživa. Kad im se kakav prijedlog ne svidi oni ga odbijaju žagorom, Ako im se dopad- ne, oni zvekeću kopljima, zveket oružja za njih je izraz odobravanja.“ Opiši tok skupštine kod Germana. Zaključi u kakvim su zajed- nicama živjeti. Rani srednji vijek s VYFetilca seoba navoda l  1.1 Huni Kuni pleme azijskog porijekla, provalili su 375. godine kroz “Vrata naroda“ (prostorizmečlu Ura- la i Kaspijskog mora) u Evropu. Pokorili su Ostrogote, a Vizigoti su pod njihovim pritiskom prešli Dunav i upali na prostor Rimskog carstv: im događajem otpočela je velika seoba naroda itrajaće do kraja IX vijeka, do dolaska Mađara u Panonsku niziju. ATLANTSKI OKEAN Posmatral kortu. Obrati pažnju na prostor koji naselja- vaju Goti. Gdje su bili locirani u drugom vijeku? Šta na osnovu tih činjenica možeš zaključiti? SREDOZEMNO Grfrogoti - stočii Goti, germrasko pleme koje je naseljava sjeve soistačnu obatu Craag mara Vizigoti - zapadni Goti, nermansko pleme koje je naseljavalo sjeve rozapndiu obalu Crnog mora [EZ] Zapadno rimsko carstvo Istočno rimsko carstvo (I Germani > Prodori Huna => Pravol kretanja germanskih plomena MORE sskoj niziji, a najmoćniji stu biti ri P434-4 453) kojegasu zbog pi eni pro i“ Atila je došno u sukob sa zapadno rimskim Valika seoba naroda « Rani srednji vijek g zvali "bič božji“. carem (Valentinijan) i nakon toga pokušao da osvoji Galiju. Pobjedom rimske vojtke na Katafunskim poljitna (451) si muljena je prevlast inuskog plemenskog saveza, Ovaj poraz Atilu nije obeskrabrio sljedeće godine sjevernu kratiju, Poslije Atiline sara iunski plemenski sevez se raspao, Nakon toga su Munt vrta brza tii istrebijeni iti abrgrbovari i asimilovani u brojac plemena. Poslednja hunska piemeni se ponnfnju u Vi vijeku, a navodi koji su tveetili da vuku porijekia od Huna su nestati u Vitt vijeku, Posiattaj fresku. Motiv freske ukazuje na snažan utisak koji su ostavili Huni pod vođstvom Atile, Na osnovu koje činje- nice možemo potvrditi navedeni zaključak. Galija + nekadašnja rimska provincija, zalivataka je prostor današnje Francuske i Belgije  Pod pritiskom Huna došlo je do provale germanskih plemena na rimsku granicu na Dunavu. Germanska plemena su se sukobila sa rimskom vojskom kod Ha- drijanopolja 378. godine i porazili je\Nakon ovog po- raza rimske vojske velike skupine Gćrmana (Vizigota) bile su nastanjene kao saveznici na teritoriji Carstva, Mada podvrgnuti carskoj vlasti sa zadatkom da brane rimsku granicu od drugih plemena, oni su ubrzali po- djelu carstva, U politički i ekonomski život Zapadnog rimskog carstva sve više se osjeća uticaj Germana. U ratnom vihoru tokom velike seobe naroda, german- ska plemena na teritoriji Zapadnog rimskog carstva formiraće svoje države. Zapadnorimskom caru ostala je samo vlast nad Italijom, ali ne zadugo jer 476. go- dine će poslednjeg rimskog cara (Romula Avgustula) zbaciti germanski zapovjednik Odoakar. To je znači- lo pad Zapadnog rimskog carstva, iako je Odoakar kao kralj Italije priznao vrhovnu vlast istočnorimskog cara. Koristeći se kartom velike seobe naroda opiši pravce kretanja germanskih plemena. Objasni po- jam velika seoba naroda. Posmatraj kartu. Navedi države koje su na- stale na teritoriji Zapadnog rimskog carstva. Koje današnje države se nalaze na tim prostorima? Nove države u zapadnoj Evropi + Velika seoba naroda izmijenila je političku kartu Evrope. Na pozor- nicu zapadne Evrope stupile su germanske države, u kojima se tokom vremena formira novi društveni po- redak, a miješanjem Germana i Rimljana i međusob- nim uticajem nastaće novi romanski narodi, Rani srednji vijek + Velika seoba naroda I + Portret Karla Velikoga, napravljen oko 1350, godine, nema sličnosti sa stvarnim li- kom. Viševjekovni mito veličini i sna- zi franačkog cara izražen je bogatim poprsjem. Karla Velikog naslijedio je sin Ludvig Pobožni (814-840). Sinovi Ludviga Pobožnog po- veli su borbu za vlast. Oni su 843. godine sačinili Verdenski ugovor po kome je Franačka država podijeljena na tri dijela iz kojih su ka- snije nastale Francu- ska, Njemačka i Italija. Uskoro se svaki od ovih dijelova izdijelio na mnoštvo vojvod- stava i grofovija, koje su samo formalno priznavale vlast vladara. Nastao je period feudalne razdrobljenosti cijele zapadne Evrope sve do XI vijeka. vojvodstvo - zemljoposjed, oblast kojom upravlja plemić sa titulom vojvode Odnosi među feudalcima + To- kom franačkih osvajačkih ratova naj- veći dio osvojenih teritorija dolazi u ruke kraljeva, rodovske i vojničke aristokratije i crkve. Da bi mogli da uspješno vode ratove, franač- ki vladari su od početka VIII vijeka dodjeljivali velike zemljišne posjede svojim najbližim saradnicima. Vlasnici posjeda se nazivaju feudalci a sam posjed feud. Vlasnik feuda bio je dužan da bude vjeran vla- daru i da na njegov poziv učestvuje u ratu, oprema- jući o svom trošku određeni broj vojnika, zavisno od veličine posjeda. Na taj način feudalci postaju vlada- revi vazali, a vladar njihov senior. Da bi obezbijedili dovoljan broj vojnika koje im traži vladar, vladarevi vazali svoje posjede dijele uz istu obavezu svojim najbližim saradnicima. Na taj način vazali stiču svoje vazale, Tako je vremenom izgrađena čitava feudalna hijerarhija koja se zasnivala na vazalnim odnosima, a Feudalna država i društvo + Rani srednji vijek —_—— na čijem se čelu nalazio kralj. Feudalni posjedi obič- no su obuhvatali prostrane komplekse obradive i neobradive zemlje (šume, pašnjake, vode). Obradiva zemlja dijeli se na dva dijela. Jedan dio obradivog posjeda koji se naziva gospodarska zemlja, koristio jesam feudalac. Drugi dio obradivog posjeda sasto- jao se od manjih i većih parcela koje su ustupljene zavisnim seljacima — kmetovima da ih obrađuju pod određenim uslovima. Šume, vode i pašnjake koristili su svi stanovnici posjeda (feudalci i seljaci). Sve poslove na feudalnom posjedu su obavljali za- visni seljaci i plaćali određene dažbine feudalcu. hijerarhija - podijeljenost po rangovima, po stepena- stom rasporedu feud - zemljišni posjed ustupljen feudalcu od njegovog seniora, pod uslovima vjernosti i obaveze da obavlja vojnu službu kmet - (ovdje) seljak koji obrađuje tuđu zemlju, dajući njezinom vlasniku radnu, naturahnu ili novčanu rentu tenta - prihod koji vlasnik dobija bez svog rada + Izgled velikog posjeda + Objasni podjelu feudalnog posjeda. Velike posjede dobijala je i crkva. Često su crkve- ni posjedi imali imunitet, koji se sastoji u tome što su bili oslobođeni uobičajenih obaveza prema vladaru. Svoje posjede crkva je stalno širila poklonima po- božnih ljudi iz svih društvenih slojeva. Računa se da su crkveni posjedi u zapadnoevropskim državama zahvatali jednu trećinu raspoloživog zemljišta,  pročitaj tek«t. Majkl Havard u djelu Rat u evrop- skoj istoriji kaže: ,,...rat postaje zanimanje kojim su mogli da se bave samo bogati specijalisti, koji su se za to obučavali od najranije mlado- sti. Na koji način su oni mogli da imaju ekonomsku sigurnost koja bi da se posvete svojoj vještini? Prvenstveno tako što im je bila dodijeljivana zemlja, dok su se oni za uzvrat zaklinjali na službu i odanost svom gospodaru. Dodijeljena zemlja bila je “Ieno“, feud, koji je predstavljao osnovu feudalnog društva: trostruki odnos vojne spe- cijalizacije, zakupa zemlje lične obaveze. Pripadnici zemljoposjednič- Odnos između feudalca i kmetova + U prvim vjekovima franačkih osvajanja teritorija Zapadnog rimskog carstva osvojeni zemljišni posjedi su dijelje- ni svim pripadnicima plemena, pri čemu su plemen- ske starješine i ugledni članovi zajednice dobijali velike posjede na kojima je radilo pokoreno stanov- ništvo. Kmetovi su postajali bivši robovi i koloni ali i dio romanskog slobodnog stanovništva koji su Ger- mani pokorili. h 1 : 1 Ste ffusča ut umni mamo Laeđooqučjena ablncolane uosarov; Ondje Bi anapqeeoji I Iutufonoba pjeni bič pure“ =a 7" Najveći broj franačkog stanovništva činili su sit- ni posjednici (slobodni seljaci). Osiromašenjem sela, kao posljedica ratnih razaranja ili nerodnih godina, broj kmetova se povećavao. Vremenom, sve veći broj slobodnih seljaka bio je prinuđen da traži za- štitu moćnih i prihvati zavistan položaj. Predajući se U zaštitu veleposjednicima seljak bi mu predavao i svoju zemlju, koju je dobijao nazad, ali ne više kao svoje vlasništvo već pod obavezom rente i na taj na- čin postajao zavistan seljak - kmet. 5 obzirom na to da su različiti slojevi društva postajali kmetovi i po- ložaj kmetova je bio različit. Objasni zašto je feud predstavljao osnovu feudalnog društva. Kmetovi su imali kuću i pomoćne objekte, a po- sjed su obrađivali vlastitim poljoprivrednim oruđem. ke ratničke klase imali su samo jednu dužnosti obavezu, ato je da slu- že svom gospodaru...Da bi obezbijedili svoje pravo na posjedovanje zemlje, oni su počeli da grade sebi zamkove. Obično smješteni tako da dominiraju putevima, imali su dobro utvrđeni središnji dio zamka u kome su njihove porodice mogle da žive, kao i sporedne zgrade za svoje vazale, a cjelina je bila opkoljena rovomi visokim bedemima koji su svojim grudobranima pružali zaštitu od juriša. Srednjovjekovni za- mkovi bili su simboli uspjeha i moći..." zdvoj činjenice koje ukazuju nato da su vlasnici feuda privilegovan sloj društva. Nijesu imali pravo napustiti posjed. Prema feudalcu su imali obavezu da besplatno rade na njegovom imanju nekoliko dana u nedjelji i da plaćaju određe- ne dažbine u naturi. Kmet je samostalno vodio gaz- dinstvo i mogao ga je unapređivati jer od povećane proizvodnje njemu je ostajao određeni dio kojim je raspolagao po svom nahođenju. očitaj tekst, Francuski pisac De Bomanuar u Boveze piše o položaju kmetova: “Postoji niz vrsta lične zavisnosti, Neki kmetovi su tako potči- njeni svom gospodaru da oni mogu raspolagati svom njihovom imovinom. Imajući nad njima pravo života i smrti, mogu ih držati u "zatvoru po svojoj volji za krivicu ili bez krivice da nikome za njih ne E odgovaraju osim bogu. S drugim postupaju čovječnije jer za njiho- va života gospodari ne mogu ništa tražiti ako ne skrive, osim rente i obaveze koje isplaćuju za kmetsku potčinjenost. | tek kad oni umru ili se žene slobodnom ženom, sva njihova pokretna i nepokretna imovina pripada gospodaru...“ Objasni pojam lična zavisnost. Navedi činjenice koje ukazuju na to da neki kmetovi imaju status robova. U kojim slučajevima feudalac može uzeti imo- vinu kmetova sa kojima postupaju ,,čovječnije"? Naturalna privreda « Države na teritoriji Zapad- nog rimskog carstva, osim na novim društvenim i političkim, formirane su i na novim privrednim osno- vama. Nove države nijesu raspolagale novčanim sredstvima ni sopstvenom proizvodnjom luksuzne i druge robe, dok je nesigurnost putovanja uslovila da trgovina između udaljenih krajeva gotovo zamre. Društvo zapadne Evrope se sve više oslanjalo na sopstvenu i sebi dovoljnu seosku proizvodnju. Oblik proizvodnje se temeljio na uskom krugu potreba i nerazvijenom zanatstvu. Proizvodi se troše jedino unutar određenog gazdinstva i služe zadovoljavanju potreba njegovih članova. Na čemu se temelji natu- ralna privreda? iznesi svoje mišljenje o vremenu u kojem su vladali takvi ekonomski odnosi. Rani srednji vijek « Feudalna država i društvo 1.3 ŽANTIJA DO XI VIJEKA movi Navedi najznačajnije uzroke koji su doveli do po- djele Rimskog carstva. ' | I | rajem IV vijeka (poslije smrti cara Teodosija), Istočno rimsko carstvo se razvija kao posebna država, koja je kasnije u isto- riografiji nazvana Vizantija. Stanovništvo se sastoja- lo uglavnom od Grka i helenizovanih naroda istoka. Vizantija je obuhvatala veći dio Balkana, Malu Aziju, Siriju, Palestinu, Mesopotamiju i Egipat. Vizantinci su sebe nazivali “"Romeji" tj. Rimljani, a vizantijski car se smatrao nasljednikom rimskih careva. Car je bio apsolutni gospodar, a carski dvor centar centralizo- vane i birokratizovane države. Prijestonica države je bio Konstantinopolj koji su Sloveni nazvali Carigrad. birokratija - vlasti vladavina činovnika Zapadno rimsko carstvo Istočno rimsko carstvo + Detalj manuskripta iz propovijedi Sv. Grgura od Nise, VI vijek, U snu Konstantinu neki glas naredi da se bori za slavu krsta, Poshu- šavši ga i pobjedivši na Milvijskom mostu, on prihvaća hrišćanstvo“. Pažifivo g + Filip Šerard u djelu Vizantija kaže: »Našavši se pred zadatkom da zaustavi opadanje Imperije i da stopi njene dijelove u trajnu cjelinu, Konstantin je donio dvije glavne od- luke. Prije svega, stavio je hrišćanstvo u cijeloj državi pod zaštitu za- kona. Hrišćanski sveštenici uživali su istu povlasticu oslobođenja od poreza kao i sveštenici drugih vjera, a hrišćanski praznici poštovali su se isto kao i paganski... Druga važna Konstantinova odluka sastojala se u tome da Rim, pozornicu zavjera i protivzavjera, izdaje i spletki, napusti kao prijestonicu. Provincijski glavni gradovi na sjeveru i za- padu Carevine bili su suviše udaljeni i necivilizovani da bi poslužili kao prikladan ,nervni“ centar za prostranu Rimsku Imperiju. Međutim, na istoku je bilo gradskih civilizacija koje su starošću i bogastvom prevazilazile Rim... Ovdje su se sticali putevi za teretni saobraćaj, a nalazili i neki glavni centri hrišćanstva... Izabrao je Vizant, mali trgo- vački grad sa strategijski veoma povoljnim položajem na zemljouzu u Mramornom moru.“ Kada je vladao Konstantin Veliki? Iznesi svoj stav o odluci Konstantina Velikog đa izjednači hrišćanstvo sa ostalim religijama u Carstvu. Navedi razloge koji su naveli Konstantina da traži novu prijestonicu Carstva. izdvoj predno- sti Vizanta u odnosu na ostale gradove u Carstvu, Vizantija do XII vijeka + Rani srednji vijek  Na Balkan su provalili Bugari (679), na prostoru izme- đu Dunava i planine Balkan obrazovali državu koju je i Vizantija formalno priznala (682). Od tada poči- nje borba između Bugara i Vizantije za prevlast na Balkanu, Značajan preokret u korist Vizantije nastaje dolaskom na prijesto cara Vasilija 1 (985-1025). Pobi- jedivši Samuilovu vojsku (1014) slomio je Makedon- sko carstvo i Vizantija je ponovo uspostavila vlast na čitavom Balkanskom poluostrvu. + Minijatura Bugarskog ljetopisa prikazuje napad Persijanaca za Irakli- jeve vladavine. Na lijevoj strani šest kula sa dva strijelca predstavljaju Carigrad. Pod kopitima leže poginuli vojnici, Feudalizacija Vizantije + Nakon ovog uspješnog razdoblja u drugoj polovini XI vijeka nastale su duboke promjene u ekonomskoj i so- cijalnoj strukturi Carstva koje su vodile naglom slabljenju države. Proces jačanja veleposjeda na račun vojničkih i seljačkih imanja, vlasnike malih zemljišnih posjeda je pretvarao u zavisne selja- ke, perike. Dok je u tematskom ustrojstvu glavna obaveza vojnika i seljaka bila da obavljaju vojnič- ku dužnost sada je to plaćanje poreza, što je do- velo do opadanja vojničke moći Vizantije. Feudalizacija Carstva će poprimiti veće raz- mjere za vrijeme dinastije Komnena (1080-1204). Sistem pronija dobija vojno značenje - pronijar je dužan obavljati vojnu službu i opremiti za rat određen broj vojnika, a za uzvrat od države dobi- ja zemljište (proniju). Objasni pojam feudaliza- cija. Uporedi feudalizaciju društva u Vizantiji i Franačkoj. Navedi razlike W Vizantijska kultura » Vizantijska kultura počivala je na veoma razgranatom školskom sistemu. Brojne su bile i škole pri manastirima koje su obučavale đake pismenosti i vjerskom učenju. Vizantijska književnost ima veliku zaslugu što je prepisivanjem i komentarisanjem očuvala djela an- tičke književnosti. Pisani su crkveni spisi, propovjedi, crkvene himne, biografije značajnih ličnosti, spisi svje- tovne sadržine, poučna ljubavna poezija. Najznačajniji rod vizantijske proze je istoriografija. Zahvaljujući nizu hronika, političkih istorija, žitija, memoara, sačuvanih u izvanredno lijepim rukopisima, prošlost Vizantije nam je dobro poznata. Spisi iz vizantijske istorije pru- rija Vizantije o pron lana kaže side «Odbrambena snaga Vizantijskog carstva ima sada čisto feudalni ka- rakter, njenu osnovu sačinjava posjed pronijara... Pronijar je sada dužan da vrši vojnu službu i stoga se ohično naziva prosto vojnik. U stvari, to je vizantijski vitez, koga, prema veličini njegove pronije, prati u ratni pohod veći ili manji broj ljudi, Istina i na drugim veleposjedma čak i crkvenim, vrši se regrutovanje vojnika, ali samo lako naoružanih pješaka. Pronija ne predstavlja pronijarevu svojinu. Pravo svojine zadržava vr- hovna vlast koja daje i oduzima pronije po svom nahođenju. Ali dokle god pronijar drži proniju — a obićno je on drži do svoje smrti — on je potpuni gospodar svih svojih posjeda i seljaka. U socijalnom pogledu pronijari i stratiati starog tipa predstavljaju dva suprotna svijeta, Stratioti su seljaci koji sami obrađuju svoju zemlju; pronijari su posjednici - feudalci za koje rade zavisni seljaci - parici... Time se proces feudalizacije Vizantijskog carstva produbljuje i ubrzava. Jer pronija je najmarkantnija pojava vi- zantijskog feudalizma.» Napravi upoređenje sa ekonomskog i vojnog stanovišta između tematskog i pronijarskog uređenja. žaju obavještenja o mnogobrojnim narodima koji su bili u dodiru sa carstvom. Južni Sloveni, Rusi, Mađari smatraju vizantijske istorijske izvore osnovom za pro- učavanje njihave nacionalne istorije srednjeg vijeka. Vizantijska istoriografija se oslanjala prije svega na antičke uzore kao što su Tukidid, Ksenofon, Polibi- je. Pored ovih veza sa antikom vizantijski istoričari su zastupali hrišćanska gledišta i stvorili dva nova roda: istoriju crkve i istoriju svijeta. Uporedo sa istorijom svijeta imamo istoriju carstva, koju su na antički na- čin pisali učeni ljudi u neprekidnom nizu od osni- vanja do pada Vizantije. U vizantijskoj istoriografiji nezaobilazna imena su: Prokopije, Agatije, Pseudo- Rani srednji vijek » Vizantija do XII vijeka im Mavrikije, Teofan, Konstantin Porfirogenet, Jovan skilica, Jovan Zonara i drugi. Uzimajući u obzir po- djelu istorijskih izvora zasnovanu na njihovom unutrašnjem odnosu prema događajima navedi u koju vrstu se ubrajaju hronike, žitija i memoari. Obrazloži. Ee Udaljcev i grupa autora u istoriji srednjeg vijeka o vizantijskoj kulturi: “Ako pređemo na duhovnu kul- turu Vizantije, tu ćemo vidjeti, s jedne strane, postojanje raznovrsnih uticaja kojise ukrštaju a, s druge strane, neprekidnu antičku tradiciju. Za razliku od zapada, u Vizantiji se nikada nije prestajalo sa čitanjem i proučavanjem starogrčkih naučnika, filozofa, istoričara i pjesnika. Posljednji centar paganske filozofske misli — Atinska velika škola — postojala je ovdje do 529. godine, kada je Justinijan zatvorio školu, tj. znatno docnije od zapadnih centara obrazovanosti. Proučavanje Rimskog prava po školama Aleksandrije, Bejruta, Carigrada nikada nije prekidan. U tim gradovima niče na bazi pravničkog i filozofskog obrazovanja neka vrsta univerziteta, od kojih je najveći glas stekao Carigradski univerzitet. Po statutu koji je za njega utvrđen na osnovu carskog edikta iz 425. godine univerzitet je imao 31 profesora koji su predavali retoriku, gramatiku, filozofiju i pravne nauke“. Zapazi u kojim domenima vizantijske kulture je antička tradicija osta- vila zapažen uticaj. + Vatikanski prepis Ptolomejeve ,Astronotmije“, pisan između 813.820. godine. Nastao je za vrijeme ikonoborstva, kada je bilo zabranjeno predstavljanje Hrista ili svetitelja ikomoborstvo — pokret protiv službe idolima i poštovanje lika sveta- ca predstavljenih na ikoni. Generalni napad na religiozno poštovanje slika svetaca (ikonopoklenstvo) preduzeo je car Lav li! 726. godine. Vizantija do KI vijeka « Rani srednji vijek U Vizantiji pažnja se posvećivala i filozofiji koja je bila u službi teologije, naročito Aristotelovim i Pla- tonovim učenjima. Pored filozofije bilo je napredno i pravo, Grupa pravnika iz Justinijanovog vremena izdala je ,Zbornik građanskog prava" (corpus juris civilis). Rimsko pravo iz doba Justinijana postalo je pravna osnova života ne samo u Vizantiji, nego je značajno uticalo na pravo susjednih naroda. + Uvod u jednu verziju Justinijanavog zakonika iz VI vijeka daje kratak pregled pravnog sistema Medicina, aritmetika, geometrija i astronomija, imale su svoje mjesto u vizantijskom društvu, ipak ove nauke nijesu znatno uznapredovale. Umjetnost, iako je bila vjerskog karaktera, osla- njala se na antičku tradiciju. U arhitekturi se formirao vizantijski stil. Najznačajnije građevine su crkve, a najveći spomenik rane vizantijske arhitekture je Sve- ta Sofija u Carigradu, podignuta u doba Justinijana. Crkve vizantijskog stila građene su po uzoru na stare rimske bazilike a za osnovu su imale ravnokraki krst. Uz centralnu lađu crkve dozičlivane su bočne. Nad crkvom su bile kupole, od jedne do pet. Zidovi crkve su izgrađivani od redova opeke i kamena, svodovi su od šuplje opeke ili od nekog lakog materijala uto- pljenog u malter. Crkve su ukrašavane sjajnim moza- icima i freskama. Vizantija je razvijenom privredom i kulturom, a kao moćna država, vršila jak uticaj na zapadnu Evro- pui Bliski Istok kao i na sve susjedne narode. Vizan- tija je imala snažan uticaj na slovenske narode, a taj uticaj je povećavala širenjem hrišćanstva.  m HRIŠĆANSKA CRKVA | NJENO USTROJSTVO ja hrišćanska vlera postala dr gila u Rimskom carstvu? toku srednjeg vijeka vjera koju je propovijedala crkva igrala je ogromnu ulogu u životu svin društvenih slojeva. Ona je proži- mala kulturu i cjelokupni javni i privatni život srednjovjekovnog čovjeka. Veliki dio vjerskog života ljudi u srednjem vijeku zasnivao se na takozvanim “svetim tajnama“ kojih je do XIV vijeka bilo sedam: krštenje, posvećenje, pričešće, po- kora, posljednje miropomazani- je, božje zapovijesti i brak. Od najvećeg značaja za vjerski život bili su pričešće i božja služba. crkva - hrišćanska zajednica shvaćena u četvorostrukom smislu: 1) univerzalno tijelo onih koji ispovijedaju vjeru u Isusa Krista; 2) posabna zajednica, vjeroispovijest li sekta unutar hrišćanstva; 3) institucionalni oblik bilo koje takve zajednice; 4) građevina koja se koristi za hrišćansko bogosluženje Crkveno učenje tj. Novi pogled na svijet uteme- ljio je najznamenitiji predstavnik rane hrišćanske fi- lozofije Sveti Avgustin svojim djelom O državi božjoj (De civitate dei) u 22 knjige. Vjerska organizacija je bila veoma moćna i činila je važan oslonac srednjovjekovne države. Ekonom- sku moć crkve činili su ogromni zemljišni posjedi koje je dobijala od vladara i drugih veleposjedni- ka. Prihodi su se uvećavali darovima vjernika iz svih društvenih slojeva. Između ostalog crkva je, u skladu s vjerovanjem u život poslije smrti, promijenila i običaje u načinu sahranjivanja. Dok je po pa- ganskim pogrebnim običajima u grob preminulog stavljana lična imovina (odjeća, ukrasi, oružje, konji...), hrišćani prigodom svoje smrti ličnu imovinu ostavljaju manastirima. + Golobradi Hrist Vodeću utogu u hrišćanskoj crkvi širom Rim- skog carstva stekli su episkopi. Oni su u po- četku bili starješine crkvenih opština, koji su vremenom postali uticajni pokrajinski crkveni poglavari. Car Teodosije je, osim prihvatanja hrišćanstva kao jedine priznate religije u Rim- skom carstvu, istakao primat rimskog episko- pa nad ostalim episkopima (380). Sva pitanja od opšteg značaja za crkvu rješavala su se na vaseljenskim (ekumenskim) saborima. Od II vaseljenskog sabora održanog 381, Carigradska crkva postaje druga po uticaju u tadašnjem hrišćanskom svijetu. primat — prvenstvo, vrhovni položaj, najviša čast i vlastu nekom organizovanom društvu vaseljena (ekumena) — čitav svijet, vasiona vaseljenski sabori — crkveni sabori sazivani od cara (prvi, 325. godine) čije su odlukeza sve hrišćane bile obavezujuće, a sprovodile su ih državne vlasti. Od- luke prvih sedam vaseljenskih sabora (sedmi, 787. godine) priznaju i istočna i zapadna crkva Pažilivo pročiraj teks+. Filip Šerard u svom djelu Vizan- tija o vaseljenskim saborima kaže sledeće: Prije alijanse sa drža- vom, crkvene propise formirali su lokalni sabori koji su se u slu- čaju potrebe sastajali da bi se pozabavili glavnim organizacionim i dogmatskim pitanjima crkve. Ovi propisi bili su dovoljni dok su hrišćanska vjera i oblici obožavanja bili stvar pojedinca. Kad je hri- šćanstvo postala carevom vjerom, a kasnije državnom religijom, morali su se pronaći odgovori na bezbroj pitanja koja su išla od najkomplikovanijih neriješivih pitanja doktrine do najbanalnijih praktičnih detalja. Ova prinuda da se razmotre i tačnije regulišu dogmatska i praktična pitanja dovela je do niza skupština, do takozvanih eku- menskih sabora, na kojima su car i episkopi opširno diskutovali o nerazjašnjenim pitanjima i donosili potrebne odluke. Obično je car sazivao takve sabore ako su doktrinarne razlike u mišljenjima među njegovim podanicima prijetile da dovedu do ozbiljnih smet- nji miru i jedinstvu države.“ Koja je razlika između lokalnih i vaseljenskih (ekumenskih) sabora? Ko učestvuje na vase- ljenskim saborima? atijansa - savez dogma - hrišćansko načelo vjerovanja; učenje koje je prihvaćeno kao istina koju je otkrio sam Bog i koje je u skladu sa postojećom vjerom crkve, zasnovano na Bibliji Rani srednji vijek + Hrišćanska crkva i njeno ustrojstvo  i itlima i Carigrada « Carigradska patrijar- šija bila je potčinjena volji vizantijskih careva. Oni su nastojali da zadrže vrhovnu, svjetovnu vlast na teri- toriji nekadašnjeg Rimskog carstva, a za to im je bila potrebna pomoć pape zbog čega su podržavali nji- hov primat u hrišćanskoj crkvi. Međutim, ravnoteža između pape i vizantijskih careva narušena je kruni- sanjem Karla Velikog za cara od strane pape. Od tada dolazi do još veće podvojenosti istoka i zapada. Ovi narušeni odnosi između vizantijskoga cara i pape išli su u korist carigradskog patrijarha.) Jačanje carigradske crkve i širenje njene uticajne sfere na slovenske zemlje neizbježno su potkopavali crkveni primat Rima. Sukob je pojačan poslije pokr- štavanja Rusa što je dovelo do jačeg antirimskog ras- položenje u Vizantiji. U X vijeku papino ime je izbri- sano iz diptiha carigradske crkvejPočetkom XI vijeka (1024) vođeni su pregovori o mirnom razgraničavanju sfera, s tim da carigradska crkva postane univerzalna u svojoj sferi. Do kompromisnog rješenja nije došlo zbog jačanja papstva, u vrijeme reformskog pokreta. Sukob između rimskog pape i Carigradske patrijaršije se nastavljao s tim što je spor prenijet na dogmatska i liturgijska pitanja Riječ je bilo: o rimskom učenju o proizvođenju Svetog duha od Oca i Sina, o rimskom postu subotom, o celibatu, o upotrebi kvasnog hljeba za pričešće u Carigradskoj i beskva- snog u Rimskoj crkvi. Na Zapadu, suštinska odluka hrišćanskog živo- ta je čovjekovo pravdanje vjerom i dobrim djelima, dok je to na Istoku, njegovo obožavanje, Bog je postao čovjek da bi čovjek mogao postati Bog. Zapadna crkva naglašava mi- sao o Hristu kao žrtvi, o prinošenju na žrtvu Bogu koji će poništiti čovje- kov grijeh; dok se na Istoku naglaša- va ideja o Hristu kao pobjedniku nad silama zla. Uz carigradskog patrijarha stali su u ovom sukobu predstavnici drugih crkava na istoku. Opiši koje su se razlike javile u organizaciji hrišćanske crkve i vjerskim obredi- atoličke [FET] pravoslavne | [EE] islamske zemlje VZZA Područja jerosi Podjela u hrišćanskoj ericvi » Razlike u vjerskim obredima i crkvenoj organizaciji između istočne i za- padne hrišćanske crkve, nastale tokom vremena kao posljedica različitog privrednog, društvenog i kul- turnog razvoja, bile su pojačane borbom za prestiž crkvenih centara Rima i Carigrada. Dva poglavara, papa Lav IX i carigradski patrijarh Mihailo Kerularije bacili su jedan na drugoga anate- mu i uzajamno proglasili za jeretike sve koji priznaju duhovnu vlast protivničke strane. Ovaj događaj se zbio 1054. godine i označava potpun raskol hrišćan- ske crkve na istočnu hrišćansku crkvu — pravoslavnu i zapadnu hrišćansku crkvu — rimokatoličku. Podjela u hrišćanskoj crkvi produbila je političke, ekonomske i kulturne razlike u državama istočne izapadne Evrope. Posjeti vjerski objekat i pravoslavne i katoličke cr- kve. informišite se o istoriji objekata (kad je sagra- đen, dali je dograđivan, da li je rušen i obnavljan i po čemu je najznamenitiji). Opiši spoljašnji i unu- trašnji izgled posjećenih objekta i navedi razlike. anašeme + proklečetvo koje izriču crvene vlasti 4 Novgorod t š dMoskua m Patijaršije i arhiepiskopija Nadbiskupija # Manastir ma na istoku i zapadu. nje, VRSiCUJA, VKS estranost, ukupnost, jel zatveyzuja + svi umverzahnost + sveniuhvatnost 16 kokispivosk, Hrišćanska crkva i njeno ustrojstva » Rani srednji vijek atfc: crkvene podjele, karti: Naveđi područja kojima je išlali  = ARABLJANI! ISLAM Sta je monoteizam? Navedi tebi poznate monoteističke religije. PERSIJA Arabija na početku VII vijeka pa m E Sto; Opiši geografski položaji privredne uslove Arabijanskog poluostrva, A rabljansko poluostrvo, najveće na svijetu, nalazilo se u susjedstvu vizantijskog i per- sijskog carstva. Stanovništvo je živjelo u rodovsko- plemenskim zajednicama, Veliki dio stanovništva bavio se nomadskim stočarstvom i selio u potrazi za ispašom. U planinskom dijelu južne Arabije (Jemen), kaoi po pojedinim oazama Arabljani su se bavili i ze- mljoradnjom. Zbog svog geografskog položaja Ara- bija je vrlo rano postala tranzitna oblast za razmjenu različitih proizvoda. Trgovali su žitom, zanatskim proizvodima, raznim poljoprivrednim proizvodima, začinima, mirisima, zlatom. Prenos robe vršen je ka- ravanima kamila, koje su predstavljale najvažnije i najkorisnije domaće životinje. Trgovinom su se naj- više bavili stanovnici pokrajine Hedžasa, središnjeg dijela poluostrva uz obalu Crvenog mora. Glavno stjecište i raskrsnica karavanskih puteva postao je grad Meka. U njemu se nalazilo i opšte arabljansko svetilište Ćaba. Tu su bili smješteni idoli svih ara- bljanskih plemena i crni kamen (meteor) koji je kao svetinja poštovan od svih Arabljana. Vremenom kod Arabljana bogatstvom se počinju izdvajati plemenske starješine. Da bi očuvali svoje interese, oni zajedno sa trgovcima rade na formira- nju države. Islam « Trggvac iz Meke, Muhamed na svojim pu- tovanjima upoznao se sa osnovama hrišćanske i je- vrejske vjere. Prepoznavši u sebi “božansku energiju" počeo je sa propovijedima nove vjere. Suština nove vjere se sastojala u: postojanju jednog boga Alaha tvorca svijeta koji će biti sudija na posljednjem sudu što se približava i koji donosi kaznu ili nagradu za ze- maljska djela, Novu vjeru i teokratski poredak kojeg je Muhamed osnovao, njegove pristalice muslimani su nazvali islam (predavanje, podvrgavanje Alaho- voj volji). Muslimani kao i Jevreji i hrišćani posjeduju Svetu knjigu (Kur'an) to jest njihova se religija temelji na knjizi “spuštenoj s Neba", a koja određuje pravila života u ovom svijetu i vodič je izvan ovog svijeta. Pet glavnih dužnosti muslimana su: priznavanje vje- re, molitve u određene sate, davanje milostinje, post u mjesecu ramazanu i dužnost hodočašća u Meku. «Objavljuj“ — re- kaojearhanđel Gavrilo Muhamedu. Objavljuj u ime Gospoda svojeg koji je stvorio sve, koji stvori čovjeka od kapi zgrušane krvi. Riječ za objavljivanje ili čitanje je kuraan, što je postao naziv za sabrana božja otkrovenja saopštena Muhamedu. Minijatura je naslikana u Egiptu ili Siriji počet- kom XIV vijeka. Objasni pojam knjiga “spuštena s Neba“. Muhamed je pod pritiskom svojih pretivnika 622. godine prešao iz Meke u Medinu. Taj događaj “Hidžra“, (iseljenje) početak je islamske ere (16. jul 622). Još za Muhamedova života njegove pristalice širile su učenje i vjerski i politički ujedinili Arabljane. Rani srednji vijek + Arakljani i islam  x f U Kuranu poglavlje 17. EL- ISRA dio 41 5 govore 0 božijim zapovjedima: 23, Tvoj Gospodar je odredio da robujete (služite) samo Njemu i da činite dobročinstvo roditeljima. Ako jedno od njih ili oboje, dostignu (do- žive) kod tebe starost ne reci im ni: ,uf“ (znak dosađivanja), ne odbijaj ih (štoti se od njih ne sviđa) i govori sa njima blagim govorom, 26. Podaj bližnjemu (rođaku), njegovo pravo, bijedniku i putniku i ne rasipaj rasipnički. 27. Rasipnici su šejtanska braća, a šejtan je nevjernik svog Gospodara. 29, Ne stavljaj svoju ruku vezanom za svoj vrat (zbog škrtosti) niti je potpuno ispruži (zbog rasipništva) pa da ostaneš prekoravan (zbog škrto- sti) i ožalošćen (zbog rasipništva). 31. Ne ubijajte svoju djecu bojeći se siromaštva! Mi hranimo njih i vas; zaista je njihovo ubijanje veliki grijeh. + Muhamed posvećuje crni kamen iz Meke, islamsko slikarstvo iz XIV vijeka, Crvi kamen, meteorit, slavljen ei prije islama kao hožiji znak, Sačuvan je u Ćabi i učinjen najvišom relikvijom. Vjerovalo se da pred- stavlja grešnog anđela, koga je bog pretvorio u kamen, ali na dan posljednjeg suda opet će uzeti anđeoski lik. Arabljanska osvajanja » Muhamedovi nasljed- nici u svojstvu vjerskih i političkih vođa islamskog svijeta bili su kalifi. Njihova prijestonica sve do sre- dine VIII vijeka, bila je Damask, a zatim Bagdad. Do kraja VII vijeka kalifi su osvojili vizantijske pokrajine: Siriju, Palestinu i Egipat, Sjevernu Afriku. Ekspanzija islama dovela je do unutrašnjih po- djela među vjernicima. Najsnažnija sekta koja se su- protstavila sunitima (koji čine većinu muslimana) bili sušiti, sljedbenici Alija, četvrtog kalifa (čiju su cijelu porodicu pobili Omajadi 680. godine). Šiitska sekta nastala je za vrijeme građanskih ratova između če- | Arabljani i islam + Rani srednji vijek — - 32. "ne približujte se bludu! Zaista je to sramno. | (kakav je to) ružan put. 33. Neubijte nikoga, koga je Allah zabranio (ubiti) osim sa pravom (po Šerijatskoj presudi)!... 34. Ne približuj se imetku siročadi, osim na najljepši način (da ga una- prijedite), dok ne dostigne snagu. 35. Ispunjavajte mjeru kad mjerite i vagajte ispravnom vagom. To je najbalje i (ima) najljepšu posljedicu. 36. Ne slijedi ono što neznaš; zaista sluh, vidi srce, sve će to biti odgo- vorno za ono (što slijedi). 37. Ne hodaj pa zemlji oholo! ... 38. Tvoj Gospodar mrzi grijeh (koji proističe iz) svega toga. 39. To je mudrost koju ti je objavio tvoj Gospodar, inemoj uz Allaha po- stavljati drugog boga, pa da budeš bačen u pakao, ukoren (i) odstranjen (od Allahove milosti)! Analiziraj tekst iznesi svoj stavo ovim zapovjedima. tvrtog i petog kalifa i bila je takođe simptom rastućeg nemira među nearapskim muslimanima koji su se borili u islamskim vojskama kao građani drugog reda, Šiiti su opstali u velikom broju do danas, naročito u istočnim muslimanskim država- ma (Iran). ekspanzija — širenje; zauzimanje većeg pro- stora; proširenje (granica, uticaja i sh); pose- zanje za tuđim teritorijama Istorijski učinak arabljanskih osvajanja u VII vijeku bio je ogro- man. Oni su u vrijeme osvajačkih ratova izgradili flotu da bi mogli spriječiti naknadno slanje vizantij- ske pomoći osvojenim zemljama. Pomoću te flote su postali gospodari južnih obala Sredozemnog mora. Arabljanski gusari onemogućavali su trgovi- nu Sredozemnim morem, a Sredozemlje je izgubilo funkciju glavnog trgovačkog puta. Pomorska trgo- vina između španskih, južnogalskih i italijanskih obalskih gradova i Bliskog istoka gotovo se ugasila. Arabljanska pomorska vlast ugrožavala je najbržu vezu između Carigrada i vizantijskih područja u Ita- liji. Kulturno i vjersko jedinstvo Sredozemlja nakon islamizacije južnih obala postalo je prošlost. Mada je veći dio stanovništva u područjima koje su Ara- bljani osvojili prešao na islam, nijesu iščeznule sve vizantijske tradicije.  Ižu pra “<+. ,Porijeklo Evrope“, ne- davno r nas je > podsjetio jedan istoričar srednjeg vijeka, ,iskovano je u ognju rata“. Zaista, rat je suviše blag izraz da se opiše stanje u kome se evropski kontinent našao pred naletima osvaja- ča, kada se nesigurni Pax Romana konačno ras- pao i kada su Goti i Vandali počeli da dolaze sa istoka, muslimani sa juga, naposlijetku Vikinzi sa sjevera... Pokretljivost njihovih trupa bila je od suštin- ske važnosti. Takvu vrstu pokretljivosti mogli su da im pruže samo veliki, snažni konji. A kada se korišćenje stremena proširilo, konji su mogli da se koriste ne samo za pokretljivost, već i za borbu. Brzina je mogla da se preokrene u izne- nađenje. Koplja nijesu više morali da bacaju, već su mogli da koriste znatno veća, da upravljaju njima rukom i da tako sa više snage pogode cilj. Konjanici su time stekli takvu prednost nad pje- šacima koja se može uporediti sa onom kakvu su, hiljadu godina kasnije, imali borci naoružani vatrenim oružjem u odnosu na one naoružane samo kopljem. Nositi oružije, imati perjanicu na kalpaku i grb na štitu koji se može odmah prepoznati, čak i u žaru bitke, predstavljalo je tokom hiljadu godina simbol plemstva u evropskom društvu. Među- tim, u srednjem vijeku bio je to simbol funkci- je, dostupan svima koji su obavljali tu funkciju. Plemstvo tada još uvijek nije bilo zatvorena na- sljedna kasta; rat je još uvijek bio karijera kojom su oni za to nadareni mogli da se bave. Ali, kada bi vojničkom vještinom stekao plemstvo, od ratnika se očekivalo da se prema svemu odnosi u skladu sa izvjesnim kodeksom ponašanja. Nije dugo vremena trebalo da prođe '. Velika seoba naroda skoro je u potpu- nosti izmijenila političke, privredne, druš- tveneikulturne prilike u zapadnoj Evropi. Za svaku od navedenih oblasti ljudske djelat- nosti navedi najbitnije promjene. Obrazloži svoj izbor. da funkcija ratnika stekne jednu dimenziju koja je bila polubožanska. Viteštvo je bilo način života koji su u tolikoj mjeri određivale i uređivale crkvene ceremonije, dok se nije stiglo dotle da skoro nijesu mogli da se razlikuju od duhovničkih redova u manastiri- ma... U korijenu svekolike srednjovjekovne kultu- re leži upravo ova jedinstvena mješavina ratni- ka i sveštenika. Crkva je prihvatala i blagosiljala ratničku klasu od samog početka; a pošto su se oni borili da odbrane hrišćanski svijet od upa- da neznabožaca, muslimana, Mađara, plemena sa sjevera, teško da je moglo da bude drukčije... Međutim, istovremeno su pokušavali, i to sa sve većim uspjehom kako su se upadi varvara pro- ređivali, da ratničko ponašanje i hrišćanski moral dovedu u neku vrstu ravnoteže. (Rat u Evropskoj istoriji, Majkl Hauard) + Protumači tvrdnju: ,Porijeklo Evrope iskovano je u ognju rata,“ « Zašto istoričar M. Hauard plemstvo poistovjećuje sa ratničkom klasom? + Kojim činjenicama istoričar objašnjava tvrdnju: ,U' korijenu svekolike srednjovjekovne kulture leži upravo ova jedinstvena mješavina ratnika i sveštenika“? Vikinzi — Normani (ljudi sa sjevera), narod getmanskog porije- kla naseljen na Skandinavskom poluostrvu; tokom VIN IX vijeka formiraju svoje države: Bansku, Norvešku i Švedsku; početkom vijeka pradiru prema zapadnoj Fvropii u X vijeku su se utvrditi na ušću sene (Francuska); osvojiti su i znatan dio Engleske kojoj su u H vijeku nametnuti svoju vlasti i dinastiju; prodirali su na islandi Grenland kao i na sjeveroistočni dio Amerike. “. Objasni odnose koji su vladali među društvenim slojevima u feudalizmu: «svjetovnim plemstvom + svjetovnim i crkvenim plemstvom «plemstvom i kmetovima. Rani srednji vijek + Provjeri naučeno  Vizantija je bila vodeća hrišćanska dr- žava u ranom srednjem vijeku. Izdvoj činje- nice koje govore u prilog ovoj tvrdnji razma- trajući: «politički položaj « ekonomski razvoj » naučni i tehnološki razvoj + kulturne prilike. “Navedi karakteristike hrišćanske crkve i na zapadu i na istoku. Uzimajući u obzir uticaj koji je crkva imala, procijeni kakve su bile posljedice crkvenog raskola po hrišćan- ski svijet. Provjeri naučeno» Rani za 5. Navedi neke pojmove i izraze koji su preuzeti od Arabljana. Kakav je bio uticaj Arabljana na kulturni, ekonomski i društve- niživot Evrope ranog srednjeg vijeka? “. Pažljivo pročitaj peto poglavlje iz Kur'na (EL-MAIDE dio 1-12) i iz Biblije (Sveto jevanđelje po Mateju, od glave 2 do 11, Novi Zavjet). Izdvoj razlike i sličnosti između hri- šćanstva i islama.  m Južni Sloveni u ranom srednjem vijeku U okviru velike seobe naroda pokrenuli su se i Sloveni. Ova tema će vam omogućiti da produbite znanje o njihovoj seobi. Proširićete in- Saznaćete o vjerskim i kulturnim prilikama koje su obelježile rani srednji vijek na Balkanskom poluostr- vu. Produbićete znanje o nastanku prve crnogorske formacije o nastanku prvih južnoslovenskih država. države Duklje. + Krstionica sa imenom kneza Višeslava » Crkva 5. u Ninu » Kralj Mihailo « Gospasvetski Vojislavtjević prijesto — Hrvatska gubi nezavisnost > Barska biskupija uzdignuta Opsada — Raspao se urang nadbisk Carigrada Samov \ "Vladimira u mara plemenski ! ilo se kruniše kraljevskom krunom PB Tomislav se kruniše — f Bitkana — Poslije pobjeda nad Vizantijom i za hrvatskog kralja Belasici |" Duklja postaje samostalna i PO mo. god.n.e | ji il | ri 89. god. n.e. 1 | snama go 16gedneg | = raoinedme 626.godn.e 658. god. n.e 925. gad. n.6.—7| 1014. god.n.e 1042. god, n.e vi l 1 wi| fi [ x L xa L Xi L vin L X | x Južni Sloveni u ranom srednjem vijeku + Uvod  Sloveni su vjerovali u mnoštvo natprirodnih bića. Pokušavali su da objasne suprotnosti u prirodi borbom dobrih i zlih duhova i bogova. Vremenom su se i kod njih razvila opštepoštovana božanstva: Perun — gospodar munje, Vesna — božanstvo proljeća, Volos — zaštit- nik stada i drugi. Kod starih Slove- na bilo je razvijeno vjerovanje u vile, vampire, vukodlake, vještice i druga natprirodna bića. Mnoga od svojih vje- rovanja Sloveni su dugo zadržali i prenijeli u hrišćanstvo. Izdvoj, na osnovu glavnih slovenskih bogova, privredne grane za- stupljene kod Slo- vena, Obrazloži, + Stavosloveriski ratnik + Uzroci i pravci seoba ako je uslijedila nešto kasnije, seoba Slovena je dio velike seobe naroda. Unutrašnja kriza koja je zahvatila Rimsko carstvo otvorila je put mnogim plemenima, Međutim, na seobu Slovena uticao je i društveno-ekonomski razvitak. Način privređivanja prisiljavao ih je da često mijenjaju mjesta stanova- nja i zahtijevao da se koriste velikim prostranstvom. I porast stanovništva prouzrokovao je naseljavanje novih teritorija. Poslije odlaska mnogobrojnih ger- manskih plemena u Zapadno rimsko carstvo krajevi zapadno od rijeke Visle hili su skoro potpuno nena- seljeni. To je olakšalo pokrete pojedinih slovenskih grupa, koje počinju naseljavati taj prostor. Seobe Slovena u IV i V vijeku razlikovale su se od seobe germanskih plemena. Germanska plemena su vodila sa sobom sve članove. Nasuprot njima, slo- venske grupe obično su naseljavale susjedne obla- sti, da bi poslije izvjesnog vremena nastavile dalje širenje. Međutim, u VI i VII vijeku način njihovog preseljenja dobio je karakter osvajanja. Pri tome oni nikada nijesu napustili svoje stare prostore nego su samo pojedine njihove grupe i plemena zaposijedali najprije bliže, a kasnije i sve udaljenije oblasti. Koristeći se kartom opiši seobu Slovena. izdvoj činjenice koje ukazuju na to đa se njihova seoba ra- zlikovala od seobe Germana. Izvjesno vrijeme postojala je neposredna veza iz- među svih oblasti koje su naselili Sloveni. Krajem IX vijeka u Panonsku niziju su prodrli Mađari i tu osno- vali svoju državu. Potiskivanjem i germanizacijom Slovena u oblasti istočnih Alpa, učvršćivanjem i pro- širivanjem mađarske države te romanizacijom ma- njih slovenskih grupa oko donjeg Dunava i u oblasti južnih Karpata prekinuta je ranija neposredna veza među Slovenima. U daljem istorijskom razvoju Slo- veni su formirali tri grupe slovenskih naroda. To su: Istočni Sloveni (Rusi, Ukrajinci i Bjelorusi), Zapad- ni Sloveni (Poljaci, Česi, Slovaci, Lužički Srbi) i Južni Sloveni (Srbi, Hrvati, Slovenci, Crnogorci, Makedonci i Bugari). Bugari su potomci istoimenog slovenizira- nog plemena, srodnog Hunima, koje je pred kraj VII vijeka naselilo Balkansko poluostrvo. Današnji Boš- njaci - Muslimani, takođe, pripadaju grupi Južnih Slovena. Oni su potomci islamiziranog slovenskog stanovništva na Balkanu. Stari Sloveni i njihove seobe + Južni Sloveni u ranom srednjem vijeku S _—  + Naseljavanje Siovena na Baikansko poluostrvo V vijeku, jedan dio Slovena spustio se iz pradomovine prema jugu i naselio u Vlaš- koj niziji, odakle su u VI vijeku preko Dunava počeli upadati na područje Vizantije. U vrijeme cara Justini- jana, vizantijska vojska je zaustavljala slovenske naj- ezde i pljačkaške pohode ne dopuštajući im da se trajno zadrže na području južno od Dunava. Od azij- skih plemena, koja su se kretala područjem istočne Evrope i dolazila u dodir sa pomenutim Slovenima, najznačajniju ulogu odigrali su Avari. Oko 560. godi- ne oni su stigli do vizantijskih granica i podvrgnuli Pažljivo pračitaj tekst. Nikifor, carigradski patrijarh! istori- čar, o opsadi Carigrada od strane Avara i Slovena u Kratkoj istoriji iz IX vijeka, kaže: ,Kad Avari razvrgoše ugovore, zarativši dođoše pred cari- gradske zidove i odmah popališe sva predgrađa. Pa kao da su podijelili posao između sebe za trački Bospor, Perzijanci napadahu na azijskoj strani, a Avari pustošahu trački kraj. Uzajamnim razgovorima složivši se ugovoriše da Avari uzmu Vizant, Avari na to počeše podizati opsad- ne sprave. Bijahu kao sprave i drvene kule i kornjače. A kad se približiše zidu te sprave, božija moć nenadno razruši to i satra avarske borce u njima, Pošta Avari dovedoše i gomile Sklavina upotrebljavajući ih kao saveznike, objasniše im znak, kad ugledaju plamenove na prednjem zidu Viaherna, nazvanom Pter, da odmah priskoče sa čamcima, pa pod svoju vlast Slovene u Vlaškoj niziji. Dolaskom Avara situacija se bitno izmijenila. Oni su 582. godi- ne nakon trogodišnje opsade zauzeli najznačajniji i najbolje utvrđeni vizantijski grad u Panoniji, Sirmi- jum (Sremska Mitrovica), i zajedno sa Slovenima krenuli u napad na područja južno od Dunava. Avari i Sloveni su 626. godine stigli i pred zidine samog Carigrada, ali su bili potpuno poraženi. Čitav VI vi- jek Sloveni su prelazili preko Dunava i krstarili po Balkanskom poluostrvu samo radi pljačke, vraćajući se nakon svakog pohoda natrag u Vlašku niziju, da bi se početkom VII vijeka počeli trajno naseljavati u osvojenim predjelima. Objasni povezanost između slabljenja Vizantije i naseljavanja Slovena na Bal- kansko poluostrvo. iskrsnuwši s flotom silno pometu grad, kako bi ovi nesmetana skočivši sa zidova prodrli u nj. Kad to saznade patricij Bon, sredi lađe sa po dva i sa tri reda vesala, naoruža ih i onda se usidri na onom mjestu s kojeg se imao dati znak, a u isto vrijeme postavi dvoveslarke lađe na protivnu obalu, Pa naredi dla se odmah počnu paliti smolenice, Kad to zgledaše Sklavini s rijeke nazvane Barbis jurnuše i pođoše prema gradu. A ove lađe navališe i uhvativši ih nenadno u sredinu, pobiše ih i mnogom krvi oboji se crveno morska voda, Među leševima poginulih našlo se i sklavinskih žena. Kad su to vidjeli varvari, odustaše od opsade i kre- nuše u svoju zemlju“. Izvedi zaključak o ratnoj vještini Slovena na osnovu zadataka koje su im Avari namijenili u opsadi Carigra- da. Opiši način na koji su Vizantinci uspijeli da odbrane grad. Koristeći se kar- tom opiši političke prilike u vrijeme na- seljavanja Slovena na Balkan, Južni Sloveni u ranom srednje vijeku < Stari Stavanii njihova seobe L : > . Odnosi prema starosjediocima i susjedima užni Sloveni su naseljavali teritoriju koja se prostirala od Dunava do primorskih krajeva Balkanskog poluostrva i od Alpa do Crnog mora, Na cijelom ovom prostoru Sloveni se nijesu održali, niti su ga ravnomjerno naselili. Slovenska plemena kre- tala su se rječnim dolinama i poznatim rimskim pute- vima zaposjedajući već obrađivano zemljište. Staro- sjedioci su se povlačili u primorske krajeve, utvrđene gradove i teže pristupačna područja. Slovenska na- selja nastajala su u ravnicama, kotlinama i na blagim uzvišenjima pogodnim za zemljoradnju. _Mnogo- ljudne slovenske naseobine, koje su Vizantinci nazi- vali opštim imenom sklavinije, razdvajali su prostrani Planinski predjelru koje se sklanjalo starosjedjelačko stanovništvo. U istočnim Alpima i na Balkanskom po- luostrvu slovenska plemena zatekla su romanizova- ne Kelte, Ilire, Tračane i helenizovano stanovništvo, Pod rimskom vlašću ovo stanovništvo prihvatalo je tekovine rimske kulture, ali nijesu bili podjednako ro- manizovani. Veće skupine starosjedioca očuvale su svoje etničko obilježje, običaje i jezik. Dio starosjedjelačkog stanovništva se ispred avarsko-slovenskih napada sklonio u gradove i na ostrva Jadranskog mora. Gradovi su, međutim, bili upućeni na zaleđe. Uspostavljanjem privrednih od- nosa sa zaleđem došlo je do postepenog miješanja stanovništva. Vremenom, romansko stanovništvo ovih gradova je slovenizirano. Kakav je bio odnos Slovena sa starosjediocima? Opiši njihov odnos sa starosjediocima razmatrajući prostorna kojem su se naselili, Šta je bilo presudno za slovenizaciju gradskog stanovništva? Poslije zaposjedanja Balkanskog poluostrva i istočnih Alpa, Južni Sloveni su dobijali nove susjede. seoba naroda još nije bila završena. Među Slovene iz Azije su se 679. godine doselili Bugari, koji su između planine Balkana i Dunava osnovali državu. Pošto se njihova država širila, ubrzano je stapanje malobroj- nih Bugara sa Slovenima. Prvih vjekova po doseljenju, Južni Sloveni su se našli između dvije velike sile, Franačke na zapadu i Vizantije na istoku. Franačka vlast prema istoku se brže širila nego što se vizantijska vlast na Balkan- skom poluostrvu obnavljala. Sloveni su čak prekinuli kopnenu vezu Carigrada i Soluna, dva najznačajnija središta evropskog dijela Vizantije. Proboj vizantij- skih trupa od prijestonice do Soluna proslavljao se kao podvig. Obnovom vizantijske vlasti na Balkanu, uspostavljanjem tematskog sistema, pojedine skla- vinije su nestajale kao posebne oblasti i utapale se u vizantijski državni sistem. Do IX vijeka temama je bio obuhvaćen samo pri- obalni pojas Balkanskog poluostrva. Dublje u unu- trašnjosti teme se osnivaju tek krajem IX i početkom X vijeka kada je Viza bila na vrhuncu moći. Prva- ci pojedinih sklavinija priznavali su vizantijsku vlast, ali je stvarni domet ove vlasti ograničen temama. Na prostoru Balkana gdje nije zaživio tematski sistem stvarali su se uslovi za formiranje slovenskih drža- va. Objasni pojam sklavinija koristeći se uticajem istorijskog prostora i istorijskog vremena na nje- no nastajanje. Kada su se trajno naselili na Balkansko poluostr- vo i uspostavili privredne veze sa vizantijskim grado- vima, Sloveni su prošli kroz raslojavanje plemenskog društva, Česti ratovi sa susjednim državama ubrzali su ovo raslojavanje. Plemenske starješine su se bo- gatile i sticale veće zemljišne posjede. Da bi sačuvali svoj položaj i da bi se odbranili od susjednih država, plemenske starješine rade na formiranju plemenskih saveza. Prvi plemenski savez kod Južnih Slovena na- stao je u predjelu istočnih Alpa — Karantanija u da- našnjoj Sloveniji. Kod hrvatskih plemena nastalo je nekoliko plemenskih saveza, od kojih su najznačaj- niji bili oni u Panonskoj Hrvatskoj i Dalmatinskoj Hr- vatskoj. Na teritoriji koju su naselila sroska plemena najznačajniji savez je formiran na prostoru Raške. Od Slovena na prostoru današnje Crne Gore formiran je plemenski savez u Duklji. Plemenski savezi formirani su i u Makedoniji, ali se zbog blizine vizantijskih cen- tara oni nijesu mogli duže održati. Iz ovih plemen- skih saveza nastale su države Južnih Slovena. Protu- mači zašto se stvaraju plemenski savezi, tari Sloveni i njihove seobe » Južni Sloveni u ranom srednjem vijeku _——  Poslije Tomislav- ljeve smrti, zbog čestih promjena i sukoba oko vlasti, Hrvatska počinje da slabi. Donekle uspješne vladavine Krešimira i kralja Zvonimira (1075- 1089) nijesu saču- vale stabilnost hr- vatske države. Zvonimira je na- slijedio Stjepan, po- i m sljednji Trpimirović, ali je umro nakon kratke vladavine (1090/91). Po ,ba- štinskom pravu“ Hrvatskom je zavladao brat kraljice Jelene, mađarski kralj Ladislav. Uz takvo ,pravo“ stali su dalmatinski gradovi i velikaši, dok su protivnici iza- brali za svoga kralja Petra Svačića, koji je stolovao u Kninu. Obje struje nastojale su da obezbijede pomoć od pape i Vizantije. Ladislavov nasljednik Koloman sa mađarskom vojskom krenuo je na Hrvatsku gdje ga je na planini Gvozdu dočekao kralj Petar, koji je u toj borbi poginuo (1097). Mađari su doprli do mora i osvojili Biograd, ali njihova vlast nije dugo trajala zbog mađarskog poraza od Rusa i Kumana u Galiciji dvije godine kasnije. Koloman je 1102. godine pono- vo krenuo na Hrvatsku, ali je umjesto napada upotri- jebio diplomatiju, da ne bi izazivao papu, Vizantiju i Mletačku. Hrvati su pristali na nagodbu, uz uslov da zadrže stare povlastice. Kad im je to Koloman po- tvrdio odveli su ga u Biograd i krunisali hrvatskom krunom 1102. godine. Tim činom Hrvatska je ušla u državnu zajednicu sa Ugarskom. daština - od bašta — otac, nastledini zeinijišni posjed boštinske prava - nasljedno pravo Kumani < plemen turskog povšješća, koja su sredinom Kl vijeka iz tuskih stepa proveliki u Viašku Gaticija — poljska pokrajina sjeverno od Karpata Od 1102. do 1527. Hrvatska je u okviru ugarske države uživala određenu autonomiju, koja joj je obezbjeđivala poseban razvitak. Autonomija se sa- stojala u tome što je njome upravljao poseban kra- ljev namjesnik — ban. Hrvatska je imala i svoj sabor, poseban poreski sistem, novac i posebnu vojnu or- ganizaciju. « Makedonija + Odredi geografski polo janašnje Makeđoni: je i kaži šta znaš o ovoj državi. prvim decenijama VII vijeka slovenska ple- mena su zauzela skoro cijelu Makedoniju, izuzimajući Solun. Slovenska plemena rano dolaze u dodir sa Vizantijom što dovodi do bržeg procesa raslojavanja i formiranja plemenskih saveza. Od kraja VII vijeka te teritorije, sklavinije, kako su ih zvali Vi- zantinci, ulaze postepeno u vizantijsku državnu or- ganizaciju. Kao suparnici Vizantije na tim prostorima, sredinom IX vijeka, pojavljuju se i Bugari koji uspije- vaju da zavladaju većim dijelom Makedonije (dolina Vardara i zapadno od Prespe i Ohrida). Širenje bugar- ske vlasti nad Makedonijom dovodi do krupnih druš- tvenih pojava: feudalizacije i hristijanizacije. Ubrzano propadaju seoske opštine i broj zavisnih seljaka raste, dok visoko sveštenstvo živi kao svjetovna vlastela. Sredinom X vijeka javlja se bogumilstvo. Pokret je nazvan po popu Bogumilu, koji je prvi počeo da pro- povijeda novo učenje. Bogumili su sebe smatrali hri- šćanimai vjerovali da je sav vidljivi svijet djelo đavola. Odbacivali su hrišćanske simbole, obrede, priznavali su samo Novi zavjet, a od molitava ,Oče naš“. Pozivali su narod na otpor postojećem feudalnom poretku. Bogumili su osuđivali ljude koji se hrane mesom, piju vino i žene se. Hroničari ih opisuju kao blijede ljude, mirne i ćutljive koji preziru bogatstvo, raskoš. Od druge polovine X vijeka izvori ih ne pominju. U za- padnoj Evropi će patareni i katari sredinom XI vijeka prihvatiti neke ideje balkanskog bogumilstva. Padom bugarske države (971) Makedonija dolazi pod vizantijsku vlast, ali ubrzo izbija ustanak (976) pod vođistvom Samuila. Centar ustanka je bio oko Prespe i Ohrida, a potom zahvatio cijelu Makedoniju. Samuilo je uspio da se oslobodi vizantijske vlasti i da stvori samostalnu makedonsku državu sa centrom najprije u Prespi, a zatim u Ohridu. Unutrašnji su- kobi u Vizantiji i njihove borbe na istoku omogućile su Samuilu da proširi granice svoje države. Osvojivši Bugarsku, Samuilo se proglasio za cara. Da bi poka- zao svoju moć i potpunu samostalnost, crkvu u svo- joj državi je uzdigao u rang autokefalne patrijaršije sa sjedištem u Ohridu. U borbi protiv Samuila Vasilije II je tražio save- zništvo sa hrvatskim kraljem i dukljanskim knezom Vladimirom. Smatra se da je to bio povod za napad Južni Sloveni u ranovn srednjem vijeku » Prve države Južnih Slovena  Makedonaca na Duklju i Dalmaciju 998. godine. Sa- muilo je pokorio Duklju i Vladimira odveo u zaro- | bljeništvo, a Dalmaciju opustošio sve do Zadra. protiv Samuila, | Marca Adrijanopolj VIZANTIJA | Carigrad EZ Samuilovo carstvo || => Ponodi makedonske vojske Pahodi vizantijske vojske | Navedi teritorije koje je obuhvatalo Samuilovo carstvo. | « Raška , prvoj polovini IX vijeka, iz jednog od više plemenskih saveza na prostoru oko Lima, gor- nje Drine, Ibra, zapadne Morave, područja Soli (Tuzla) i gornjeg toka Bosne nastala je ranofeudalna srp- ska država, koja se u XI i XII vijeku naziva Raška. + Stasi Ras, tvrđava kod Novog Pozasa Prve države Južnih Slovena « Južni Sloveni u ranom srednjem vijeku Vasilije ll, nakon sređivanja unutrašnjih prilika u Vizantiji, početkom XI vijeka započinje nove borbe Iz godine u godinu odvaja dio po dio njegove teritorije. Do odlučujućeg sukoba između njih došlo je 1014. godine kod Belasice. Samuilova voj- ska pretrpjela je poraz, a on je ubrzo umro vidjevši veliki broj svojih vojni- ka koje su Vizantinci oslijepili. Njego- vi nasljednici, sin Gavrilo Radomir i sinovac Jovan Vladislav, zauzeti bor- bama oko vlasti, nijesu mogli pružiti značajniji otpor Vizantiji pa je 1018. godine makedonska država pala pod vizantijsku vlast. Na prostoru koji je obuhvatala Samuilova država uspostavljen je tematski sistem. Obra- zovane su teme Bulgarija sa centrom u Skoplju i Paradunavon sa centrom u Silistriji. Ohridska patrijaršija svedena je na rang arhiepiskopije, sačuvavši izvjesnu autonomiju, Bila je podre- | čeena direktno vizantijskom caru a ne carigrad- skom patrijarhu. Ohridskoj arhiepiskopiji su bile podređene sve episkopije na teritoriji bivšeg Samuilovog carstva. Na primjeru Ohridske arhiepiskopije objasni ustrojstvo i položaj u odnosu na svjetovnu vlast hrišćanske cr- kve naistoku. Prvi poznati srpski vladar bio je Vlastimir i od njegovog doba može se sa kontinuitetom prati- ti istorijski razvoj srpske države. Ugled kneza Vlastimira je pora- stao poslije uspješnih ratovanja sa Bugarskom. Poslije Vlastimirove smrti u Srbiji vladaju njegovi sinovi Mutimir, Stojnimir i Gojnik koji su se sukobili oko vlasti. Borba za prevlast na Balkanu između Vizantije i Bugarske uticala je na prilike u Raškoj. Često su štiće- nici jedne države prihvatali vr- hovnu vlast suparničke strane,  očito pročitaj tete. Vizantijski istoričar i car Konstantin Porfirogenit (X vijek) o Raškim vladarima: Poslije nekoga vremena rodi se od njih Višeslav, a od njega Rado- slav, a od njega Prosigoj, a od tog Vlastimir. Do tog Vlastimira živjahu Bugari sa Srbima mirno, kao susjedi s komšijama pazeći jedni druge u podanstvu i poslušnosti prema romejskim carevima i nagrađivani od njih. A za vlade tog Vlastimira, zarati Presjam, bugarski vladalac, na Srbe hoteći ih pokoriti, ali poslije trogodišnjeg ratovanja ne samo da ništa nije uspio nego izgubio većinu svoje vojske. Poslije smrti Vlastimira primiše vladu nad Srbijom tri njegova sina; Bugarska je doživjela vrhunac za vrijeme Simeo- na (893-927), što se odrazilo na prilike u Srbiji. Bugari na raški prijesto dovode svoje pretendente, koji im poslije izvjesnog vremena, zahvaljujući jakoj diplo- matskoj akciji Vizantije, okreću leđa. Car Simeon je pokrenuo vojsku 924. godine i pokorio Srbiju. Bugarska vlast nad Raškom nije Mutimir, Stojnimir i Gojnik, razdijelivši zemlju. Na njih navali vladar Bugarske Mihailo Boris hoteći da osveti poraz svog oca Presjama. Kad zarati, Srbi ga toliko pritijesne da zarobiše i njegovoga sina Vladimira sa dvanaestvelikih boljara a tada usljed sinovljeve nevolje, i nehoteći, Boris se izmiri sa Srbima. Namjeravajući da se vrati u Bugarsku, a u strahu da mu Srbi gdje usput ne padnu u zasjedu, zatraži za sigurnu pratnju sinove vladara Mutimira: Bornu i Stevana. Oni ga ispratiše zdrava čitava sve do granice, do Rase. Zbog te ljubavi dade im Mihailo Boris darove, a oni njemu za uzdarje gostinjsko daše dva roba, dva sokola i dvadeset konja“. Izdvoj detalje koji upućuju na vazalne odnose. Obrazloži, menske aristokratije formira se klasa feudalaca čiji se feudalni posjed nazivao djedina, a nešto kasnije ba- ština, Na čelu države bio je knez, vrhovni vojskovođa i sudija. Pored kneza, najmoćniji ljudi su bili župani, zatim satnici. Postojali su i državni sabori kao neka vrsta narodne skupštine. dugo trajala. Poslije smrti cara Si- meona u Bugarskoj su se vodile borbe oko vlasti, koje je iskoristio knez Časlav Klonimirović da po- bjegne iz bugarskog zarobljeniš- tva. Pomognut od strane Vizantije uspio je da obnovi rašku državu. Časlav se nije zadovoljio samo obnavljanjem države već je osva- jao i nove teritorije. Pored Raške Časlavova država je obuhvatala Bosnu, Travuniju, Hum (Zahumlje) i Duklju. Vladao je do sredine X vi- jeka kada je poginuo u sukobu sa Mađarima. Poslije Časlavove smrti Srbija je ponovo priznala vrhov- nu vlast Vizantije. Objasni kako je borba za prevlast na Balkanu između Bugarske i Vizantije uti- cala na položaj Raške. HRVATSKA Teritorijalno-upravna jedinica Srba u ranom srednjem vijeku je župa, koja je obuhvatala obično samo jednu rječnu dolinu ili kotlinu, po kojima je nosila ime (Lepenica, Toplica i dr). Granica između župa bio je nenaseljen šumski ili planinski kraj bez tačno utvrđene linije. Središte župe bio je grad ko- jeg su čuvali i održavati stanovnici župe. U periodu ranog srednjeg vijeka u Raškoj dolazi do imovinske nejednakosti. Iz redova rodovsko-ple- Južni Sloveni u ranom srednjem vijeku + Prve države Južnih Slovena župa — tetitorijatno-administrativna jedinica satnik — niži činovnik, koji pored župana sudi i prikuplja porez, u kasnijem periodu samo vojni zapovjednik  okolini Beograda i u obla- sti oko Morave, a kasnije i u cijeloj Makedoniji. Vođa ustanka bio je Petar Ode- ljan, koji se predstavljao za Samuilovog unuka. Njemu je pošlo za rukom da osvoji i Drač. Nesloga oko vođstva u ustanku dovešće do zamiranja ustaničkih aktivnosti. Makedonski ustanak je išao u prilog Vojislavljevim osvajačkim namjerama. Kako je postao suvereni gospodar Duklje počeo je ugrožavati Rašku, Bosnu i Zahumlje. Od straha da Vojislav ne ugrozi njihove planove na Balkanu, nakon guše- nja makedonskog ustan- ka Petra Odeljana, Vizan- tija je organizovala novu ekspediciju na Duklju. Vojska je bila povjerena > ao komandantu Mihailu, koji | ------ Ovala Skadarskog jezera iz umag m dukljsnskog perioda nije imao mnogo vojnog iskustva. Tokom 1042. go- dine on je prodro duboko u dukljansku državu pu- stošeći predjele kroz koje je prolazio. Vojislav ga je sačekao u jednom klancu kod Bara i uz dobru vojnu taktiku potukao. Dvije trećine vojni- ka je izginulo pružajući, kako kaže Q Rimska nasoija e = Naselja dukljanskog perioda & = Ameološka nalazišta # Ce =. Granice dukljanske države Župe Koristeći se kartom opiši prilike na Balkanu u kojima je Duklja stekla nezavisnost. U izvještajima za Barsku jedan hroničar, ,tužan i suza dosto- jan prizor onima koji gledaju“. Ovom pobjedom Duklja se oslobodila vi- zantijske vlasti. Vojislav je vladao velikim prostorom (od Bojane do Neretve), a njegov uticaj se širio | u unutrašnjost Balkana. Umro je ubrzo poslije rata sa Vizantijom (najvjero- vatnije 1043) i sahranjen u dvorskoj kapeli Sv. Andrije u župi Prapratna. Navedi na koji način je Vojislav do- bio bitku kod Bara. Istakni značaj Barske bitke. bitku prvi put će se pomenuti, po nekim autorima, i njeno novo ime Zeta, dok se po drugima to ime javlja nakon 1080. godine.  m ZETA U DOBA VOJISLAVLJEVIĆA ogleda nezavisnost Duklje poslije ralj Mihailo (1046-1082) « Nakon Vojislav- ljeve smrti Dukljom/Zetom je nakratko za- vladala njegova žena i podijelila državu na nekoliko oblasti. Oblastima su upravljali Vojislavovi sinovi, koji su pretendovali na kneževski prijestol. Trećem po redu (od petorice) Mihailu je uspjelo da stupi na vlasti (1046-1082). Vladao je iz Prapratne, a sagradio jei dvorac u Kotoru. U doba Mihailove vladavine desila su se dva važ- na događaja na evropskoj sceni. Crkveni rascjep (1054) i dolazak Normana, koji su iz južne Italije isti- snuli Vizantiju, značajno će uticati na političku aktiv- nost kneza Mihaila. Normani — Vikinzi, u XI vijeku prodrli su u južnu italiju i na Siciliju gdje su početkom XI! vijeka osnovali državu poznatu po imenu Kra- ijevina Dviju Sicilija, Relativno miran period vladavine Mihailo je preki- nuo nakon 1060. godine kada je, koristeći se nemiri- ma u Vizantiji, osvojio Rašku. Upravu nad njom dao je sinu Petrislavu, ali je nije prisajedinio svojoj zemlji. Spoljna politika Zete početkom sedamdesetih go- dina postaje aktivnija. Poraz Vizantije kod Manciker- ta (1071) u sukobu s Turcima - Seldžucima i osvajanje južne Italije od strane normanskog vođe Roberta Gviskara oslabili su vizantijsku premoć i na Balkanu. io pročitat U višetomnoj istoriji Crne Gore, knji- ga prva, o Mihailovom krunisanju kraljevskom krunom stoji: ,Gdmah poslije 1074. godine oživio je spor oko jurisdikcije dubrovačke episko- pije i spor oko odnosa sa splitskom episkopijom i barskom crkvom. U te crkveno-pravne sukobe umiješao se i Mihajlo pokušavajući da iskoristi sukoh da bi sebi pribavio papsko priznanje kraljevske titule, a barskoj crkvi čin arhiepiskopije. Legat pape Grgura Petar pojavio se 1077. godine u Splitu i drugdje na jadranskoj obali provjeravajući po- datke koje je kurija dobila od Mihajla. Izgleda da je legatov izvještaj bio naklonjen splitskoj crkvi i arhiepiskopu Lovri, jer papa Grgur rješa- va spor u odnosu Split — Dubrovnik u korist Splita, ali je papski legat Petar bio preporučio papi Mihajlove zahtjeve. Iz odgovora pape Grgu- ra odjanuara 1078. godine se vidi da je Mihajlo tražio zastavu kao pri- znanje kraljevstva. Papa zbog protivurječnosti u pismu Mihajlovom i Južni Opadanje vizantijske moći dovelo je do niza usta- naka protiv njene vlasti. Među južnim Slovenima du- kljanska država je uživala ugled. Kada je u Makedo- bio Đorđe Vojteh, ustanici su se obratili za pomoć knezu Mihailu. On im je poslao sina Bodina i voj- skovođu Petrila kao i nekoliko stotina vojnika. U Pri- zrenu su ustanici proglasili Bodina za cara. Ustanak se širio i zadavao mnogo nevolja Vizantiji. Nesloga među ustaničkim vođama omogućila je Vizantiji da postepeno slama otpor, da bi 1075. godine ustanak konačno bio ugušen. Bodin je u jednom sukobu sa carskom vojskom bio zarobljen. Nakon nekoliko go- dina tamnovanja, Bodina je oslobodio njegov otac preko mletačkih mornara. Po dolasku u Zetu dobio je na upravu Grbaljsku župu sa Budvom. Opiši po- ložaj Duklje (Zete) u balkanskoj politici sredinom Xivijeka? Uporedo sa ovim događajima aktuelizovao se spor oko crkvene vlasti. U borbu za vlast nad bi- skupijama u Duklji, pored crkvenih središta Splita i Dubrovnika, uključuje se i Bar, ističući pretenzije na nadbiskupski rang. U te sukobe umiješao se i knez Mihailo, tako što je od pape Grgura VII zatražio pra- vo na vjersku samostalnost (nadbiskupski rang za Barsku biskupiju), a za sebe kraljevsku krunu. Prvi zahtjev mu papa nije ispunio, smatrajući da nema dovoljno dokaza ni na jednoj spornoj strani. Januara 1078. godine papa mu je potvrdio kraljevsko zvanje oslovljavajući ga sa ,rex Sclavorum“ (kralj Slovena). u izvještaju legata kardinala Petra, uslovljava da se pred njim moraju pojaviti dubrovački episkop i barski episkop Petar, radi spora sa split- skom crkvom, pa će on, papa, njemu priznati dostojanstvo kralja. Tom | prilikom je obećano Mihajlu da će dobiti traženu zastavu, a episkop barski Petar palijum. Budući da papska kancelarija na početku ovog pisma naziva Mihajla ,rex Sclavorum", može se zaključiti da je on već upotrebljavao titulu kralja. Traženje zastave vjerovatno je značilo da se želi potvrda kraljevske titule, jer se ne traže druge insignacije kao za hrvatskog kralja Zvonimira, koji je bio krunisan dvije godine rani- je od strane papskog legata Gebiona kompletnim insignijama: ,za- stavom, jabukom, skiptrom i krunom." Uporedi proglašavanje za kralja Mihaila i hrvatskog kralja Zvonimira. Objasni šta znači u međunarodnim odnosima Mihailovo traženje zastave od pape. Sloveni u ranom srednjem vijeku + Zeta u doba Vojislavljevića  U višetomnoj istoriji Crne Gore, knjiga prva, opisuje se kruna kralja Mihaila: ,U crkvi Sv, Mihajla u Stonu, koju je najvjeravatni- je podigao kralj Mihajlo, na njegovom ktitorskom portretu on je prikazan sa krunom, Tip krune na portretu je tkz. kruna sa uho- branima. Ona je glomaznog i teškog oblika sa produžecima koji na prvi pogled idu preko ušiju, a kruna se iznad čela završava ravno sa tri jednaka krsta kao ukrasa, Najbliža paralela je kruna sa relje- Ta iz splitske krstionice gdje je predstavljena ličnost iz parabole o dobrom i rđavom dužniku (do sad smatrano kao portret hrvatskog Pred kraj vladavine kralja Mihaila Normani su iz južne Italije pripremali napad na Carigrad. Na tom putu prvi na udaru bio je Drač. U prvim borbama Mihailov sin Bodin je bio na strani Vizantije, da bi prilikom odlučujuće bitke za taj grad ostao po strani. Nor- manska pobjeda je opredije- lila Bodina da im se približi. Došlo je i do porodičnog ve- zivanja sa vođom Normana u Bariju. Bodin je uzeo za ženu njegovu kćerku Jakvintu. kralja). Oblik krune nije specifičan za naše države, već se javlja, na primjer na bisti norveškog kralja Ajstajna Mogusona (1103-1122), na kojoj se vidi da joj naziv ,kruna sa uhobranima“ ne odgovara, već da je u pitanju metalna zamjena sudarijuma od svile koji se pri krunisanju zapadnih kraljeva držao ispod krune. Oblik krune je tipično zapadni i javlja se na nizu likovnih predstava vladara, kao na engleskim, južnoitalijanskim minijaturama sa početka XII vijeka, na njemačkom novcu XII vijeka i drugim." Na početku vladavine Bo- din je izvršio novi pohod na Rašku i Bosnu. Oba pohoda su bila uspješna pa je u Raškoj po- stavio na vlast dva župana sa svoga dvora, Vukana i Marka. U Bosni je postavio izvjesnog kneza Stevana. SmrtRoberta Gviskara 1085. donijela je i nove političke i vojne obrte na Balkanu. Kori- steći pometnju među Norma- nima, Bodin je osvojio Drač sa okruženjem, ali ga je ubrzo morao predati Vizantiji Uz Drač, Vizantija je povratila i manje gradove (Drivast, Sard, Spata, Baleč). i...  trgovinom, graditeljstvom i drugim poslovima ve- zanim za gradsku privredu. Stanovništvo primorskih gradova dijelilo se na više i niže građanstvo (cives maiores i cives minores). Na čelu opštinske uprave bio je prior, kojeg je biralo više građanstvo. Gradsko vijeće je imalo i izvršni organ, neku vrstu vlade. Od manjih gradova u zaleđu najduže se održao Danj preko kojeg je išao ,zetski put“ koji je povezi- vao Jadransko more sa zaleđem. Veći trgovački zna- čaj imao je i grad Sveti Srđ na lijevoj obali Bojane. Vladajuću klasu u Zeti činili su vladar i feudalno plemstvo. Vladar je imao različita prava. Bio je vođa u ratu, vrhovni sudija, zadržavao je za sebe veliki dio poreza, predsjedavao je na saboru, a štitio je i crkve- ne privilegije. U hijerarhijskoj ljestvici Zete na čelu je stajao kralj, a u svakoj oblasti postavljan je ban koji je bio u krvnom srodstvu sa kraljem. Župani i satnici su bili podređeni banu i uglavnom su sakupljali porez. U zetskim izvorima često se koristi riječ ,populus“ (narod) čime se jasno razdvaja plemstvo (milites) od naroda. Učešće naroda u društvenom životu je bilo izrazito u doba ratova i na saborima, Jedini besprav- ni sloj u Zeti bili su robovi, koji su uglavnom nastajali od Romana u primorskim gradovima. Uoči koje su specifičnosti primorskih gradova. Navedi hijerar- hijski društvene slojeve u Duklji (Zeti). Južni Sloveni u ranom srednjem vijeku + Zeta u doba Vojislavljevića Barska nadbiskupija + Barska nadbiskupija se naslanjala na tradiciju i postojanje dukljanske bisku- pije, koja se prvi put pominje oko 600. godine. Oko dominacije nad njom često su se sukobljavale Du- brovačka i Splitska nadbiskupija. Koristeći pogodne političke i vjerske prilike zetski kralj Bodin uspio je da je osamostali i izdigne na rang nadbiskupije. U nad- ležnosti Barske nadbiskupije bile su biskupije u Baru, Kotoru, Ulcinju, Svaču, Skadru, Drivastu, Pilotu, kao i nj u Srbiji (Raškoj), Bosni i Travuniji. Događaji koji su potresli zetsku državu tokom prve polovine XII vijeka uticali su i na slabljenje crkvene or- ganizacije. Poslije izdizanja Barske biskupije na viši rang Dubrovačka nadbiskupija je stalno pokušavala da joj to pravo ospori. Spor je vođen i pomoću niza falsifikovanih bula, koje su dolazile sa obje strane. Dubrovačka crkva je konačno dobila spor 1149. godine, za vrijeme kneza Ra- doslava, kada je veći dio Zete držao raški župan Desa, Uza- lud je kasnije barski episkop Grgur VII probao da Barsku episkopiju podvrgne Splitu. Osvajanja Stefana Ne- manje su ga natjerala da napusti Bar i da izbjegne u Zadar. Barska crkva je ostala pod dubrovačkom ju- risdikcijom sve do 1199. godine kada je titularni kralj Zete, Nemanjin sin Vukan, uspio da joj ponovo iz- djejstvuje samostalnost. Ovim činom sporovi nijesu prestali već će se prenijeti i na naredni vijek, ali će iz njih Bar izaći kao pobjednik. Koristeći se primjerom uzdizanja Barske biskupije na rang nadbiskupije, navedi međusobnu uslovljenost crkve i države u ranom srednjem vijeku. bula — zvanična papina povelja ili raspis o važnim pitanjima  ažljivo proč ksi »eSklavinije geografski leže ovako: Duklja leži prema kastelima Drača tj. do Lješa, Ulcinja i Bara i ide do Kotora, a planinskim stranama se graniči sa Srbijom. Od Kotora počinje arhontija Travunija i pruža se do Raguze tj. Dubrovnika, a svojim planinskim istočnim stranama graniči se sa Srbijom. Od Raguze počinje arhontija Za- humljana i pruža se do rijeke Neretve i prema primorju dopire do Paganije, a planinskim stra- nama prema sjeveru graniči se Hrvatima, a spri- jeda Srbijom. Od rijeke Neretve počinje Pagani- jai pruža se do rijeke Cetine... Od Cetine počinje zemlja Hrvatska i pruža se prema primorju do granice Istre, a prema Cetini i Livnu graniči se Srbijom. Zemlja Srbija leži ispred svih ostalih ze- malja, sa sjevera se graniči Hrvatskom a sa juga Bugarskom, .. Hrvati, koji su sada naseljeni u krajevima Dalmacije, vode porijeklo od nekrštenih Hrvata nazvanih i Bijeli, koji stanuju s one strane Tur- ske tj. Mađarske, a u blizini Franačke i graniče se sa Slovenima nekrštenim Srbima. Ime Hrvata na jeziku Slovena znači oni koji imaju mnogo zemlje. Ovi Hrvati dođoše kao prebjeglice caru Romeja Irakliju, prije nego što Srbi prebjegoše istom caru Irakliju, u vrijeme kada Avari ratujući protjeraše odavde Romane... Ovi Romani bjehu protjerani od Avara u dane istog cara Romeja Iraklija, a njihove zemlje ostadoše puste. Po na- ređenju cara Iraklija, ovi Hrvati zaratiše i odande istjeraše Avare, nasele se, po naređenju cara Ira- klija u toj zemlji Avara, u kojoj i danas stanuju. .. Treba znati da Srbi vode porijeklo od ne- krštenih Srba, nazvanih i Bijeli, naseljenih s one strane Turske tj. Mađarske, u kraju koji se kod njih naziva Bojki; njima je u susjedstvu i Franač- ka, isto kao ivelika Hrvatska, ona nekrštena, koja se naziva i Bijela. Tamo su dakle i ovi Srbi od dav- nina naseljeni, Pošto su dva brata naslijedili od oca vlast nad Srbijom, jedan od njih, preuzevši polovinu naroda, prebjegne Irakliju, caru Rome- ja; car Iraklije ga primi i kao mjesto naseljavanja dade mu solunsku temu Serviju, koja od tada Provjeri naučeno » Južni Sloveni u ranom srednjem vijeku taj naziv nosi... Poslije nekog vremena isti Srbi odluče da se vrate u svoje zemlje i car ih otpusti. Kada su prešli rijeku Dunav, pokaju se i preko stratega koji je tada upravljao Beogradom, jave caru lrakliju da im dodijeli drugu zemlju za na- selje. I pošto sadašnja Srbija i Paganija i zemlja Zahumljana i Travunija i zemlja Konavljana bje- hu pod vlašću cara Romeja, a te zemlje opuste od Avara to car u ovim zemljama naseli iste Srbe i bjehu oni potčinjeni caru Romeja. .. Zemlju Zahumljana ranije su držali Romeji... Ova zemlja Zahumljana bješe pod carem Rome- ja, ali pošto i zemlju i njen narod porobiše Ava- ri, ostade potpuno pusta. Zahumljani koji sada tamo stanuju su Srbi, potičući iz vremena onog arhonta, koji je caru lrakliju bio prebjegao. -. Zemlja Travunjana i Konavljana je jedna. Tamošnji stanovnici vode porijeklo od nekršte- nih Srba, koji su tu živjeli od onog arhonta koji je prebjegao caru Irakliju iz nekrštene Srbije... .. | Duklju su ranije držali Romani... Avari su porobili i ovu zemlju i ona je ostala pusta, i za cara lraklija ponovo naseljena, kao i Hrvatska, Srbija, zemlja Zahumljana, Travunja i Konavlje. Duklja se naziva po gradu u ovoj zemlji koji sa- gradi car Dioklecijan, a sada je to pust grad i do danas se zove Duklja. U zemlji Duklji su veliki na- seljeni gradovi: Gradac, Novigrad, Lontodokla. Zamlja u kojoj stanuju Pagani takođe su ra- nije držali Romani... Isti pagani vode porijeklo od nekrštenih Srba, iz vremena onog arhonta koji je prebjegao caru Irakliju... (De administran- do imperio, Konstantin Porfirogenit). turske (Mađarska! U vizantijskim izvorima, De Admi- pisiraodo imiperta. knjiga I, Konstasmina Porfirogenita, prize dio B, Ferjančić, o ovome naziva u fus noti o sljedeće: lj vremenu o Vi! e IX vijeke približno zauzimali teri  g od Djelo De administrando imperio, vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita, glavni je izvor podataka o istoriji Južnih Slovena od naselja- vanja Balkanskog poluostrva do X vijeka. 1. Istoričari/istoričarke koriste izvore na naćin što postavljaju pitanja i traže odgovore na njih. Izdvojićemo neka od niza pitanja koja su istori- čari morali postaviti koristeći ovaj izvor. Koristeći se stečenim znanjem i podacima iz samog teksta odgovori na pitanja koja slijede, Za svaki odgovor navedi činjenice na osnovu kojih si došao/došla do rješenja. Negativne odgovore takođe obrazloži. - Na početku su pitanja usmjerena na porijeklo samog izvora: kađje izvor nastao, kakva mu je bila namjena, na osnovu kojih izvora je autor mogao da rekonstruiše prošlost itd. - Analiza podataka samog teksta: šta možemo da zaključimo na osnovu geografskih podataka o određenim oblastima, da li možemo da lociramo 1 Seoba Slovena je uslijedila kasni- je od seobe Germana. Navedi: - spoljašnje faktore koji su uticali na seobu - unutrašnje faktore koji su uticali na seobu - specifičnosti seobe Slovena u od- nosu na druge seobe naroda tog vre- mena. sva mjesta koja se pominju, da li su svi Južni Slo- veni u isto vrijeme nasetili Balkan, da li su Sloveni naselilii ostale dijelove Balkana van ovih teritorija koje su navedene, šta možemo da zaključimo na osnovu pojmova ,nekršteni i kršteni Srbi“, ,nekr- šteni i kršteni Hrvati“, šta možemo da zaključimo o etničkom porijeklu Hrvata, Srba, Dukljana, -Postaviiti neka pitanja i potraži odgovore. 2. U istoriografiji se različito tumači etničko porijeklo Dukljana: jedni tvrde da su Dukljani po- seban slovenski narod, drugi tvrde da su Dukljani Srbi, dok treći smatraju da su Dukljani Hrvati. ! jedni i drugi i treći se pozivaju na navedeno djelo Konstantina Porfirogenita. Izdvoj iz teksta podatke koji se odnose na Duklju i Dukljane. Uporedi te podatke sa opisom ostalih slovenskih oblasti i etničkim porijeklom njihovog stanovništva. Da li Konstantin Porfiro- genit navodi etničko porijeklo stanovništva u svim navedenim oblastima? Izvedi zaključak. 2. Naseljavanje Slovena na Bal- kansko poluostrvo imalo je presudne posljedice za dalji tok istorije Balkana. izdvoji najvažnije činioce koji svjedo- čeo: - političkim promjenama - vjerskim prilikama -ekonomskim posljedicama - kulturnim prilikama. Južni Sloveni u ranom srednjem vijeku + Provjeri naučeno Ah srednjovjekovni grad, esnaf, hanza, robno- novčana privreda, krstaški ratovi, jeresi, in- kvizicija, stogodišnji rat, staleška monarhija, Mletačka republika, Jevreji Papa Urban ll, Gotfrid Bujonski, Rajmund Tuluski, sultan Saladin, Inoćentije |l\, Filip I, Franjo Asiški, Anri Plantagenet, Jovanka Orleanka, Viljem Osvajač, Jovan Bez Zemlje, Mihajl VIII Paleolog, Mehmed il, Pijertro Or- seolo, Toma Akvinski, Marko Polo m... Venecija, Đenova, Piza, Amalfi, Pariz, Briž, Gent, Hamburg, Libek, Bremen, Jerusalim, Tripoli, Edesa, Damask, Orlean, London, Ni- keja, Jedrene, Zadar, Bolonja, Oksford, Kem- bridž, Prag, Krakov, Hajdelberg, Beč, Majnc, Granada - Privredni napredak i razvoj srednjovjekov- nih gradova + Uticaj rimokatoličke crkve na razvoj društva - Razvitak velikih monarhija u zapadnoj Evropi - Ekonomske, političke i vjerske prilike u Vizantiji - Mletačka Republika kao trgovačka sila - Kulturne prilike u srednjem vijeku - Uloga Jevreja u srednjovjekovnoj Evropi - razloge koji su doveli do privrednog napret- ka, kao i uticaj srednjovjekovnih gradova na privredni i društveni razvoj država - uticaj rimokatoličke crkve na privredu i društvo srednjovjekovnih država - značaj stvaranja staleških monarhija -ekonomske, političke razloge slabljenja Vizantije - značaj univerziteta za razvoj kulture u sred- njem vijeku - razloge progona Jevreja iz raznih evropskih država  Privredni uspon zapadne Evrope u srednjem vijeku bio je prvenstveno vezan za povećanje obradive površine, porast bro- ja stanovnika, kao i za usavršavanje poljoprivredne tehnike. Proces širenja obradivog zemljišta dostigao je vrhunac u XII vijeku: sa obje strane Sjevernog mora obalske močvare su isušene i obrađene, u Lombardi- ji su močvarni tereni u dolini rijeke Po osposobljeni za obrađivanje, osvajane su šume i pustare koje su počele da se naseljavaju. Istovremeno je otpočela njemačka kolonizacija u slovenskim zemljama istoč- no od Labe. U Xli XII vijeku poboljšano je poljoprivredno oru- de i unaprijeđene su metode sjetve i uzgoja stoke. Tropoljni sistem, sa naizmjeničnim mijenjanjem usje- va, usavršen je u onim krajevima Evrope koji su bili najpogodniji za obrađivanje zemlje. Naglo je pora- stao broj zaprega za oranje, a savršeniji i teži plug sa raonikom ušao je u širu upotrebu. Alatke se izrađuju uglavnom od gvožđa. Primjenom novina u obradi zemlje povećana je poljoprivredna proizvodnja. Sve do XIV vijeka cijene žita ostale su ustaljene, a dijelom su i rasle, što je uslovilo poboljšanje ekonomskog položaja seljaka. Navedi promjene koje su se javi- le u poljoprivrednoj proizvodnji od XI vijeka, Koje promjene, vezane za poljoprivrednu proizvodnju, nastaju krajem XI vijeka? Srednjovjekovna Evropa bila je relativno dobro snabdjevena rudama. Sredinom XII vijeka u Saksoniji su otkrivena nalazišta srebra. Oblast velike rudarske djelatnosti bili su Alpi. Tu se vadilo zlato i srebro, a takođe i obični metal. Rudari su iz Njemačke odlazili u rudnike Češke i Mađarske, a zatim i dalje na jug sve do Srbije. | Engleska je bila bogata rudama srebra, kalaja i olova. U zapadnoj Evropi je na više mjesta bilo lokalnih radionica za obradu gvožđta, od kojih su najpoznatije bile one u Španiji, istočnim Alpima i Švedskoj.  Trgovačko središte Evrope postali su lombardijski gradovi — luke Venecija, Đenova i Piza, u unutrašnjo- sti Milano koji je ležao na raskršću puteva. Trgovina u Lombardiji dobila je veliki polet u vrijeme krstaš- kih ratova. Najvažniji trgovački putevi vodili su iz Lombardije u dolinu rijeke Rone, gdje su se održa- vali čuveni sajmovi. Značajni su bili i putevi koji su povezivali Lombardiju sa dolinama Dunava i Rajne, U XII vijeku počeo je razvoj trgovine na prostoru Baltičkog i Sjevernog mora. Sajmovima u Šampanji ostvarene su tijesne veze između ktalije i Flandrije, dva najrazvijenija područja u Evropi. Oni su pred- stavljali i stalno mjesto robne razmjene između Itali- je i sjeverne Evrope. Na taj način bogatstvo sjeverne Evrope moglo se neposrednije uključiti u trgovinu sa istokom, Trgovci sa zapada bili su veoma prisutni na tržištima Bliskog istoka i istočne Evrope. njem vašaru u gradu Troa, Po ravnićarskom terenu, teretne životinje dnevno mogu da pređu od dvadeset pet do pedeset kilometara, noseći teret od sto trideset do sto osamdeset kilograma, Kuriri pak putuju brže, Flamanski trgovci tka- ninama za četiri dana prelaze razdaljinu od trista dvadeset kilometara, kolika je razdaljina od šampanjskih vašara do Genta. Međutim, trgovci- ma koji putuju od Firence do Šampanje potrebno je tri sedmice da pre- vale istu razdaljinu, i to bez ikakve nesreće tokom putovanja... Putarina predstavlja jednu od najvećih smetnji za svakog trgovca. f 2+. Fransis i Džozef Džajs u djelu Život u srednjovjekovnom gradu: ,U prvoj sedmici jula, duž puteva koji pre- sijecaju široku ravnicu Šampanje... duge povorke životinja natavarenih teretom, polako se kreću ka svima njima zajedničkom odredištu — Ljet- Na svim rječnim prelazima, od divnog mosta kod Avinjona, preko skela koje su u lošem stanju, pa sve do brodova koji su u još gorem stanju, svi oni naplaćuju putarinu. Isti slučaj je i na većini puteva, pa čak i na onim koje su napravili drevni Rimljani. Većina trgovaca koji idu na vašar putuju u karavanima, u kojima se ponekad na čelu povorke nalazi stegonoša, potom ratnici sa samostre- lima i konjanici koji čuvaju bokove karavana. Oni su u službi dodatne reklame robe koju obezbjeđuju i time joj još više podižu cijenu. U stvari, putevi su, barem noću, dovoljna bezbjedni za putovanje. Osim toga, trgovci koji idu na vašar imaju dodatne garancije usljed ugovora koje su grofovi iz Šampanje potpisivali sa vladarima iz susjednih zemalja. Izvedi zaključak o prometu roba i ljudi u srednjem vijeku. Zaštitna i interesna zajednica trgovaca naizvala se gilda (hanza). Organizovala je i nadgledala pri- vredni život grada, uslove trgovi- nei štitila potrošače od povećanja cijena. Gilda je štitila i zanatlije od nelojalne konkurencije. U kasnom srednjem vijeku dolazi do formira- nja trgovačkih firmi, koje su imale svoje naseobine ili povjerenike u različitim gradovima. Osniva- njem trgovačkih firmi trgovac nije morao svoju robu lično pratiti do odredišta. Hanza je nastala iz udruženja njemačkih trgova- ca. Sredinom XIV vijeka ova udruženja povezala su se u snažan savez, koji je obuhvatao više od stotinu Opšti privredni razvoj + Evropa u razvijenom i poznom srednjem vijeku | gradova, sa ciljem da očuvaju ekonomske povlastice i monopole. Trgovačke poslovnice u Londonu, Brižu, Bergenu i Novgorodu pokrivale su prostor Sjever- nog i Baltičkog mora, Trgovalo se: žitom, šumskim proizvodima, pivom, vinom, ribom i suknom.  m RIMOKATOLIČKA CRKVA sale je nastao Nričlartvn? rstaški ratovi « Hrišćanska crkva je do kraja XII vijeka dostigla visok stepen uticaja u Evro- pi. Širenje papskog uticaja se odvijalo uglavnom duž dva glavna pravca: na sjeveru, prem jojii noj Evropi i na jugu, prema Špan dozemlju. U istočnom Sredozemlju djelovanje papa usmjereno je protiv islamskog svijeta i Vizantije. Stav zapadnih hrišćana prema muslimanima bio je sasvim jasan. Oni su ih smatrali neprijateljima hrišćanstva i težili da se ,sveta mjesta“ oslobode od njih. Mnogo je složeniji bio stav zapada prema Vizantiji, koja je bila nastavljač Rimskog carstva i činila dio hrišćanske zajednice. Borba između Vizantije i zapada za vodeći položaj u hrišćanskom svijetu, otežavala je te odno- se, Vizantijski carevi polagali su pravo na predstav- ljanje svih hrišćana, kao i rimske pape. Vizantija je poslije poraza od Turaka-Seldžuka kod Mancikerta (1071) izgubila gotovo cijelu Malu Azi- ju. Zatražena je pomoć sa zapada u vidu pomoćnih najamničkih odreda. Papa Urban II je 1095. godine pozvao na krstaški pohod radi spasavanja istočno- hrišćanskog svijeta od islamskih dinastija (Seldžuka, Fatamida). Ovim pozivom su započeli krstaški ratovi koje su zapadnoevropski hrišćani, na inicijativu papa, vodili protiv muslimana, a za oslobođenje ,svetih mjesta“ u Palestini, naročito Hristovog groba u Jeru- salimu. Ratovi su započeli u vrijeme kada je rimska crkva nastojala da ostvari, pored duhovne, i svjetovnu vlast nad svim hrišćanima. Na velikom koncilu održanom u Klermonu (1095) papa je zatražio da se hrišćanska sveta mjesta oslobode od nevjernika. Potom je sto- tinama vitezova razdijelio krstove od crvene tkani- ne, koje su nosili na svojim odorama i po kojima su kasnije dobili ime krstaši. Njegov poziv je imao dobar odziv. Nosioci ratnog po- hoda bila su tri društvena sloja: visoko plemstvo, riteri i seljaci. Svi su očekivali korist od krstaš- kih ratova: vjerski fanatici - mje- sto na nebu, feudalci - posjede, a svi učesnici bogat plijen od pljačke. Riteri su bili vojno naj- jači sloj. Na učešće u krstaškim ratovima uticala je i želja za pu- stolovinama, Komentariši ra- zlog za pokretanje krstaških ratova i očekivanja krstaša. ritev-- vitez, plemić U prvom krstaškom ratu (1096) razlikovale su se dvije grupe krstaša. Narodni krstaški pohod, pod vođstvom putujućeg propovijednika Petra Amijen- skog i viteški krstaški pohod francuskih, flandrijskih i normanskih feudalaca, među kojima su se isticali Gotfrid Bujonski i Rajmund Tuluski. Obje skupine pošle su prema istoku kopnenim putem, Grupa Pe- tra Amijenskog bila je uništena već na putu preko Balkana i kroz Malu Aziju. Vojnički neiskusna i neo- premljena, stradala je u sukobima sa lokalnim sta- novništvom, koje se oduprlo pljačkanjima prilikom njihovog prolaska, Viteški krstaški pohod bio je bo- lje pripremljen i vođen. Oni su težili da izbjegnu su- kobe sa domaćim stanovništvom ali to nijesu uvijek uspijevali zbog nedovoljne discipline i zbog teškoća u nabavci hrane. Vizantijske vlasti i dvor su sa negodovanjem pra- tili prestupe nadirućih četa krstaša. Krstaši nijesu svoju borbu za hrišćanstvo shvatali kao borbu za vizantijsku crkvu i cara, zbog čega je došlo do nape- tosti u odnosima koje su samo iz nevolje bile premo- šćene ugovorima. Poslije borbi u Maloj Aziji jasno su se ocrtali ciljevi pojedinih krstaških vođa da steknu posjede, Oni su zauzeli Edesu i Antiohiju i poslije trogodišnjih borbi ostaci krstaške vojske došli su 1099. godine pred Jerusalim. Grad je bio opsjednut i osvojen. Već u prvim pohodima krstaši su pustošili, ubijali i pljačkali i muslimane i hrišćane. Po osvajanju Jerusalima go- tovo čitavo muslimansko i jevrej- sko stanovništvo grada (muškar- | di, žene, djeca) bilo je pobijeno. Iznesi svoj stav o masakru u Jerusalimu, Evropa u razvijenom i poznom srednjem vijeku + Rimokatolička crkva _ —— pa  s € Odnos prema Vizantiji pogoršavao se zbog cr- kvene politike krstaša. Položaj prvih krstaških drža- va Edese, Antiohije i Jerusalima bio je težak, jer su bile okružene muslimanskim susjedima i odvojene od obale. Snabdijevanje krstaških država morskim putem preuzela je Venecija i tako doživjela veliki tr- govački polet. Održavanje krstaških država bilo je moguće samo u stalnoj borbi. Prva je u ruke muslimana pala Edesa, 1144. godine, što je dalo podsticaj za drugi krstaški rat. U ovom ratu učestvovalo je visoko plemstvo i ri- teri zapadne Evrope. Ponovo je vojska do Carigrada išla kopnom i ponovo je došlo do izgreda i napetosti sVizantijom. Pohod je doživio potpuni neuspjeh. Ne- sloga muslimanskih vladara omogućavala je opsta- nak krstaških država, Do promjene je došlo kada je sultan Saladin 1171. godine preuzeo Egipatski kalifat i osvojio Damask. Uslijedila je njegova pobjeda nad krstaškom vojskom kod Hitina, nakon čega je osvo- jio Jerusalim. Pri tome, njegova vojska nije izvršila nikakvo krvoproliće, zbog čega je Saladin zadobio veliki ugled kod krstaških vitezova. Uporedi odnos krstaša i muslimanske vojske prema stanovnici- ma Jerusalima. Izvedi zaključak. o) Ga A Pad Jerusalima uslovio je pripreme za treći kr- staški rat. Njega su predvodili njemački, francuski i engleski kraljevi. Ponovno osvajanje Jerusalima kr- stašima nije uspjelo. U vrijeme Inoćentija III papstvo je ponovo preduzelo krstaški pokret. Četvrti krstaški rat je pokazao kako su postupno materijalni interesi prevagnuli nad vjerskim. Krstaši su osvojili i opljačka- li hrišćanski Carigrad uništavajući najveći dio umjet- ničkog blaga, ne vidjevši svetu zemlju, Djeca, koja su se okupila u Francuskoj i zapadnoj Njemačkoj, | krenula su na put u krstaški pohod, sa namjerom da stignu do | Svete zemlje i ,ponovo zauzmu Jerusalim“. Prema jednom tadaš- njem tumačenju, bilo je sasvim moguće da nevina djeca ostvare u krstaškom pohodu ono što bog nije omogućio odraslima zbog njihove grešnosti. Izvjesno je da se vrlo malo djece ikad vratilo kućama. Mnoga Su stradala od gladi i bolesti tokom lutanja Evropom. Preživjele grupe francuske djece namamili su trgovci robljem, a njemačku djecu su italijanski seljaci i građani uzeli za sluge. Iznesi svoj stav o korišćenju djece za ,,oslobođenje svetih mjesta“. [TT] Vizantijsko carstvo > > --> I krstaški rat ll krstaški rat Ill krstaški rat | Uoči mjesta polaska krstaša, njihove pravce kretanja i krajnji cilj u L, Ii IH krstaškom ratu, Rimokatolička crkva + Evropa u razvijenom i poznam srednjem vijeku BI  Krstaški ratovi su ubrzali privredne promjene. Lučki gradovi Italije, Venecija, Đenova i Piza, doživje- li su trgovački polet, Oni su u daleko većem obimu nego prije krstaških ratova učestvovali u trgovini sa Orijentom. Zapadnjacima se bogatstvo istoka činilo vrijednim divljenja. Mirođije, dragulji, slonova kost, skupocjene tkanine, umjetnički izrađeno oružje, na- lazili su kupce u Evropi. U svrhu trgovine u Evropi su kao novac kovane veće količine plemenitih metala nego do tada. Na taj način sve više se afirmiše nov- čana privreda. Važna su bila i kulturna prožimanja. Krstaške države, kao politički rezultat ratova bile su nestabilne tvorevine. Odnos između Evrope i Vizan- tije stalno se pogoršavao usljed raskola i bezobzirne crkvene politike krstaša u Palestini. Odnos između hrišćana i muslimana bio je zasijenjen događajima prilikom krstaškog zauzimanja Jerusalima. | pored toga, u krstaškim državama zbog neprestanih me- dusobnih dodira dolazi do većeg razumijevanja za pripadnike druge vjere. Ostavština krstaških ratova bili su viteški redovi: templari, jovanovci i njemački vitezovi, koji su u krstaškim državama stekli presud- no političko značenje. Ovi redovi su kasnije nastavi- li djelatnost na drugim prostorima (Malta, Prusija). Uoči kako su krstaški ratovi uticali na izmjenu kul- turnih i privrednih prilika u Evropi. « Jovanovac, Templar, Njemački vitez Jeresi, inkvizicija i monaški redovi » U vrijeme pape Inoćentija Ill (1198-1216) papstvo je dostiglo vr- hunac političke moći: ogromna bogastva crkve, veliki novčani prihodi od poreza za krstaške ratove, zatim od prodaje indulgencija, a uz to i povoljna politička situacija, stvorili su uslove da Inoćentije III namet- ne vlast ne samo svim predstavnicima crkve, nego i mnogim evropskim vladarima. Oni su došli u vazalsku zavisnost prema papi kao svom vrhovnom senioru. indulgencije — u rimokatoličkoj crkvi povelja o oproštaju grehova uz vršenje nekog određenog dobrog djela; u srednjem vijeku je zloupo- trebljavana i davala se za novac Protiv svemoći crkve javila se jaka opozicija u vidu novog tumačenja hrišćanskih principa. Počeo se isti- cati zahtjev da se crkva povrati ranohrišćanskom si- romaštvu i jednostavnosti prvih hrišćanskih opština. Ovakva učenja crkva je proglašavala krivovjerjem (jeres). Sredinom XII vijeka pojavio se veliki jeretički pokret katara, prije svega u južnoj Francuskoj, ali i u sjevernoj Italiji, Njemačkoj i Engleskoj. Pokret je po njihovom središtu gradu Albi dobio naziv albitana (albižana). Uspješan spoj dobro definisane doktrine sa potpunom crkvenom organizacijom, činio je ovu jeres jedinstvenom i naročito opasnom po crkvu. Njihovo učenje se zasnivalo na jednoj vrsti dualizma, u kojem se razlikovalo načelo dobra od načela zla. vr? w Ik ikoga =y « Srednjovjekovni drvorez prikazuje djelovanje apokaliptičkog antihrista. Evropa u razvijenom i poznom srednjem vijeku + Rimokatolička crkva 4  nije uspjela da snažnije utiče na vođenje državnih poslova. U borbi protiv krupnih feudalaca, a u ci- lju jačanja države i svoje vlasti, francuski kraljevi su se oslanjali na određene društvene slojeve. Za svaki društveni sloj navedi razloge zbog kojih je učestvovao u procesu jačanja kraljevske vlasti. Kada je izumrla dinastija Kapeta (1328), izbio je spor oko krune između dinastije Valoa i dinastije en- gleskih kraljeva Plantageneta. Zbog toga je došlo do dugotrajnog rata između Francuske i Engleske, koji je vođen od 1337. do 1453. sa nekoliko dužih prekida, poznat kao Stogodišnji rat. Pravi uzroci rata ležali su u borbi oko Flandrije, bogate i privredno razvijene pokrajine u sjevernoj Francuskoj. Flandrijski gradovi i englesko plemstvo koji su međusobno trgovali vunom nijesu pristajali da ovu pokrajinu zadrže francuski kraljevi. Na početku rata bolje organizovana engleska vojska odnijela je neko- liko pobjeda. U Francuskoj je izvršena reorganizacija vojske, Organizovana je artiljerija i izgrađena ratna mornarica. Zahvaljujući tome Francuzi su u nastavku rata pobjeđivali Engleze. No, i pored toga, zbog ne- reda u Francuskoj Englezi su odnijeli veliku pobjedu kod Azenkura 1415. godine i time ponovo zaposjeli cijelu sjevernu Francusku. Presudni momenat u ovom ratu je bila pojava Jovanke Orleanke (Žan d'Ark) i njen uticaj na ishod rata. Opštenarodni ustanak koji je Jovanka Orleanka podigla uticao je na pobjedu Francuske. Jovanka Orleanka se pojavila na dvoru Šarla VII odjevena u mušku odjeću. Mnoge je zaprepastila, ali je mnogo više ljudi in- spirisala. Englezi su joj sudili zbog jeresi i spalili je na lomači 1431. Iznesi svoje mišljenje o postupku Jovanke Drleanke, Iz stogodišnjeg rata kraljevska vlast u Francu- skoj izašla je veoma ojačana. Kraljevi su raspolagali plaćeničkom vojskom i pravom na ubiranje stalnog poreza, Na taj način se do kraja XY vijeka Francuska razvila u državu sa jakom kraljevskom vlašću. Nave- di uzroke Stogodišnjeg rata. Engleska + U vrijeme velike seobe naroda Bri- taniju su postepeno naselila germanska plemena Angli i Sasi, koji su u južnom dijelu (Engleska) osno- vali nekoliko manjih država. Ove države od IX vije- ka počinju ugrožavati Normani. Pod vojvodom Vi- ljemom Osvajačem Normani su osvojili Englesku u drugoj polovini XI vijeka. Oslanjajući se na vitezove, sveštenstvo i građane, normanski vladari sprečavali su krupne feudalce da se osamostale. Ovu politiku nastavila je inova dinastija anžujskih grofova Planta- geneta, koji su naslijedili englesku krunu sredinom XII vijeka. Da bi odbranili svoje ogromne posjede u Francuskoj, Plantageneti su morali voditi teške ra- tove protiv francuskih kraljeva, U vrijeme vladavine Jovana Bez Zemlje (1199-1216), koji je nadimak dobio po neuspjelom ratu protiv francuskog kralja Filipa II, Engleska je izgubila posjede u Francuskoj. Oslabljen u ovim borbama, engleski kralj je morao priznati vr- hovnu vlast pape Inoćentija III i obavezati se na pla- ćanje godišnjeg danka. Posljedica kraljeve neuspjele politike je pobuna barona u Engleskoj kojoj se pri- družio i grad London. Pod njihovim pritiskom Jovan Bez Zemlje je bio primoran da 1215. svojim pečatom potvrdi povelju Magna carta Libertatum (Velika po- Velike monarhije + Evropa u razvijenom i poznom srednjem vijeku  velja sloboda). Povelja je bila feudalni ugovor, koji je utvrđivao i garantovao prava feudalnog plemstva, grada Londona i svih slobodnih ljudi nasuprot kra- lju. Jovanov nasljednik Henrih III sazvao je 1265. go- dine prvi engleski parlament, u kojem su bili zastu- pljeni baroni i predstavnici crkve, kao gornji dom i predstavnici nižeg plemstva građanstva, kao donji dom, Time su udareni temelji engleskog ustavnog i parlamentarnog sistema. Procijeni značaj dono- šenja Povelje sloboda za društvene slojeve koje je obuhvatala. + Magna carta Libertatunr; na slici jedan od četiri sačuvana primjerka. Epidemija kuge i sukobi u stogodišnjem ratu pro- uzrokovali su unutrašnje poremećaje u Engleskoj. U zemlji je vladala anarhija. Dio plemstva počeo je na svojim posjedima da gaji velika stada ovaca i da prodaje vunu vlasnicima manufaktura, što je označi- lo i početak razvoja tekstilne proizvodnje. To ,novo plemstvo“, zajedno sa bogatim građanima, ustaje protiv anarhije i zahtijeva uvođenje jake kraljevske vlasti, koja bi u zemlji zavela red i zaštitila interese prekomorske trgovine. U drugoj polovini XV vijeka, poslije izumiranja di- nastije Plantageneta došlo je do borbe oko prijesto- la između porodica Lankastera i Jorka. Ovaj sukob pretvorio se u dugotrajni građanski rat poznat pod imenom Rat crvene i bijele ruže. Rezultat rata bilo je međusobno istrebljenje staroga plemstva i dolazak na čelo engleske dinastije Tjudor. Kraljevska vlast je iz ovog građanskog rata izašla ojačana, a Engleska je postala politički ujedinjena monarhija. Definiši u čemu se novo plemstvo razlikuje od starog. Njemačka « U XILi XIII vijeku dolazi do njemač- ke kolonizacije prema sjeveroistoku Evrope. Za ovu kolonizaciju najveći interes imali su kneževi, koji su željeli da steknu nove teritorije. Njima su se pridružili osiromašeni riteri, koji su se nakon krstaških ratova okrenuli istoku Evrope. Interes su imalii njemački gra- dovi težeći da dođu do tržišta za nabavku sirovina za izvoz. Najzad, u ove oblasti krenula je i kolonizacija seljaka, koji su dobijali povlastice da bi naselili nove teritorije. Njemačka kolonizacija dovela je do poste- pene germanizacije osvojenih polabskih i baltičkih teritorija. Na prostor Pruske preselio se Tevtonski red poznat iz krstaških ratova. Oni su obrazovali veliku državu, koja je zahvatala prostore istočne i južne obale Baltičkog mora, Na ovim prostorima Tevtonci su se sukobljavali sa Rusima, Litvancima i Poljacima. Konačno, 1410. godine Tevtonski red je poražen kod Grinvalda i njihova država je izgubila značaj. U samoj Njemačkoj dolazi do jačanja samostalno - sti pojedinih oblasti. Svi pokušaji da se ojača carska vlast bili su bezuspješni. Period međuvlašća pred- stavljao je vrijeme stalnih borbi između kneževa, gradova i ritera. Carevi koji su birani iz reda kneževa težili su da prigrabe za sebe što više zemlje. Vladari su davali papama ustupke pri postavljanju biskupa u Njemačkoj. Ovi ustupci potvrđeni su u zlatnoj buli u kojoj se car odrekao svih povlastica pri izboru bisku- pa i njihovom postavljanju. Osnovica carske moći bila je izgubljena, novac i posjedi najvećim dijelom potrošeni, pa je car mogao vladati samo sa blagona- klonošću knezova. Navedi razloge sla- bljenja carske vla- sti u Njemačkoj. * Car Svetog rimskog CČrSTVa Tridrifi 1, poznat kao. kidrih Barbarosa. fakoje vetiki dio svoje vla- avine (1152-1190) posve- tio itakjanskoj i papskoj politici, u Fridrihovadaba Njemačka je doživjela ve- liki napredak. Evropa u razvijenom i im srednjem vijeku + Velike monarhije ad  Društveni slojevi razvijenog srednjeg vijeka + Druga polovi- na XIV vijeka bilo je vrijeme pri- vrednog i društvenog preokreta uzrokovanog velikim epidemijama kuge. Slaba medicinska znanja i nedostatak higijenskih mjera po- KF spješili su širenje zaraze, naročito u gradovima. Smatra se da je u vrije- me velike epidemije kuge od 1347. do 1349. godine umrla otprilike 1/3 evropskog stanovništva. Do epide- mije je dolazilo u još nekoliko na- vrata do kraja XIV vijeka. Pošto je gradsko stanovništvo češće stradalo od seoskog, seljaci nijesu više za žito nalazili dovoljno kupaca. Cijene žita su pale. U isto vrijeme porasle su nadnice za zemljoradničke poslove jer je bilo malo radne snage. To je opterećivalo imućne seljake i ze- mljoposjednike. Velika imanja na kojima su se sadile žitarice bila su sve manje unosna. Zemljoposjednici su bili prinu- đeni da daju pod najam svoje posjede, samo da bi se oslobodili porasta troškova. Veza između posjednika i njihovih dobara postajala je sve slabija. Upravo u to doba mnogi posjedi prešli su iz ruku starih porodica u vlasništvo novih sopstvenika, Nesigurnost i težak eko- nomski i socijalni položaj seljaka uslovio je ustanke, najprije 1358. u Francuskoj (žakerija), a zatim u Engle- skoj (1380-1381). Slabljenje seoske za- jednice i pojačana seoska migracija predstavljali su karakteristične pojave za zapadnu Evropu toga doba. Seosko stanovništvo, koje je težilo da ostvari privred- ni i društveni uspon, tražilo je u gradovima mogućnost rada i zarade.“ Kriza nije mimoišla ni gradove. Opasnost od epi- demija kuge probudila je kod stanovništva, poseb- no u gradovima, želju za punim uživanjem života, što je podrazumijevalo i uživanje u skopocjenim proizvodima, Porasla je potražnja za zanatskim pro- izvodima, naročito luksuznim. Proizvodna sredstva zanatskih pogona i kapital trgovaca ostali su oču- vani, ali su vlasnici i stručna radna snaga bili usljed epidemija desetkovani. Povećana potražnja za za- natskim proizvodima dovela je do povećanja cijena. S Profiti su naglo opali. Sužavanje tržišta tkanina i druge robe dove- lo je do oštre konkurencije. U Italiji i Flandriji veći gradovi su uništili konkurenciju manjih. Gradovi su se sve više povlačili na mjesna tržišta, koja su usljed osiromašene i po- remećene poljoprivrede slabo što nudila. Majstorske radionice i trgo- vačke kuće su ostajale bez gospo- dara i prelazile u ruke ljudi koji su bili spremni da preuzmu rizik. Za- natstvo, trgovina robom i novcem, a ne više zemljoposjed, postali su glavni izvor bogatstva. Objasni kako je velika smrtnost stanov- ništva izazavana epidemijama kuge uticala na pojedine slojeve srednjovjekovnog društva. Velike monarhije + Evropa u razvijenom i poznom srednjem vijeku  DE Ha XY od njih nalazi se na brdu Atos (Sveta gora) i predstavlja spomenik vizantijskog duha i ri- znicu umjetničkih djela. Objasni zašto ma- nastir privlači sve slojeve društva u perio- du slabljenja Vizantije. Sultan Mehmedil je 1451. naslijedio osmanlijski prijesto i odmah počeo sa pripremama za osvajanje Carigrada. Počet- kom aprila 1453. pojavio se sa vojskom pred njegovim zidinama. Vizantijski car je posta- vio odbranu od svih muškaraca sposobnih za borbu, ali je mali broj njih prošao vojnu obuku. Osmanlije su započele topovsku paljbu koja je, gotovo nepre- kidno, trajala šest nedjelja. Pošto je grad bio opko- ljen sa kopna i sa mora, bilo je pitanje dana kada će pasti bez obzira na hrabrost branilaca. Mehmed II je svečano ušao u grad u pratnji vojske. Padom Cari- grada poslije hiljadugodišnjeg trajanja prestala je da postoji Vizantija. Ona je odigrala istorijsku ulogu kao nasljednik i čuvar kulturnih predanja grčko-rimskog svijeta i kao veza toga svijeta sa modernim, koji je proizišao iz renesanse. Nestanak Vizantije znatno je ojačao položaj Osmanskog carstva i ubrzao propast ostalih država na Balkanu. Filip Šerard, Vizantija: «U svanuće, 22. aprila, počeo je fantastičan pokret. Više od 70 turskih brodova pričvrstili su u Bosforu na platforme za uto- varivanje, sa tačkovima, i tako ih izvukli na obalu. Ispred brodova upregli su volovske zaprege, a 5a strane gurali su i vukli nebrojeni pomagači. Uz jeziv zvuk pištaljki i doboša lađe su lagano puzile preko grebena nagore. Svaka galija bila je u punoj opremi i pot- puno spremna da zaplovi vodom. Veslači su sjedjeli na svojim mjestima i veslali su po vazduhu, prema komandi oficira, koji su koračali pored brodova, Branioci Carigrada ukočili su se ugledavši tu sablasnu flotu, koja se uz lupu valjala niz padine da bi onda skliznula u Zlatni rog. Duga i ranjiva linija odbrane na obalama Zlatnog roga sada nije više bila sigurna od napada.“ Ng osnovu ilustracije i teksta opiši manevar osmanlijskih brodova, koji su prodrli u Zlatni rog. Procijeni kakav je uticaj za dalji tok opsade Carigrađa imao prodor Osmanlija u Zlatni rog.  MLETAČKA REPUBLIKA * Odredi akviru Mediterana. eografski položaj grada Venecije u P ostanak « Tokom srednjeg vijeka današ- nja Italija je bila politički rascjepkana. Veće nestabilne evropske države nijesu mogle ostvariti političku hegemoniju nad bogatim lombardijskim i toskanskim gradovima. Jedna od najznačajnijih italijanskih gradova-dr- žava bila je Venecija. Izrasla je iz naselja u mreži la- Quna i ostrva u sjeverozapadnom dijelu Jadranskog mora. Romansko stanovništvo plodnih ravnica sje- verne Italije se sklanjalo na ova ostrva i lagune pred najezdom varvara. Dolaskom Langobarda (568) ova skloništa postaju stalna naselja, jer su se Langobardi naselili sjeverno od njih. Stanovnici Venecije nijesu imali agrarno zaleđe pa su svoju privredu usmjerili na more razvijajući trgovinu. Upravo to im je pomo- glo da se dokopaju bogatstva i moći koji su im omo- gućili najprije pridobijanje političke nezavisnosti od Vizantije, a zatim i trgovačko političku vlast nad Jadranom i u manjoj mjeri istočnim Sredozemljem. Opiši političke i ekonomske prilike koje su uticale na formiranje Mletačke republike. + Zaštftnik Venecije - jevanđelista Marto isimbof Venecije — krilati krv. Mletačka republika - Evropa u razvijenom i poznom srednjem vijeku Širenje na Jadranu » Venecijanski brodovi su prevozili krstaše u prvim krstaškim ratovima, a za- uzvrat su dobili trgovačke stanice u jerusalimskom kraljevstvu. Trgovački konkurent na istoku bila im je Vizantija. Zato je došlo do sukoba 1171. godine, kada je Vizantija pobijedila venecijansku flotu i prognala mletačke trgovce iz Carigrada. Mletačka je ubrzo uz- vratila 1204. godine nagovorivši krstaše IV krstaškog rata da napadnu Vizantiju. Tada je Venecija dobila Zadar, Dubrovnik (do 1358. priznavao vrhovnu vlast Venecije), više egejskih i jonskih ostrva, dok je Krit otkupljen. Poslije obnavljanja Vizantije (1261), Mletačka re- publika je izgubila veći dio grčkih kolonija. Centar njenog interesovanja postaje istočna obala Jadran- skog mora. Godine 1267. započela je osvajanje Istre, dok je, od ugarskog kralja, skoro dva vijeka kasnije (1412) otkupila Dalmaciju. U XV vijeku, iskoristivši osmanska prodiranja, Venecija je zauzela Zetsko pri- morje i neka pristaništa na albanskoj obali. U nekim područjima, naročito u istri i Dalmaciji, viševjekovna vladavina Venecije ostavila je neizbrisiv trag u druš- tvenomi kulturnom životu. Objasni kako je slablje- nje Vizantije uticalo na razvoj Venecije, Venecijanski posjedi  Privredna i trgovačka sila « Bogatstvo Veneci- je počivalo je na trgovini, koja se odvijala od istoka do tržišta u sjevernoj Italiji i Evropi. Mletačka trgovi- na nije se ograničavala samo na Sredozemlje. Njiho- vi brodovi prolazili su i kroz Gibraltar, održavali su pomorsku vezu i do Briža i ušća Rajne. Veneciji je bila i razvijeni zanatski centar. Izrađi- vali su luksuzne predmeta koje su izvozili u druge evropske zemlje. Mletačka svilena tkanina, stakleni predmeti i oružje bili su na visokoj cijeni. Od konku- rencije drugih zemalja, Venecijanci su svoju zanat- sku robu štitili strogom carinskom politikom. Brodo- gradnja je igrala znatnu ulogu u privredi Venecije. Postojalo je državno brodogradilište, koje se prosti- ralo na površini od nekih 30 ha i izgrađivalo je ratne galije za mornaricu Republike, a takođe je gradilo trgovačke brodove koji su davani pod zakup privat- nim trgovcima. Izdvoj po važnosti glavne djelatno- sti stanovnika Venecije. + Bogatstvo koje je donijela trgovina omogućilo je izgradnju raskošnih palata, Društvo i kultura » Društvo se dijelilo na zana- tlije i sitne trgovce i moćne trgovce i aristokratiju koji su imali svu vlast u svojim rukama. U suštini, nije bilo jasne razlike između aristokratskih i bogatih trgo- vačkih porodica. Veoma rano plemići su ušli u trgo- vinu, a trgovci višak svoje dobiti utagali u zemljišne posjede. Na čelu države stajao je dužd. Zvanje dužda poti- če iz X vijeka. Sve do XII vijeka duždevi, koji su birani doživotno, vršili su gotovo kraljevsku vlast, ali njiho- va moć je vremenom ograničavana. Vlast preuzima aristokratska trgovačka oligarhija. Najvažniji politič- ki organ postaje Veliko vijeće. Pored njega, postojalo je i Malo vijeće ili sinjorija i druge ustanove koje su ograničavale vlast dužda. Početkom XIV vijeka došlo je do izmjena u pravnom sistemu. Stvoreno je vije- će desetorice, birano _ na godinu dana, koje je vršilo tajni nadzor nad svim organima uprave, počevši od dužda i Velikog vijeća. oligarhija — vlast nekoliko odabranih ljudi Venecija je razvijala i diplomatiju. Na mnogim dvorovima imali su svoje diplomatske predstavnike. Venecijanci su bili poznati kao spretne diplomate, međutim, bili su vrlo lukavi, pa često i nijesu ispunja- vali date obaveze. Zahvaljujući svom bogatstvu Venecija se razvija- la i kao kulturni centar. U XV vijeku postaće sjedište trgovine knjigama. Aklo Manucije bio je jedan od istaknutih učenjaka i štampara tog vremena. Navedi društvene slojeve u Veneciji. Opiši način postav- ljanja državnih organa i njihove nadležnosti. iu Dali materijalno bogatstvo dižave utiče na razvoj kul- ture življenja i kulture uopšte? Obrazloži. Evropa u razvijenom i poznom srednjem vijeku + Mletačka republika  Među građanstvom (od XII vijeka) razvija se umjetnost koja se kritički odnosi prema vladajućim slojevima. Posebno se razvila satira. Omiljene su im bile i basne u kojima su ismijavali plemstvo i sve- štenstvo. U likovima životinja bili su predstavljeni razni staleži, a pozitivan junak svih basni bila je pa- metna i lukava lisica, koja je predstavljala građanina. U gradskoj sredini razvijalo se i pozorište. O velikim praznicima izvođene su scene u kojima su prikazi- vane hrišćanske legende. Popularni su bili i putopisi. Najčuveniji putopisac je Marko Polo, koji je krajem XIII vijeka boravio u Indiji i Kini i dao dragocjene podatke o tim zemljama u svom puto- pisu Čuda svijeta. Koji književni oblici preovladavaju u riterskoj, a koji u gradskoj sredini? Zašto? Objasni. Tehnički pronalasci « Tokom sred- njeg vijeka javljaju se i razni pronalasci, posebno u XIV i XV vijeku. Za to doba je karakterističan drukčiji odnos pre- ma vremenu. Do tada se vrijeme nije cijenilo i često se nekorisno trošilo. Na- suprot takvom odnosu, javila se teza: .Ko je gospodar novca i vremena, taj je gospodar svih stvari“. U XIV vijeku po gradovima Italije na tornjevima su postavljeni časovnici sa zvo- nom. Gong koji se oglašavao svakog sata podjećao je na važnost proteklog vremena. Sredinom XV vije- ka Njemac Johan Gutenberg pronašao je štampari- ju. Od tada, knjige se štampaju pomoću pokretnih slova. Knjige su postale jeftinije i pristupačnije, pa je omogućeno neuporedivo brže i masovnije širenje znanja. Procijeni značaj pronalaska štamparije? m JEVREJI U SREDNJEM VIJEKU + Gdje je formirana jevrejska država u starom vije ku? Navedi šta znaš o religiji Jevreja. ticaj na privredu i kulturu « Jevrejski narod je jedina etnička skupina starog svijeta koja je u srednji vijek stupila sa očuvanim osnovama svoje kulture i religije. Poslije čestih ratova i buna u Palesti- ni, mnogi Jevreji su protjerani u razne zemlje. Osim toga, hiljade Jevreja pobjeglo je iz domovine zbog političkih i vjerskih progona. Od VII vijeka Palestina je pala u ruke Arabljana. U arabljanskom kalifatu po- ložaj Jevreja bio je nešto povoljniji. Jevreji u srednjem vijeku » Evropa u razvijenom i poznam srednjem vijeku  Jevrejskih zajednica bilo je u Egiptu, Mesopotamiji, Italiji, Fran- cuskoj, Njemačkoj, Engleskoj i Španiji. Njihov položaj razlikovao se u zavisnosti od države i poli- tičkih prilika. Tokom srednjeg vi- jeka njih nije napuštalo osjećanje i svijest da su nasilno protjerani, pa je njihov ideal postao povra- tak u zemlju otaca. Raseljeni po raznim zemljama, njihova ekonomska djelatnost odvijala se u granicama privred- nog života onih zemalja u koji- ma su živjeli. Srazmjerno visoki stepen obrazovanja i očuvanje tradicije učinilo je Jevreje nosio- cima različitih funkcija u privred- nom životu država domaćina. Jevreji su u muslimanskom svijetu igrali značajnu ulogu na polju trgovine i fi- nansija, naročito u X vijeku u doba procvata ara- bljanskih kalifata, Međunarodnu trgovinu držali su i u zapadnoj Evropi za vrijeme Merovinga [ Karolin- ga, sve do XI vijeka. Međutim, kada je ovu trgovinu preuzelo gradsko plemstvo, a bezbjednost Jevreja na putevima zapadne Evrope počela ugrožavati krstaška najezda, Jevreji su bili primorani da se pri- hvate zelenaštva. Ovo zanimanje preovladalo je kod Jevreja u Njemačkoj, sjevernoj Italiji, Francuskoj i En- gleskoj. U poljsko-litvanskim gradovima Jevreji, do- šljaci iz Njemačke, prešli su sa zelenaštva na trgovinu i zanatstvo. i zelenaš - lihvar, zajmodavac, onaj koji daje zajam, a naplaćuje ve- like kamate na taj zajam Pismenost među jevrejskim muškarcima bila je skoro opšta. Kao poznavaoci arapskog, latinskog i grčkog jezika, odigrali su važnu ulogu u kulturnom životu srednjovjekovne Evrope. Prevodili su na latin- ski klasičnu naučnu i filozofsku literaturu doprino- seći očuvanju dostignuća antičke nauke. U Španiji su razvili različite nauke: astronomiju, geometriju, geodeziju, medicinu, a bili su posrednici u prenoše- nju kulturnih tekovina od muslimana ka hrišćanima i obrnuto. Izdvoj djelatnosti u kojima su Jevreji ima- li važnu ulogu u srednjem vijeku. « Tora (kopija iz XI! vijeka) sadrži pet knjiga zakona koje je bog dao Mojsiju na brdu Sinaju Protjerivanje » lako je cr- kva igrala važnu ulogu u fra- načkoj državi, svjetovna vlast bila je dovoljno jaka da spriječi nasilno pokrštavanje Jevreja, Oni su živjeli u zasebnim ma- lim opštinama. Takav položaj su zadržali i poslije raspada Franačke. Krajem XI vijeka u j Njemačkoj i Francuskoj počelo Ž je sakupljanje krstaša. Na svom 1 putu krstaši su napadali Jevre- je, pljačkali ih, ubijali i prisilja- vali da se pokrste. Govorili su: kad već moramo da se borimo protiv muslimana u dalekim zemljama, zašto da ostavimo na miru Jevreje koji su ubili Isusa. Mnogi Jevreji su tada iz Francuske prešli u Englesku. Njihov položaj se pogoršao kada se Engleska u Ill krstaškom ratu pridružila Francuskoj i Njemačkoj. Rimske pape su, povremeno, preko odluka regulisa- li odnose sa Jevrejima. Na IV vaseljenskom saboru, 1215. godine, doneseno je nekoliko protivjevrejskih odluka. Jedna od njih je obavezivala Jevreje da nose naročito obilježje na odjeći - žuti znak. Položaj Jevreja nije se bitno popravio ni poslije krstaških ratova. Iz Engleske su protjerani 1290. go- dine, a iz Francuske 1394. godine i prošlo je dosta vremena do njihovog povrataka u ove države. Posli- je krstaških ratova položaj Jevreja u Njemačkoj nešto se popravio, ali ne zadugo, jer je povremeno dolazi- lo do njihovog protjerivanja. Na primjer, u vrijeme epidemije kuge 1348, i 1349. godine, zahvaljujući jevrejskom načinu života (većoj umjerenosti u po- gledu uzimanja hrane i pića i vjerskim propisima o higijeni) broj jevrejskih žrtava bio je srazmjerno ma- nji u odnosu na ostale, Sama ova činjenica bila je do- voljna da se pronese glas da su Jevreji krivi za kugu i počela su protjerivanja. U XV vijeku razni vlastodršci protjerivali su Jevreje iz mnogih gradova. Tako su 1421. godine protjerani iz Beča, godinu dana kasnije iz Majnca, Magdeburga i drugih mjesta. Doduše, nije došlo do opšteg izgona kao u Francuskoj i Engleskoj. Jevreji koji su bježali iz Njemačke naseljavali su se u Poljskoj gdje su relativno dobro primljeni, Opiši položaj Jevreja u evropskim državama. Iznesi svoj stav o razlozima protjerivanja Jevreja. Evropa u razvijenom i poznom srednjem vijeku + Jevreji u srednjem vijeku A4  ——>> Jevrejska migracija u zemlje islama Dalje kretanje iz islamskih zemalja u hrišćanske zemlje ——— “+ Jevrejska migracija u hrišćanske zemlje ad VI! do X vijeka Migracija u njemačke i zapadnoslovenske zemlje e >> Paseljavanje Jevreja u zapadnaslovonskim državama a ——> izgon Jevreja Iz Španije i njegovo posljedica udala za aragonskog kralja Fer- dinanda pa su se njihove kralje- vine ujedinile u veliku špansku državu. Oboje su bili fanatično pobožni i imali su ambicije da u svojoj državi iskorijene sve nekatolike. Počinju napadi na Jevreje koji su završili kraljevim ediktom iz 1492. godine kojim je naređeno da svi Jevreji napu- ste Španiju. Oni su se nastanili u susjednu Portugaliju, zatim italiju, Tursku, Maroko i druge države. Koji period nazivamo uzlatno doba“ Jevreja u Špa- niji. Zašto? ARABIJA Posmatrajući kartu prati kretanje Jevreja nakon izgona izŠpanije i navedi posljedice tog čina. Jevreji su se naselili u Španiju još dok je bila rim- ska provincija. Za vrijeme Vizigotske kraljevine, koja je nastala poslije pada Rimskog carstva, njihov po- ložaj je bio vrlo težak. Međutim, nakon arapskog osvajanja Španije za Jevreje počinje ,zlatno doba“. Živjeli su u mirui prijateljstvu sa svojim arabljanskim susjedima, a Jevreji sa višim obrazovanjem često su zauzimali važne položaje u upravi. Kordovski kalif je među svojim vezirima imao Jevreje. Kada se u XI vi- jeku kalifat podijelio na nekoliko manjih kraljevina, položaj Jevreja ostao je isti, pa je u kraljevini Granadi takođe bilo vezira Jevreja. Čak i u Kastilji, hrišćanskoj kraljevini sjeverne Španije, kralj Alfonso VI smatrao je korisnim da ima Jevreje kao diplomate prilikom pre- govora sa susjednim arabljanskim državama, Kralj je zbog toga dobijao oštre kritike od pape. Početkom XIII vijeka u Španiji se završila dugotrajna borba iz- među muslimana i hrišćana. Kraljevi ovih novih hri- šćanskih država cijenili su doprinos Jevreja u razvo- ju Španije za vrijeme arapske vladavine i zadržali u službi mnoge od njih, diplomate, finansijske savjet- nike i ljekare. Vremenom, položaj Jevreja se pogor- šavao. Pri kraju XV vijeka kastiljska kraljica Izabela se Jevreji u srednjem vijeku + Evropa u razvijenom i poznom srednjem vijeku + Španska jevrejska porodica iz XIV vijeko za vrijeme praznika Pasha Prva naselja Jevreja na Balkanskom poluostrvu postojala su još u starom vijeku. Za vrijeme vizan- tijske vlasti postojale su organizovane jevrejske opštine u Carigradu i Solunu i jevrejske zajednice u Skoplju, Bitolju, Štipu, Ohridu i Strugi. U srednjo- vjekovnoj Srbiji o Jevrejima se zna iz hrisovulja kralja Uroša i cara Dušana. U XIII I XIV vijeku su se mnogi Jevreji naselili po raznim gradovima južnog Balkana bježeći iz Francuske, Italije, Sicilije, a nešto kasnije i iz Španije. Progoni Jevreja kroz istoriju bili su če- sti. Da li je samo različita vjera uticala na odluke pojedinih svjetovnih i crkvenih moćnika da ih pro- tjeraju? Obrazloži, hrisovulja -,zlatna bula“, povelja sa zlatnim pečatom  i_Južni Sloveni od XII do sredine XIV vijeka užnoslovenske države u razdoblju od XII do XIV vijeka razvijale su se pod različitim i mno- gostrukim političkim uticajima zapada i istoka: Rima kao vjerskog centra katoličanstva; Mletačke repu- blike, naročito na obali Jadranskog mora; Mađari sa sjevera takođe imaju značajan uticaj na politički život balkanskih država; ipak, Vizantija i njeno du- gotrajno opadanje ostaviće najznačajniji pečat, sve dok Osmanlijsko carstvo ne postane glavni politički činilac na Balkanu. U ovoj temi produbićeš znanje o razvoju i dostiza- nju najveće moći srednjovjekovnih država na Balka- nu, kao i o specifičnostima Zete u državi Nemal ' Proširićeš znanje o kulturnim dostignućima Južnih Slovena u srednjem vijeku. + Miroslavljevo jevanđelje ) + Srpski car Dušan Nemanjić » Srebrenik, grad u kojem je neka vrijeme boravio bosanski ban Stjepan Kotromanić « Model gra Dubrovnika 333992993992992922299229299299299pP292292322)29222X2222292222X2222XXXXXPXDXX>XXX9XDP>J2 2299933999293 Stefan Nemanjić (Prvovjenčani) krunisan kraljevskom krunom Ban Tvrtko se kruniše kraljevskom krunom Dušanovo krunisanje carskom krunom —' Osamostaljivanje (autokefalnost) srpske crkve | i Srbije, Bosne, Dalmacije, i > Tvrtko se titullše kao kralj | Hrvatskei Primorja i "i JI i i 1217. god.n, TI godne. 1346.god.n.e. 1377.g0d.n,6.. p-1390.god.n.e. rai nI l Xu l Južni Sloveni od XII do sredine XIV vijeka + Uvod  Dušanov zakonik, vlastela, mladi kraljevi, Nikeja, Skoplje, Kotor, Budva, Ulcinj, Ska- ban, crkva bosanska, djed, glagoljica, ći- dar, Srebrenica, Fojnica, Kljuć, Jajce, Ploče, rilica, bigrafije, hagiografije Herceg Novi, Dubrovnik, Ohrid, Sveta gora, Zadar, Trogir, Split Stefan Nemanja, Stefan Prvovjenčani, Su, Sava, car Dušan, Vukan Nemanjić, - Privredno i političko jačanje srednjovje- ban Kulin, Stjepan II Kotromanić, Tvrtko | kovne Srbije Kotromanić, Šiško Menčetić, Nikola Boži- - Stvaranje bosanske države | darević, Ćirilo, Metodije, Kliment, Naum, - Dubrovnik kao trgovačka sila dijak Grigorije - Najvažnija dostignuća srednjovjekovne kulture Južnih Slovena - političke i privredne prilike na Balkanu koje su uticale na jačanje i širenje južno- slovenskih država u razvijenom srednjem vijeku - uticaj pravoslavne, katoličke i jeretičke bosanske crkve na društvo i države Južnih Slovena u razvijenom srednjem vijeku - sličnosti i razlike između Srbije, Bosne i Dubrovnika - kulturni uticaj zapadne Evrope i Vizanti- je na razvoj umjetnosti i književnosti kod Južnih Slovena m SRBIJA č irenje države i privreda » Tokom XII vijeka vođeni su ratovi između Mađarske i Vizantije, kojaje osporavala Mađarima pravo na Dalmaciju. Po-- slije s ra Mano ilal Komnena 1143- đarski uticaj na Balkanu je ojača: iri se na Rašku, kojom je kao veliki župan upravljao-Ste-- fan Nemanja. Koristeći slabost Vizantije, a uz pomoć “Mađara, Stefan Nemanja je proširio državu. Osvojio je krajeve oko Zapadne i Velike Morave, Kosovo i Hvosno (Metohija) Travuniju, Zahumlje, Duklju i dije- love današnje sjeverne Albanije, Novi vizantijski.car (Isak I Anđel) uspio je da sredi prilike u Vizantiji, pa je pobijedio Nemanju na Moravi 1190. godine. Srbi- ja Je priznala vizantijsku vrhovnu vlast, a za uzvrat zadržala osvojene teritorije. Nemanja se tada posve- tio unutrašnjim pitanjima. Ojačao je vlast vladara i oslobodio državu od bogumilske jeresi. Osnaživši državu Nemanja se povukao sa prijestola i predao vlast srednjem sinu Stefanu (koji je bio oženjen vi- zantijskom princezom). Nemanja se zamonašio i kra- će vrijeme živio u svojoj zadužbini Studenici, a zatim pošao na Svetu Goru gdje je kao monah Sava živio njegov najmlađi sin Rasko. zadužbina — građevinski objekat, najčešće crkva i manastir koje po- diže vladarili ugledni velikaš za vrijeme svog života Stefan Nemanjić (1196-1227) uspio je da saču- va državu od burnih događaja na Balkanu nastalih dolaskom krstaša i osnivanjem Latinskog carstva u Vizantiji Najveći njegov politički uspjeh je uzdizanje Srbij raljevij kada je krunu dobio od rimskog pape. Zbog tog krunisanja Stefana su savremenici i potomci nazivali Prvovjenčani. Izvr- 1219. godine. U organizaciji crkvenih poslova veliku Zaslugu imao je Stefanov brat Sava. Sava je putovao u Nikeju, gdje je bilo sjedište cara i patrijarha poslije Četvrtog krstaškog rata. Tamo je izdejstvovao auto- kefalnost crkve i bio posvećen za arhiepiskopa ,Srp- skih i pomorskih zemalja“. Središte arhiepiskopije smješteno je u manastiru Žiča koji je podigao Stefan Prvovjenčani. Izdvoj najznačajnije karakteristike vladavine Stefana Nemanjića Prvovjenčanog. autokefalan -- samostalan, nezavistan; autokefalne pravoslavne crkve ne potpadaju ni pod kakvu višu crkvenu organizaciju, imaju crkvenu suverenost Za vrijeme vladavine Uroša | (1243-1276), sina Ste- fana Prvovjenčanog, zapažen je privredni uspon Sr- bije. Pored razvoja zemljoradnje i stočarstva, razvija se i rudarstvo. Uroš je dozvolio njemačkim rudarima Sasima da otvaraju rudnike. Formiraju se naselja gdje pored rudara rade i zanatlije, a kovanje novca pospješilo je razvoj trgovine. Privredni razvoj omo- gućio je budućim vladarima da drže veliku vojsku i da osvajaju susjedne teritorije. Osvajanje će započeti Urošev sin, Milutin (1282-1321). Sklopivši ugovor sa bratom Dragutinom oko nasljednika prijestola Milu- tin se okrenuo ratovanju protiv Vizantije. Osvojio je sjevernu Makedoniju i u Skoplje prenio svoju prije- stonicu. Širenjem na račun vizantijske teritorije u Ma- kedoniji, Srbija ulazi u borbu za prevlast na Balkanu. Borbe za prevlast su se vodile između Srbije, Bu- garske i Vizantije. Milutinov nasljedik Stefan Dečan- ski (1321-1331) u bici bugarskog cafa i obezbijedio prevlast Srbije. Sin Ste- 'ana Dečanskog Dušan (133T- 7 iaslijedio teritorijalno proširenu i vojno jaku Srbiju, nastavlja dalja osvajanja na račun Vizantije. U nekoli da Dušan je dovrši ijei verne i srednje Grčke i skog carstva. Navedi činioce koji su uticali na to da Srbija sredinom XIV vijeka postane najveća sila na Balkanu. Južni Sloveni od XII do sredine XIV vijeka + Srbija od XIII do XV vijeka Ton Povećanu privrednu aktivnost od XIII vijeka pratilo je države bio je Dušanov zakonik, donesen u Skoplju i kovanje novca. Najstariji sačuvani srpski novac po- 1349. godine, koji je imao 135 članova. Ovaj Zakonik tiče iz vremena kralja Radoslava, a prvi srebrni novac kovan je za vrijeme kralja Uroša. Opiši društvene i ekonomske prilike u srednjovjekovnoj Srbiji. Pravno ustrojstvo « U okviru tradicionalne kul- ture u narodu su očuvani i pravni običaji i načela pomoću kojih se rješavaju sporovi. Jačanjem utica- ja crkve i hrišćanskih načela potiskivano je običajno pravo. U Srbiju posredstvom crkve došli su i vizantij- ski zakoni, prvo u Nomokanonu, a zatim i kroz pre- vod manjih sastava, koji su pripisivani caru Justinija- nu. Ipak, najznačajniji pravni spomenik nemanjićke + Strana Dušanovog zakonika 66 no ujedini. šanovo zakonika ima odredbi iz raznih pravnih oblasti. Ove pravne norme u Zakoniku nastoje da premoste jaz između običajnog prava poštovanog u narodu i uče- nog vizantijskog prava. Neki pravnici ovaj Zakonik nazivaju ,ustavom“ srednjovjekovne Srbije. Objasni kojim motivima se rukovodio Dušan prilikom do- nošenja Zakonika. Pažljivo pročitaj tekst. Izbor članova iz Dušanovog zakonika. Član 3. Nijedna svadba da se ne učini bez vjenčanja, a ako se učini bez blagoslova, takovi da se razluče. Član 16. 1 na tisuću kuća da se hrani u manastirima pedeset kaluđera, Član 152. Kako je bio zakon u djeda carstva mi, Svetoga kralja, da suvelikoj vlasteli velika vlastela porotnici, a srednjim ljudima pre- ma njima družina, a sebrdijama njihova družina da su porotnici; a da nije u poroti ni srodnika, ni zlobnika. Član 171. Još zapovijeda carstvo mi: ako piše pismo carstvo mi, ili iz srdžbe, ili iz ljubavi, ili iz milosti za nekoga, a to pismo razara zakonik, nije po pravdi i po zakonu, kako piše zakonik, sudije tome pismu da ne vjeruju, nego da sude i da vrše kako je po pravdi. Izdvoj detalje koji govore o izboru sudija porotnika. Srbija od XII do XY vijeka + Južni Sloveni od XII do sredine XIV vijeka  m ZETA U DRŽAVI NEMANJIĆA + Koje teritorije je obuhvatala ranofeudalna du kljanska država za vrijeme kralja Mihaila Vojislav: ljevića? olitička i državna tradicija Zete u državi Nemanjića » Paralelno sa borbama protiv Vi- zantije, Stefan Nemanja je vršio osvajanje Zete. Pro- gn mao je posljednjeg zetskog vladara kneza Radosla- va (o izeo Skadrom, B: i Bez obzira na politički položaj Zete, uspomena na dukljansko-zet- sko kraljevstvo nije nestala. Nemanja je Zetu dao na upravu s ajstarijem sinu Vukanu; koji je nosio titulu kralja. Položaj Zete u nemanjićkoj državi bio je povlašćen u odnosu na druge osvojene teritorije. To se ogledalo u nekoj vrsti unutrašnje autonomije, postojanju katoličke crkve i u prihvatanju zapad- nog uticaja. Autonomnost Duklje/Zete ogledala se u tome što je Vukan samostalno upravljao i to sa titulom kralja Duklje, koju u početku nosi i njegov sin Đorđe, Nakon krunisanja Stefana Prvovjenčanog kraljevskom krunom, bilo je nemoguće da njegov rođak nosi kraljevsku titulu. Da se ne bi narušilo jedinstvu države, koje je jedva sačuvano, Đorđu je oduzeta titula kralja, a imenovan je knezom Duklje. Kako je stanovništvo u Duklji/Zeti bilo katoličko, a da bi lakše upravljao njome, Vukan se priklonio katoli- čanstvu i obnovio je Barsku nadbiskupiju koju je nje- gov otac ukinuo. Primorski gradovi u Zeti bili su od velikog značaja za Nemanjićku državu, pa su zadrža- li autonomiju. Ovi gradovi su tradicionalno, vjerski i trgovački bili povezani sa zapadom. Uticaj zapada u ovim gradovima osjećao se u graditeljstvu, književ- nosti, umjetnosti i širio se iz njih ka okruženju. U vladarskom rodu Nemanjića živjela je i tradici- jaonjihovom porijeklu iz Duklje. U nekim istorijskim izvorima toga perioda, Zeta se tretira kao Nemanji- na djedovina, ali više njih njegovo porijeklo veže za Srbiju. U Nemanjinoj Hilandarskoj povelji se kaže da mu je dje- dovina Srbija. To isto potvrđuju u svojim spisima i njegova dva sina: Savai Stefan. Sve do krunisanja Stefana Prvovjen- čanog za kralja Srbije (1217) za Nemanjino ,otačestvo“ se vezuje Srbija. Nakon krunisanja izvori mu izvode porijeklo iz Duklje i Dalmacije, a to isto čine i pisci kasnijih rodoslova, Uloga mladih kraljeva + Zetom je poslije Vu- kanove smrti upravljao njegov sin Đorđe, koji je i dobio ime po prethodniku iz dukljansko-zetske kra- ljevske tradicije. Od proglašenja Stefana Prvovjen- čanog za kralja“Srbije, kad u svoju titulu preuzima i tradiciju dukljanskog kraljevstva, svi budući vladari u ,mladim kraljevima“ tražila svoju šansu da se umi- ješa u politički život Srbije. Najpoznatiji ,mladi kralj“ Dušan, uz pomoć zetske vlastele, zbacio je s vlasti svoga oca Stefana Dečanskog. Nakon preuzimanja vlasti, Dušan je ukinuo povlastice zetskoj vlasteli i potčinio ih centralnoj vlasti. Za razliku od vlastele, gradovi u zetskom primorju sačuvali su autonomiju. Navedi razloge zbog kojih su Nemanjići insistirali na tradiciji dukljanske kraljevske krune. U čemu se ogleda specifičan položaj Duklje (Zete) u državi Nemanjića. Primorski gradovi + Gradovi u zetskom primor- ju bili su ad velike važnosti za nemanjićku državu. Oni su činili okosnicu ekonomskog, privrednog i kul- turnog života Srbije. Kotor, Budva, Bar, Ulcinj, Skadar, iako oštećeni prilikom zauzimanja, ekonomski su se brzo obnovili. Autonomija gradova se izražavala preko posebnih statuta. Po svom sadržaju značajni su statuti Kotora, Budve i Ulcinja. Stanovništvo se u_ _ gradovima dijelilo na gradsku vlastelu i obične gra- “Sane. Na čelu grada bio je knez. ==>. =: Objavljeni kotorski Statut sačuvan je u re- || _gakcijskoj verziji nasta - godine. Statur Budve_. || potiče iz vremena cara_. Dušana. lako_je_po_ obimu manji od kotor-_ skog, Statut Budve daje više podataka o životu in tretira pri- vatno-pravnu probie- matiku, građevinsku, komunalnu, način ure- đenja vlasti, redarsku službu i slično. wa s) pa nora + Naslovna strana kotorskog Statuta, nastalog u KIV vijeku, štampanog u Veneciji 1601, godine Južni Sloveni od XII do sredine XIV vijeka Zeta u državi Nemanjića  Od svih građova sa zetskog primorja koji su ušli u sastav države Nemanjića najznačajniji je Kotor. U njemu je Nemanja sazidao i jedan od svojih dvoraca. Kotor je bio za Srbiju važan zbog trgovačkog i eko- nomskog razvoja, a bio je i konkurencija Dubrovniku. To se vidi iz ugovora sačinjenog 1181. godine Vori o trgovačkim žmanima, kreditima, monetarnim odnosima, načinu rješavanja sporova i di orski trgovci su se sretali po unutrašnjosti zemlje, a njihove lađe redov- no su krstarile Mediteranom. Sredinom XIV vijeka iz kotorske kovnice izašao je srebrni novac - Floral. + Novac grada Kotora A Zeta u državi Nemanjića « Južni Sloveni ad XII do sredine XIV vijeka Ostali zetski gradovi su se sporije razvijali. Budva je bila najmanja od svih gradova. Skromno zanat- stvo, proizvodi iz okoline i lokalna trgovina karakte- risali su život ovoga grada. Bar je bio značajan vjerski centar. Barska nadbi- skupija je imala crkvenu vlast i nad katolicima u Srbi- ji. Sem toga, grad se isticao po maslinarstvu. U Ulci- nju je bila značajna trgovina drvetom, a grad je neko vrijeme bio prijestonica Vukanovog sina Đorđa. Od manjih gradova u zaleđu najduže se održao Danj preko koga je išao ,zetski put“. U prvoj polovini XIII vijeka ističe se kao jako trgovačko središte Sveti Srđ na Bojani. Na zetskom primorju, državi je najveću dobit do- nosila trgovina solju. Trgovato se i ribom, vinom i po- ljoprivrednim proizvodima. iz primorja se trgovalo i klesanim kamenom. Uopšte uzeto, primorje Zete u nemanjićkom periodu bilo je na nivou razvoja medi- teranskog basena. Procijeni značaj zetskih grado- va za srednjovjekovnu državu Nemanjića. Nakon nastanka Srpske arhiepiskopije (1219) Sava Nemanjić je osnovao dvije pravoslavne episkopije na teritoriji Zete. U cilju suzbijanja katoličkog uticaja, one su izgrađene na temeljima ranijih benediktan- skih manastira u Stonu i Prevlaci kod Tivta, Obje su posvećene sv. Mihailu. Ove episkopije su 1346. godi- ne uzdignute na rang mitropolije. To su istovremeno bili i začeci zetske, odnosno crnogorske mitropolije, koja je poslije nekoliko seljenja konačno smještena na Cetinje (1484).  = DUBROVNIK +Štajet »pšti ekonomski razvitak i nasta nak srednjovjekovnih gradova u Evropi? astanak + U VII vijeku Sloveni su razrušili pri- morski grad Epidaurus (Cavtat), a izbjeglice su sagradile novi grad Raguzu. Budući da u početku romanski stanovnici Raguze nijesu Slovene primali u grad, na drugoj strani zaliva nastalo je slovensko na- selje koje je dobilo ime Dubrovnik. U XIII vijeku nase- lja su bila spojena i opasana istim zidinama. Tako je Dubrovnik dobio svoj današnji oblik unutar zidina, koje su u narednim vjekovima pregrađivane i poja- čavane. S procvatom trgovine, grad je dobijao sve veći ekonomski i kulturni značaj. Malobrojno roman- sko stanovništvo sve više se stapalo sa Slovenima, i Dubrovnik postaje potpuno slovenski grad. Dubrov- čani su vremenom otkupljivali zemljište pored gra- da od susjednih vladara i tako proširivali svoju teri-, toriju. Stečeno bogatstvo i veliko političko iskustvo pomoglo je Dubrovčanima da učvrste samoupravu i da sačuvaju nezavisnost“tavljajući se formalno pod zaštitu neke od moćnih država toga vremena i pla- ćajući izvjestan godišnji danak, Razvoj grada + Opšti ekonomski razvitak u Evro- Pi od XIII vijeka zahvatio je i Dubrovnik, koji sve više razvija privredu, naročito zanate, trgovinu i pomor - stvo. U Dubrovniku su bili razvijeni razni tekstilni - zanafi, pravljenje stakla, zlatnih, srebrnih T metalnih predmeta, oružja; kotvorima od voska i kože. jačala uporedo sa razvitkom trgovine na Sredoze- mnom moru i sa ekonomskim uzdizanjem Srbije i Bosne. Dubrovčani su se vrlo rano počeli baviti i po- morskom i kopnenom trgovinom, U_XIILi-XIV-vijeku preovladavala je u njemu kopnena trgovina. To je bilo vrij la su razvijene zemlje zapada tražile sirovine i rude sa Balkanskog poluostrva, a na te pro- store izvozile svoje proizvode. Dubrovčani tada pre- uzimaju posredničku ulogu, stvaraju kolonije svojih poslovnih ljudi u unutrašnjosti, organizuju izvoz si- rovina i uvoz robe sa zapada. Do još većeg razvitka dubrovačke trgovine dolazi na početku XV vijeka, ka mornarica bila je u stanomusponu, a njihovi bro= dovi saobraćaju sa svim lukama Sredozemnog mora. U to doba morima je plovilo tri stotine dubrovačkih brodova sa posadom od pet hiljada pomoraca. Ni —Brovale Osmana jesu mogle da zadrže njihove trgovce da u sve većem broju idu u Srbiju i Bosnu i da jačaju svoje poslovne veze po Balkanu. Privredni razvoj Dubrovnika uslovio je njegov društveni razvoj. Dubrovnik je u početku bio ure- den kao gradska komuna sa širokom samoupravom, Među građanima se postepeno izdvojio bogatiji sta- lež trgovaca i preduzetnika koji je uzeo vlast u svo- je ruke. Od njih se formirao vladajući sloj — vlastela. Upravni organi bili su izborni. Veliko vijeće, koje je sačinjavala punoljetna vlastela, biralo je Vijeće umo- ljenih i Malo vijeće. Malom vijeću i knezu, čija je vlast m : ERSTE a 120 ograničena na mješec dana, Bila je povjerena izvrš- u ez političkih prava ostali su ne samo grad- ska sirotinja i seljaštvo, već i bogati građani, koji su se obogatili nakon što se vladajučislojzatvorioTnije — više prima: ve. U tom pogledu ništa se nije mijenjalo tokom trajanja Dubrovačke republike. jasni kako je privredni razvoj uticao na organi- zaciju dubrovačke države i društva Dubrovnika. Južni Sloveni od XII da sredine XIV vijeka Dubrovnik  Dubrovniki susjedi Dubrovnik je naprije priznavao vrhovnu vlast Vizan- tije. U to doba njime upravlja strateg, koji je stolovao u Za- četkom XIII vijeka Dubrovnik vlast, koja mu je bila značajna jetom. Dubrovačka trgovina, zasnovana na razmjeni robe sa zaleđem i pomorskim tr- | govačkim vezama sa Italijom, Egiptom i Crnim morem, proši- rila se tada na zapadni dio Bal- kana. Trgovina u Bosni i Srbiji bila je gotovo isključivo u ruka- ma Dubrovčana. Upravo zbog trgovačkih sporova (oko soli, srebra) dolazilo je i do ratnih su- koba sa srpskim vladarima u XIII i XIV vijeku, ali su spretni dubro- vački trgovci sve te sporove uvijek uspješno rješava- li. Zadarskim mirom 1358. godine grad je došao pod vlast Mađarske. Pokazalo se da je mađarska vrhovn a zvitak. Za godišnji danak od 500 dukata grad je do- bio široka ovlašćenja. Opština je samostalno vodila unutrašnje i spoljne poslove. Gradske zidine čuvala je domaća posada. Dubrovčani su dobili povlasticu prava trgovine sa Mletačkom republikom i Srbijom i u slučaju da mađarski kralj zarati protiv ovih država. Prosperitet grada neće ugroziti ni dolazak Osmanlija na Balkansko poluostrvo. Promišljena politika omogućila je Dubrovčanima daiu doba osmanlijske vlasti iskoriste svoj položaj i dobijene povlastice. Prevlast Mletačke republike na Jadranskom moru u XIII i XIV vijeku davala je Dubrovniku sigurnost u rijetkim sukobima sa susjedima. Po- kušaji nekih od vladara.iz porodice Nemanjića da zatizmu grad bili su bezuspješni. Od polovine XIV vijeka, zbog slabljenja centralne vlasti i jačanja pojedinih feudalaca nastupile su velike promjene i u nepo- Dubrovnik « Južni Sloveni od XIl do sredinefXlV vijeka E M Ž#L.—— + Kip sv. Vlaha, zaštitnikć Dubrovnika srednoj blizini Dubrovnika. To je štetilo interesima dubrovačkih trgovaca, a grad je vodio česte sukobe sa okolnim vlastelinima. Dubrovnik je u burnim vre- menima razvijenog srednjeg vijeka priznavao vr- hovnu vlast raznih moćnih država iz bližeg ili šireg okruženja, a svoju samostalnost sačuvao plaća- njem godišnjeg danka ovim državama. Objasni kako sute promjene uticalo na privredni razvoj Dubrovnika, Dubrovčani su težili da stalno šire granice svoje države. Polovinom XIII vijeka stekli su ostr- vo Lastovo, a polovinim XIV vijeka kupili su uz plaćanje godišnjeg danka grad Pelješac. Nešto kasnije dobili su dug pojas zemlji- je definitivno utvrdio svoju vlast nad ostrvom Mlje- početkom XV vijek: sve do njene propasti . Stanovništvo Dubrov- nika stalno se obnavljalo i povećavalo doseljenicima sa okolnih područja. Dubrovčani su obično rado pri- mali doseljenike i izbjeglice ukoliko nijesu dolazili u većim skupinama. Braneći svoje pravo da drugima pružaju utočište (azil) i zaštitu često su dolazili u su- kob sa susjednim vladarima i vlastelom. Svoje azilno pravo smatrali su jednim od glavnih temelja države i kao znak njene slobode. Procijeni zbog čega su Dubrovčani u odnosima sa susjednim vladarima i vlastelom insistirali na pravu azila. [FETT] Prooino područje Dubrovnika [CT] padućene tertorje Koristeći se kartom opiši širenje teritorije Dubrovnika. včani su kol šli _ “u posjed Konavala. Tako su uspjeli da prošire i zao- ruže svoju državu, koja će ostati u tim granicama  Način života i kultura » Privredni napredak omogućio je kulturni procvat Dubrovnika. Knežev dvor,xodavod dug 12 km, javne česme, carinarnice, monumentalne zidine sa kulama, svjedoče o bo- gatstvu grada. Ekonomsko jačanje omogućavalo je stanovnicima grada da sebi sagrade ljepše i udob- nije domove. Do druge polovine XIV vijeka brojne drvene kuće bile su zamijenjene kamenim. Podižu se i mnoge javne zgrade, među kojima su brojni ma- nastiri. Velika pažnja se posvećivala higijenskim prili- kama, Popločavaju se gradski trgovi i ulice, sprovodi kanalizacija i pazi se na javnu čistoću. Tada izgrađeni vodovod i danas je u upotrebi. Dubrovčani su se vrlo rano počeli brinuti o zaštiti od raznih epidemija koje su tada harale, starce. Velika pažnja bila je usmjerena na nabavku i pravljenje lijekova. U Dubrovniku su otvorene apo- teke koje spadaju među prve u Evropi, O brizi države za zaštitu od raznih epidemija govori i podatak da su, pored privatnih, postojali i državni ljekari i apo- tekari. Godine 1432. Republika je M kome su se prihvatala i odgajala uglavnom vanbrač- na djeca vlastele. Nea aa Privredni razvoj Dubrovnika omogućio je razvoj nauke, filozofije i književnosti. Brojni su bili književni- ci, naročito iz redova vlastele. Najistaknutiji su Džore Držić i Šiško Menčetić s kraja XV vijeka. U to doba ističe se i dubrovačka slikarska škola, koja je dala niz značajnih imena, od kojih je najpoznatiji Nikola Božidarević. Petnaesti vijek je predstavljao najsjajni- je razdoblje građevinske djelatnosti u Dubrovniku. Tada strani majstori grade gradski vodovod, česme, Knežev dvor i gradske zidine. Poseban značaj grad je imao u privrednom razvoju zaleđa. U Bosni i Srbiji Dubrovčani su uživali posebne povlastice i zaštitu vladara, pa su često bili u njihovoj službi kao diplo- mate i finansijeri. Privredni napredak omogućio je da dođe do promjena u načinu života ljudi u sred- njovjekovnim gradovima, Na primjeru Dubrovni- ka navedi te promjene. Dubrovčani su imali sređenu administraciju, fi- nansije i diplomatiju. Državno poslovanje unosili su u knjige, koje su sačuvane do danas, U Dubrovač- kom arhivu, zbirke dokumenata datiraju uglavnom od kraja XIII vijeka. Podataka iz ranijih vremena ima neuporedivo manje. Sva važnija a, prema karakteru i dijeliti-u-četiri-ve- like grupe: političko-diplomatsku, finansijsko-eko- nomsku, javnopravnu i privatnopravnu. Procijeni važnost Dubrovačkog arhiva za proučavanje isto- rije južnoslovenskih zemalja. Južni Sloveni od XI! do sredine XIV vijeka . Dubrovnik i E 4.5 Arhitektura i umjetnost » Najstariji arhitekton- ski spomenici kod Južnih Slovena su crkve, manastiri i srednjovjekovni gradovi. Crkve su zidane po uzoru na vizantijski, romanski i gotski stil. Najstarije građe- vine u zetskom primorju oslanjaju se na tradiciju ka- sne antike. To su jednobrodne crkve od kojih su pre- poznatljive: crkva Sv. Mihaila u Stonu, Sv. Tome kod Herceg Novog i Sv, Đorđa u Podgorici. Romaničke spomenike u Zeti reprezentuje katedrala Sv. Tripuna U Kotoru iz sredine XII vijeka. Osim crkava, zidani su i vladarski dvorovi koji su slabo sačuvani. « Katedrala Sv. Tripirnu, sa zvonicima sagrađenim poslije zemljotre- sa 1667. godine, Građevina pored baroknog izgleda skriva dijelove trobrodne romaničke crkve, posvećene 1166. godine, Kuitura Južnih Slovena + Južni Sloveni od XII da sredine XIV vijeka m s U Srbiji je tokom srednjeg vijeka nastao veliki broj crkava i manastira, najviše kao zadužbine srpskih vla- dara. Vizantijski stil se u Srbiji razvio u nekoliko prava- ca (škola). To su raška, srpsko-vizantijska i moravska škola, Prvoj školi pripadaju manastiri Studenica, Žiča, Mileševo i dr. Drugu školu reprezentuju Gračanica, Hilandar, Bogorodica Ljeviška, dok trećoj pripadaju crkve Ravanica, Lazarica, Manasija i druge. U romanskom i gotskom stilu rađeni su sakralni objekti u Hrvatskoj i Sloveniji, Dalmacija prednjači po broju romanskih građevina. To su kamene katedrale “ u Trogiru, Zadru, Splitu. Najpoznatija je Sv. Donata u Zadru. Gotika je na ovim prostorima uhvatila maha nakon polovine XIU vijeka_U tom stilu podignute su katedrale u Zagrebu, Topuskom. U.Sloveniji je ovaj ._stil prepoznatljiv po_nekoliko gradova, od _kojih se izdvajaju Ptuj i Hneljnik. Najznačajniji spomenici bosanske kulture su steć- ci, koji se javljaju u XIV vijeku. Zbog džinovskih di- menzija i reljefnog stila oni predstavljaju originalnu umjetničku tvorevinu. Uporedo sa razvojem graditeljstva razvijalo se i slikarstvo. Unutrašnjost crkava i manastira ukraša- vana je posebnom tehnikom, kojom se po svježem malteru nanosila boja — fresko-slikarstvo. Na freska- ma su prikazivani likovi svetaca, vladara i slike iz obič- nog života. Freska u crkvi Sveti Mihailo u Stonu prika- zuje lik zetskog kralja Mihaila. U manastiru Morača,  izdvaja se freska Gavran hrani proroka Iliju. Po ljepoti se posebno izdvajaju freske Bijeli anđeo iz Manastira Mileševo, zatim freske u crkvi Sv. Sofija u Ohridu. Pored fresaka, rađene su ikone i mozaici. Ikone su pretežno bile od drveta, a na njima su dominirale slike vjerskog sadržaja, Mozaici su rađeni od kame- nih ili staklenih raznobojnih kockica učvršćenih na jednoj površini. Radili su se na zidovima i svodovima u unutrašnjosti crkava i manastira. Vajarstvo se razvijalo u zapadnom dijelu Balkana. Po svom radu isticao se “majstor" Radovan iz Trogira. Čiji su uticaji bili presudni za razvoj arhitekture i umjetnosti kod Južnih Slovena? Navedi u čemu se ovi uticaji ogledaju. nijivo prožitaj »Mađarski kralj i latin- ski car iz Carigrada sklopili su savez protiv Srbije Stevana Nemanjića. Diplomatskim putem Stevan je uspeo sprečiti njihov napad na Srbiju." U istoriji srpskog naroda ! Vladimir Ćorović dalje kaže: ,Ovaj savez dvojice katoličkih vladara protiv Srbije i osamljenost Srbije u politici nateraše Ste- vana da traži negde naslona. S tim u vezi trebalo je napuštati donekle čisto pravoslavsku orijentaciju srpske države, kako je zamišljao Nemanja i izvo- dio Sava... Nesumnjivo je da je Stevan 1217. godine izveo krupan preokret u svojoj politici. Omogućila mu ga je svakako bračna veza sa Anom Dandalo, unukom slavnog dužda Henriha, koja je ostvarena negde u to vreme. Da li preko Mletaka, ili nepo- sredno, Stevan je stupio i u veze sa papskom ku- rijom i tražio tamo ponovo kraljevsku krunu i izve- snu moralnu potporu. Papa Honorije III odazvao se toj molbi rado, jer ona je značila novu tekovinu rimskoj stolici na Balkanskom poluostrvu. Jedan poseban papinski legat, koji je preko Spljeta otišao u Srbiju, doneo je krunu za Stevana i 1217. godine krunisao ga njom. Nakon promena koje su se desile u Mađarskoj i Latinskom carstvu, Stevanova politika se menja.“ Vladimir Ćorović dalje kaže: “Pogibija cara Petra i odlazak kralja Andrije znatno su izmenili uvjete pod kojima je kralj Ste- van stvarao svoju latinofilsku politiku. On to brzo uviđa i politički vrlo gibak, vodeći računa i o pravo- Južni Sloveni od XII do sredine XIV vijeka « Provjeri naučeno  | slavnoj opoziciji u zemlji, on se rešava da se vrati na staru liniju... Crkva njegove države nalazila se pod | vrhovnom vlašću ohridskog arhiepiskopa, koji je bio epirski podanik. Teodor epirski, koji se istakao kao protivnik Latina, imao je zbog te latinofobije “ nesumnjivih simpatija među sveštenstvom u Srbi- ji. Uticaj njegov i njegove ohridske arhiepiskopije mogao je, stoga, postati | opasan po Stevana; otud kod ovog sklonost da se za Srbe stvori posebna srpska crkvena organizacija, Sava je lično uzeo na se da ide u Nikeju, caru i patrijarhu, i da tamo izradi samostalnost srpske crkve... U Nikeju, Sava je bio srdačno dočekan. Za cara Teodora Laskara to je značilo da u Srbiji može do- biti jednog saveznika više, ito na Balkanu, za borbu protiv Latina. Sem toga, kako je između Nikejaca i Epiraca postojala izvesna surevnjivost u pitanju eventualnog nasleđa Vizantije i Carigrada, kada se jednog dana skrhaju Latini, to je, razumljivo, u Ni- keji bilo rado primljeno da se Srbija obraća njima i da se na dosta lak način može dobiti njeno prija- teljstvo. Za patrijarha to je značilo vraćanje istoku i 1. Srbija u doba Nemanjića bila je vodeća sila na Balkanu. Izdvoj činjenice koje govore u prilog ovoj tvrdnji, a tiču se: - političkog položaja - ekonomskog razvoja - kulturnog i vjerskog karaktera. > Istakni specifičan položaj Zete u državi Nemanjića u: - političkom - ekonomskom - vjerskom pogledu. “. Uporedi nastanak i razvoj ranofeudal- nih država Južnih Slovena i nastanak i ra- zvoj bosanske države. Objasni uslove koji su uticali na nastanak i razvoj Bosne u odnosu na druge južnoslovenske države, Provjeri naučeno « Južni Sloveni od XII do sredine XIV vijeka njegovom uticaju jedne zemlje, koja je bila u opa- snosti da postane papinska domena. Oni s toga pristadoše da srpsku crkvu priznaju autokefalnom. Za arhiepiskopa samostalne srpske crkve bi posve- ćen sam Sava... To je bilo 1219. godine. Sasvim je ra- zumljivo da je osnivanje samostalne srpske crkve izazvalo proteste iz Ohrida, a naročito od Dimitrija Homatijana, tadašnjeg arhiepiskopa. Srbija je tako za vlade Stevana Nemanjića, pr- vog svog venčanog kralja, dobila dve velike tekovi- ne u svom državnom razvoju: postala je kraljevina i dobila svoju samostalnu crkvenu organizaciju,“ + Objasni pojam diplomatija. + izdvoj razloge koji su naveli Stevana Nemanjića da za- traži kraljevsku krunu od pape. Naveđi razloge zbog ko- jih Sava nije tražio samostalnost crkve u Nikeju kod cara ipatrijarha. Navedi razloge zbog kojih su vizantijski car i patrijarh s radošću primili Savu. Šta je postigla Srbija diplomatskim akcijama Stevana Nemanjića? 4. Procijeni značaj Dubrovnika na kul- turne i privredne prilike na Balkanu. Iznesi svoje mišljenje o dubrovačkoj diplomatiji u kontekstu opstanka Dubrovnika kao samo- stalne države u okruženju moćnih država. 5. Navedi kulturne ostavštine Južnih Slo- vena koje su nastale pod uticajem Rima i Ca- rigrada u: - > arhitekturi - > književnosti - — umjetnosti.