Filosofiaren Historia - 1. blokea, Apuntes de Historia de la Filosofía

¡Descarga Filosofiaren Historia - 1. blokea y más Apuntes en PDF de Historia de la Filosofía solo en Docsity! Flesofiaren Histeria | (Maite Calzada)  1. Blokea SOFISTAK Eszeptizismo epistemologikoa, erlatibismo morala eta legeen konbentzionaltasuna Antzinako Atenaseko demokraziak, hiritarrei asanbladetan hitz egiteko eskubidea aitortzen zien. Asanbladetan ondo eztabaidatzeko eta arrazoia izateko, ezinbestekoa zen hitzaren erabilera egoki eta limurtzailea izatea. Sofistak, atzerritik etorritako eta batzarretan hitz egiteko eskubiderik ez zuten pertsonak ziren, eta hauek hiritarrei elkarrizketa teknikak (erretorika) saltzen zizkieten. Sofistek, gizakiarekin zerikusia zuten arazo berriak kaleratu zituzten, filosofo zaharren naturaren inguruko hausnarketak atzean utziz (bira antropologikoa). Alde batetik, eszeptizismo epistemologikoa aldarrikatzen zuten, hau da, beraiek ziotenez, ez dago egi edo ongi absoluturik, eta gainera, existituko balitz ezingo genuke ezagutu (Gorgias eta bere “ez da ezer existitzen, existituko balitz ezingo litzateke ezagutu eta ezagutuko balitz, ezingo litzateke komunikatu”). Bestalde, honekin lotuta, erlatibismo morala ere aldarrikatzen zuten (Progotagoras eta bere “pertsona da gauza guztien neurria”), izan ere, beren ustez, objektu, gertakari eta egoera guztiak aldi baterako dira, eta ondorioz ez dago egi absoluturik, existitzen den oro erlatiboa baita. Honetaz gain, esan beharra dago legeen konbentzionaltasuna ere babesten zutela, beraientzat ez baitzeuden lege egoki edo okerrik, hau da, ez dago on edo txarrik, gizakiak egiten ditu lege eta gertakariak on edo txar. Honek guztiak, noski, Sokratesen eta Platonen ideien aurka jo zuen eta ondorioz arerio intelektual bilakatu ziren (Platonen testuetan Sokratesek beti egiten du sofista baten aurka). 3. Ezagutzaren teoria: zientzia eta iritzia. Dialektika. Filosofiaren egiteko nagusia ezagutza lortzea da; ideiak ezagutzea, ongia ezagutzea. Era berean, ezagutzak giza portaera baldintzatzen du, eta jokaera okerra ez-jakituriari dagokio. Platonek, haitzuloaren alegoriaren bitartez, bi mundu bereizten ditu; mundu fisikoa, mitoko kobazuloa, eta ideien mundua, kobazulotik kanpo dagoena. Beraz, bi mundu bereizi dituenez, bi ezagutza maila bereizten ditu (dualismo ontologikoa eta epistemologikoa); doxa edo iritzia eta episteme edo zientzia. Doxa, mundu sentikorrekoa denez, bigarren mailako ezagutza da, eta zentzumenek eskuratutako informazioan oinarritzen den ezagutza da, jaio eta hil egiten denari ezartzen zaion jakintza. Doxaren barruan, suposizioa, zentzumenez antzemandako objektuari lotzen zaion ezagutza, eta ilusioa, objektu sentigarrien itxurei dagokien ezagutza maila, bereizten dira. Bestalde, episteme edo zientziari dagokionez, ideien munduko ezagutza denez, lehen mailako ezagutza dela esaten da, izaki iraunkorrei dagokiena, goi mailako ezagutza eta absolutua dena. Hemen, propedeutika (dianoia), arrazonamenduz ezagutza matematikoa lortzea, eta dialektika edo noesia, ideiak eta ongia aztertzea, bereizten dira. Ezagutza prozesu guztia, Platonen ustez erreministentzia prozesua da, hau da, gogoratze prozesua. Izan ere, gure arima perfektua denez beti existitu da eta hortaz jaiotze aurretik ideiekin kontaktuan zegoen. Ezagutzea beraz, barruan duguna gogoratzea da igoera dialektikoaren bitartez. Azkenik, esan beharra dago, Platonen ustetan, gobernariek dialektikaren bitartez Ongia ezagutu behar dute, horrela bakarrik lortuko baitute modu egoki eta absolutu batean gobernatzea. 4. Ongiaren ideia Ongiaren ideia hiru ikuspuntutatik aztertu daiteke. Ontologiatik begiratua Ongiaren ideia existitzen diren izakien artean maila gorena duena da. Ongiaren ideian parte-hartzen dute gainontzeko izaki guztiek eta horregatik du munduak ezagutzen dugunaren tankera. Ez da ideien mundua antolatzen duen ideia soilik, baizik eta errealitate osoa, bi munduak, ideiena eta fisikoa, antolatzen dituena baizik. Epistemologiatik aztertuz, Ongiaren ideia ezagutzen den azkeneko gauza da, ezagutza maila inperfektuetatik hasten baita, zentzumenetatik abiatuz eta objektuen itxura, objektuak, objektu matematikoak eta gainontzeko ideiak ezagutu ondoreen bakarrik ezagutuko da Ongia. Honetarako, haitzuloaren mitoan azaltzen den bezala, zentzumenak alde batera utzita eta arrazoimenaren bitartez, igoera dialektikoa egin beharko da, azkenik, Ongia edota mitoaren eguzkia kontenplatzeko. Alde antropologiko eta politikotik begiratuta, azkenik, ongia ezagutzen duenak ongia egingo du halabeharrez eta hortaz, ez du bere interes propiorako erabiliko (intelektualismo morala). Aldiz, gainontzekoei ongia azalduko eta inposatuko die, Platonen ustetan hauek izan behar baitira gobernariak, Filosofoak. Hala ere, nahiz eta erreministentziak ongiaren ezagutza ahalbidetu, arima alde arrazionalarekin gidatuta dutenek bakarrik ezagutu ahal izango dute. 5. Dualismo antropologikoa: gorputza eta arima. Arimaren teoria. Platonen ustez gizakia bi osagaiez osatuta dago: arima, gizakiaren zati hilezina, eta gorputza, gizakiaren zati hilkorra, arimaren kartzela dena. Arimaren teoriaren arabera, arimak hiru zati (bakoitza bere zereginarekin) ditu: zati arrazionala, zati oldarkorra eta zati irritsua (azken biak gorputzari lotuak eta heriotzarekin desagertzen dira). - Zati arrazionalari edo arrazoi-arima, gizakiaren goi-mailako gaitasuna da, buruan kokatzen da eta gobernariei nagusitzen zaie. Arima honen bertutea zuhurtzia da (egia eta ongia bilatzea). - Zati suminkorrezko arimak, mendeku, ausardia edo koldarkeria bezalako sentimenduak biltzen ditu, bihotzean dago eta soldaduei nagusitzen zaie. Hauen bertutea sendotasuna da. - Irritsezko arima dugu (sabelean sentitzen duguna). Honek bizirik irauteko sena, plazera, mina eta bestelako nahikeriak sentitzen ditu eta langileetan aurki dezakezuna da. Bere bertutea neurritasuna da (gure nahiek joerak neurtzea eta menperatzeko ardura). Hiru arima hauetan garrantzitsuena arrazoi-arima da eta gainontzekoei nagusitu behar zaie, izan ere, zati hau da hiltzen ez den bakarra; arima honen helburua gorputzetik irtetea da, honela ideien mundura itzultzeko aukera izango baitu. Platonek gurdiaren metafora erabiltzen du arimaren teoria azaltzeko, non arima arrazionala gidaria gisa, arima oldarkorra zaldi zuri gisa eta irritsezko arima zaldi beltz gisa azaltzen diren. Esan bezala, arima arrazionala gailentzen zaien pertsonak izango dira Filosofo edo agintariak, hauen arima harmonian egongo baita eta hauek ezagutuko baitute erreministentziaren bitartez Ongia. Arima motak polisaren klase sozialekin lotzen ditu Platonek: arima arrazionala gailentzen bazaio, pertsona hori Filosofoa izatera dago deitua, oldarkorraren kasuan zaindaria eta irritsezkoarenean langilea. 6. Bertuteak eta hiri ideala Hiria antolatzeko, Platonek kontuan hartzen ditu aurreko puntuan azaldutako arimaren hiru zatiak. Errepublika liburuan planteatzen du gizartearen helburua justizia izan behar duela eta justizia hori hirikideak dagokien eginkizuna betetzean gauzatuko dela. Platonek gizakiengan hiru bertute edo gaitasun bereizten ditu: zuhurtasuna, sendotasuna eta neurritasuna. Bertute hauetan oinarrituta, filosofoak estatu edo hiri idealaren proposamen bat egingo du, izan ere, Platonentzako politika arlo oso garrantzitsua da, eta zoriontasuna bere modeloaren arabera bakarrik lor daitekeela dio. Hiri ideal honetan, Platonek gizarte banaketa egiten du, oso modu klasista batean, eta hiru bereizketa egiten ditu; gobernariak, soldaduak eta langileak. Gobernariak zuhurtasuna dute bertute bezala, eta ondorioz, gizartearen buru izan behar dute, hauek bakarrik baitute ideien munduko eta ongiaren ezagutza, eta hiria ondo zuzendu dezakete. Soldaduek, sendotasuna izango dute bertute bezala, eta horrela, hiria defendatzeko gai izango dira. Azkenik, langileek bertute gisa neurritasuna izango dute, eta hauek produktugileak izango dira, hau da, gizartearentzako produzitu egingo dutenak. Honetaz gain, proiektu honetan Platonek ondasunak guztienak izango direla dio, ezindibidualak, eta gainera, estatu totalitario bat ezartzen du. Horrela, arrazoimenak gidaturiko arima bertutetsuena eta harmonia duena izango bada, gauza bera esan dezakegu hiriaz, onena, justuena eta harmonia duena filosofoek gidaturikoa izango baita (beraiek bakarrik gidaturikoa). Honetarako, filosofoek ezingo dute jabego pribaturik edo familiarik izan, zentzumenek ez ditzaten bere pentsamenduak lokaztu. Bestalde, esan beharra dago Platonek hiritar guztientzako hezkuntza sistema prozesua planteatu zuela, jakintza baxuenetatik dialektikara jotzen zuena, hiritar bakoitza bere ahalmenen arabera zegokion klase sozialean kokatzeko (gizonezkoak eta emakumezkoak berezi gabe). zergatia dela ebatzi behar da; beste aldetik, mundu ikusgarrian argia eta argaren emailea sortu dituen eran, mundu ulergarrian egiaren eta ezagumenaren sortzailea dugu ongia, eta berau atzeman behar du bizitza pribatuan zein publikoan zentzunez jokatu nahi duenak.” Laburpena: Mundu ulerkorrean azkena hautematen dena ongiaren ideia da. Bi munduen sortzailea zein den azaltzen du eta ongia behin ezagutua era jakintsuz biziko garela esaten da. (25 HITZ) Dizertazioa: Platonek, Ongiaren ideiarekin bi mundu bereizten zituen, mundu sentikorra eta mundu ulerkorra. Lehenengo hau ezagutzen dugun mundu fisikoa da eta platonen ustez ideiaen munduaren imitazioa. Bigarren mundu hori egiazko mundua da arrazoimenaren bidez onartzen duguna. Ideien munduan hierarkia bat dago eta mailarik altuenean kokatzen da ongiaren ideia, hala ere, benetan ezagutu ahal dezakegu egia absolutua? Lehenik eta behin, platonen alde eginez, Ongiaren ideia ez bazen existiuko, ezin izango genuke bereiztu zerbait zuzena edo okerra den. Pertsona bakoitzak bere iritzi propioa izango zeukalako. Beraz, Ongiaren ideia kontzeptu moralen eta bereziki justiziaren oinarria da eta gure errealitatearen ideierik gorena. Gainera, Platonen planteamendu kosmologikoaren arabera Demiurgoa da ideaia guztiak ezagutzen dituena, hortaz materia fisikoa ideien munduaren antzera ordenatzen du ahalik eta antzekoak izateko. Bestalde, Ongiaren ideia oso zaila da eskuratzea gizakiarentzako hautemaezina baita. Hori dela eta, oso zaila da jakitea zertan oinarritzen garen ongiaren inguruko eztabaidetan. Halaber, nahiz eta Platonek Ongiaren ideia on guztiaren kausa dela dio, esate baterako sofistak oso desberdin pentsatzen dute. Hauen ustez egia erlatiboa da leku bakoitzean lege eta ideologia desbernak daudelako, hortaz Ongiaren Ideia zalantzan jartzen dute. Nire aburuz, Ongiaren Ideia ia ezkuraezina izan arren, ezinbestekoa da gauzak objektiboki neurtzea perfekzio morala lortzeko eta politika justu eta on bat izateko. Hala ere, moraltasuna ez da izango beti berdina, bazik eta aldakorra. Hau da, gaur egundo legeak ez dira antzinan bezalo lege berdinak hortaz justizia aldakorra da. Hala ere ez dut uste posible denik egi absoluturik egotea. (238) 2. Testua “Adiskide maitea, berriro ahaztu duzu —esan nuen— legeari ez zaiola interesatzen egundoko zoriontasunaz gozatzen duen gizatalderik egotea; osterantzean, hiri osoan zoriona zabaltzen ahaleginduko da, eta konbentzituta edo behartuta hiri kideen artean bizikidetasuna ere sartzen, bakoitzak taldearen mesedetan eman ditzakeen laguntzak emanaraziz. Legeak berak tankerako gizon-emakumeak hezitzen ditu, ez baina, norberak nahi duen eran jarduteko, baizik eta estatuaren batasuna lortzeko asmotan”. Laburpena: Legeari interesatzen zaio hiri osoa zoriontsua izatea eta horretarako Harmonia sartzen du gizartean estatuaren batasuna lortzeko. (16 HITZ) Disertazioa: Platonek proposatzen duen estatu idealean, hiritar bakoitza zoriontsua izango da hobekien egiten dakien zereginetan (gaitasun bereziei esker) arituko litzatekeelako. Pertsona bakoitzak dituen gaitasunak sustatzea guztiz onuragarria da, bai maila pertsonalean bai estatu mailan. Era berean, oso positiboa da hezkuntza-sistema bat antolatzea hori sustatzeko, ezin norberaren gaitasunak aurkitzeak eta garatzeak izan beharko lukete hezkuntzaren helburuak. Baina, politikaren eta ezagutzaren arteko lotura honek arazo ugari planteatzen ditu, izan ere, oligarkia intelektuala gobernu sistemarik onena al da? Orobat, hiriaren ikuspegi honetan, oso positiboak diren balioak indartzen dira, eta norberaren interesak gainditzea elkartasuna irakasteko bidea da. Lankidetza ere izan daiteke gizarte ideal honetan balioesten den beste balioetako bat; gaur egun lankidetza ezinbestekoa da arazoak gaiditzeko, zenbait arazo, ekologikoak, ekonomikoak guztion artean konpondu behar baititugu. Hala ere, ezin da onartu edozein preziotan. Izan ere, perstonak pertsona egiten gaituen hori, askatasuna, jokoan dago. Platonek uste du berak proposatutako bermatzeko askatasuna murriztu behar dela eta, ondorioz, estatuaren parte hartzeak ez du mugarik: bizitza pribatua guztiz antolatuta dago. Beraz, lehenago aipatutako gaitasunen garatzea ez litzateke izango pertsonaren garapen osoa, bere aukertazeko gaitasuna mugatua dagoelako. Horren guztiaren ondorio litzateke pertsonaren garapen askea mugatzea. Estatuak zoriontsu izateko era ezarri nahi du, eta hori ezinezkoa da. Zoriontsua izateko erak norberaren aukerakoa izan behar du, eta inola ere ez inposatua. Estatuak zoriontsu izateko erak eskaini ahal dizkigu, baina sekulan ez inposatu. Hala ere, norbera ezin da zorintsu izan nahi duen eran, eta, hemen bat nator Platonekin, legeak muga gaindezinak jarri behar ditu. Baina, Platonen-gandik urrunduz, muga horiek estatuarentzat ere balio beharkoo lukete. Platonek bilatzen duen hezkuntza morala helburu ona izan arren, benetakoa askatasunean lortzen da. Denon ongia zehazterakoan, totalitarismoaren arriskua ekidin behar da, eta horretarako demokrazia aktiboa da bidea. Oso garrantzitsua da hezkuntza zibikoa. (282)