Antropologia kultury - Notatki - Antropologia kulturowa - Część 2, Notatki'z Wprowadzenie Do Antropologii Kulturowej. University of Warsaw

13

1) Ludzie żyją w różnych kulturach, każda tworzy metafizyczny wszechświat sam w sobie. Ludzkość jest zorganizowana w tysiące takich wszechświatów- języki, społeczeństwa i

kultury

2) Nie ma ponadhistorycznych i/lub transcendentalnych kryteriów pozwalających obiektywnie oceniać różne kulturowe tradycje;

3) Kryteria służące porównaniu i ocenie różnych wszechświatów istnieją ale gdy je zastosować- okazuje się, ze każda tradycja z osobna jest zupełna, wystarczająca i obywa się

bez uwzględnienia tego, co twierdzi inna.

Dziś- uwzględniany jest pogląd 2.

Clifford Geertz- anty- antyrelatywizm- umożliwia odrzucenie czegoś bez angażowania się w to, co

odrzuciliśmy. Pozycja taka nie skłania do opowiedzenia się po którejś ze stron, unika

partykularyzmu (różnice kulturowe jako rodzaj nieprzekraczalnych barier), ale także

uniwersalizmu, który „staje obok kultury”.

Współczesna antropologia- z jednej strony poszukuje uniwersaliów i pięknych tematycznych

konstrukcji, z drugiej „wtapia” się w tłum i usiłuje odgrywać role mediatora wielokulturowości.

ROZDZ. 5

OBRZĘDY I SYMBOLE

Życie codzienne i świąteczne- nieustannie się przeplatają. Dzielimy czas na : - zwykłe bytowanie; -

czas niezwykły, odpoczynku, świętowania

Emile Durkheim –wszystkie wierzenia religijne zakładają klasyfikację rzeczy realnych lub

idealnych na dwie klasy: profanum (świeckie) i sacrum (świeckie)

Tzw. Kultury magiczne nie znają jeszcze tego podziału- gdyż nie występuje w nich wyraźna

separacja sfer kultury i podział działań ludzkich. Wykonanie czynności o charakterze

symbolicznym posiada dla nich taki sam status, jak wykonanie czynności użytkowej, technicznej.

Można powiedzieć, ze jest to świat wszechobecnego sacrum.

Granica miedzy tymi obszarami pojawia się tam, gdzie pojawiają się „sytuacje obrzędowe” i

związane z nimi tabu.

Przedmiotem kultów są przede wszystkim sprawy bytu oraz relacje społeczne. Ich ranga

podkreślana jest właśnie w postaci działań symbolicznych.

Pełne wyodrębnienie się sfery sakralnej i świeckiej jest dopiero cechą charakterystyczną

społeczności religijnych. Sfera sacrum odniesiona jest do świata nadprzyrodzonego, a obszar

pośredni tworzy sfera komunikowania się sfer sacrum i profanum.

Obrzędy i rytuały są rodzajem praktyk, które pozwalają unaocznić sposób symbolicznego

powiązania światów sacrum i profanum

Obrzędy przejścia –przekroczenie granicy miedzy dwoma kategoriami społecznymi-ceremonie

dojrzałości, wesela, pogrzeby także przejście jednego roku w drugi, zmiany pór roku, czy

ceremonie związane z fazami księżyca.

Każdy obrzęd przejścia składa się z trzech etapów

1) wyłączenia, separacji; 2) marginalnego; 3) włączenia, agregacji

docsity.com

14

Podczas separacji podmiot obrzędu wyłączany jest z dotychczasowej roli społecznej poprzez

odizolowanie od codziennej sytuacji i przechodzi w stan rytualnego „ zawieszenia”,

zmarginalizowania, w którym jest jakby poza społeczeństwem. Wreszcie, podczas rytów agregacji,

powraca ona ponownie do codzienności, ale już pod nową postacią.

Celem odseparowania jednostki jest nie tylko zmiana jej dotychczasowego stanu, ale zerwanie ze

światem profanum. Następuje symboliczna śmierć jednostki, która wkracza w etap marginalny, w

świat sacrum, ale jej status jest paradoksalny- nie należy już do „dawnego” zwykłego świata, ale

jeszcze nie jest pełnoprawnym uczestnikiem nowej rzeczywistości. Osoba pozostająca w stanie

przejścia jest święta, nietykalna, ale równocześnie niebezpieczna (sacrum jest ambiwalentne).

Osoby, którym nie uda się wrócić z tej fazy (np. dzieci zmarłe przed chrztem) są zgodnie z

wierzeniami- istotami demonicznymi. Trzeciemu etapowi towarzyszą obrzędy oczyszczenia-

usunięcie śladów uprzedniego tabu.

Okresy trwania czasu świeckiego, przerywane są momentami czasu sakralnego, będącego w

opozycji do czasu profanum, w ramach którego wyróżniamy dodatkowo czas świąteczny i czas

mityczny (praczas).

Victor w. Turner- interesowała go symbolika przekładająca się na stosunki społeczne. Wyróżnił

dwa modele wzajemnych powiązań między ludźmi:

1) struktura- model społeczeństwa jako kulturowo zróżnicowanego, ustrukturyzowanego i zhierarchizowanego systemu pozycji, ról i statusów;

2) communitas- niezróżnicowana i nieustrukturyzowana wspólnota, w ramach której ma miejsce zrównanie jednostek podporządkowujących się jedynie władzy rytualnej

Turner uważał, że środkowa faza obrzędów przejścia ma najistotniejsze znaczenie i nazwał ją

liminalnością. Na tym etapie utrwalona struktura społeczna ulega czasowej destrukcji na rzecz

communitas..

Turner wyodrębnia dwa główne rodzaje obrzędów przejścia:

1) obrzędy podwyższenia statusu

a)przełomowe momenty życia- jak narodziny, małżeństwo, śmierć

b) wprowadzające jednostkę w obowiązki

2) obrzędy zmiany statusu- podczas fazy liminalnej- podwyższenie statusu osób zajmujących

niskie miejsce w strukturze społecznej;

a) rytuały kalendarzowe związane z dokładnie wyznaczonymi punktami cyklu sezonowego;

b)rytuały towarzyszące zmianom zespołowego porządku od jednego stanu do drugiego (np.

wyruszenie całego plemienia na wojnę)

COMMUNITAS STRUKTURA

Sakralność Świeckość

Równość Nierówność

Anonimowość System nomenklatury

Brak własności Własność

Bezinteresowność Egoizm

Podporządkowanie Podporządkowanie wszystkim osobom

o określonej randze

nieprzestrzeganie Obowiązywanie praw rodowych

Głupota;

Brak statusu

Rozwaga;

status

docsity.com

15

Każde społeczeństwo poprzez obrzędy opowiada historię o sobie, mimo iż to raczej w prostszych

społecznościach rytualna symbolika wiązała się bardziej z codziennym życiem. Dziś widowiska

przejęły rolę obrzędów. Sztuka, rozrywka, sport, zabawa, gra, rekreacja, teatr i literatura zawierają

pierwiastek rytualnego napięcia między sacrum i profanum. Pojęcie sacrum uległo semantycznemu

przesunięciu- zbliżyło się do codzienności..

W społeczeństwach przedindustrialnych odgrywanie roli i demonstrowanie własnej sytuacji

społecznej stanowiły oczywisty składnik życia codziennego. Odgrywanie roli stanowiło

podstawową formę działania zbiorowości złożonych nie tylko z indywiduów, ile z person.

Obrzędy i Rytuały - te pojęcia nie są tożsame, mimo iż maja wspólne cechy.

Elementy zawarte w każdym działaniu o charakterze obrzędowym:

1) Powtarzające się społeczne praktyki złożone z sekwencji działań symbolicznych w formie tańca,

śpiewu, itd.

2) „Odświętne” działania.

3) Schematy rytualne kulturowo zdefiniowane, zmienne zależnie od jej typu, ale zawsze

rozpoznawalne;

4) Zachowania związane z zespołem określonych idei.

RYTUAŁ – def. Victora Turnera – rytuał jest stereotypem sekwencji działań, skomplikowanych

gestów, słów i przedmiotów wyznaczonych do oddziaływania na istoty czy siły nadprzyrodzone w

imieniu uczestników, dla ich celów i interesów. Są emanacją światopoglądu każdej grupy

społecznej, kierują się ku najważniejszym wartościom kulturowym. Rytuały odwołują się do

światopoglądu lub zespołu mitów. (kwestia- co jest pierwotne- rytuał, czy mit?; niektórzy widzą w

każdym micie ideologiczną projekcję obrzędu mającą mu dostarczyć uzasadnienia; inni odwracają

ten stosunek i traktują obrzęd jako swoistą ilustrację mitu w postaci żywych obrazów.)

Typowe rytuały- nabożeństwa religijne (czynności liturgiczne, formuły słowne, pieśni ).

OBRZĘD- def. Jan Grad – obrzęd jest zespołem czynności obyczajowych. Współwystępujących z

określonymi formułami słownymi o charakterze performatywnym. Jego sensem naczelnym jest

manifestowanie faktu realizacji i/lub respektowania danych wartości kulturowych, łącznie z mitami

(przekazami światopoglądowymi ~obrzędowość doroczna) oraz komunikowanie faktu, że dana

jednostka zmienia przynależność do danej grupy społecznej (zmiana roli, obrzędy przejścia).

Obrzędy i rytuały reprezentują hierarchiczną strukturę humanistyczną.

Obrzęd weselny:

) swaty, 2) zrękowiny, 3) sprosiny, 4) ślub, 5) uczta weselna, 6) oczepiny, 7) przenosiny.

Obrzędy mogą funkcjonować samodzielnie i wspólne z rytuałami.

Reguły semantyczne- to reguły interpretacji w obrębie danej kultury; zespół takich reguł tworzy

semantykę komunikacji kulturowej.

W obrębie kultury porozumiewamy się ze sobą z taką dokładnością i w takich granicach, jaki

wyznaczone są przez wspólne respektowanie założeń wchodzących w grę semantyki. nazywamy

je założeniami semantyki danej kultury i wywodzić się mogą z różnych źródeł ( np. mity i inne

przekazy światopoglądowe oraz z doświadczenia potocznego).

Wykonując wiele czynności symbolicznych, manifestujemy jedynie przynależność do

społeczności, w której pierwotnie obowiązywała realizacja „żywych” wartości.. Nazywamy to

konwencjonalizacją semantyki komunikacji kulturowej- polega to na autonomizowaniu się

poszczególnych przekonań semantycznych względem przekonań będących ich założeniami.

docsity.com

16

ZNAK, ALEGORIA, SYMBOL

Znak- zakłada pewną relację wewnętrzną wiążącą element znaczący i znaczony. Znaczące jest

nadane arbitralnie. Oraz relacje zewnętrzne: znak łączy się z innymi znakami, z których kontekstu

zostaje wyrwany w celu umieszczenia w wypowiedzi. Drugą relacja zewnętrzna jest powiązanie ze

znakami, które go poprzedzają lub następują po nim w zdaniu.

Relacja wewnętrzna jest relacją symboliczną i występuje w znakach oraz tym , co potocznie zwie

się symbolem.

Alegoria- nie ma charakteru arbitralnego. Stosunek miedzy jej elementem znaczącym i znaczonym

ma charakter tłumaczenia, przekładu. Jest tłumaczeniem czegoś trudnego do uchwycenia.

W symbolu- stosunek miedzy znaczącym i znaczonym ma charakter epitafii. Symbol jest

paraboliczny, nieadekwatny ze swoim sensem. Oba człony symbolu, są „otwarte”.

Paul Ricoeur- trzy obszary występowania symbolu:

1) Symbole powiązane z obrzędami i mitami tworzą mowę przynależną sacrum. 2) Sfera nocy i marzenia sennego. 3) Poetycka wyobraźnia- domena obrazów- słów należących do sfery języka.

Każda kultura posługuje się własną symboliczną umownością i posiada własny leksykon symboli,

a zadaniem antropologa jest jego interpretacja. Płaszczyzny analizy:

1) Zestawienie wartości tego samego symbolu w różnych kulturach;

2) Rozumienie jednego symbolu, przez zestawienie z innym w obrębie jednej kultury;

3) Rozumienie symboli w odniesieniu do rytuałów, obrzędów i mitów

4) Łączenie z symbolem sfery ludzkiego doświadczenia

Badanie symboli to badanie „serca” kultury, gdyż w symbolach właśnie ucieleśnia się cały system

wyobrażeń i znaczeń, dzięki którym ludzie przekazują, utrwalają swoją wiedzę o życiu i swój do

niego stosunek.

Symbole są modelami rzeczywistości i modelami dla rzeczywistości.

Okresy przejawiania się sacrum unaoczniają i obnażają symboliczny porządek świata ludzkiego.

ROZDZ.6

RODZIA I POKREWIEŃSTWO

Raymond Firth- w każdej społeczności ludzkiej rodzina jest jednostką podstawową.

U podstaw nawet najdziwaczniejszych odchyleń życia seksualnego leży rzeczywista rodzina

(Malinowski, Radcliffe-Brown)

Problematyka pokrewieństwa-pojawiła się w antropologii w czasach ewolucjonizmu.

XIX wiek- koncepcja pierwotnego promiskuityzmu (bezładu płciowego i małżeństwa grupowego-

jako stadium poprzedzającego „właściwą” rodzinę). Jednak późniejsze badania terenowe wykazały,

że pierwotna rodzina była najczęściej monogamiczną.

Odkrycie to tłumaczono dwojako:

1)Wiedeńska szkoła- pierwotna monogamia jest wyrazem „złotego wieku” ludzkości; potem życie

uległo wynaturzeniu i dopiero chrześcijaństwo przywróciło mu właściwą miarę;

2) Firth- życie rodzinne istnieje we wszystkich społecznościach ludzkich i reguła ta nie ma nic

wspólnego z „powolną ewolucją” ani „teorią upadku”

Antropologia wyróżnia dwa typy pokrewieństwa:

docsity.com

17

1) biologiczne

2) społeczne (właściwe dla przedmiotu badań antropologów

Antropologia pyta o charakter społecznych więzi pokrewieństwa.

Dwa stanowiska:

1) Więzi mają charakter biologiczny i znajdują swa artykulację kulturze (stanowisko

genealogiczne)

2)Biologiczna bywa tylko symbolika pokrewieństwa, ono zaś jest tyko mentalnym uogólnieniem

relacji między ludźmi (stanowiska socjologiczne)

Definicja pokrewieństwa katolickiego prawa kanonicznego:

Węzeł natury fizjologicznej, który tworzy więź natury społecznej i moralnej (nie do przyjęcia przez

antropologów)

Ernest Gellner- próbował uzgodnić biologiczne i społeczno- kulturowe rozumienie

pokrewieństwa.

Społeczeństwo składa się z osobników płci męskiej i żeńskiej, którzy łączą się w pary. Pod

względem biologicznym nie ma barier- to społ. Ustanawia bariery, jak np. wiek.

Struktura pokrewieństwa- oznacza, które związki są do zaakceptowania, które faktycznie

występują. Struktura pokrewieństwa określa także w pewnym stopniu role społeczne (choć w

społeczeństwach industrialnych coraz rzadziej). Często te dwie funkcje traktowane są zamiennie w

świadomości ludzkiej, gdyż np. wiele istotnych ograniczeń biologicznych dotyczących łączenia się

w pary działa w kategoriach ról społecznych.

Levi- Strauss- zastanawia się nad dychotomią natury i kultury i gdzie w tym kontekście umieścić

zakaz kazirodztwa ?

Jest to wg niego jeden z mechanizmów leżących u podstaw narodzin kultur- jako systemu norm i

zachowań symbolicznych.. W pracy „ Elementarne struktury pokrewieństwa” czytamy, że zakaz

kazirodztwa nie jest ani czysto astralnego, ani czysto kulturowego pochodzenia, lecz jest

przejściem od natury do kultury.

Zasada egzogamii, która funkcjonuje w tabu kazirodztwa jest wg niego pozytywnym aspektem

tego tabu, gdyż gwarantuje ona wymianę społeczną oraz uruchamia wymianę matrymonialną.

W świadczeniach matrymonialnych przejawiają się 3 podstawowe zasady ludzkiego myślenia (trzy

struktury umysłu):

1) Wymóg Normy jako Normy( umysł ludzki zawsze porządkuje świat naturalny i „przekłada”

jego prawa na system konwencjonalnych reguł i norm, takich jak negatywny zakaz kazirodztwa i

pozytywna zasada egzogamii).

2) Zasada wzajemności ( każdemu świadczeniu odpowiada przeciwświadczenie, co pozwala

rozwinąć się różnorodnym formom wymiany, w tym małżeńskiej);

3) Syntetyzujący charakter Daru (dobrowolne przekazanie przez jednostkę drugiej- jakiejś

wartości.

Rodzina nie jest jednostką, której nie da się rozłożyć, opiera się bowiem na małżeństwie, a wiec

jest czymś złożonym- stanowi rezultat wymiany miedzy grupami, których nie łączy żadna

konieczność biologiczna.

Radcliffe- Brown - rodzinę elementarną zawsze tworzy mężczyzna, jego żona oraz dzieci.

Porządkiem pierwotnym są z kolei trzy szczególne rodzaje porządków społecznych:

1) między rodzicami a dziećmi;

2) miedzy rodzeństwem;

docsity.com

18

3) między mężem a żoną.

Wszystkie inne są wtórne i odzwierciedlają się w genealogii.

Levi- Strauss- pokrewieństwo może być ustanowione i trwać tylko dzięki określonym sposobom

zawierania związków i poprzez nie. Czyli t co Radcliffe- Brown tratuje jako pierwotne- dla niego

jest wtórne.

Naprawdę elementarne nie są wiec rodziny, są one izolowanymi członami; a elementarne są tylko

zachodzące miedzy nimi stosunki.

System pokrewieństwa nie polega na obiektywnych związkach filiacji lub więziach krwi

zachodzących między jednostkami. Istnieje tyko w świadomości ludzi, jest arbitralnym systemem

przedstawień, a nie realnym rozwinięciem sytuacji faktycznej.

To zdolność myślenia symbolicznego zbliża całości, którym obiektywnie nic nie każe się łączyć.

Powstają różne formy małżeństw i wspólnego życia. Systemy pokrewieństwa zapewniają wtedy

rozgraniczenie między połączeniem jednostek przez małżeństwo a więzią opartą na zasadzie

pokrewieństwa.

Systemy pokrewieństwa są zmienne i posługują się różnymi ograniczeniami o charakterze

zewnętrznym.

Rene Girard –małżeństwo jest zawsze zakazane między rodzicami i dziećmi, braćmi i siostrami.

Levi- Strauss - odwołuje się do metody strukturalnej ~opiera się na modelu lingwistycznym).

System pokrewieństwa obejmuje dwa porządki rzeczywistości:

1) system nazw (terminologia i słownictwo)

2)system postaw

Dla Levi- Straussa system pokrewieństwa jest systemem postaw , które tworzą reakcje:

a) autorytatywnej surowości

b) familiarnej zażyłości

W obrębie danej grupy społecznej zawsze występują relacje więzi małżeńskiej, filiacji,

pokrewieństwa oraz wujostwa. Levi- Strauss stawia hipotezę, ze kazda z tych relacji zawiera się w

jednej z relacji a lub b. Na strukturę systemu składają się relacje opozycji a i b.

Systemy pokrewieństwa, reguły zawierania małżeństw i reguły filiacji tworzą uporządkowany

zespół, którego funkcja jest zapewnienie trwałości grupy społecznej przez powodowanie, by

stosunki oparte na związkach krwi oraz opierające się na powinowactwie krzyżowały się ze sobą.

Levi- Strauss- uważa, że nie ma lepszych i gorszych systemów pokrewieństwa, typów małżeństw i

rodzin – gdyż wszystkie w równym stopniu wypełniają swoją rolę symbolicznego porządkowania

relacji międzyludzkich

Edmund Leach – w badaniach nad rodziną proponuje się zająć zasadami dobierania małżeństw.

Zwraca uwagę na równość wymiany:

Każde prawo, które stwierdza ( w odniesieniu do mężczyzny), że kobieta kategorii A może być

poślubiona, natomiast B nie – jest częścią systemu społecznej klasyfikacji, który służy do

uporządkowania środowiska społecznego danej jednostki.

Zasada wzajemności wymaga ode mnie i od x wymiany podobnego rodzaju.

Regulacje rodzinne „uruchamiają” stosunki klasowe, rasowe, kastowe.

/ w nowoczesnym społeczeństwie rola pokrewieństwa jest mniej istotna./

W grupach prymitywnych znaczna rola pokrewieństwa- stanowi na podstawę ekonomicznej,

politycznej jedności i wyznacza rolę zachowań rytualnych. Zarówno członkostwo grupy, pozycję

społeczną jak i własność można zyskać poprzez jednego z rodziców ( społeczeństwa matrylinearne,

matrylinearne) lub oboje (społ. bilinearne).

docsity.com

19

ETNONAUKA- później ANTROPOLOGIA KOGNITYWNA- analizuje dziedzinę pokrewieństwa

jako jeden z systemów terminologicznych kultury.

ANALIZA SKŁADNIKOWA- ustalenie całkowitego zbioru terminów; ustala się potencjalne

składniki systemu, tj. pojęcia umożliwiające rozróżnienie pomiędzy zbiorami i wybiera się to z

nich, które umożliwia uczynienie największej liczby faktycznych rozróżnień; np.

Ciotka – każda osoba krwi lub powinowata, która jest jednocześnie:1)płci żeńskiej, 2)drugiego

stopnia dystansu genealogicznego od ego, 3) nie w linii prostej, 4) starszej generacji, 5)nie

powiązana przez związek małżeński ~ kategoria możliwa do opisania jako efekt kombinacji kilku

określonych atrybutów.

Niezmienne właściwości każdej rodziny wg Levi- Straussa :

1) Rodzina wywodzi się z małżeństwa;

2) Składa się z męża, zony, dzieci, wokół których mogą ewentualnie skupiać się inni krewni;

3) Członkowie rodziny związani są wzajemnie więzami prawnymi, obowiązkami gospodarczymi i

religijnymi, ścisłą siecią praw i zakazów seksualnych oraz uczuciowo.

~ zanikła rola gospodarcza i religijna

Dziś problematyka pokrewieństwa straciła na znaczeniu:

1) Odejście rzez badaczy od strukturalno- funkcjonalnego modelu społeczeństwa, a tym samym od

analizowania go poprzez pryzmat różnych instytucji na czele z pokrewieństwem;

2) Silny nurt feministyczny w teorii kultury- który zajmuje się miejscem i rolą płci w społecznym

wizerunku kultury.

ROZDZ.7

ETNICZNOŚĆ I WIELOKULTUROWOŚĆ

Problematyka etniczna i narodowościowa- zapoczątkowana na przełomie lat 60 i 70 XX wieku

Terminy – centrum (zachód) i peryferii(reszta świata, obszar zainteresowań antropologów)

Lata 60 – dążenia niepodległościowe w Afryce i innych rejonach świata. Członkowie tych

społeczeństw zawitali do Europy i ameryki Północnej- metafora centrum i peryferii straciła rację

bytu. Świat staje się globalną ekumeną.

Zmiana w badaniach- od izolowanych poszczególnych kultur jako statyczne całości do analiz

dynamiki złożoności i różnego rodzaju grup etnicznych

Thomas Hylland Eriksen – typy grup etnicznych:

1) Miejskie mniejszości etniczne- procesy adaptacji imigrantów do warunków industrialnych, kwestii rasowych, problem zmiany kulturowej, ideologia multikulturalizmu;

2) Ludy tubylcze- pierwotni mieszkańcy danego terenu pozbawieni większej władzy politycznej- tylko częściowo zintegrowani z dominującym narodem tworzącym państwo

3) Protonarody- np. Kurdowie, Palestyńczycy- pretendujący do miana „prawdziwego” narodu Mają swych przywódców politycznych oraz ideologów podkreślających podstawowe

dążenia ruchów nacjonalistycznych.

4) Grupy etniczne w „społeczeństwach pluralistycznych”- państwa będące tworem kolonializmu, które składają się z kulturowo heterogenicznych populacji, np. Indonezja,

Jamajka. Mimo jednolitego systemu politycznego i ekonomicznego grupy te są bardzo

odmienne.

docsity.com

20

Poczucie etniczności- rodzi się zawsze w sytuacji kontaktu międzygrupowego (zarówno

współpracy jak i konfliktu)

Eriksen: - o zjawisku etniczności mówimy, gdy:

1) Co najmniej dwie grupy pozostają w minimalnym wzajemnym kontakcie 2) Gdy cechy grupy rozpatrywane są w związku z własnościami grup sąsiednich

Jeśli różnice kulturowe powodują różnice w interakcji pomiędzy członkami grup, relacje społeczne

zawierają element etniczny. Odnosi się to zarówno do zysków i strat wynikających z tej interakcji.

Jak i aspektów związanych z tworzeniem tożsamości. Dzięki temu posiada ono aspekt polityczny,

organizacyjny i symboliczny

Etniczność- grupa społeczna posiadająca pewien stopień zwartości i solidarności oraz świadomość

wspólnego pochodzenia. Dwa stanowiska: pierwotnoścowe ( więź etniczna czymś pierwotnym i

podstawowym, zawiera się w obszarze pierwotnej tożsamości) i instrumentalistyczne(postrzeganie

tożsamości pierwotnej jako środka służącego mobilizacji danej grupy aby mogła osiągnąć

różnorodne cele)

Handelman- typologia stopni etnicznego zróżnicowania:

 Kategoria etniczna- najsłabiej zorganizowany rodzaj wspólnoty, ogranicza się do znajomości swojego pochodzenia i wymogu właściwego zachowania się wobec innych

 Układ etniczny- członkowie grupy wchodzą we wzajemne kontakty z pełną świadomością konkretnej przynależności etnicznej;

 Związek etniczny- członkowie grupy etnicznej mają poczucie wspólnoty interesów i posiadają organizacyjny aparat służący jej wyrażaniu, np. partie polityczne, organizacje

religijne

 Społeczność etniczna- najwyższy stopień etnicznego zorganizowania – włada terytorium i granicami

Dzisiejsza antropologia zajmuje się także badaniem nacjonalizmów.

Ernest Gellner -NACJONALIZM- zasadą polityczną, głoszącą, że jednostki polityczne powinny

pokrywać się z jednostkami narodowościowymi; sentyment nacjonalistyczny- uczucie gniwu lub

satysfakcji;

Anderson- zarówno tożsamość etniczna jak i narodowa nie maja charakteru „ naturalnego” ale są

kulturowymi konstruktami.

Nacjonalizm traktuje jednostkę jako jednostkę kolektywną, a nie interesuje się jej indywidualnym

życiem.

Nacjonalizm jest wyrazem ideologii wieloetnicznej, a nawet ponadetnicznej i odwołuje się do praw

obywatelskich a nie kulturowych korzeni

Dziś wielokulturowość- to przede wszystkim problem różnic kulturowych w obrębie

poszczególnych państw, które posiadają swoje mniejszości etniczne, religijne, seksualne,

domagające się własnego miejsca w kulturze narodowej.

Narastanie wieloetnicznych państw imigranckich, problem współistnienia odmiennych wartości w

ramach jednego państwa. Ojczyzny wielokulturowości: Stany Zjednoczone, Australia, Kanada,

Nowa Zelandia.

POJĘCIE MULTIKULTURALIZMU-

Ang. Termin- multiculturalism-1) wielość kultur- fakt zróżnicowania kulturowego danego

społeczeństwa, ;2) polityka rządowa zmierzająca do niwelowania napięć społecznych związanych z

faktem wielokulturowości;3) ideologia, ruch, doktryna- działanie środowisk mniejszościowych

docsity.com

21

skierowane na emancypację i pełniejszą partycypację podobnych środowisk w życiu społecznym,

politycznym i kulturalnym kraju,

4 typy multikulturalizmu:

1) konserwatywny- „przyzwolenie’ na wielokulturowość ze strony dominującej, traktowanie mniejszości jako „dodatku”

2) liberalny- pozorna równość między rasami, faktycznie nierówny dostęp do możliwości społecznej i edukacyjnej samorealizacji

3) lewicowo- liberalny-podkreśla on, że modny uniwersalistyczny humanizm, zaciera różnice kulturowe między rasami; wskazują na różnice związane z rasą, klasą, płcią, i

seksualnością- działanie na rzecz inności jako podstawy kulturowej autentyczności

4) krytyczny-opozycyny wobec wszystkich pozostałych nurtów; odrzuca konserwatywny i liberalny nacisk na „identyczność” oraz poszukiwanie „różnicy”. Fakt zróżnicowania

winien być afirmowany przez politykę kulturowego krytycyzmu i uwzględniany w polityce

społecznej (ku skonstruowaniu wspólnej i otwartej na odmienność kultury demokratycznej).

ROZDZ. 8

GLOBALIZACJA I NOWA LOKALNOŚĆ

Dla końca XX wieku charakterystyczne poszukiwanie tożsamości, próba samookreślenia się

zindywiduowanego względem globalnej ekumeny i presji popularnej kultury.

Manning Nash- koszmarem dzisiejszego człowieka jest wykorzenione życie, wyobcowane i

samotne: interakcje społeczne są powierzchowne; rzeczywistość zorganizowana jest anonimowo,

celowościowo- zacierają się utrwalone granice terytorialne, kulturowe

GLOBALIZACJA/HOMOGENIZACJA – dla wielu badaczy są to tożsame pojęcia- proces

uniwersalny, przed którym nie ma ucieczki- poszukiwanie nowych form kulturowych

Globalizacja oznacza , że procesy społeczne, ekonomiczne , kulturowe , demograficzne

przekraczają granice narodowe i państwowe; badanie kultury zatem nie może się ograniczać do

warunków lokalnych.

Anthony Giddens- intensyfikacja relacji społecznych dzięki której zjawiska regionalne oddalone

od siebie- wiążą się ze sobą, mają swoje każdorazowe odpowiedniki w innej części globu.

Globalizacja znamionuje ponadnarodowy charakter procesów, w tym kulturowych.

Globalizacja nie jest tożsama z procesem transnarodowości. Jest ona procesem bardziej

abstrakcyjnym, nie odwołuje się do konkretnych narodów.

Konieczność rewizji podstawowych pojęć antropologii kultury.

Badania antropologiczne zamiast badać wspólnoty kulturowe jako odrębne jednostki, powinny

odnosić się do nich jako do komponentów globalnego terytorium..

Wymiary lokalny i globalny przenikają się i wymagają łącznego traktowania i interpretacji ~ jak

wygląda ponadlokalny wzór zakorzeniony na konkretnym terytorium.

Efekty globalizacji:

 Deterytorializacja kultur- nowy diasporyzm, hiperprzestrzenie, hiperrzeczywistość, etnokrajobrazy (wynik migracji- tworzenie narodów poza rodzinną ziemią)

docsity.com

22

 „ Tubylcy”- dawnej mieszkańcy peryferii, osiadli w jednym miejscu izolowani od szerszych wpływów, dziś ~ następuje ich implozja do światowych metropolii (ma to wpływ na globalne

procesy dokonujące się w sztuce, tańcu, gastronomii); pojawia się pytanie o tożsamość

 Podróżowanie- zarówno emigracyjna tułaczka jak i precyzyjnie planowane turystyczne eskapady- to nasza codzienność:; Tworzą się hiperprzestrzenie- lotniska, sieci standardowych

restauracji i arów, centra handlowe itd. Udzie tam stają się osobnikami bez żadnych odniesień

kulturowych, anonimowymi bywalcami rzeczywistości kosmopolitycznej.

 Jean Baudrillard i Umberto Eco- budowanie się hiperrzeczywistości- kultura popularna zachęca do nieustannej konsumpcji i zmiennych ideałów i mód kulturalnych, tworzy się odrębna sfera

wyobraźni ludzkiej, wypełniona wyimaginowanymi światami.

 Autentyczność staje się czymś konstruowanym, „wywoływanym” na potrzeby widza Oddziaływanie nowoczesnych mediów- prowadzi do zmian w pojmowaniu relacji

Czasoprzestrzennych;

 Międzynarodowy przepływ kapitału, pieniądza, informacji i kultury rozrywa linearną jedność obu tych wymiarów i sprawia iż ulegają one skondensowaniu;

 Dawne peryferia i centra ukazują się jako jedno miejsce do którego bez problemu można udać się dzięki kanałom tv

 Dawniej rzeczywistość była związana z bezpośrednim doświadczeniem i nikt nie mógłby jej wmówić, że np. rolnictwo świetnie prosperuje, jeśli w domu nie ma co jeść. Dziś- widzimy

świat taki, jakim się nam go pokazuje.

 Sondaż- rodzajem rzeczywistości w rękach imagologów- tworzą oni systemy ideałów i antyideałów- wpływają na nasze zachowania, poglądy filozoficzne, wybory estetyczne, kolor

dywanów w salonie- tak jak dawne systemy ideologów;

 Nową specjalnością antropologiczną- studia nad współczesnymi formami skomercjalizowanego turyzmu (forma globalnej kulturowej praktyki)

Zorganizowana turystyka- tworzy homogenizację kultury – tam gdzie dany region uważany jest

za atrakcję- rodzi się rzekomo autentyczna sztuka ludowa i typ wytwórczości na potrzeby

odwiedzających

Zygmunt Bauman- turysta poszukuje „nowych doświadczeń” a może ich dostarczyć tylko

inność- inny wygląd ulic, ludzi

Tradycja wynaleziona- kreowanie wizji własnej kultury na potrzeby turysty

Michel Mafeeesoli – 2 pojęcia: trybializm, nowoplemiona – odwołuje się do dwóch typów

solidarności Durkheima

Solidarność mechaniczna- celowościowa struktura powiązań jednostek z całościami

społecznymi, typowa dla nowoczesnych państw- uległa erozji. Poszczególne indywidua ludzkie

nie są podmiotami o ustalonej i trwałej tożsamości, pełniącymi wyznaczone funkcje społeczne.

Dzisiaj jednostka- wobec braku trwałej tożsamości poszukuje przede wszystkim uczuciowej

identyfikacji z innymi ludźmi.

- stąd pojęcie trybializmu- to fenomen czasowych wspólnot empatycznych w ramach których

realizuje się jakiś określony „pomysł na życie”, aby na krotko uciec od popkulturowości i

nieokreśloności codziennych realiów. To alternatywa, rodzaj rozszerzonej rodziny w której

osoba poszukuje tego, czego nie daje jej rodzina właściwa, organizacja polityczna,

ekonomiczna, wykonywany zawód i wszelkie zrzeszenia polityczne

Nowoplemiona- np. grupy typu New Age, wspólnoty religijne; mają zapewniać rodzaj

zakotwiczenia, usensownienia własnego życiorysu, komfort, że jest się w grupie

docsity.com

23

Globalizacja i homogenizacja nie są równoważnymi pojęciami- globalizacja nie zawsze

pociąga za sobą homogenizację treści, a może wywoływać reakcje przeciwstawne w postaci

usilnych starań o promowanie kultury lokalnej

Kultura ludowa- ujmowana na 3 odmienne sposoby:

1) jako suma wytworów ukształtowanych w ramach wiejskiej społeczności lokalnej; 2) jako zbiór wzorów, norm i wartości rozwiniętych przez warstwę chłopską; 3) jako najprostszy i najbardziej pierwotny model kultury - zawsze ludowość treści kulturowych, jako stan zwartego systemu przedstawień , czynność i

obiektów, które cechuje autentyczność i tradycyjność

Tradycyjna, autentyczna kultura ludowa byłaby pewnym stanem ludowości bez świadomości

ludowości , tj. reprezentuje ona stan kultury, który pozbawiony jest alternatywy. Ruch

folklorystyczny- próbą reanimowania wybranych elementów kultury ludowej 9 jest

przypomnieniem, interpretacją, działalnością świadomie inspirowaną).

ZAKOŃCZENIE- ANTROPOLOGIA NA KRAWĘDZI WIEKU  Od początku lat 90 –badania coraz częściej poświęcane omawianiu dziedzictwa

antropologicznych dociekań nad kulturą, obecnemu ich zróżnicowaniu i próbie określenia

statusu i roli antropologii w XXI wieku

 Ogólniejszy namysł nad światem współczesnym, różnym od dawnych analiz antropologicznych

 Świadomość kresu pewnej koncepcji wiedzy i świadomość wyłaniania się innego jej kształtu;

 Tradycyjny model antropologicznych badań nad kulturą:- zainteresowanie kulturami prostszymi, - opisywanie zjawisk niezmiennych, - badania prowadzone na postawie

wcześniej wypracowanych teorii,- brak uwzględniania konfliktów wewnątrzkulturowych i

zróżnicowań- podział na „tu” i „tam”- peryferia i centrum

 Dziś: - zmiany w filozofii nauce; postmodernizm, postkulturalizm, ; zwrócono uwagę na problem uwikłania badacza w realia w których przebywa i niemożność bycia obiektywnym

obserwatorem.

Idea antropologii wielu miejsc- próba wypracowania porównawczej płaszczyzny badań nad

współczesnością zdominowaną przez globalizm i transkulturowość

Badacz nie zajmuje się już jednym miejscem, lecz usiłuje pokazać , jak w różnych

kontekstach i częściach świata funkcjonuje globalny system znaków i tożsamości

docsity.com