Pobierz 1.1. Pojęcie, zadania, cele i etapy analizy ekonomicznej i więcej Ćwiczenia w PDF z Analiza Kompleksowa tylko na Docsity!
1. Istota analizy ekonomicznej
1.1. Pojęcie, zadania, cele i etapy analizy ekonomicznej
Przedsiębiorstwo działające w warunkach gospodarki rynkowej podejmuje decyzje zorientowane na osiąganie zysków, by móc właściwie funkcjonować i rozwijać się. Wszelkie działania powinny mieć na celu doskonalenie procesów zarządzania. Im bardziej dynamiczne jest otoczenie przedsiębiorstwa, tym poprawa efektywności ekonomicznej jest trudniejsza do zrealizowania. Dlatego decyzje podejmowane na szczeblu przedsiębiorstwa powinny być oparte na pełnej informacji o zacho- dzących procesach gospodarczych. Przygotowanie informacji przebiega dwoma etapami:
- etap I polega na ewidencjonowaniu działalności gospodarczej za pomocą ewidencji operatywnej i księgowej oraz okresowej sprawozdawczości,
- etap II polega na selekcjonowaniu, weryfikowaniu i opracowywaniu materiału ewidencyjnego w celu wykorzystania go do kierowania działalnością gospo- darczą. Czynności te określane są mianem analizy ekonomicznej.
Analiza ekonomiczna działalności gospodarczej to zespół czynności ba- dawczych dotyczących jej wyników rzeczowych i finansowych, stanu eko- nomicznego i pozycji na rynku oraz organizacji procesów i metod działania.
Pojęcie „analiza ekonomiczna” odnosi się do metody badania naukowego, która polega na rozłożeniu badanego przedmiotu lub zjawiska na części składowe w celu wykrycia składników przyczyniających się do kształtowania badanego przedmiotu lub zjawiska.
CZĘŚĆ TRZECIA
Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie
Celem analizy ekonomicznej jest przygotowanie odpowiednich informacji, sta- nowiących podstawę do podejmowania decyzji gospodarczych. Analiza ekonomicz- na pozwala na zapoznanie się z występującymi faktami i zjawiskami oraz na ustale- nie ich przyczyn. Służy do oceny działalności i jej skutków. Ma to istotne znaczenie przede wszystkim dla samokontroli i samooceny własnej działalności. Na podstawie danych analizy ekonomicznej można ustalić, czy dotychczasowa działalność prze- biega zgodnie z założeniami, oraz można określić i uzasadnić najkorzystniejsze kształtowanie działalności w przyszłości. Zespół czynności koncepcyjnych, rachun- kowych i porównawczych, składających się na analizę ekonomiczną, ma na celu:
- zebranie odpowiednich informacji o stanie faktycznym, jego przyczynach i tendencjach,
- dokonanie krytycznej oceny istniejącego stanu, zamierzeń i tendencji,
- przeprowadzenie rachunku ekonomicznego, który ustali skutki tego stanu,
- określenie i uzasadnienie najkorzystniejszego rozwiązania,
- postawienie wniosków pozwalających na powzięcie właściwych decyzji go- spodarczych. Przeprowadzenie analizy ekonomicznej jest konieczne do racjonalnego gospo- darowania i osiągania najlepszych efektów ekonomicznych. Analiza ekonomiczna, realizując przedmiotowy zakres swego działania, spełnia następujące zadania :
- umożliwia zapoznanie się z zadaniami działalności gospodarczej i ich realiza- cją (analiza ustala rezultaty wykonania produkcji, usług i obrotu towarowego zarówno jeśli chodzi o rozmiar działalności, jak i o asortymentowe, jakościo- we i terminowe wykonanie ustalonych zadań),
- umożliwia zapoznanie się ze stanem ekonomicznym czynników produkcji i z metodami gospodarowania (analiza ustala stan bazy wytwórczej, lokaliza- cję zakładów wytwórczych i sieci handlowej, wielkość pomieszczeń i wyposa- żenie techniczne oraz wykorzystanie bazy, stan zapasów materiałowo-towa- rowych, zaopatrzenie w materiały i ich zużycie, stan załogi przedsiębiorstwa, jej strukturę i kwalifikacje, wykorzystanie czasu pracy oraz wynagrodzenie za pracę),
- umożliwia zapoznanie się z wynikami finansowymi działalności (analiza ustala poziom oraz obniżenie lub zwiększenie kosztów własnych, efekty fi- nansowe, stan finansowy, stan majątku trwałego i obrotowego, stan kapitałów, rozliczeń i rozrachunków oraz zdolność płatniczą),
- umożliwia porównanie działalności przedsiębiorstwa z wynikami poprzed- nich okresów oraz z działalnością innych przedsiębiorstw (analiza ustala kon- kurencyjność przedsiębiorstwa w zakresie efektywności działania w branży i na rynku oraz na tej podstawie określa jego pozycję i perspektywy). Właściwie przeprowadzona analiza spełnia cztery podstawowe warunki, czyli musi być:
przygotowany materiał służy do opracowania wstępnej informacji i ogólnej oceny oraz do ustalenia badań szczegółowych. Etap IV – przeprowadzenie badań szczegółowych. Pogłębiają one analizę ogól- ną przeprowadzoną na etapie III. Stosownie do kierunków badań szczegółowych zbiera się, weryfikuje i opracowuje dalsze materiały analityczne dotyczące głównie przyczyn odchyleń stwierdzonych w analizie ogólnej. Badania szczegółowe powinny być oparte na łańcuchu powiązań przyczynowo-skutkowych i zakończone oceną czynników wpływających na badane zjawisko oraz oceną skutków oddziaływania tych czynników. Etap V – prezentacja wyników i opracowanie wniosków z przeprowadzonej analizy. Wnioski powinny dotyczyć projektów decyzji, które należałoby podjąć w celu usunięcia nieprawidłowości i poprawy działalności. Wnioski mogą być przedstawione w postaci różnych wariantów ustalających równocześnie przewi- dywany wynik w razie podjęcia proponowanej decyzji.
1.2. Metody analizy ekonomicznej
Podstawowe prace analityczne wykonywane są dwiema metodami :
- metodą porównań,
- metodą kolejnych podstawień.
Metoda porównań , zwana też metodą odchyleń, służy do przeprowadzania oceny ogólnej. Polega na zestawieniu cech (wielkości) badanego zjawiska oraz na ustaleniu różnic między nimi.
Porównanie dotyczy cech zjawiska lub faktu, wyrażonych w określonych mier- nikach za pomocą liczb bezwzględnych lub względnych. Liczbami względnymi są wszelkie miary statystyczne omówione w podręczniku statystyki. Różnice stanowią odchylenia między wielkościami porównywanych zjawisk i faktów. Badane zjawi- ska należy porównać z wielkościami występującymi:
- w planach i normach,
- w okresach ubiegłych,
- w innych przedsiębiorstwach,
- w innych elementach struktury,
- w zjawiskach współzależnych. Porównanie zjawiska z wielkościami postulowanymi w planach i normach – np.: faktyczną produkcję z planowaną, faktyczny zapas materiału z normą zapasu – pozwala ustalić różnice wskazujące na przekroczenie lub niewykonanie planów i norm.
Przykład Porównywanie wielkości faktycznych z planowanymi
Lp. Wyszczególnienie Jednostkamiary
Produkcja (^) Procent planowana wykonana wykonania^ Odchylenia 1 Czekolada mleczna tona 70 75 107,1 + 5 2 Czekolada deserowa tona 50 48 96,0 – 2 Razem 120 123 102,5 + 3
Porównanie zjawiska z wielkościami z okresów ubiegłych – np. porównanie obrotu towarowego roku badanego z obrotem roku ubiegłego (lub porównanie kwartałów) – pozwala uzyskać dane o dynamice zjawiska.
Przykład Porównywanie zjawisk w czasie
Lp. Wyszczególnienie
Miesiąc styczeń luty marzec kwiecień 1 Obrót na 1 sprzedawcę w tys. zł 200 190 220 240 2 Odchylenia w tys. zł w stosunku do:
- stycznia × – 10 + 20 + 40
- poprzedniego miesiąca × – 10 + 30 + 20 3 Wskaźniki procentowe:
- proste (indeksy o podstawie stałej) 100,0 95,0 110,0 120,
- łańcuchowe (indeksy o podstawie zmiennej) × 95,0 115,8 109,
Porównanie z wielkościami tego samego typu występującymi w innych przed- siębiorstwach – np. czas nieprzepracowany robotników przedsiębiorstwa badane- go z czasem nieprzepracowanym robotników innych przedsiębiorstw pracujących w podobnych warunkach – daje możliwość ustalenia różnic w poziomie organiza- cyjnym badanego przedsiębiorstwa. Porównanie struktury zjawisk – np.: zatrudnienia robotników z zatrudnieniem ogółu pracowników, zatrudnienia pracowników umysłowych z zatrudnieniem ro- botników – daje możliwość ustalenia prawidłowości ekonomicznych. Porównanie z wielkościami współzależnymi – np. kształtowania się lub wzrostu wydajności pracy z kształtowaniem się lub wzrostem średnich płac czy wzrostu produkcji ze wzrostem kosztów – pozwala na zbadanie prawidłowości kształtowania się wielkości współzależnych. Szczególnie cenne jest porównywanie zjawisk towarzyszących ze zjawiskami podstawowymi – np. wzrostu zatrudnienia sprzedawców (zjawisko towarzyszące) ze wzrostem obrotów towarowych (zjawisko podstawowe) – oraz zjawisk zależnych, automatycznie wpływających na siebie, np. kosztów i zysku (obniżenie kosztów powoduje automatycznie wzrost zysku).
Metoda porównań ma zastosowanie głównie przy analizie ogólnej i wskaźniko- wej – pozwala tylko na ustalenie odchyleń. Należy także zbadać przyczyny odchyleń i wysokość wpływu każdego czynnika.
Metoda kolejnych podstawień , zwana też metodą podstawień łańcuchowych, służy do przeprowadzania analizy szczegółowej badanego zjawiska w wypad- ku, gdy na ustalone odchylenie wpływa kilka czynników.
Metoda ta ustala kolejno wpływ każdego czynnika na sumę odchylenia. Jest przedłużeniem badań analitycznych prowadzonych metodą porównań. Za pomocą metody porównań ustala się odchylenia samego zjawiska i odchylenia każdego czyn- nika, który spowodował odchylenia ogólne. Wysokość wpływu każdego czynnika na ogólne odchylenie jest możliwa do ustalenia tylko metodą kolejnych podstawień.
Przykład
Jeżeli w okresie porównywanym wykonano 100 szt. wyrobu po 10 zł za sztukę i tym samym osiągnięto wartość produkcji 1000 zł, a w okresie badanym wykonano 110 szt. wyrobu, przy wzroście ceny do 12 zł za jednostkę wyrobu, co pozwoliło osiągnąć wartość produkcji 1320 zł, to metodą kolejnych podstawień można obliczyć wpływ poszczególnych czynników na wartość produkcji. Dane te można zestawić następująco: wielkość produkcji w szt.
cena w zł
wartość produkcji w zł Okres porównywany 100 ∙ 10 = 1 000 Okres badany 110 ∙ 12 = 1 320 Odchylenia + 10 + 2 + 320
Za pomocą metody porównań ustalono odchylenia, z których wynika, że w okresie badanym wartość produkcji jest większa od produkcji w okresie porównywanym o 320 zł. Na wzrost wartości produkcji wpłynęły dwa czynniki: wzrost produkcji (o 10 szt.) i wzrost ceny (o 2 zł).
Za pomocą metody kolejnych podstawień należy ustalić, w jakim stopniu na wartość produkcji wpłynął wzrost produkcji, a w jakim – wzrost cen. Na podstawie dotychczasowych rozważań można bowiem tylko stwierdzić, że oba czynniki zwiększyły wartość produkcji o 320 zł.
Metoda kolejnych podstawień ustala wpływ każdego czynnika na sumę od- chylenia w drodze kolejnych eliminacji wpływu pozostałych czynników.
Jeżeli z podanego przykładu wyeliminowany zostanie wpływ ceny, zestawienie danych liczbowych będzie się przedstawiało następująco:
Okres porównywany 100 ∙ 10 = 1 000 Okres badany przy wpływie I czynnika 110 ∙ 10 = 1 100 Odchylenia + 10 – + 100
Z obliczeń wynika, że I czynnik – wzrost produkcji o 10 szt. – zwiększył wartość produkcji o 100 zł. Z kolei bada się wpływ ceny, uwzględniając wpływ wielkości produkcji:
Okres badany przy wpływie I czynnika 110 ∙ 10 = 1 100 Okres badany przy wpływie I i II czynnika 110 ∙ 12 = 1 320 Odchylenia – + 2 + 220
Z obliczeń wynika, że II czynnik – wzrost ceny o 2 zł – zwiększył wartość produkcji o 220 zł. W sumie oba czynniki (1 00 zł + 220 zł) zwiększyły wartość produkcji okresu badanego o 320 zł.
Metodę kolejnych podstawień można stosować także wówczas, gdy na badane zjawisko wpływa więcej czynników lub gdy wpływ czynników jest różnokierun- kowy.
Przykład
Na wartość zużycia materiałowego wpływa wielkość produkcji, zużycie na jednostkę i cena materiału. Dane te za rok ubiegły i bieżący są następujące:
wielkość produkcji w szt.
zużycie jedn. w m
cena w zł
wartość zużycia w zł Rok ubiegły 20 ∙ 3 ∙ 200 = 12 000 Rok bieżący 25 ∙ 2,5 ∙ 220 = 13 750 Odchylenia + 5 – 0,5 + 20 + 1 750
Ustalenie wpływu wielkości produkcji na wartość zużycia:
Rok ubiegły 20 ∙ 3 ∙ 200 = 12 000 Rok bieżący przy wpływie I czynnika 25 ∙ 3 ∙ 200 = 15 000 Odchylenia + 5 – – + 3 000
Ustalenie wpływu zużycia jednostkowego na wartość zużycia:
Rok bieżący przy wpływie I czynnika 25 ∙ 3 ∙ 200 = 15 000 Rok bieżący przy wpływie I i II czynnika 25 ∙ 2,5 ∙ 200 = 12 500 Odchylenia – – 0,5 – – 2 500
Ustalenie wpływu ceny na wartość zużycia:
Rok bieżący przy wpływie I i II czynnika 25 ∙ 2,5 ∙ 200 = 12 500 Rok bieżący przy wpływie I, II i III czynnika 25 ∙ 2,5 ∙ 220 = 13 750 Odchylenia – – + 20 + 1 250
Wpływ wszystkich czynników (+ 3 000 – 2500 + 1 250 ) równy jest ogólnemu odchyleniu + 1750.
Obliczenia te można przedstawić za pomocą następujących wzorów:
A = a 1 ∙ b 0 ∙ c 0 – a 0 ∙ b 0 ∙ c 0 B = a 1 ∙ b 1 ∙ c 0 – a 1 ∙ b 0 ∙ c 0 C = a 1 ∙ b 1 ∙ c 1 – a 1 ∙ b 1 ∙ c 0 ,
Wpływ poszczególnych czynników na badane zjawisko można również przedsta- wić w postaci wskaźników procentowych, które są wskaźnikami (indeksami) agre- gatowymi stosowanymi w statystyce. Wykorzystuje się wówczas następujące wzory:
0 0 0
a b c
a a b c WA
0 0 0
a b c
a b b c WB
0 0 0
1 1 ( 1 0 )^100
a b c
a b c c WC
gdzie: W – wskaźnik procentowy wysokości wpływu danego czynnika na badane zjawisko.
Przykład
Według założeń poprzedniego przykładu:
- wpływ liczby zatrudnionych robotników na płace zasadnicze:
10 , 0 % 1000
100 (^100) W A
- wpływ przeciętnej liczby przepracowanych roboczogodzin na płace zasadnicze:
5 , 5 % 1000
55 (^100) W B
- wpływ średniej stawki godzinowej na płace zasadnicze:
20 , 9 % 1000
209 (^100) W C
- wpływ wszystkich czynników na płace zasadnicze:
WABC = + 1 0 , 0 % – 5,5% + 20 ,9% = + 2 5, 4 %
lub 25 , 4 % 1000
W ^254 ^100 ABC
Stosowanie metody kolejnych podstawień, mimo jej prostoty, napotyka w prak- tyce na trudności związane z:
- wykryciem wszystkich czynników wpływających na badane zjawisko i przed- stawieniem ich za pomocą liczb, np. wpływu jakości surowca, kwalifikacji pracow- ników i stanu technicznego maszyn na jakość produkcji,
- równoczesnym uwzględnieniem wpływu wszystkich czynników na badane zjawisko, np. wpływu liczby pracowników, czasu ich pracy i wydajności pracy oraz liczby maszyn, czasu ich pracy i wydajności na wielkość produkcji (w tym wypad- ku analizę produkcji należy przeprowadzić dwukrotnie: raz pod kątem wpływu pierwszego, drugi raz pod kątem wpływu drugiego zespołu czynników),
- ustaleniem kolejności wpływu poszczególnych czynników, ponieważ przy zmianie kolejności uzyskuje się różne wyniki; w praktyce przyjęto, że najpierw należy ustalać wpływ czynników ilościowych (np.: wielkość produkcji, liczba za- trudnionych osób, liczba roboczogodzin), a następnie jakościowych (np.: zużycie jednostkowe, wydajność pracy, cena, koszt jednostkowy).
1.3. Zakres i rodzaje analizy ekonomicznej
Zakres analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa jest różny, zależny od zadań, jakie się przed nią stawia. Pomyślna realizacja celu analizy ekonomicznej wymaga za- stosowania różnych jej rodzajów. Analizy ekonomiczne można rozpatrywać ze względu na:
- stopień szczegółowości badań analitycznych,
- zakres przedmiotowy badań analitycznych,
- częstotliwość i czas przeprowadzania analiz,
- zastosowane metody badawcze,
- rodzaj informacji analitycznej,
- zakres przedmiotowy badań analitycznych. Ze względu na stopień szczegółowości badań analitycznych rozróżnia się ana- lizę ogólną i szczegółową. Analiza ogólna polega na ocenie działalności gospodarczej za pomocą wskaźni- ków syntetycznych, bez ustalania, co miało wpływ na oceniane wielkości. Analiza szczegółowa jest wnikliwym badaniem związków i zależności między badanymi zjawiskami. Ze względu na zakres przedmiotowy badań rozróżnia się analizę:
- odcinkową,
- kompleksową (całościową). Analiza odcinkowa polega na odrębnym badaniu różnych dziedzin działalności, np.: produkcji, zatrudnienia, kosztów. Przy badaniach odcinkowych zawęża się wpływ czynników kształtujących badane zjawisko do bliskich zależności bez stwierdzania następstw w innych dziedzinach działalności. Analiza kompleksowa jest analizą obej- mującą całą działalność przedsiębiorstwa. Polega na badaniu zjawisk we wzajemnej zależności skutków i przyczyn. Pozwala to na ustalenie przyczyny pierwotnej. Ana- liza kompleksowa umożliwia pełniejszą ocenę i wyciągnięcie właściwych wniosków. Ze względu na częstotliwość i czas przeprowadzania rozróżnia się analizę ciągłą, okresową i doraźną oraz analizę wstępną, bieżącą i następną.
1.4. Metody analizy ekonomicznej z wykorzystaniem arkusza
kalkulacyjnego
Przykład 1 Metoda porównań Przedsiębiorstwo transportowe ma ustaloną normę ubytków z odbiorcą zboża w wysokości 0 , 04 %. Ubytki kształtowały się następująco:
Dostawa Wielkość dostawy (w tonach) Wielkość ubytku (w kg) 1 25 25, 2 90 166, 3 60 74, 4 80 18, 5 75 20, W arkuszu kalkulacyjnym porównaj wielkości ubytków materiałów z dopuszczalnymi normami. Cena 100 kg zboża wynosi 112 zł. Ile dostaw będzie obciążonych z powodu przekroczenia wielkości ubytku? Ile przedsiębiorstwo będzie musiało zapłacić za każdą z dostaw? Ile wyniesie obciążenie za wszystkie dostawy łącznie? Wyciągnij wnioski z otrzymanych obliczeń. Jakich informacji brakuje, aby analiza kształtowania się zjawiska była dokładniejsza i bardziej przydatna dla zarządzającego firmą transportową?
Uwaga:
Jeśli formuły podane są tylko dla pierwszego wiersza, oznacza to, że należy przeciągnąć myszką w dół, aby uzyskać wyliczenia dla pozostałych wierszy.
Przed każdą formułą należy wpisać znak „=”.
Pierwsze trzy dostawy zostały obciążone, ponieważ ubytki były większe niż założona norma. Wartość obciążonych dostaw to 218 , 40 zł. Na podstawie danych można tylko stwierdzić, ile wynosiły braki i jaki koszt wiąże się z tym dla przedsiębiorstwa transportowego. Pełniejsza analiza zjawiska powin- na objąć takie informacje, jak zabezpieczenie przewożonego towaru, stan techniczny auta, osoba kierująca i jej stan psychofizyczny, przechowywanie towaru przed przewiezieniem. Informacje te pozwoliłyby przeanalizować przyczynę ubytków i uniknąć ich w przyszłości.
Jak wybrać funkcję Jeżeli:
Krok 1 Krok 2
Jak wybrać funkcję Licz.Jeżeli:
Krok 1 Krok 2
Przykład 2
Metoda porównań z odchyleniami bezwzględnymi i względnymi Kierownik zlecił analizę, z której chciał dowiedzieć się, czy wzrost kosztów w przedsiębiorstwie jest uzasadniony. Wprowadź dane do arkusza kalkulacyjnego i wybierz formuły, które pomogą Ci dokonać odpowiedniej analizy i obliczyć odchylenia bezwzględne i względne. Wyciągnij wnioski.
Sprawdzenie wiadomości
1. Czy możliwe jest funkcjonowanie przedsiębiorstwa bez przeprowadzania analizy ekonomicznej? Uzasadnij. 2. Przypomnij, jakie podstawowe warunki powinna spełniać właściwie przepro- wadzona analiza ekonomiczna. Jakie dodatkowe wytyczne zaproponujesz, aby analiza ekonomiczna była jeszcze efektywniejsza? 3. Wymień etapy prac analitycznych. Który z etapów jest najistotniejszy dla zarzą- dzających przedsiębiorstwem? 4. Poprosiłeś dwóch pracowników, aby przedstawili wyniki analizy kosztów pro- dukcji. Jeden z nich obliczył odchylenia bezwzględne, drugi względne. Który z pracowników dokonał według Ciebie dokładniejszej analizy? Uzasadnij. 5. Twoje przedsiębiorstwo zamówiło dostawę jabłek, z których będziesz produko- wał ekologiczne soki dla dzieci. Uzgodniłeś z sadownikiem, że norma odpadów może wynosić 0,05%. Odpady kształtowały się następująco:
Dostawa Wielkość dostawy(w tonach) Wielkość ubytku(w kilogramach) 1 12 21 2 18 23 3 20 25 4 19 45 5 24 37
Porównaj (skorzystaj z arkusza kalkulacyjnego) wielkości odpadów z ustalony- mi normami. Cena 100 kg jabłek wynosi 190 zł. Za ile dostaw będziesz musiał obciążyć sadownika? Ile wyniesie wartość obciążenia za każdą z dostaw, a ile za wszystkie dostawy łącznie?
