1 Krótka historia placu de Grčve, Streszczenia z Historia

Pobierz 1 Krótka historia placu de Grčve i więcej Streszczenia w PDF z Historia tylko na Docsity!

KrÛtka historia placu de Gr è ve

Nie ma juø dzisiaj w Paryøu historycznego placu de Grève. W 1789 ro- ku zosta≥ przemianowany na Place de líHÙtel de Ville, czyli plac Przed Ratuszem. Od dawien dawna, przez d≥ugie wieki, plac de Grève by≥ najwiÍkszym placem handlowym Paryøa i miejscem werbunku ludzi poszukujπcych pracy. PÛüniej sta≥ siÍ takøe miejscem kaüni najpierw zwyczajnych oprysz- kÛw, a potem wiÍkszoúci skazaÒcÛw. Egzekucje zawsze gromadzi≥y t≥u- my spragnione mocnych wraøeÒ. Ludzie lubili przyglπdaÊ siÍ úmierci bliünich. Zdarzy≥o siÍ, øe mieszkaÒcy francuskiego miasta Mons wyku- pili skazanego w sπsiednim miasteczku przestÍpcÍ, aby mieÊ przyjem- noúÊ oglπdania, jak kat Êwiartuje go na szafocie. Arsena≥ úrodkÛw do torturowania i zabijania, tak samo jak wszÍdzie w tamtych czasach, by≥ bardzo bogaty i uzaleøniony od winy oraz pochodzenia skazanego.

We wczesnym åredniowieczu na placu de Grève czÍsto p≥onÍ≥y sto- sy. NajwiÍksze widowisko mia≥o miejsce za czasÛw Franciszka I, kiedy jednego dnia spalono 24 heretykÛw. Nie wszyscy byli zatwardzia≥ymi kacerzami. Na przyk≥ad winπ jednego z nich by≥o coú tak b≥ahego jak spo- øycie miÍsa w piπtek. Wyroki úmierci wyda≥o gremium profesorÛw Sorbony, bÍdπcej w tym czasie gniazdem najwiÍkszego obskurantyzmu.

K £ AMSTWO B ASTYLII

Dla gawiedzi zbudowano obszerne audytorium, a dla krÛla i jego dworu specjalne podwyøszenie. SkazaÒcÛw palono po kolei, aby przed≥uøyÊ ucie- chÍ t≥umom i krÛlewskim kompanom. Skπdinπd wiemy, øe Franciszek I by≥ jednym z najúwiatlejszych monarchÛw europejskich, ozdobπ czasÛw Odrodzenia. Dla przypomnienia: Polska by≥a jedynym krajem w Europie, w ktÛ- rym nie p≥onÍ≥y stosy, chociaø zdarza≥y siÍ sporadyczne przypadki spa- lenia, czy utopienia czarownicy. Ale gdzie nam do cywilizowanych Niemiec, Francji czy Hiszpanii. W Niemczech i Francji w czasie polo- waÒ na czarownice spalono lub zg≥adzono w inny barbarzyÒski sposÛb od stu tysiÍcy do miliona osÛb (historycy wciπø nie sπ pewni tej liczby) ñ g≥Ûwnie starych kobiet, chociaø wúrÛd ofiar by≥y rÛwnieø m≥ode dziew- czÍta i mÍøczyüni. Te nieszczÍsne istoty przed úmierciπ poddawano d≥u- gotrwa≥ym i okrutnym torturom. A byli to ludzie bez najmniejszej winy, co najwyøej znienawidzeni lub tylko nielubiani przez zawistnych sπsia- dÛw. Jedynπ ich zemstπ by≥o rzucanie przed úmierciπ podejrzeÒ na swych oskarøycieli. W ten sposÛb oskarøyciele zamieniali siÍ w kolejne ofiary i tak krÍci≥a siÍ karuzela úmierci. Gdy wreszcie po kilku tygodniach ≥apa- cze czarownic opuszczali wioskÍ, przenoszπc siÍ do nastÍpnej, pozosta- wa≥a ona w duøej czÍúci wyludniona, a z kaødej cha≥upy dochodzi≥ p≥acz sierot. Tutaj na placu de Grève úciÍto piÍknego Bonifacego de La MÙle i jego nieod≥πcznego druha, zabijakÍ, hrabiego Cocconas. Obu oskarøono o udzia≥ w spisku ksiÍcia díAlenÁon, co by≥o tylko pretekstem do wydobycia z nich zeznaÒ obciπøajπcych osoby niewygodne dla Katarzyny Medycejskiej. Pomimo okrutnych tortur ñ wyrwano im paznokcie i pogruchotano koúci ñ nie za≥amali siÍ i nie oskarøyli nikogo. Po egzekucji g≥owy obydwu zosta≥y potajemnie wykradzione przez ich kochanki ñ krÛlowπ Margot i ksiÍønÍ de Nevers ñ zabalsamowane, obsypane drogocennymi klejno- tami i potajemnie pochowane w klasztorze Montmartre. Wiele wiekÛw pÛüniej podczas prac renowacyjnych odnaleziono obie g≥owy i chociaø zakonnice by≥y przekonane, øe to relikwie úwiÍtych, historycy nie mieli wπtpliwoúci, do kogo naleøa≥y. Obaj m≥odzieÒcy zostali unieúmiertelnie- ni w powieúci Aleksandra Dumasa KrÛlowa Margot, a Stendhal w po- wieúci Czerwone i Czarne wywiÛd≥ pochodzenie Matyldy z rodu La MÙle i imiÍ Bonifacego jest tam czÍsto wymieniane z szacunkiem.

K £ AMSTWO B ASTYLII

przed sobπ wielce obiecujπca przysz≥oúÊ, ale wola≥ obraÊ drogÍ przestÍp- stwa. Utworzy≥ syndykat zbrodni na niespotykanπ dotπd skalÍ i tak úwiet- nie zorganizowany, øe przez kilka lat wodzi≥ za nos ca≥π policjÍ francuskπ. Z≥apany ñ pomimo straszliwych tortur ñ nie wyda≥ nikogo, a zaczπ≥ sy- paÊ dopiero na kilka godzin przed ≥amaniem ko≥em, przekonany, øe pad≥ ofiarπ zdrady swych kamratÛw. Nie dowiedzia≥ siÍ, øe by≥ w b≥Ídzie. Jego kompani wyginÍli przed nim w straszliwych mÍczarniach, nie wydajπc nikogo. Francuzi z w≥aúciwπ sobie sympatiπ dla sprytnych przestÍpcÛw i niefrasobliwoúciπ wobec prawdy historycznej, nakrÍcili kilka filmÛw poúwiÍconych temu opryszkowi, a jeden nawet sugerowa≥, øe Cartouche walczy≥ z w≥adzπ krÛlewskπ o sprawiedliwoúÊ dla francuskiego ludu^1. Najokrutniejsze tortury, zakoÒczone úmierciπ po trzech godzinach, za- dano tu Robertowi Damiens, niedosz≥emu mordercy Ludwika XV. Rana krÛla nie by≥a groüna, gdyø pchniÍty zosta≥ scyzorykiem, jednak krwa- wi≥ obficie i nawet przyjπ≥ ostatnie namaszczenie. Niedosz≥emu zabÛjcy kat obciπ≥ najpierw prawπ d≥oÒ i okaleczony kikut zanurzy≥ we wrzπcej smole. ñ Zapowiada siÍ ciÍøki dzieÒ ñ lakonicznie stwierdzi≥ Damiens. Nie myli≥ siÍ, gdyø 60 razy zaprzÍgano konie, by rozerwaÊ go na ka- wa≥ki. Zgromadzona gawiedü uøala≥a siÍ nad koÒmi, nie okazujπc øad- nego wspÛ≥czucia torturowanemu.

Pierwszπ oficjalnπ ofiarπ Rewolucji by≥ Foulon, doradca krÛlewski, powieszony na placu de Grève kilka dni po zdobyciu Bastylii. NieszczÍ- únik ten mia≥ kiedyú powiedzieÊ øartem: ñ Jeúli ludowi brakuje chleba, to powinien jeúÊ siano. Innym przewinieniem Foulona by≥a rada, jakiej udzieli≥ Ludwikowi XVI: do≥πczyÊ do rewolucji albo zniszczyÊ jπ w zarodku, uderzajπc w przywÛdcÛw mot≥ochu. Oczywiúcie krÛl nie us≥ucha≥ øadnej z rad, a Foulon musia≥ uciekaÊ z miasta. W poúcigu za nim uda≥a siÍ grupa Ñpa- triotÛwî, ktÛrzy przy udziale miejscowych ch≥opÛw odnaleüli jego kry- jÛwkÍ. Tego blisko osiemdziesiÍcioletniego starca wywleczono z ukrycia, za≥oøono mu wieniec z pokrzyw na szyjÍ, na g≥owÍ na≥oøono wÛr z sia-

(^1) W jednym z tych filmÛw, z 1962 roku, tytu≥owπ rolÍ gra Jean-Paul Belmondo, a jego ukochanπ ñ Claudia Cardinale.

nem i zwiπzanego powleczono bosego do miasta. Po drodze, a panowa≥ wÛwczas upa≥, pojono go octem wymieszanym z pieprzem. W≥adze miej- skie w osobach mera Bailly i komendanta gwardii La Fayetteía prÛbo- wa≥y go ratowaÊ, ale mot≥och groøπc podpaleniem HÙtel de Ville, powiesi≥ nieszczÍúnika na latarni. Foulon zerwa≥ powrÛz, ale zaraz powieszono go na drugim. Z≥amano wÛwczas uúwiÍconπ tradycjÍ, øe jeúli pÍknie powrÛz, to skazany odzyskuje wolnoúÊ. Foulon zerwa≥ i drugi sznur. Wreszcie poturbowanego i ledwo øywego powieszono na trzecim. Po d≥uøszym pastwieniu siÍ nad zmasakrowanym cia≥em, obciÍtπ g≥o- wÍ nieszczÍúnika z ustami wypchanymi sianem, obnoszono po mieúcie z radosnym úpiewem. Ale mot≥ochowi by≥o za ma≥o krwi i uciechy. Roz- glπda≥ siÍ za innymi ofiarami. Przypadkowo na jego drodze znalaz≥ siÍ ziÍÊ Foulona, intendent miasta, Bertier de Sauvigny. Ten szybko zorien- towa≥ siÍ, co go czeka i postanowi≥ drogo sprzedaÊ swoje øycie. Po krÛt- kiej walce zosta≥ posiekany na kawa≥ki. G≥owÍ jego takøe nadziano na pikÍ, a serce rzucono na biurko mera Paryøa.

K R”TKA HISTORIA PLACU DE G RÈVE

Nie by≥ to jednak koniec nieszczÍúÊ, jakie tego dnia spotka≥y Rzymian. Po potwornej egzekucji na rozchodzπcy siÍ w pe≥nym grozy milczeniu t≥um wpad≥ pojazd z rozjuszonymi koÒmi i znowu zginÍ≥o kilka osÛb. Kronikarze odnotowali, øe w nocy zmar≥a wyjπtkowo duøa liczba ludzi, bπdü na skutek straszliwego upa≥u, bπdü z wraøeÒ okrutnej egzekucji. Zw≥oki straconych zosta≥y oddane rodzinom i pochowane z wielkim øa- lem. W niespe≥na miesiπc obaj kaci teø zeszli z tego úwiata. Jeden zmar≥ ze zgryzoty, drugi zosta≥ zasztyletowany. Tragedia Cencich tak mocno utrwali≥a siÍ w pamiÍci potomnych, øe na jej kanwie powsta≥y dzie≥a wiel- kiego artyzmu: portrety, posπgi, opery, wiersze i ksiπøki. Historia ta øyje do dnia dzisiejszego. åciÍcie by≥o uznawane za najbardziej humanitarny sposÛb wykonania wyroku úmierci, a jeúli do tego zosta≥ uøyty miecz, to uwaøano takπ úmierÊ za najbardziej chwalebnπ, zarezerwowanπ wy≥πcznie dla dobrze urodzo- nych. PospÛlstwo tracono przez powolne wieszanie, ≥amanie ko≥em, topie- nie, palenie na stosie, Êwiartowanie i wiele innych okrutnych metod. Projektantem nowoczesnej gilotyny by≥ francuski chirurg, dr Antoine Louis, a wykonawcπ prototypu Tobias Schmidt, niemiecki producent kla- wesynÛw. Najpierw wiÍc nazwano jπ pieszczotliwie Louisette lub Louison. Legenda mÛwi, øe Ludwik XVI øyczy≥ sobie obejrzeÊ projekt dr. Louisa i po fachowej dyskusji ñ krÛl by≥ znakomitym úlusarzem ñ wprowadzi≥ istotne ulepszenie. NÛø gilotyny wed≥ug projektu dr. Louisa mia≥ kszta≥t prostokπtny. KrÛl zaproponowa≥, aby nadaÊ mu kszta≥t trÛjkπta. W≥aúnie na placu de Grève w kwietniu 1792 roku po raz pierwszy wyprÛbowano gilotynÍ na ma≥ym z≥odziejaszku. Wnioskodawca zasto- sowania jej, wielce zas≥uøony lekarz dr Joseph Guillotin ñ profesor ana- tomii, fizjologii i patologii na Uniwersytecie Paryskim ñ kierowa≥ siÍ najlepszymi intencjami. Chodzi≥o mu o godnπ úmierÊ bez dodatkowych cierpieÒ. ñ To najpewniejszy, najszybszy i najmniej barbarzyÒski sposÛb wy- konania wyroku úmierci ñ przekonywa≥ delegatÛw w Zgromadzeniu Na- rodowym juø dwa lata przedtem. Jego wystπpienie wywo≥a≥o wybuch úmiechu, gdy zawo≥a≥: ñ Panowie, gwarantujÍ, øe zetnÍ kaødemu z was g≥owÍ bez bÛlu w ciπgu jednej sekundy.

K R”TKA HISTORIA GILOTYNY

K £ AMSTWO B ASTYLII

Dr Guillotine z konstrukcjπ gilotyny nie mia≥ nic wspÛlnego i gorπco protestowa≥, gdy zaczÍto nazywaÊ jπ od jego nazwiska. Nazwa nadana jej przez lud paryski la veuve (wdowa) nie przyjÍ≥a siÍ. Protestowa≥ teø kat Paryøa ñ nie po to uczy≥ siÍ swego fachu, by tylko pociπgaÊ za linkÍ spustowπ noøa. Protestowali widzowie pierwszych eg- zekucji przez zgilotynowanie ñ dla nich zabawa trwa≥a za krÛtko. Potem jednak, gdy liczba skazaÒcÛw osiπgnÍ≥a liczbÍ 30-60 dziennie, zarÛwno kat jak i publicznoúÊ byli zadowoleni. W≥adze rewolucyjne wyprÛbowa≥y jπ najpierw na owcach i cielÍtach, potem na zmar≥ych wiÍüniach, a na koniec na kilku Ñwrogach luduî. Historia odnotowa≥a nazwiska tych pierwszych: Louis Conolot díAngremont, oskarøony o organizowanie oddzia≥u úmia≥- kÛw w celu obrony krÛla, Arnaud Laporte ñ sekretarz Listy Cywilnej i BernabÈ Farmain du Rozoy ñ autor kilku sztuk teatralnych i dziennikarz rojalistycznej Paris Gazette. PrÛby wypad≥y pomyúlnie i w≥adze rewolu- cyjne uzna≥y, øe jest to demokratyczne i humanitarne narzÍdzie do uúmierca- nia ludzi. Przede wszystkim sprawne i szybkie, a takie stanie siÍ wkrÛtce potrzebne. Nie trzeba juø bÍdzie traciÊ czasu na wieszanie, rozrywanie koÒmi, Êwiartowanie, palenie na stosie, rozszarpywanie szczypcami, itd. Poza tym wszyscy skazani bÍdπ traktowani rÛwno. W taki to sposÛb przy- wÛdcy Rewolucji wprowadzali w øycie jedno ze swych hase≥: …galitÈ (RÛwnoúÊ). Niezaleønie od pochodzenia, a wiÍc arystokratom i biedakom, wszystkim tak samo bÍdzie siÍ obcinaÊ g≥owy. W dwu pozosta≥ych ha- s≥ach Rewolucji: LibertÈ (WolnoúÊ), a w szczegÛlnoúci FraternitÈ (Bra- terstwo), przynajmniej moim zdaniem, nie dotrzymali s≥owa. Pierwsza oficjalna gilotyna Republiki stanÍ≥a na placu du Carrousel, potem instalowano jπ na placach: Rewolucji, La Nation i de Grève oraz w miejscu zburzonej Bastylii. Najwaøniejsze egzekucje wykonywano na placu Rewolucji. Niewiele brakowa≥o, aby straci≥ pod niπ øycie sam dr Guillotin. Uratowa≥ go upadek Robespierreía. Gilotyna znalaz≥a aprobatÍ po obu stronach barykady, chociaø repu- blikanie s≥awili jπ bardziej, nazywajπc Ñmúcicielkπ luduî, Ñtoporem na- roduî, Ñmieczem republikiî, Ñpatriotycznym przycinaczemî, itp. W≥adze rewolucyjne wyda≥y polecenie, by wszystkie departamenty zaopatrzy≥y siÍ w podobne urzπdzenia w wersji stacjonarnej i przenoúnej. Koszt jednego egzemplarza wynosi≥ oko≥o 960 frankÛw. Gilotyna budzi- ≥a tak wielkie zainteresowanie i weso≥oúÊ, øe zaczÍto produkowaÊ jπ rÛw-

K £ AMSTWO B ASTYLII

wpadniÍciu do worka kπsa≥y siÍ wzajemnie. Wielu úwiadkÛw przysiÍga- ≥o, øe policzek Charlotty Corday zarumieni≥ siÍ z oburzenia, gdy pomoc- nik kata, po úciÍciu tej dzielnej dziewczyny, wyjπ≥ z worka jej g≥owÍ i spoliczkowa≥. Bardziej wiarygodni autorzy utrzymujπ, øe w tym czasie pad≥ na niπ czerwony promieÒ zachodzπcego s≥oÒca. Dzisiaj wiemy, øe g≥owa øyje jeszcze oko≥o 13 sekund ñ tak d≥ugo jak starcza tlenu w mÛzgu. Natomiast jest bardzo prawdopodobne, øe ofiara traci przytomnoúÊ natychmiast. Dane techniczne gilotyny:

Ca≥kowity ciÍøar: oko≥o 580 kg. CiÍøar noøa obciπøonego o≥owiem: oko≥o 40 kg. WysokoúÊ: ponad 4 m. D≥ugoúÊ drogi spadania noøa: 2,3 m. Moc uderzenia ostrza: 60kg/cm^2.

Geneza rewolucji francuskiej

Moøe siÍ zdarzaÊ, iø spiski sπ dzie≥em inteligentnych ludzi; jednak wykonawcami ich zawsze sπ bestie. Antoine Rivarol ñ francuski publicysta i dziennikarz

Najniebezpieczniejszy dla z≥ego rzπdu jest zazwyczaj ten moment, kiedy zaczyna siÍ go reformowaÊ. Alexis de Tocqueville ñ francuski historyk i filozof

Natura szczodrze obdarowa≥a FrancjÍ. Nie poskπpi≥a jej rozleg≥ego te- rytorium, bogactw naturalnych, øyznej ziemi, dogodnego po≥oøenia, d≥ugiego wybrzeøa morskiego, wysokich gÛr i potÍønych rzek, oddziela- jπcych jπ od sπsiadÛw. Nic nie grozi≥o jej od wschodu, ze strony dzielni- cowych ksiÍstw niemieckich i w≥oskich, ani od po≥udnia, ze strony Hiszpanii, najpierw zajÍtej rekonkwistπ, a zaraz potem opanowaniem roz- leg≥ych kolonii. Jedynie od strony wybrzeøa zagraøa≥a jej Anglia. W re- zultacie Francja przez d≥ugie wieki by≥a najwiÍkszym mocarstwem na

no go w karecie z zas≥oniÍtymi oknami, wszyscy musieli odwracaÊ siÍ do úciany. By≥o to najbardziej znienawidzone prawo^1. NajwiÍcej lettres de cachets, bo od 80 do 150 tysiÍcy, wydano w czasie panowania Ludwika XV. Na ich podstawie wiÍziono zwyk≥ych przestÍp- cÛw, obrazoburcÛw moralnych i ludzi niewygodnych dla krÛla, lub moø- nych o wygÛrowanych ambicjach i wp≥ywach. CzÍsto teø minister dworu wydawa≥ je na øyczenie rodziny, ktÛra nie umia≥a poradziÊ sobie z niesfor- nym synem ñ co przydarzy≥o siÍ Wolterowi, Mirabeau i Saint-Justowi. Za ≥agodnego Ludwika XVI wydano ich 14 tysiÍcy, z czym sam krÛl nie mia≥ nic wspÛlnego. Wystawia≥ je za ≥apÛwkÍ skorumpowany minister dwo- ru. Gdy jego miejsce zajπ≥ Malesherbes, lettres de cachets praktycznie przesta≥y istnieÊ. Dojrzewania do wybuchu Wielkiej Rewolucji Francuskiej moøna do- patrzeÊ siÍ juø w ostatnich latach øycia krÛla-S≥oÒce, Ludwika XIV. Po ponad szeúÊdziesiÍciu latach szczÍúliwego panowania, na FrancjÍ i krÛla zaczÍ≥y spadaÊ same nieszczÍúcia. Terytoria zdobyte ogromnym wysi≥- kiem poprzednich stu lat, by≥y kolejno tracone. W tym samym czasie, w ciπgu trzech lat umar≥o czterech kolejnych nastÍpcÛw tronu. KrÛl stra- ci≥ syna, dwÛch wnukÛw i jednego prawnuka. W rezultacie powsta≥ po- waøny problem dziedzictwa. W testamencie Ludwik na swego nastÍpcÍ wyznaczy≥ diuka de Maine, naturalnego syna, poczÍtego ze zwiπzku z wieloletniπ kochankπ, Madame de Montespan. Jednakøe Parlament Paryski obali≥ testament i krÛlem zosta≥ piÍcioletni prawnuk, syn ksiÍ- cia burgundzkiego, przysz≥y Ludwik XV. Parlament Paryski, sprze- ciwiajπc siÍ woli krÛlewskiej, poczu≥ swπ si≥Í i przez nastÍpne kilka- dziesiπt lat blokowa≥ wszelkie prÛby reform, przygotowujπc grunt pod rewolucjÍ. Po obaleniu testamentu Ludwika XIV, w úwiadomoúci ludzi dzia≥ajπ- cych w polityce coraz bardziej zaczÍ≥o utrwalaÊ siÍ przekonanie, øe w≥a- dza krÛlewska nie pochodzi od Boga, lecz od nich samych. Tylko prosty lud nadal wierzy≥ w boskie pochodzenie w≥adzy krÛlewskiej i kocha≥ swych pomazaÒcÛw. Nawet takiego utracjusza, jakim by≥ Ludwik XV, ktÛremu nada≥ przydomek ÑKochanekî (Louis le Bien-AimÈ).

G ENEZA R EWOLUCJI F RANCUSKIEJ

(^1) W Polsce juø na poczπtku XV wieku krÛl W≥adys≥aw Jagie≥≥o przyzna≥ szlachcie im- munitet nietykalnoúci przywilejem Neminem captivabimus nisi iure victim.

K £ AMSTWO B ASTYLII

Panowanie Ludwika XIV przypad≥o na szczyt potÍgi Francji, do cze- go on sam przyczyni≥ siÍ w pewnej mierze. Jednakøe jego sukcesy nosi- ≥y w sobie zalπøki klÍski. KrÛl wyprowadzi≥ siÍ z Paryøa do piÍknego pa≥acu w Wersalu i w≥aúciwie straci≥ kontakt ze swoim narodem. Razem z nim wyprowadzili siÍ ministrowie i ca≥a elita dworska. Wersal sta≥ siÍ paÒstwem w paÒstwie, przy czym interes Wersalu nie zawsze by≥ zgod- ny z interesem Francji. Ponadto Ludwik XIV skupi≥ ca≥π w≥adzÍ w swo- ich rÍkach, co stanowi≥o gigantyczne obciπøenie dla s≥abych nastÍpcÛw. Ci, nie majπc ani wizji, ani chÍci sprawowania w≥adzy, paraliøowali po- litykÍ Francji. Ludwik XV zajmowa≥ siÍ g≥Ûwnie kobietami, a jego na- stÍpca, Ludwik XVI, úlusarstwem i studiowaniem uczonych ksiπg. Wydaje siÍ, øe juø Ludwik XV zauwaøy≥ niebezpieczeÒstwo, zaczy- najπc nieúmia≥e reformy finansowe i w wymiarze sprawiedliwoúci. Przede wszystkim uda≥o mu siÍ z≥amaÊ w≥adzÍ lokalnych parlamentÛw i przywrÛ- ciÊ nieco autorytet w≥adzy krÛlewskiej. Gdyby øy≥ z dziesiÍÊ lat d≥uøej, byÊ moøe z gronem úwiat≥ych doradcÛw uda≥oby mu siÍ przeprowadziÊ g≥Íbsze reformy i nie dopuúciÊ do rewolucji. WiÍkszoúÊ historykÛw s≥usznie dopatruje siÍ przyczyn wybuchu Re- wolucji w absolutyzmie monarchii francuskiej. Ale w ca≥ej historii Francji jedynie Ludwik XIV by≥ w≥adcπ absolutnym i to przez krÛtki okres. Na- wet tak silny krÛl, jak Franciszek I, musia≥ stale walczyÊ z Parlamentem Paryskim i obskuranckπ Sorbonπ. Uda≥o mu siÍ uratowaÊ od stosu w≥a- snπ siostrÍ, ale juø nie najbliøszego doradcÍ, ktÛrego pod nieobecnoúÊ krÛla pojmano, osπdzono i spalono. £agodny i pozbawiony wszelkich ambicji Ludwik XVI, nie uzurpowa≥ sobie prawa do w≥adzy absolutnej. W rzeczywistoúci by≥ wiÍüniem swoich ministrÛw, duchowieÒstwa i szlach- ty, a nawet w≥asnej øony. Absolutyzm Ludwika XIV wywo≥a≥ naturalnπ reakcjÍ ambitnych lu- dzi. Skoro mieli niewiele do powiedzenia w sprawach dotyczπcych paÒ- stwa, zaczÍli tworzyÊ sekretne kluby i stowarzyszenia. Samych lÛø masoÒskich powsta≥o ponad szeúÊset, a ich cz≥onkami, czyli braÊmi, zo- stali z jednej strony przedstawiciele najpotÍøniejszych rodÛw Francji, a z drugiej nisko urodzeni dorobkiewicze. Tym ostatnim bardzo impono- wa≥o bratanie siÍ z rodowπ arystokracjπ. Przed wybuchem rewolucji Paryø by≥ najwiÍkszym miastem europej- skim i liczy≥ 650 tysiÍcy mieszkaÒcÛw, najlepiej wykszta≥conych i tym sa-

K £ AMSTWO B ASTYLII

delegaci stanu trzeciego bÍdπ mieli g≥os decydujπcy, czy niewaøny? Na te pytania poúrednio odpowiedzia≥ ksiπdz Emanuel Sieyès, generalny wi- kariusz w Chartres, w niewielkiej objÍtoúciowo broszurce ÑCzym jest stan trzeci?î. Na tytu≥owe pytanie ñ odpowiedzia≥: Wszystkim. Na pytanie dru- gie: Czym by≥ dotychczas? ñ odpowiedzia≥: Niczym. Na pytanie trzecie: Czego pragnie? ñ odpowiedzia≥: Czegokolwiek. Wielu arystokratÛw, szczegÛlnie m≥odych oficerÛw, biorπcych udzia≥ w wojnie o niepodleg≥oúÊ StanÛw Zjednoczonych, przesiπkniÍtych ide- ami wolnoúci i sprawiedliwoúci, na w≥asne øyczenie przesz≥o do stanu trzeciego. Na przyk≥ad diuk FranÁois FÈlix de Crillon oraz potomek naj- potÍøniejszej po Bourbonach i szeroko rozga≥Ízionej rodziny Montmo- rency, diuk Mathieu Jean FÈlicitÈ de Montmorency-Laval, pÛüniejszy minister spraw zagranicznych za Drugiej Restauracji. Sieyèsíowi zamarzy≥o siÍ przewodziÊ narodowi, ktÛrym ñ jego zdaniem ñ by≥ tylko stan trzeci. Chociaø przezornie nie wysuwa≥ siÍ na czo≥o rewo- lucji ñ dziÍki czemu przeøy≥ ñ mia≥ na niπ wp≥yw ogromny. W swoich wy- wrotowych postulatach zapÍdza≥ siÍ dalej niø najbardziej krwioøerczy przywÛdcy. Oni wyøywali siÍ w mordowaniu, on w niszczeniu dotych- czasowego porzπdku, chociaø politycznie poprawniej naleøa≥oby powie- dzieÊ, w jego przebudowie. Proponowa≥ miÍdzy innymi deportacjÍ ca≥ej szlachty do Niemiec, skπd jej barbarzyÒscy przodkowie ñ germaÒskie ple- miÍ FrankÛw ñ podbili GaliÍ zamieszka≥π przez prawdziwych gospoda- rzy ziemi francuskiej. Litania grzechÛw Sieyèsía jest d≥uga. Wystarczy jedynie przypomnieÊ, øe zrzek≥ siÍ godnoúci kap≥aÒskiej, g≥osowa≥ za wy- rokiem úmierci dla krÛla, by≥ jednym z inicjatorÛw powo≥ania Komitetu Ocalenia Publicznego, po czym zosta≥ jego cz≥onkiem. Robespierre wy- raøa≥ siÍ o nim z pogardπ, nazywajπc go Ñkretem rewolucjiî. Inauguracja StanÛw Generalnych odby≥a siÍ w Wersalu 5 maja 1789 roku w nowej sali, wybudowanej dwa lata wczeúniej z przeznaczeniem na posiedzenia szlachty. Stan trzeci reprezentowa≥o 584, szlachtÍ 290, a duchowieÒstwo 292 deputowanych. Pierwsze posiedzenie zaszczycili swπ obecnoúciπ krÛl i krÛlowa, ktÛrym zgotowano gorπcπ owacjÍ.

Jean-Jacques Rousseau

Sπ tylko dwie rzeczy nieskoÒczenie wielkie: wszechúwiat i g≥upota ludzka. Albert Einstein

NieszczÍúcie Francji, a byÊ moøe nieszczÍúcia milionÛw ludzi na ca- ≥ym úwiecie, zaczÍ≥y siÍ od Jana Jakuba Rousseau. To wcale nie ozna- cza, øe gdyby Rousseau siÍ nie urodzi≥, nie by≥oby rewolucji we Francji i komuno-faszyzmu na úwiecie. Kto inny, moøe trochÍ pÛüniej ñ z pew- noúciπ nie trzeba by≥oby czekaÊ aø do Marksa ñ opanowa≥by umys≥y mπ- drych ludzi i pokierowa≥by ich w úlepπ uliczkÍ socjalizmu, czyniπc ich wspÛlnikami zbrodni wobec milionÛw bliünich. Jan Jakub Rousseau spoczywa na poczesnym miejscu w paryskim Panteonie i chyba zostanie tam po wieczne czasy. Nikt nie odwaøy siÍ go stamtπd usunπÊ, chociaø w ciπgu ostatnich dwustu lat ujawniono wie- le faktÛw, ktÛre nie tylko üle úwiadczπ o nim jako o cz≥owieku, ale takøe pomniejszajπ jego dorobek jako myúliciela. Rousseau to typowy przyk≥ad lewicowego intelektualisty, ktÛrzy po- dobnie jak dzisiejsi przedstawiciele kawiorowej lewicy, nie czu≥ siÍ zo- bowiπzany do przestrzegania g≥oszonych przez siebie zasad. Innymi

mia≥a niema≥y wp≥yw na kszta≥towanie jego teorii i opinii. WszÍdzie wÍ- szy≥ spiski i by≥ przekonany, øe wszyscy chcπ go zniszczyÊ, szczegÛlnie najbliøsi przyjaciele. ñ Liga moich przeúladowcÛw ma zasiÍg úwiatowy i jestem pewien, øe dokonam øywota na tej obrzydliwej banicji, nie mogπc nigdy przenik- nπÊ tej tajemnicy ñ zwyk≥ mawiaÊ. Ci, co znali Rousseau bliøej, juø w krÛtkim czasie potrafili w≥aúciwie go oceniÊ. Cyniczny i pokrewny mu duszπ Wolter, wyraøa≥ siÍ o nim Ñmon- strum prÛønoúci i pod≥oúciî. Diderot po d≥ugiej znajomoúci oceni≥ go jako Ñzak≥amanego, prÛønego niby szatan, niewdziÍcznego, okrutnego, ob≥ud- nego i pe≥nego z≥ej woliî. Dla by≥ego przyjaciela, barona Grimma, sta≥ siÍ po zerwaniu przyjaüni Ñodpychajπcy i ohydnyî. Wieloletnia przyjaciÛ≥ka, wspomagajπca go moralnie i materialnie, Madame díEpinay, poøegna≥a go s≥owami: Ñteraz pozostaje mi jedynie ubolewaÊ nad panemî. Madame Sophie díHoudetot, jedyna osoba, ktÛrπ naprawdÍ kocha≥, powiedzia≥a o nim: ÑdoúÊ interesujπcy szaleniecî. Moøna oczywiúcie zacytowaÊ takøe s≥owa uwielbienia, wyraøane przez jego admiratorÛw, od Dantona, Marata i Robespierreía, poprzez Kanta, George Sand, Lenina, aø do wspÛ≥czesnego nam LÈvi-Straussa. Si≥π rze- czy øadna z tych osÛb nie zna≥a go osobiúcie. ByÊ moøe nie mogli oni oprzeÊ siÍ jego sugestywnej autowiwisekcji w pe≥nych k≥amstw Wyzna- niach. Tej ksiπøki nie powinno siÍ czytaÊ bez przygotowania, a ponie- waø zaczytywano siÍ niπ w pierwszych wydaniach, odnios≥a ogromny sukces i otworzy≥a drogÍ do jeszcze wiÍkszego sukcesu, najwiÍkszego dzie≥a jego øycia, Umowy spo≥ecznej, biblii wszystkich socjalistÛw; by- ≥ych, dzisiejszych i przysz≥ych. Rousseau w swych pismach stale podkreúla≥ swπ mi≥oúÊ do dzieci. Tymczasem swoje w≥asne ñ a mia≥ ich piÍcioro w konkubinackim zwiπz- ku z m≥odπ szwaczkπ ñ podrzuca≥ do przytu≥ku, nie interesujπc siÍ na- wet, jakiej sπ p≥ci. Z uwagi na panujπce w owych czasach warunki, wszystkie jego dzieci prawdopodobnie zmar≥y w m≥odym wieku, gdyø statystycznie tylko 5% dzieci z przytu≥kÛw paryskich doøywa≥o wieku dojrza≥ego, po czym na ogÛ≥ koÒczy≥y jako w≥ÛczÍdzy i z≥odzieje. Wyznania sta≥y siÍ wzorem dla przysz≥ych manipulatorÛw opinii pu- blicznej. Rousseau pierwszy zastosowa≥ chwyt zdobycia zaufania czytel- nika przez wywlekanie na úwiat≥o dzienne swych prawdziwych lub

J EAN J ACQUES R OUSSEAU

K £ AMSTWO B ASTYLII

wyimaginowanych wad i s≥aboúci, g≥Ûwnie po to, by przemyciÊ k≥amstwa w waøniejszych sprawach. Ckliwe powieúci jego autorstwa ñ ktÛre dzisiaj zaliczono by do kate- gorii politycznie poprawnych i Ñekologicznychî ñ szczegÛlnie silnie prze- mawia≥y do czytelnikÛw p≥ci piÍknej. Im bardziej Rousseau grzmia≥, tym wiÍcej panienek z dobrych domÛw mdla≥o przy wieczornej lekturze Nowej Heloizy i Emila. Za øycia mia≥ wielu wrogÛw, ktÛrych sam sobie stwarza≥. Po úmierci okaza≥o siÍ, øe jest idolem milionÛw. Zanim jego zw≥oki przeniesione zo- sta≥y do Panteonu, do jego grobu na wysepce w parku podparyskiego Ermenonville, przybywali pielgrzymi z ca≥ego úwiata. WúrÛd nich znaj- dowali siÍ ludzie tak kraÒcowo odmienni pod wzglÍdem urodzenia i wy- znawanych poglπdÛw, jak Robespierre i krÛlowa Maria Antonina. Chociaø wielu historykÛw powπtpiewa w duøy wp≥yw Rousseau na rozwÛj wydarzeÒ historycznych, moøna zaryzykowaÊ stwierdzenie, øe sta≥ siÍ on symbolem przemian, ojcem chrzestnym rewolucji francuskiej. Pierwszy bowiem domaga≥ siÍ ca≥kowitego odrzucenia istniejπcego po- rzπdku i przebudowania go zgodnie z nowymi zasadami. Jak kaødemu idealiúcie, wydawa≥o mu siÍ, øe jest istotπ nadludzkπ i jego wizja szczÍ- úliwego spo≥eczeÒstwa, rzπdzonego wed≥ug jego wskazÛwek, jest realna. Recepta Rousseau na powszechne szczÍúcie by≥a prosta: wystarczy wziπÊ od tych, co majπ i daÊ tym, ktÛrym brakuje. A jak mia≥o to wyglπdaÊ w praktyce? Przede wszystkim naleøy wychowaÊ nowe spo≥eczeÒstwo, stworzyÊ Nowego Cz≥owieka. OdebraÊ rodzicom dzieci jeszcze w wieku niemow- lÍcym i oddaÊ je na utrzymanie i wychowanie paÒstwu. Jednym s≥owem naleøy obaliÊ instytucjÍ rodziny. Trudno dyskutowaÊ z takπ opiniπ i po- zostawmy jπ bez komentarza. Dalej Rousseau twierdzi≥, øe w spo≥eczeÒstwie cnotliwych Nowych Ludzi, rzπdzonych przez cnotliwy rzπd w cnotliwym paÒstwie, wszelkie decyzje bÍdπ podejmowane jednomyúlnie, bo wszyscy bÍdπ myúleÊ tak samo. Czy moøna wyobraziÊ sobie coú bardziej przeraøajπcego jak jed- nomyúlnoúÊ duøego zbiorowiska ludzi? Najbliøej takiego idea≥u byli na- rodowi socjaliúci w Niemczech i wiemy, do czego to doprowadzi≥o. Bolszewikom wystarczy≥o, øe terrorem zmusili do jednomyúlnoúci ca≥y