Pobierz 1. Pojęcie długu. Statystyka długu publicznego. Metodologia ... i więcej Streszczenia w PDF z Finanse publiczne tylko na Docsity!
1. Pojęcie długu. Statystyka długu
publicznego. Metodologia ustalania
zadłużenia
Małgorzata Jóźwiak
1.1. Podstawowe regulacje prawne dotyczące długu
publicznego w Polsce i w Unii Europejskiej
Najważniejsze akty prawne w polskim ustawodawstwie:
- ustawa z 2.4.1997 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i zm.), w której sformułowany został zakaz zaciągania pożyczek lub udziela- nia gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług pu- bliczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB (art. 216 ust. 5);
- ustawa z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 885 ze zm.)
- definiująca państwowy dług publiczny i sektor finansów publicznych oraz ustalająca podstawowe zasady zaciągania państwowego długu publicznego, zarządzania dłu- giem, a także procedury ostrożnościowe i sanacyjne dotyczące limitów zadłużenia. Regulacje Unii Europejskiej:
- Traktat o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej (Dz.Urz.UE z 29.12.2006 r. C 321E/1) art. 104 wprowadzający tzw. procedurę nadmiernego deficytu ( Excessive Deficit Procedure – EDP): poziom długu publicznego, obok ograniczeń dotyczących deficytu, stanowi kryterium, w oparciu o które Komisja bada przestrzeganie dyscypliny budże- towej w państwach członkowskich;
- Protokół w sprawie procedury stosowanej w wypadku nadmiernego deficytu, stano- wiący załącznik do traktatu z Maastricht, zawierający ogólną definicję długu i określa- jący wartość bazowej relacji długu publicznego do PKB na poziomie 60%;
- Rozporządzenie Rady (WE) Nr 479/2009 z 25.5.2009 r. o stosowaniu Protokołu w sprawie procedury dotyczącej nadmiernego deficytu, załączonego do TWE, definiu- jące dług sektora instytucji rządowych i samorządowych, jako skonsolidowany dług brutto tego sektora, liczony według wartości nominalnej i specyfikujące kategorie zo- bowiązań finansowych zaliczanych do długu;
1. Pojęcie długu. Statystyka długu publicznego. Metodologia ustalania zadłużenia
- Rozporządzenie statystyczne European System of Accounts (ESA 95/ESA^1 ) – Europejski System Rachunków Narodowych i Regionalnych: definiujące sektor instytucji rządo- wych i samorządowych oraz wskazujące dokładny podział na podsektory: instytucji rządowych na szczeblu centralnym ( central government ), instytucji samorządowych na szczeblu lokalnym ( local government ) i funduszy ubezpieczeń społecznych ( social security funds ), a także określające poszczególne kategorie zobowiązań finansowych. W sensie ekonomicznym dług publiczny może być zdefiniowany jako skumulowana suma deficytów sektora finansów publicznych z lat poprzednich^2. Zatem jedyną skuteczną metodą oddziaływania na wielkość i tempo wzrostu długu jest ograniczanie deficytu, natomiast zmniejszenie długu może nastąpić jedynie poprzez uzyskanie nadwyżki, prze- znaczonej na spłatę zobowiązań. Bez nadwyżki spłata zobowiązań tworzących dług publiczny możliwa jest tylko poprzez zaciąganie nowych (refinansowanie, rolowanie długu). W Polsce potrzeby pożyczkowe spowodowane refinansowaniem są dwu-, a nawet trzykrotnie wyższe od potrzeb pożyczkowych związanych z finansowaniem bieżącego deficytu^3.
1.2. Pojęcie długu
Państwowy dług publiczny tworzy zadłużenie jednostek sektora finansów publicznych określonych w art. 9 FinPublU. Zakres przedmiotowy określa art. 72 ust. 1 FinPublU, zgod- nie z którym – PDP obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:
- wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne;
- zaciągniętych kredytów i pożyczek;
- przyjętych depozytów;
- wymagalnych zobowiązań: a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub osta- tecznych decyzji administracyjnych, b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem. Szczegółowy sposób klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, w tym rodzaje zobowiązań zaliczanych do tytułów dłużnych, określa Mini- ster Finansów w drodze rozporządzenia, uwzględniając podstawowe kategorie przedmio- towe i podmiotowe zadłużenia oraz okresy zapadalności (art. 72 ust. 2 FinPublU). Obecnie obowiązuje w tym zakresie rozporządzenie Ministra Finansów z 28.12.2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego (Dz.U. Nr 298, poz. 1767). Sektor finansów publicznych tworzą (art. 9 FinPublU):
- organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli pań- stwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;
(^1) Rozporządzenie Rady (WE) z 25.6.1996 r. Nr 2223/96 (Dz.Urz. UE z 30.11.1996 r. L 310/1). (^2) Por. A. Wernik , Finanse publiczne – cele, struktury, uwarunkowania, Warszawa 2011, s. 108. (^3) A. Wernik , Problemy definicji długu publicznego, Studia BAS Nr 4/2011.
1. Pojęcie długu. Statystyka długu publicznego. Metodologia ustalania zadłużenia
nych 5. Wpływ konsolidacji na wielkość długu publicznego jest niezbyt duży – na koniec 2011 r. dług publiczny przed konsolidacją wynosił 861 243,7 mln zł, a po konsolidacji 815 345,5 mln zł, a na koniec 2012 r. odpowiednio 889 657,1 mln zł i 840 480,9 mln zł. Konsolidacja nie obejmuje wszystkich transakcji, np. nie dotyczy kosztów pracy, tj. podatków i składek na ubezpieczenia społeczne oraz zakupów dóbr i usług. Podlegają jej natomiast: odsetki związane z obsługą długu, bieżące transfery od–do jednostek sek- tora instytucji rządowych i samorządowych, dotacje na inwestycje od–do jednostek sek- tora instytucji rządowych i samorządowych, inne transfery kapitałowe pomiędzy jednost- kami sektora instytucji rządowych i samorządowych^6.
y Dług brutto i dług netto
Ponadto, wyróżnia się jeszcze dług brutto i dług netto – ten pierwszy to suma zobowiązań bez żadnych korekt, drugi to suma zobowiązań pomniejszona o sumę należności zobowią- zań sektora. Wielkość należności zależy, m.in., od ich wyceny, możliwości upłynnienienia (akcje, udziały w spółkach, inne papiery wartościowe) oraz podejmowanych działań win- dykacyjnych, w związku z powyższym trudno ją ustalić w sposób pewny i precyzyjny. Zatem na wysokość długu publicznego wpływają również:
- rodzaje zobowiązań wykorzystywanych przez jednostki sektora w ramach finansowa- nia (rynkowe – jak kredyty bankowe czy obligacje – nie podlegają konsolidacji w ra- mach wzajemnych zobowiązań, w odróżnieniu od nierynkowych, jak np. pożyczki z budżetu państwa lub pożyczki udzielane pomiędzy jednostkami sektora, nie- uwzględniane w zadłużeniu);
- metodologia rachunkowa (np. zasady wyceny kursowej zobowiązań zagranicznych, pozycje uznane rachunkowo jako zobowiązania ze względu na ich istotę ekonomiczną i ryzyko, pomniejszenie zobowiązań o aktywa finansowe – ujęcie netto)^7. W ramach Unii Europejskiej obowiązują dwie definicje długu:
- wprowadzona na podstawie rozporządzenia Rady (WE) Nr 479/2009 z 25.5.2009 r. o stosowaniu protokołu w sprawie procedury nadmiernego deficytu (ang. Excessive Deficit Procedure – EDP), dołączonego do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej;
- przyjęta rozporządzeniem Rady (WE) Nr 2223/96 z 25.6.1996 r. w sprawie europej- skiego systemu rachunków narodowych i regionalnych we Wspólnocie (rozporządze- nie statystyczne European System of Accounts ) – ESA 95/ESA 2010^8.
(^5) A. Wernik , Problemy definicji długu publicznego, Studia BAS Nr 4/2011, s. 12–13. (^6) Por. Statystyka sektora instytucji rządowych i samorządowych, Główny Urząd Statystyczny http://www. stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rn_statystyka_sektora.pdf, publikacja zawiera, m.in. szczegółowy opis procedury stosowanej konsolidacji trzystopniowej. (^7) K. Marchewka-Bartkowiak , Konsekwencje zróżnicowania metodologii pomiaru długu publicznego w Polsce, Analizy BAS Nr 11/2013, s. 1. (^8) ESA2010 będzie miało zastosowanie do danych przesyłanych do Eurostatu począwszy od 1.9.2014 r.
1.4. Dług PDP a metodologia unijna – różnice
y Dług EDP
Dług EDP stanowi podstawę do wyliczenia jednego z 2 budżetowych kryteriów konwer- gencji (spójności), i jest opisywany jako całkowity dług brutto w wartości nominalnej ( nominal value ), występujący na koniec roku i skonsolidowany dla sektora publicznego, obejmującego władze centralne, lokalne oraz fundusze ubezpieczeń społecznych ( general government sector ). W skład długu EDP wchodzą pozycje gotówki i depozytów, papierów wartościowych innych niż akcje (czyli papierów dłużnych) oraz pożyczki. Do kategorii pożyczek zalicza się ponadto zobowiązania z tytułu umów leasingu finansowego oraz sprzedaży na raty, umów o partnerstwie publiczno-prywatnym, w przypadku gdy umowa ma wpływ na poziom długu sektora instytucji rządowych i samorządowych. Dodatkowo w tej pozycji mieszczą się papiery wartościowe z wyłączeniem papierów udziałowych, których zbywalność jest ograniczona – nie istnieje dla nich płynny rynek wtórny. Wskaź- nik ten dotyczy skonsolidowanych zobowiązań brutto (tzn. że pomijane są należności sek- tora instytucji rządowych i samorządowych).
y Dług ESA’
W odróżnieniu do długu EDP, dług ESA’95 charakteryzuje odmienny sposób wyceny
- zobowiązania systemu rachunków narodowych i regionalnych wyceniane są według wartości rynkowej na koniec roku bilansowego ( market value ), ma także szerszy zakres (zobowiązania według metodologii ESA’95 obejmują dodatkowo pozycje z tytułu akcji i innych udziałów, rezerw techniczno-ubezpieczeniowych oraz pozostałych kwot do zapłacenia). Inaczej niż w przypadku długu EDP, uwzględnia się w nim wartość odsetek liczonych według metody memoriałowej oraz – pod określonymi warunkami zobowiąza- nia z tytułu gwarancji publicznych. Zobowiązania w walutach obcych przelicza się na walutę krajową według kursu transakcji natychmiastowych w dniu bilansowym. Dług ESA’95 może być skonsolidowany (wersja netto) lub podawany dla poszczególnych seg- mentów sektora publicznego bez wyłączeń zobowiązań wzajemnych). Dług liczony według ESA’95 przewyższa dług EDP^9.
1.4. Dług PDP a metodologia unijna – różnice
- PDP odnosi się do zamkniętego katalogu jednostek, wymienionych w art. 9 FinPublU i nie obejmuje w szczególności funduszy utworzonych w ramach Banku Gospodarstwa Krajowego (w tym Krajowego Funduszu Drogowego i Funduszu Kolejowego).
- W zakresie przedmiotowym uwzględnia się zobowiązania wymagalne, co wynika z kasowego systemu rachunkowości budżetowej (metodologia UE jest memoriałowa). Do kredytów i pożyczek zaliczane są umowy nienazwane o terminie zapłaty dłuższym niż rok, związane z finansowaniem usług, dostaw, robót budowlanych, które wywołu- ją skutki ekonomiczne podobne do umowy pożyczki lub kredytu.
(^9) Por. K. Marchewka-Bartkowiak , Problem długu publicznego w Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględ- nieniem kryteriów z Maastricht, Studia BAS, Nr 3/2010, s. 182–183.
1.4. Dług PDP a metodologia unijna – różnice
i świadczeń^12. W tym ujęciu uwzględnia się zadłużenie funduszy utworzonych w ramach Banku Gospodarstwa Krajowego (np. Krajowego Funduszu Drogowego, Funduszu Kolejowego).
- Zobowiązania wymagalne stanowią wydatek na bazie memoriałowej i zgodnie z re- gulacjami UE są uwzględniane w wyniku – nadwyżce lub deficycie sektora general government.
- W pewnych sytuacjach dług potencjalny jest uwzględniany 13. Funkcjonująca w Polsce metodologia ustalania zadłużenia nie jest jednolita, wynika z równoległego obowiązywania polskiej i unijnej definicji długu. Dualizm rozwiązań w tym zakresie nie sprzyja przejrzystości finansów publicznych i utrudnia porównywanie danych. Zgodnie z procedurą nadmiernego deficytu państwa członkowskie UE są zobowiązane do przedstawiania Komisji Europejskiej przed dniem 1 kwietnia i przed dniem 1 października każdego roku swoich danych statystycznych dotyczących deficytu budżetowego i długu publicznego. Eurostat gromadzi ponadto bardziej szczegółowe dane dotyczące finansów publicznych w ramach programu transmisji danych ESA, w którym przekazywane są dane z rachunków narodowych. W wykonaniu powyższego obowiązku 30.9.2013 r., stosownie do rozporządzenia Rady (WE) o stosowaniu Protokołu w sprawie procedury dotyczącej nad- miernego deficytu (EDP), załączonego do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, Prezes GUS przesłał do Komisji Europejskiej (Eurostat) dane dotyczące deficytu i długu sek- tora instytucji rządowych i samorządowych (tzw. notyfikacja fiskalna). Według notyfikacji, deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w 2012 r. ukształtował się na poziomie 62 439 mln zł, co stanowi 3,9% PKB, natomiast dług publiczny wyniósł 886 873 mln zł, tj. 55,6% PKB (dług wg EDP). Wraz z notyfikacją fiskalną GUS przesłał do Komisji Europejskiej dane dotyczące dochodów i wydatków sek- tora instytucji rządowych i samorządowych, w podziale na transakcje, zgodnie z Europej- skim Systemem Rachunków Narodowych i Regionalnych (ESA’95). Największą i najważniejszą częścią PDP jest dług Skarbu Państwa (ok. 92%), na pozo- stałą wartość składają się głównie zobowiązania JST, samodzielnych publicznych zakła- dów opieki zdrowotnej oraz FUS. Strukturę długu sektora finansów publicznych po konso- lidacji w latach 2009–2012 przedstawia tabela nr 1. Poczynając od 2010 r. relacja PDP/PKB przekracza pierwszy próg ostrożnościowy zadłużenia, czyli 50% PKB i zbliża się do przekroczenia drugiego progu ostrożnościowego 55%. W 2012 r. po raz pierwszy od 2007 r. miał miejsce spadek relacji długu do PKB zarówno według metodologii polskiej (z 53,4% na koniec 2011 r. do 52,7%), jak i według metodologii UE (z 56,2% na koniec 2011 r. do 55,6%).
(^12) Źródło: Statystyka sektora instytucji rządowych i samorządowych, GUS, Warszawa 2010. (^13) Por. Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach 2014–2017, opracowana przez Ministerstwo Finansów, Aneks 2, tabela 3.
1. Pojęcie długu. Statystyka długu publicznego. Metodologia ustalania zadłużenia
Tabela 1.
Dług sektora finansów publicznych po konsolidacji (dane wg stanu na 10.9.2013 r.) na podstawie strategii zarządzania
długiem 2014–2017 i 2012–2015, opracowanych przez Ministerstwo Finansów
Zadłużenie sektora finansów publicznych
2009
2010
2011
2012
2013
Po konsolidacji
XIImln zł
Struktura
%
XIImln zł
Struktura
%
XIImln zł
Struktura
%
XIImln zł
Struktura
%
VImln zł
Struktura
%
1.^
Zadłużenie podsektora rządowego, w tym:
623 592,
93,
692 360,
92,
748 805,
91,
770 819,
91,
820 578,
92,
1.1.
Skarb Państwa
622 389,
92,
691 210,
92,
747 504,
91,
769 128,
91,
818 885,
92,
2.^
Zadłużenie podsektora samorządowego
39 324,
5,
53 519,
7,
64 260,
7,
67 398,
8
66 200,
7,
2.1.
JST i ich związki
36 371,
5,
50 568,
6,
61 189,
7,
64 020,
7,
62 748,
7,
2.2.
SP ZOZ
2 916,
0,
2 869,
0,
2 999,
0,
3 314,
0,
3 394,
0,
2.3.
Samorządowe instytucje kultury
27,
0,
61,
0,
63,
0,
58,
0,
52,
0,
2.4.
Pozostałe samorządowe osoby prawne*
9,
0,
19,
0,
8,
0,
5,
0,
5,
0,
3.^
Zadłużenie podsektora ubezpieczeńspołecznych
6 959,
1,
2 019,
0,
2 279,
0,
2 259,
0,
1 328,
0,
4.^
RAZEM
669 876,
100,
747 898,
100,
815 345,
100,
840 476,
100,
888 107,
100,
- Utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółekprawa handlowego.
1. Pojęcie długu. Statystyka długu publicznego. Metodologia ustalania zadłużenia
są one ujmowane ani w PDP, ani w EDP, ani w ESA’95^15. Dług ukryty może powstać także wskutek przenoszenia zobowiązań państwa lub JST na inne podmioty, których długu nie ujmuje się w statystykach długu oficjalnego. W polskich realiach byłyby to np. spółki prawa handlowego, tworzone przez Skarb Państwa lub jednostki samorządowe.
1.5. Zadłużenie samorządów
Polski sektor samorządowy tworzą (stan na 1.1.2013 r.):
- jednostki samorządu terytorialnego, tj.: 2479 gmin, w tym 66 miast na prawach po- wiatu, 314 powiatów i 16 województw;
- samorządowe jednostki budżetowe i samorządowe zakłady budżetowe;
- związki międzygminne i związki powiatów;
- samorządowe osoby prawne (m.in.: samorządowe instytucje kultury, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, wojewódzkie ośrodki ruchu drogowego, woje- wódzkie ośrodki doradztwa rolniczego, wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej). Dynamiczny wzrost zadłużenia sektora samorządu terytorialnego nastąpił poczynając od 2009 r. Jeszcze w 2008 r. udział długu samorządowego w relacji do długu publicznego ogółem wynosił 4,7% (po konsolidacji), podczas gdy w 2009 r. relacja ta wyniosła 5,9%, a w 2010 – 7,2%. Jako przyczyny tego zjawiska M. Poniatowicz^16 wskazuje:
- spadek dochodów własnych samorządu terytorialnego, spowodowany kryzysem go- spodarczym, co negatywnie wpłynęło na ogólną sytuację finansową samorządu tery- torialnego;
- uruchamianie samorządowych inwestycji współfinansowanych z funduszy pomoco- wych Unii Europejskiej, w przypadku których instrumenty dłużne podnoszą zdolność absorpcyjną środków unijnych;
- mobilizację podmiotów samorządowych do zadłużania się na zasadach obowiązują- cych do końca 2013 r. w obawie przed formalną utratą zdolności kredytowej w obliczu nowych zasad wyznaczających limity zadłużenia JST według wielkości nadwyżki operacyjnej wypracowanej za ostatnie 3 lata. Niemniej ważne są nowe wydatki związane z powierzaniem jednostkom samorządo- wym dodatkowych zadań, którym nie towarzyszą wystarczające dochody i niedoszacowa- nie zadań obecnie wykonywanych. Szczegółowe dane dotyczące wielkości, struktury i tendencji w zakresie zmian zadłu- żenia sektora samorządowego gromadzą regionalne izby obrachunkowe. Przytoczne poniżej informacje pochodzą ze Sprawozdań z działalności regionalnych izb obrachunko- wych i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego za lata 2009–2012, opublikowanych na stronie internetowej KRRIO.
(^15) Przyjęty przez Parlament Europejski w marcu 2013 r. nowy standard rachunków narodowych ESA nakłada na państwa członkowskie UE obowiązek szacowania wielkości zobowiązań rentowo-emerytalnych, czyli tzw. długu ukrytego. (^16) M. Poniatowicz , J. Salachna , D. Perło , Efektywne zarządzanie długiem w jednostce samorządu terytorial- nego, Warszawa 2010, s. 38.
1.5. Zadłużenie samorządów
W 2009 r. zobowiązania JST w relacji do dochodów wzrosły o 5,8 punktu procento- wego (z 20,2% w 2008 r. do 26,0% w 2009 r.). Powyżej średniej zadłużone były miasta na prawach powiatu (36,6%) i wyodrębnione spośród nich m.st. Warszawa (39,8%), naj- mniej obciążone długiem były województwa samorządowe (15,6%).
Tabela 3. Struktura zobowiązań JST wliczanych do długu publicznego według typów JST i tytułów dłużnych w 2009 r. (w %)
Wyszczególnienie
Zobowiązania ogółem w tym
kwota (tys. zł)udział typów JSTogółemEmisja papierówwartościowych
Kredyty i pożyczki*
Przejęte depozyty
Zobowiązania wymagalne
ogółemdługoterminoweogółemw tym z tytułudostaw towarówi usług
Polska, z tego 40 294 344 100,0 100,0 12,8 86,7 86,0 0,0 0,5 0,
- gminy 14 611 051 36,2 100,0 10,7 88,4 87,7 0,0 0,9 0,
- m.st. Warszawa 4 023 653 10,0 100,0 35,5 64,5 64,5 0,0 0,0 –
- miasta na prawach powiatu
14 706 166 36,5 (^) 100,0 8,3 91,4 91,1 0,0 0,3 0,
- powiaty 3 907 312 9,7 100,0 13,3 86,3 85,9 0,0 0,4 0,
- województwa 3 046 161 7,6 100,0 14,7 85,2 81,9 0,0 0,1 0,
- Dane wykazane w tej kolumnie (zgodnie z obowiązującymi przepisami w zakresie sprawozdawczości budże- towej) obejmują także papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona (tzn. nie istnieje dla nich płynny rynek wtórny).
Zobowiązania JST w 82,1% miały charakter krajowy, głównymi wierzycielami były banki (70,6% zadłużenia). Zobowiązania wobec sektora finansów publicznych stanowiły 9,8% ogólnej kwoty wliczonych do długu publicznego zobowiązań JST. Niewielki był wskaźnik zobowiązań wymagalnych – średnio 0,5%. Zwraca uwagę wzrost wielkości zadłużenia skumulowanego, tj. stanowiącego łączną wartość zobowiązań własnych JST oraz zobowiązań nadzorowanych przez nie jednostek posiadających osobowość prawną. Zobowiązania własne obciążające budżety JST w 2009 r. stanowiły 26,0% w relacji do ich dochodów, jednak łącznie ze zobowiązaniami nadzorowanych przez nie jednostek (przede wszystkim SPZOZ) wskaźnik ten zwiększał się do 29%. Szczególnie niebezpieczne byłoby to dla powiatów – skumulowanie zadłuże- nia zwiększyłoby ich zadłużenie z 19,5% do 28,3%, a w przypadku województw samorzą- dowych z 15,6% do 26,3%.
1.5. Zadłużenie samorządów
Tabela 5. Struktura zobowiązań JST wliczanych do długu publicznego według typów JST i tytułów dłużnych w 2011 r. (w %)
Wyszczególnienie
Zobowiązania ogółem W tym
kwota (tys. zł)udział typów JSTogółemEmisja papierówwartościowych
Kredyty i pożyczki*
Przejęte depozyty
Zobowiązania wymagalne
ogółemdługoterminoweogółemw tym z tytułudostaw towarówi usług Polska, z tego 65 756 468 100,0 100,0 7,6 92,0 91,1 X 0,4 0,
- gminy 25 989 644 39,5 100,0 1,0 98,4 96,8 X 0,6 0,
- m.st. Warszawa 5 966 430 9,1 100,0 51,7 48,3 48,3 X X X
- miasta na prawach powiatu 22 108 467^ 33,6^ 100,0^ 5,0^ 94,5^ 94,1^ X^ 0,5^ 0,
- powiaty 6 136 855 9,3 100,0 3,1 96,7 96,2 X 0,2 0,
- województwa 5 555 073 8,4 100,0 6,6 93,4 92,5 X 0,0 0,
- Dane wykazane w tej kolumnie (zgodnie z obowiązującymi przepisami w zakresie sprawozdawczości budże- towej) obejmują tak że papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona (tzn. nie istnieje dla nich płynny rynek wtórny).
Przeciętne zadłużenie JST w 2011 r. wzrosło w stosunku do 2010 r. o 4,6 punktu procentowego i wyniosło 38,4%. Relacja zobowiązań do dochodów zwiększyła się we wszystkich typach JST, najmniej w powiatach i m.st. Warszawie (odpowiednio o 1, i 2,2, punktu procentowego), średnio w gminach (o 4,0 punktu procentowego), a naj- bardziej w województwach samorządowych i miastach na prawach powiatu (odpowied- nio o 6,5 i 6,7 punktu procentowego). Powyżej średniej zadłużone były miasta na pra- wach powiatu (48,5%) i wyodrębnione spośród nich m.st. Warszawa (52,9%), w najniższym stopniu długiem były obciążone powiaty (26,1%). Zaliczane do długu publicznego zobowiązania JST w 82,0% miały charakter krajowy. Podobnie jak w latach poprzednich główną grupą wierzycieli były banki (73,9% zadłużenia JST), zobowiąza- nia wobec sektora finansów publicznych stanowiły 7,0% ogólnej kwoty wliczonych do długu publicznego zobowiązań JST. Skumulowanie zobowiązań samorządowych jednostek z osobowością prawną ze zobo- wiązaniami własnymi JST podniosłoby ich wskaźnik zadłużenia z 38,4% do 40,9%. Skumu- lowany wskaźnik zadłużenia w istotny sposób powiększyłby wielkość potencjalnego długu powiatów (z 26,1% do 32,2%) oraz województw samorządowych (z 36,9% do 51,2%).
1. Pojęcie długu. Statystyka długu publicznego. Metodologia ustalania zadłużenia
Tabela 6. Struktura zobowiązań JST wliczanych do długu publicznego według typów JST i tytułów dłużnych w 2012 r. (w %)
Wyszczególnienie
Zobowiązania ogółem W tym
kwota (tys. zł)udział typów JSTogółemEmisja papierówwartościowych
Kredyty i pożyczki*
Przejęte depozyty
Zobowiązania wymagalne
ogółemdługotermino-we ogółemw tym z tytułudostaw towa-rów i usług
Polska, z tego 67 834 515 100,0 100,0 7,2 92,5 91,7 X 0,3 0,
- gminy 26 167 852 38,6 100,0 0,9 98,5 97,5 X 0,6 0,
- m.st. Warszawa 5 695 542 8,4 100,0 53,0 47,0 47,0 X X X
- miasta na prawach powiatu 23 883 146^ 35,2^ 100,0^ 4,9^ 94,8^ 94,1^ X^ 0,3^ 0,
- powiaty 5 975 086 8,8 100,0 2,3 97,4 97,1 X 0,3 0,
- województwa 6 112 889 9,0 100,0 5,5 94,5 94,0 X 0,0 0,
- Dane wykazane w tej kolumnie (zgodnie z obowiązującymi przepisami w zakresie sprawozdawczości budże- towej) obejmują tak że papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona (tzn. nie istnieje dla nich płynny rynek wtórny). Przeciętny wskaźnik zadłużenia JST w 2012 r. obniżył się o 0,2 punktu procentowego w stosunku do roku poprzedniego i wyniósł 38,2%. Był to pierwszy spadek zadłużenia od 2007 r. Relacja zadłużenia do zrealizowanych dochodów zwiększyła się w wojewódz- twach samorządowych (o 3,2 punkty procentowe) i w powiatach (o 0,4 punkty procen- towe), zmniejszyła się natomiast w miastach na prawach powiatu (o 0,1 punktu procento- wego), w gminach (o 0,9 punktu procentowego) i w m.st. Warszawa (o 5,2 punkty procentowe). Powyżej średniej zadłużone były miasta na prawach powiatu (48,4%) i m.st. Warszawa (47,7%) oraz województwa (40,1%). Najmniej obciążone długiem były powiaty (26,5%). Ograniczenie poziomu zadłużenia spowodowało także zmniejszenie liczby jednostek, których zadłużenie przekroczyło 60% dochodów – ze 135 w 2011 r. do 95 w 2012 r. Po wyłączeniu zobowiązań zaciągniętych na zadania realizowane z udziałem środków unijnych, ustawowy limit przekroczyło 26 gmin, 3 powiaty i 1 województwo samorządowe. Indywidualny limit spłat zadłużenia na 2013 r. w oparciu o wskaźnik z art. 243 FinPublU był ujemny dla 49 JST, podczas gdy analogicznie ustalony indywidu- alny limit relacji spłat na 2012 r. był ujemny dla 108 JST. Należy zauważyć, że na wysokość zadłużenia samorządów w 2012 r. miały wpływ zmiany w prawie – od 1.1.2012 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Finansów z 28.12.2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu klasyfikacji tytułów dłużnych zalicza- nych do państwowego długu publicznego, rozszerzające definicję kredytów i pożyczek.
