21. Kultura w czasach globalizacji, Ćwiczenia z Globalizacja

Pobierz 21. Kultura w czasach globalizacji i więcej Ćwiczenia w PDF z Globalizacja tylko na Docsity!

A

naliza procesów kulturowych w czasach globalizacji wymaga naj- pierw doprecyzowania, czym jest kultura. Przydatne mogą być w tym względzie dwie perspektywy. Po pierwsze, ujęcie podkreślające, że kultura to ogół dziedzictwa materialnego i niematerialnego, zekster- nalizowanego (uzewnętrznionego), intersubiektywnie dostępnego (dla różnych ludzi) i zinternalizowanego (przyswajanie norm i wartości), a także przekazywanego z pokolenia na pokolenie^1. W odniesieniu do kultury globalnej takie rozumienie kultury można powiązać z jej funk- cjami społecznymi, takimi jak: socjalizacja i kształtowanie osobowości jednostki (np. uświadamianie globalności świata i jego problemów), ustanawianie wartości (np. różnorodność kulturowa), propagowanie wzorów działania (np. myśl globalnie – działaj lokalnie), tworzenie mo- deli instytucji (np. UNESCO jako instytucja zawiadująca globalną poli- tyką kulturalną). Druga perspektywa rozumienia kultury nawiązuje do brytyjskich cultural studies. Według Raymonda Williamsa kultura jest doświadcze- niem przeżywanym i obejmuje znaczenia wytwarzane przez zwykłych ludzi, a także teksty i praktyki, w które angażują się ludzie, aby zrozu- mieć świat i samych siebie. Kultura jest w tym ujęciu sposobem życia. To reprezentacje i praktyki dnia codziennego w kontekście materialnych warunków ich wytwarzania. W ujęciu tym podkreśla się szczególnie,

(^1) Zob. J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa 1966, s. 42 i n.

300 Część 5. Kultura i media

że kultura jest zwyczajna, oddolna i zróżnicowana, a nie elitarna^2. Stu- diom kulturowym zawdzięczamy poważne badania kultury popularnej, telewizji, subkultur, mody, kultur fanowskich, konsumpcji, stylów życia, a także wielokulturowości. Badacze z tego nurtu zakładają, że kultura jest w swej istocie polityczna, ponieważ jest areną różnych walk ideo- logicznych, a jej stawką jest dominujący sposób rozumienia znaczeń w przestrzeni publicznej. W takiej perspektywie rywalizacja pomiędzy McDonald’s i Subway to nie tylko konfrontacja gigantów ekonomicz- nych, ale także globalny obieg idei i stylów życia, które kojarzone są z tymi produktami. Powyższe ujęcia to dobry punkt wyjścia do analiz kultury globalnej, niemniej błędem byłoby mechaniczne przenoszenie dotychczasowej wiedzy o kulturze na poziom globalny. Problematyka kultury globalnej jest bowiem bardzo złożona. Terry Flew zaproponował swego czasu ob- szerną listę komponentów współczesnej globalizacji. Wiele z nich ma charakter kulturowy i wskazuje na wielowymiarowy zakres globalizacji kulturowej. Zaliczyć tu można m.in.: x rosnącą wielokulturowość społeczeństw narodowych; x międzynarodowe przepływy komunikacyjne za pośrednictwem tech- nologii telekomunikacyjnych, medialnych oraz Internetu, które uła- twiają międzynarodową cyrkulację dóbr kulturowych; x globalny obieg idei, ideologii i „słów kluczowych”, takich jak: wartości zachodnie, demokracja, wojna z terroryzmem, fundamentalizm, fe- minizm, ekologia; x tworzenie międzynarodowych systemów zarządzania prawami wła- sności intelektualnej; x wykorzystanie programów public relations lub socjotechnik przez rządy, korporacje i organizacje pozarządowe w celu kształtowania opinii publicznej (zob. rozdz. National branding, czyli dążąc do wy- różnienia się w globalnym świecie)^3.

(^2) R. Williams, Culture, Collins, Glasgow 1981. (^3) Zob. T. Flew, Media globalne, tłum. M. Lorek, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010.

302 Część 5. Kultura i media

nie, intensyfikację, przyspieszanie i wpływ przepływów (ludzi, symboli, informacji, znaczeń) w skali transkontynentalnej i międzyregionalnej 4. W takiej perspektywie globalna kultura wpływa zarazem na inne wy- miary globalnego życia. Przykładowo, popularność buddyzmu wśród celebrytów sprawiła, że wzrosła przychylność ludzi w stosunku do Ty- betu w kontekście relacji z Chinami. Mając na uwadze powyższe aspekty, należy stwierdzić, że globaliza- cja kulturowa to nie tyle proces generowania odrębnej od kultur narodo- wych i lokalnych kultury globalnej jako wspólnej przestrzeni wartości, co przede wszystkim płaszczyzna wzajemnych relacji między różny- mi kulturami i subkulturami w skali globalnej bez względu na to, czy mają one charakter międzynarodowy, narodowy, regionalny, lokalny, diasporowy. Niektórzy badacze, oprócz charakterystyk jakościowych, propono- wali także podejście wskaźnikowe. Randy Kluver i Wayne Fu wskazali, że głównymi składowymi globalizacji kulturowej powinny być przepły- wy medialne, a szczególnie obrót handlowy filmów, programów tele- wizyjnych oraz książek, czasopism i magazynów, których import od- zwierciedla otwartość ludzi na znaczenia i wartości pochodzące spoza ich kultury. Autorzy słusznie podkreślili, że wpływ sektora kultury na inne kraje nie wynika z jego wielkości. Chociaż w Bollywood realizuje się siedem razy więcej filmów niż w Hollywood, to filmy hollywoodz- kie są zdecydowanie najpopularniejsze na świecie. Jednocześnie autorzy odróżnili globalizację kulturową od zależności kulturowej. W przypad- ku zależności dany kraj pozyskuje obce kulturowo treści, ponieważ nie ma wykształconych własnych struktur w zakresie sektora kreatywnego. Globalizacja kulturowa zakłada jednak otwartość oraz inicjatywę da- nego państwa, które w ten sposób uzyskuje więcej powiązań z innymi częściami świata 5. Z kolei Robert Łoś wśród wskaźników globalizowa- nia się kultury, oprócz mediów, wskazał także na turystykę kulturalną,

(^4) D. Held, A, McGrew, D. Goldblatt, J. Perraton, Global Transformations. Po- litics, Economics and Culture, Stanford University Press, Stanford 1999, s. 14–16. (^5) R. Kluver, W. Fu, The Cultural Globalization Index, „Foreign Policy” 10.02.2004, https://foreignpolicy.com/2004/02/10/the-cultural-globalization-index/ [dostęp: 15.06.2019].

21. Kultura w czasach globalizacji 303

światowy obrót handlowy dziełami sztuki oraz uwydatnianie sztuki w reklamie 6. Badacze są zgodni, że na globalizację w sferze kultury ma wpływ kilka czynników (zob. rozdz. Determinanty i płaszczyzny procesów glo- balnych). Pierwsza grupa uwarunkowań wiąże się z funkcjonowaniem kapitalizmu, który wpłynął na utowarowienie globalnego obiegu kultu- rowego bez względu na to, czy są to filmy hollywoodzkie czy joga. Pre- kursorami tej perspektywy byli Karol Marks i Fryderyk Engels, którzy w Manifeście komunistycznym (1848) twierdzili, że kapitalizm będzie rozprzestrzeniał się na cały świat oraz na wszystkie dziedziny życia, w tym kulturę, która w wyniku ekonomicznych współzależności stanie się ujednoliconą kulturą światową. Współcześnie ten obraz dużo bar- dziej się skomplikował, a dobra konsumpcyjne to nie towary materialne, a raczej niematerialne przeżycia. Jak podkreśla Jeremy Rifkin, w wyniku procesu komercjalizacji doznań przeżycia stały się towarami w postaci sposobów spędzania wolnego czasu (np. galerie handlowe). W ten spo- sób rodzi się nowa globalna gospodarka ludzkich doznań (np. rzeczywi- stość wirtualna) 7. Kolejną grupą czynników sprzyjającą globalizacji kultury jest rozwój technologii komunikacyjnych, sprzyjających większej mobilności prze- strzennej ludzi (np. tanie loty samolotami), jak również technologii me- dialnych, początkowo telewizji, a obecnie Internetu i telefonii komórko- wej^8. Jednym z pierwszych badaczy, który zwrócił uwagę na znaczenie mediów dla procesu globalizacji kulturowej, był Marshall McLuhan. Jeszcze w latach 50. XX wieku pod wpływem światowego rozwoju tele- wizji zaproponował pojęcie „globalnej wioski”. Zdaniem autora w cza- sach mediów globalnych, dawna mechaniczna eksplozja została zastą- piona implozją, która przywraca nas do stanu dawnej globalnej wioski, gdzie człowiek odbiera świat całościowo, w jego różnorodności i total- ności, dostrzegając zarazem wzajemne relacje i związki. Jeszcze bardziej

(^6) R. Łoś, Sztuka jako narzędzie imperializmu kulturowego, „Studia Politolo- giczne” 2018, vol. 50, s. 91–108. (^7) J. Rifkin, Wiek dostępu. Nowa kultura kapitalizmu, w której płaci się za każdą chwilę, tłum. E. Kania, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2003. (^8) Zob. P. James, J. Tulloch, Globalization and Culture, Vol. 1: Globalizing Com- munications, Sage Publications, London 2010.

21. Kultura w czasach globalizacji 305

na sieciach, które mają charakter globalny (zob. rozdz. Sieć jako domi- nujący typ globalnej organizacji życia społecznego i ekonomicznego). Jak twierdzi Manuel Castells, globalizacja to proces tworzenia globalnych sieci, które mają decydujące znaczenia dla społeczeństw. W takiej per- spektywie Facebook jest produktem i przejawem globalnej ekonomii, ale i kultury. Wyraża on, z jednej strony, zindywidualizowany, aktywny, oddolny charakter współczesnej kultury uczestnictwa, która może być wprzęgnięta zarówno w demokratyczne, jak i niedemokratyczne prakty- ki społeczno-polityczne; z drugiej strony – to przestrzeń heterogenicz- nego przepływu wszelkich możliwych wartości i idei. Szczególnie istotne są efekty globalnego oddziaływania cyberkultu- ry w zakresie tych wymiarów, które tradycyjnie były traktowane jako naturalne i stabilne punkty odniesienia. Chodzi tu zarówno o nowe koncepcje czasu, przestrzeni oraz tożsamości. Czas w cyberprzestrze- ni jest określany przez Castellsa jako bezczasowy i oznacza zanik se- kwencyjności na rzecz stale odczuwalnej wieczności. Przestrzeń staje się natomiast przestrzenią przepływów. Uczeń McLuhana, Derrick de Kerckhove, wprowadza w związku z tym pojęcie „widzenia na wylot”, a więc przez materię, czas i przestrzeń. Sprawia to, że nasza psychika musi ewoluować wraz z techniką. Gdy wysyłamy informację w Inter- necie, to musimy myśleć i wyobrażać to sobie w skali globalnej. Dzięki temu, tak pod względem ekonomicznym, jak i psychologicznym, całość ludzkiego doświadczenia staje się informacyjną siatką nieograniczoną fizycznym wymiarem przestrzeni. Sprawia to, iż „Ziemia jest zawarta w naszych umysłach i sieciach”. Konsekwencje kulturowe zmian ko- munikacyjnych obejmują także redefiniowanie współczesnych granic kulturowych tożsamości. Kultura globalna to emanacja płynnej nowo- czesności w rozumieniu Zygmunta Baumana – jest nieciągła i sfragmen- taryzowana. Jak pisze Chris Barker: „procesy globalizacji doprowadziły do tego, że idea lokalizacji kultury, rozumianej jako całość sposobu życia w obrębie określonych granic, staje się coraz bardziej problematyczna […]”^9. Z kolei James Clifford postuluje „przemiejscowienie” kultury za pomocą metafory podróży, ponieważ w czasach globalizacji wszystkie

(^9) Ch. Barker, Studia kulturowe. Teoria o praktyka, tłum. A. Sadza, Wydawnic- two Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005, s. 46.

306 Część 5. Kultura i media

kulturowe lokalizacje ulegają wpływom odległych miejsc^10. W rezultacie cały czas konstruujemy „własne światy i tożsamości wyobrażone, zbu- dowane z fragmentów dostępnych w globalnych sieciach” 11. Ostatni istotny czynnik wpływający na kulturę globalną, dotyczy uwarunkowań instytucjonalnych. Przykładem może być działalność UNESCO, agendy ONZ wyspecjalizowanej w zarządzaniu globalnym obiegiem kulturowym. Organizacja ta dba o zróżnicowanie kulturo- we w globalnym świecie oraz o powiązanie kultury z rozwojem demo- kracji i prawami człowieka. Poszczególne konwencje organizacji (zob. kalendarium) wyrażają ideę, że globalizacja przyczyni się do zbliżenia kultur, opartego na zasadach szacunku i tolerancji, co jest szczególnie istotne w zasypywaniu różnic pomiędzy krajami bogatymi i biednymi oraz w rozwoju społecznym mniej rozwiniętych krajów Południa. Orga- nizacja promuje także materialne i niematerialne dziedzictwo różnych narodów, wpisując je we wspólne dziedzictwo ludzkości.

‹¸†œ›Š‘‘‰‡‹œƒ Œ¦ƒŠ›„”›†›œƒ Œ¦

Wśród badaczy kultury globalnej trwa spór pomiędzy zwolennika- mi tezy o jej homogeniczności oraz tymi, którzy twierdzą, że kultura globalna ma charakter zróżnicowany. Zwolennicy pierwszej tendencji wskazują, że nawet jeżeli kultura globalna pozytywnie koreluje z lokal- nymi kulturami, to i tak nad nimi dominuje i pozbawia je możliwości realnej artykulacji. Jednym z prekursorów tego podejścia jest Herbert Schiller, który jeszcze w latach 70. XX wieku sformułował tezę na temat imperializmu kulturowego i medialnego, która była następnie konty- nuowana przez badaczy z kręgu ekonomii politycznej komunikowania. Ich zdaniem globalny kapitalizm jest zdominowany przez amerykańskie korporacje, a globalna kultura przez amerykańskie korporacje medial-

(^10) J. Clifford, Travelling Cultures, [w:] L. Grossberg i in. (ed.), Cultural Studies, Routledge, New York 1992, s. 96–116. (^11) R. Łuczak, Społeczeństwo i kultura w zglobalizowanym świecie, [w:] M. Czer- ny (red.), Globalistyka. Procesy globalne i ich lokalne konsekwencje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 85.

308 Część 5. Kultura i media

starczają wyłącznie ideologicznej podpory kapitalizmowi. W rezultacie światowe media sprzyjają raczej systemowi globalnych zależności kultu- rowych. Tezy powyższe są również współcześnie stosowane w odniesie- niu do Internetu, a więc najważniejszego medium globalnego. Uczyniła tak przykładowo Magdalena Szpunar w książce Imperializmu kulturowy internetu, w której dowodzi, że współczesny Internet jest platformą kul- turowego imperializmu w skali globalnej. Zdaniem badaczy nie tylko media służyły jednak homogenizacji kul- turowej. W 1993 roku George Ritzer wydał książkę Makdonaldyzacja społeczeństwa, w której pokazał, jak reguły i struktury organizowania fast foodów (na przykładzie sieci McDonald’s) stają się reprezentatywne dla różnych dziedzin życia^13. Z kolei Robert Łoś wskazał na współczesną sztukę jako płaszczyznę kulturowego imperializmu krajów globalnej Pół- nocy. Zdaniem autora, to zachodnie galerie i muzea dominują w obiegu kulturowym; przedmiotem sprzedaży są zachodnie dzieła sztuki, a naj- ważniejsze domy aukcyjne pochodzą z bogatych krajów. Co więcej, na liście dziedzictwa światowego UNESCO obiektów z Ameryki Północ- nej i Europy Zachodniej jest ponad dwa razy więcej niż z Azji, Australii i Oceanii. Z drugiej strony Łoś dowiódł także, że imperializm w świecie sztuki nie jest już tak monolityczny, jak dawniej, a pomiędzy centrum i peryferiami zachodzi dynamiczna wymiana 14. Homogenizacja wyraża się także w zmianach przestrzennych. Jak pisze Bauman, jeszcze nigdy na świecie nie było tak wielu nibymiejsc, które są społecznie i historycz- nie wykorzenione, nie wyrażają żadnej tożsamości i wszędzie na świecie wyglądają tak samo (np. lotniska, autostrady, pokoje hotelowe). Z drugiej strony możemy podać liczne przykłady niezwykle popu- larnych na całym świecie praktyk, które nie tylko nie mają pochodzenia amerykańskiego, co wręcz są spoza kręgu kultury zachodniej (buddyzm, argentyńskie tango, sztuki walki, japońskie sushi, telenowele latynoame- rykańskie, filmy z Bollywood). Co więcej, homogeniczne – jak by się wy- dawało – kulturowe trendy globalne są filtrowane przez lokalne kultury w sposób, który dalece wykracza poza stosunki dominacji. Przykładowo,

(^13) G. Ritzer, Makdonaldyzacja społeczeństwa, tłum. L. Stawowy, Wydawnictwo Literackie Muza, Warszawa 2005. (^14) R. Łoś, Sztuka jako narzędzie…

21. Kultura w czasach globalizacji 309

Souriyat Across Borders – społeczno-kulturalna pomoc ofiarom konfliku w Syrii

W Zaatari Organizowane są warsztaty malarskie dla dzieci, ktore opowiadają o swoich wojen- nych traumach. Zdjęcie przedstawia jeden z takich rysunków wykonany przez kilkunastolet- nią dziewczynkę Fot Kamil Minkner

Souriyat Across Borders to jedna z organizacji funkcjonujących w Jordanii, która pomaga uchodźcom z Syrii. Założona została po wybuchu wojny domowej w Syrii przez pięć Syryjek, które każdego dnia łamią stereotypy na temat niższej pozycji kobiet w arabskim społeczeń- stwie. Organizacja świadczy pomoc humanitarną i realizuje różne programy edukacyjne, szczególnie ukierunkowane na podnoszenie kwalifikacji kobiet. Do roku 2017 organizacja udzieliła pomocy medycznej (rehabilitacja, fizjoterapia) 205 kobietom oraz 44 dzieciom. Każdego roku Souriyat Across Borders wspiera 400–500 studentów szkół wyższych, 600– 800 słuchaczy na kursach angielskiego oraz do 400 słuchaczy kursów komputerowych. Ważną częścią jej działalności jest swego rodzaju terapia poprzez sztukę. Organizowane są warsztaty malarskie dla dzieci, które opowiadają o swoich wojennych traumach poprzez obrazy tworzone na płótnie pochodzącym z namiotów z obozu Zaatari, w którym na co dzień mieszkają. Co jakiś czas odbywają się wystawy tej twórczości. Oprócz malarstwa organiza- cja Souriyat Across Borders realizuje warsztaty dla dzieci i osób starszych, które mają na celu naukę tradycyjnej arabskiej mozaiki.

21. Kultura w czasach globalizacji 311

mizacji”^16. Bauman nie do końca akceptuje pojęcie hybrydyzacji kultury globalnej. Jego zdaniem to jedynie doświadczenie przemieszczających się elit, które mają monopol nie tylko ekonomiczny, ale i kulturowy. To one także zaproponowały pojęcie hybrydyzacji kulturowej, która jest jed- nak wyłącznie symboliczną manifestacją wyobcowanych społecznie elit biznesu, sektora kreatywnego, ludzi nauki. Osoby z tych kręgów prze- mieszczają się, bo lubią i doświadczają z przyjemnością świata w jego różnorodności. W tym samym czasie dla przedstawicieli klas niższych i wykluczonych przywiązanie do konkretnego miejsca ma znaczenie, po- dobnie jak odczuwalne różnice klasowe (np. uchodźcy w obozie). Tendencje społeczno-kulturowe przeciwstawne globalizacji nie są wyłącznie jej produktem ubocznym. To immanentna strona całego procesu; one również nadają oblicze globalizacji, wpływają na jej kształt i dynamikę. Poza tym, jak słusznie zauważył Benjamin Barber, te antyglo- balistyczne ruchy korzystają z narzędzi globalizacji, promując np. swoje idee przez Internet 17. Dlatego w obrębie kultury globalnej mamy raczej do czynienia z napięciami i szczelinami. Chris Barker przytacza w tym kontekście tezę, że globalizacja wcale nie doprowadziła do stworzenia globalnej wioski, gdyż ta zakłada jakąś wspólnotę kulturową. W takim ujęciu na kulturę globalną można spoglądać dialektycznie, przez pry- zmat sprzeczności, które dowodzą, że jest ona nie tylko hybrydowym konglomeratem różnych obiektów i zjawisk, ale że są one względem sie- bie jednocześnie opozycyjne, jak i powiązane. Przykładowo, współcze- sna popularna kultura globalna jest już nie tylko albo masowa, albo od- masowiona; za sprawą Internetu jest jednocześnie i taka, i taka. Manuel Castells nazywa ją zindywidualizowaną kulturą masową. Inne napięcie wyraża paradoksalne pojęcie glokalności Rolanda Robertsona, które odnosi się do opozycji globalne–lokalne i oznacza zarówno globalizo- wanie lokalności, jak i lokalne przepracowywanie globalności^18. Co wię-

(^16) Z. Bauman, Globalizacja i co z tego dla ludzi wynika, tłum. E. Klekot, Pań- stwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2000. (^17) B. Barber, Dżihad kontra McŚwiat, tłum. H. Jankowska, Wydawnictwo Lite- rackie Muza, Warszawa 2004. (^18) R. Robertson, Glocalization: Time-Space and Homogeneity-Heterogeneity, [w:] M. Featherstone i in. (ed.), Global Modernities, Sage Publications, London 1995, s. 25–44.

312 Część 5. Kultura i media

cej, lokalność pod wpływem globalności nie tylko jest odkrywana, ale i konstruowana. W celu przyciągnięcia turystów wymyśla się specyfikę lokalną danego miejsca.

Hip-hop i hybrydowa kultura czarnej diaspory Jedna z tez na temat kultury globalnej mówi, że ma ona charakter złożony i hybrydowy. Zakłada się w tym względzie, że nawet w przypadku dominacji jakiegoś ośrodka wpływu produkowane przezeń treści są filtrowane przez kultury lokalne zgodnie z ich rdzennymi ko- dami. Kultura globalna jest więc przestrzenią wiecznego dialogu, wędrówki, cyrkulacji idei. Modelem do zrozumienia tego konceptu może być kultura hip-hop oraz związana z nią mu- zyka rap. Jej fenomen ma zarazem charakter globalny, jest ona bowiem popularna na całym świecie, ale i lokalny czy regionalny, ponieważ występuje bardzo wiele wariantów tej muzyki na całym świecie. Pozornie może wydawać się, że muzyka rap to kolejny przykład dominacji kulturowej USA na świecie. Wszak to w Południowym Bronksie rodziła się kultura hip-hop w latach 70. XX wie- ku, której rap jest częścią. Tyle, że – na co wskazują tacy badacze, jak Paul Gilroy, rap i hip-hop równie dużo zawdzięczają wpływom afrykańskim (sięgającym jeszcze czasów niewolnictwa) i jamajskim, a sama muzyka wyrasta z doświadczeń zarówno czarnych, jak i imigrantów latyno- skich w USA, a przede wszystkich z ich poczucia wykluczenia i sprzeciwu wobec opresji białej większości. Na tę siatkę kulturowych interakcji nakładają się dodatkowo różne style muzyczne, które także mają złożoną historię przynależności kulturowych. Rap korzystał bowiem z wpły- wów reggae, ale i funky, soul, a na dodatek jest on produktem różnych innowacji technicznych z lat 70. XX wieku. Nie da się więc określić w sposób jednoznaczny tożsamości kulturowej rapu, przypisać jej do jednego kręgu narodowego albo miejsca. Stała się ona zarazem jedną z płaszczyzn integrowania czarnych, których kultura również nie ma przypisanej konkretnej lokalizacji, czy umiejscowienia oraz zdefiniowanej absolutystycznie tożsamości. Ma ona raczej charakter transnarodowy i transkulturowy, i w tym sensie jest typowym wyrazem współczesnej kultury globalnej, wyrasta bowiem z doświadczeń czarnych ulokowanych w różnych miejscach. W by- ciu czarnym chodzi więc raczej o pewne punkty styczności, wynikające z opresji odczuwanej w kategoriach rasowych, genderowych, socjalnych, ale i wspólnoty form ekspresji kulturowej, takiej jak rap. Tożsamość czarnych nie jest czysta i jednorodna, a zarazem jest nie tylko hy- brydowa, ale i diasporowa, ponieważ jest umiejscowiona w obrębie innych kultur oraz nie wyrasta z idei stałej lokalizacji, ale podróży. To podróż przez Atlantyk, która miała charakter zarówno realny, jak i metaforyczny; była dobrowolna (za pracą), ale i przymusowa (z powodu niewolnictwa). Taką złożoną kulturową tożsamość czarnych Gilroy określił mianem Czarnego Atlantyku. Kody kontrkulturowe rapu –pomimo umiejscowienia źródłowego w kulturze czarnych – rozprzestrzeniły się następnie na lokalne przestrzenie socjopolityczne, dodatkowo kompli- kując złożony charakter tej formacji kulturowej. Takim przykładem był chociażby polski rap lat 90. XX wieku osadzony w realiach wielkich blokowisk, w których żyli ludzie ekonomicznie wykluczeni.

314 Część 5. Kultura i media

poszczególnych narodów stają się wspólnym dobrem. Jednostronność i ograniczoność narodowa staje się coraz bardziej niemożliwa, a z wielu literatur narodowych i regionalnych powstaje literatura światowa”. 1962 – Marshall McLuhan publikuje książkę Galaktyka Gutenberga, w której pojawia się pojęcie „globalna wioska”. Współcześnie termin ten odnosi się szczególnie do globalizacji, jaka dokonuje się za pośrednictwem Internetu. 1996 – John Perry Barlow ogłasza Deklarację Niepodległości Cyberkultury, symboliczny akt wiary w technologie sieciowe, dzięki którym dojdzie do globalizacji myśli, idei i wartości oraz uniezależnienia się od władzy pań- stwa. 2005 – UNESCO ogłasza konwencję w sprawie ochrony i promowania różno- rodności form wyrazu kulturowego, jeden z najważniejszych dokumentów międzynarodowych dotyczących różnorodności kulturowej w skali świa- towej. W konwencji wyrażono nadzieję, że globalizacja przyczyni się do opartego na szacunku zbliżenia kultur, uznając, że „różnorodność kultu- rowa rozwijająca się w warunkach demokracji, tolerancji, sprawiedliwości społecznej i wzajemnego poszanowania między narodami i kulturami, jest niezbędna dla pokoju i bezpieczeństwa w skali lokalnej, krajowej i między- narodowej”. 2018 – Facebook ogłasza raport, z którego wynika, że miesięcznie korzysta- ło z tego portalu ponad 2,3 mld osób, a więc 1/3 ludzkości, a dziennie ok. 1,5 mld.

”‘„Ž‡›†‘†›•—•Œ‹

1. Jak rozumiesz pojęcie kultury globalnej? Czy jest to formacja odrębna od dotychczasowych kultur narodowych i lokalnych, czy z nimi powiązana?
2. Zastanów się nad tezami zwolenników homogenizacji i hybrydyzacji kultury globalnej. Do którego stanowiska jest Ci bliżej? Postaraj się przedstawić własne argumenty.
3. Jak powinno się mierzyć stopień i zakres globalizacji kulturowej? Zastanów się nad reprezentatywnymi wskaźnikami dla tego procesu.
4. Wybierz trzy dowolne przedmioty codziennego użytku lub praktyki związa- ne z Twoim stylem życia. Zastanów się, na ile wpisują się one w globalne trendy kulturowe.

21. Kultura w czasach globalizacji 315

‘†ƒ–‘™ƒŽ‹–‡”ƒ–—”ƒ

Appadurai A., Nowoczesność bez granic. Kulturowe wymiary globalizacji, tłum. Z. Pucek, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2005. Kaliszewski A., Główne nurty w kulturze XX i XXI wieku. Podręcznik dla stu- dentów dziennikarstwa i komunikacji społecznej, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2012. James P., Szeman I., Globalization and Culture, Vol. 3: Global-Local Consump- tion, Sage Publications, London 2010.