3. układ szkieletowy tworzy rusztowanie i osłania inne ..., Streszczenia z Gospodarka

Pobierz 3. układ szkieletowy tworzy rusztowanie i osłania inne ... i więcej Streszczenia w PDF z Gospodarka tylko na Docsity!

Ryc. 3.1 Szkielet człowieka: A – kości szkieletu osiowego, B – kości szkieletu kończyn

czaszka

kość ramienna

obojczyk

łopatka

obręcz miedniczna

obręcz barkowa

kości nadgarstka kości śródręcza

kości palców

kość udowa rzepka

kość strzałkowa kość piszczelowa kości stępu kości śródstopia kości palców

kość promieniowa kość łokciowa

mostek

kręgosłup

klatka piersiowa

A B

i i. u k ł a d R u C H u

3. układ szkieletowy tworzy rusztowanie

i osłania inne narządy

Szkielet człowieka składa się z 206 kości. Są one ułożone w charakterystyczny sposób względem siebie, tworząc rusz- towanie ciała. Szkielet zapewnia pionową postawę ciała i dwunożność. Tworzy jego podporę, na której rozpięte są mięśnie. Razem z nimi stanowi układ ruchu. Szkielet chroni też różne miękkie narządy ciała przed ich mechanicznym uszkodzeniem. W wypełniającym kości szpiku kostnym czerwonym produkowane są wszystkie komórki krwi (krwinki), a przesycona związkami wapnia tkanka kostna jest magazynem tego pierwiastka dla organizmu. Szkielet człowieka posiada także zdolność do wzrostu.

WAŻNE POJĘCIA: szkielet osiowy , szkielet obręczy , szkielet kończyn , trzon kości , nasada bliższa kości , nasada dalsza kości , szpik kostny czerwony , okostna , osseina.

DZIAŁ II Układ rUchU

egzemplarz demonstracyjnyegzemplarz demonstracyjny

3. Układ szkieletowy tworzy rusztowanie i osłania inne narządy 13

Szkielet człowieka dzielimy na szkielet osiowy oraz szkielet kończyn i ich obręczy (ryc. 3.1). W skład szkieletu osiowego wchodzą: czaszka, kręgosłup, żebra i mostek. Drugą część szkieletu stanowią kości kończyn górnych i dolnych, przymocowane do szkieletu osiowego za pomocą obręczy barkowej i miednicowej.

3.1. Budowa fizyczna i chemiczna kości Szkielet człowieka zbudowany jest przede wszystkim z tkanki kostnej i w mniejszej ilości z tkanki chrzęstnej. Tkanka kostna, w przeciwieństwie do chrzęstnej, jest una- czyniona i unerwiona. Kości wchodzące w skład szkieletu człowieka podzielone zostały ze względu na ich wygląd ze- wnętrzny na:

- kości długie , np. długie kości kończyn górnych i dolnych; - kości krótkie, np. kości nadgarstka; - kości płaskie , np. łopatki, kości miednicy, kości sklepie- nia czaszki; - kości różnokształtne , np. kręgi, żuchwa, kości pod- niebienne.

buDOWA fIZyCZNA kOśCI Kość długa zbudowana jest z trzonu i dwóch nasad – bliż- szej i dalszej (ryc. 3.2). Trzon można porównać do pustej w środku rury, zbudowanej z tkanki kostnej zbitej (ryc. 3.3). Nasady kości długich i pozostałe kości są zbudowane z tkanki kostnej gąbczastej , a tylko na ich powierzchni znajduje się cienka warstwa tkanki kostnej zbitej. Taka budowa za- pewnia odpowiednią wytrzymałość, a zarazem powoduje, że szkielet staje się lżejszy. Różnice w budowie kości szkieletu człowieka wynikają z funkcji, jakie one pełnią, i są wyrazem przystosowania do zadań, jakie wykonują w poszczególnych częściach ciała. Tkanka kostna gąbczasta (ryc. 3.4) zbudowana jest z różnej grubości beleczek kostnych. Ułożone są one w taki sposób, aby w miejscu działania sił mogących odkształcić kość, za- pewnić im jak największą sztywność i wytrzymałość. Prze- strzenie pomiędzy beleczkami kostnymi są wypełnione szpikiem kostnym. Szpik kostny czerwony jest odpowie- dzialny za tworzenie wszystkich rodzajów komórek krwi. Z czasem jest on zastępowany przez szpik kostny żółty. Ten rodzaj szpiku nie ma właściwości krwiotwórczych. Jamy

Ryc. 3.2 Fizyczna budowa kości długiej na przykładzie kości ramiennej

nasada bliższa

powierzchnia stawowa okryta warstwą tkanki chrzęstnej

powierzchnia stawowa

trzon

okostna

nasada dalsza

Ryc. 3.3 Górna część kości udowej – przekrój

E DO DRUKU!E DO DRUKU!

Materiały i przyrządy:

- kości kurczaka, - 10% kwas octowy (ocet), - słoik z zakrętką, - palnik, - pęseta, - szczypce drewniane.

postępowanie:

1. Do słoika wlej ocet.
2. Zanurz jedną kość w occie, szczelnie zakręć słoik i odstaw na kilka dni, aby pozbyć się z niej soli mineralnych.
3. Po tym czasie wyjmij kość pęsetą i opłucz pod bieżącą wodą.
4. Sprawdź, jakimi właściwościami charakteryzuje się kość pozbawiona soli mineralnych.
5. Drugą kość chwyć drewnianymi szczypcami.
6. Spalaj ją nad palnikiem, a następnie odłóż do ostygnięcia.
7. Sprawdź właściwości kości po spaleniu substancji orga- nicznych w niej zawartych.
8. Wszystkie obserwacje zanotuj.
9. Wyciągnij wnioski i zapisz je.

ĆWICZENIE 3.1 sprężyste i kruche... czyli sprawdzamy zależność właściwości kości od ich składu chemicznego.

PODsumOWANIE

- Szkielet człowieka umożliwia poruszanie oraz spełnia inne bardzo ważne funkcje: podporową, ochronną, magazynującą, krwiotwórczą i wzrostową. - Szkielet dzielimy na: osiowy, kończyn i ich obręczy. - Szkielet tworzy 206 kości, które zbudowane są z tkanki kostnej zbitej i gąbczastej oraz chrzęstnej. - Wyróżniamy następujące rodzaje kości ze względu na ich kształt: długie, krótkie, płaskie i różnokształtne. - W kości długiej wyróżniamy nasadę bliższą, trzon i nasadę dalszą. Kość jest pokryta okostną. Wewnątrz nasad znajduje się tkanka kostna gąbczasta otoczona cienką warstwą tkanki kostnej zbitej. Ściany trzonu utworzone są z tkanki kostnej zbitej. W jego wnętrzu znajduje się jama szpikowa wypełniona szpikiem kostnym. - Pod względem chemicznym kości zbudowane są ze związków organicznych (m.in. osseiny) i związków nieorganicznych – fosforanów i węglanów wapnia lub rzadziej magnezu. 3. Układ szkieletowy tworzy rusztowanie i osłania inne narządy

E DO DRUKU!E DO DRUKU!

Ryc. 3. Kości mózgoczaszki: A – widok z boku, B – widok z tyłu

kość czołowa

kość klinowa

kość ciemieniowa

kość ciemieniowa lewa

kość ciemieniowa prawa

kość potyliczna

kość skroniowa

kość potyliczna

kość skroniowa prawa

kość skroniowa lewa

A

B

kości nosowe kości łzowe (^) kości szczękowe

kości jarzmowe żuchwa Ryc. 3.7 Kości trzewioczaszki

i i. u k ł a d R u C H u

3.2. Budowa i funkcje szkieletu osiowego

CZAsZkA W czaszce człowieka możemy wyróżnić część móz- gową – mózgoczaszkę – i część twarzową – trzewio- czaszkę. Stanowi ona kostne rusztowanie głowy. Po- siada wiele specyficznych cech, charakterystycznych tylko dla człowieka, np. bródka na żuchwie. Mózgoczaszka stanowi szczelną puszkę, w której znajduje się mózgowie. Kości są typowymi kośćmi pła- skimi, połączonymi ze sobą nieruchomo poprzez tzw. szwy. Taka jej budowa zapewnia maksymalną ochronę mózgowia. Mózgoczaszkę buduje 8 kości (ryc. 3.6):

• kość czołowa,
• dwie kości ciemieniowe,
• dwie kości skroniowe,
• kość potyliczna,
• kość klinowa,
• kość sitowa. Część trzewiowa czaszki (ryc. 3.7) ma za zada- nie ochraniać początkowy odcinek dróg oddechowych i przewodu pokarmowego oraz bardzo ważne dla czło- wieka narządy zmysłów. Budują ją kości:
• dwie szczękowe,
• dwie nosowe,
• dwie jarzmowe,
• dwie podniebienne,
• dwie łzowe,
• pojedyncza żuchwa. Ich uwydatnienie i zróż- nicowany kształt decydują o rysach twarzy człowieka. Kości szczękowe i żuchwa posiadają otwory, w których osadzone są zęby. Zęby są

WAŻNE POJĘCIA: mózgoczaszka , trzewio- czaszka , szwy , kręgosłup , kręgi , dźwigacz ( atlas ), obrotnik , kość krzyżowa , kość ogonowa , krzywizny fizjologiczne , lordoza , kyfoza , klatka piersiowa , żebra , mostek.

egzemplarz demonstracyjnyegzemplarz demonstracyjny

mowanie nieprawidłowej postawy (szczególnie podczas siedzenia przy biurku) lub przeciążanie jednej strony ciała mogą być przyczyną skrzywień kręgosłupa i wykształ- cenia nieprawidłowej postawy ciała. Do najczęstszych skrzywień kręgosłupa zaliczamy pogłębienie jego naturalnych krzywizn lub skrzywienie boczne – skoliozę. Każde skrzywienie kręgosłupa jest szkodliwe dla rozwoju organizmu i prowadzi np. do zmian objętości oraz kształtu klatki piersiowej, co znacząco wpływa na pracę płuc i serca.

i i. u k ł a d R u C H u

ODCINkI krĘgOsŁuPA Dwa pierwsze kręgi odcinka szyjnego , mające nieco odmienną budowę od pozostałych, to dźwigacz ( atlas ) i obrotnik (ryc. 3.11). Pozostałe pięć kręgów odcinka szyjnego ma typową budowę. Ich trzony są niezbyt duże, ponieważ dźwigają tylko głowę, a cały odcinek szyjny charakteryzuje się dużą ruchomością. Kręgi odcinka piersiowego (12) są bardziej masywne od kręgów szyjnych, ponieważ dźwigają kończyny górne, żebra, mostek i głowę. Odcinek lędźwiowy (5) posiada bardzo masywne kręgi o dużych, silnych, ner- kowatych trzonach. Jego zadaniem jest utrzymanie ciężaru górnej części ciała. Kręgi krzyżowe (5) są ze sobą zrośnięte w kość krzyżową. Kręgi ogonowe (4–5) są również ze sobą zrośnięte i tworzą kość ogo- nową. Jest to końcowy odcinek kręgosłupa człowieka i ma charakter szczątkowy. Utrzymanie pionowej postawy ciała człowieka jest możliwe dzięki odpowiednio ukształtowanemu kręgo- słupowi. Posiada on naturalne krzywizny fizjolo- giczne – kyfozy i lordozy (ryc. 3.12). Te charakterys- tyczne wygięcia w kształcie podwójnej litery „S” po- magają w utrzymaniu równowagi ciała, umożliwiają przenoszenie ciężaru ciała oraz amortyzują wstrząsy. Wygięcia kręgosłupa człowieka pojawiają się dopiero w momencie, gdy dziecko zaczyna przyjmować pio- nową postawę ciała (zaczyna siadać i wstawać). Nie ma ich u noworodków. Prawidłowy kształt kręgosłup osiąga w czasie roz- woju i wzrostu ciała, dlatego szczególnie ważny jest okres wczesnego dzieciństwa i okres szkolny. Przyj-

lordoza szyjna

lordoza lędźwiowa

kyfoza krzyżowa

kyfoza piersiowa

Ryc. 3.12 Naturalne krzywizny kręgosłupa człowieka

Ryc. 3.11 Budowa dźwigacza i obrotnika

powierzchnie stawowe

ząb obrotnika

DŹWIGACZ

OBROTNIK

egzemplarz demonstracyjnyegzemplarz demonstracyjny

Ryc. 3.13 Budowa klatki piersiowej

7 par żeber prawdziwych — łączą się one bezpośrednio z mostkiem za pomocą chrząstek żebrowych

3 pary żeber rzekomych — łączą się one najpierw ze sobą, a następnie z chrząstką ostatniego żebra prawdziwego

2 pary żeber wolnych

mostek

chrząstki żebrowe

klAtkA PIErsIOWA Klatka piersiowa to osłona dla organów wewnętrznych, szczególnie dla płuc i serca. Zbudowana jest z 12 kręgów piersiowych kręgosłupa i 12 par żeber oraz mostka (ryc. 3.13). Tworzą one lekkie i sprężyste rusztowanie kostne, które nie zapada się i umożliwia wyko- nywanie ruchów oddechowych. W zależności od sposobu połą- czenia z mostkiem wyróżniamy: · 7 par żeber prawdziwych , · 3 pary żeber rzekomych , · 2 pary żeber wolnych.

PODsumOWANIE

- Szkielet osiowy człowieka utworzony jest z czaszki, kręgosłupa, żeber i mostka. - W czaszce wyróżniamy kości mózgoczaszki i trzewioczaszki, które pełnią funkcję ochronną dla mózgu i narządów zmysłów. - Kości mózgoczaszki to: kość czołowa (1), kości ciemieniowe (2), kość potyliczna (1), kości skro- niowe (2), kość klinowa (1), kość sitowa (1). - Kości trzewioczaszki to: kości szczękowe (2), kości nosowe (2), kości jarzmowe (2), kości pod- niebienne (2), żuchwa (1). - Kości czaszki połączone są nieruchomo poprzez szwy; tylko żuchwa łączy się stawowo z kością skroniową. - Kręgosłup składa się z 33 lub 34 kręgów. Wyróżniamy w nim odcinki: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy. Ma on kształt podwójnej litery „S” dzięki naturalnym krzywiznom. Krzywizny te warunkują właściwą, pionową postawę ciała, pomagają w utrzymaniu równowagi i amortyzują wstrząsy. - Kręgi w kręgosłupie łączą się ze sobą poprzez elementy tkanki chrzęstnej, tzw. dyski. - Wzdłuż kręgosłupa wewnątrz kręgów przebiega kanał kręgowy, ochraniający rdzeń kręgowy. - Klatka piersiowa składa się z 12 par żeber przytwierdzonych do 12 kręgów piersiowych i mostka. - Klatka piersiowa ochrania płuca i serce oraz umożliwia wykonywanie ruchów oddechowych. 3. Układ szkieletowy tworzy rusztowanie i osłania inne narządy

E DO DRUKU!E DO DRUKU!

że od przodu łączą się ze sobą chrzęstnym spojeniem ło- nowym , a od tyłu połączone są mocno z kością krzyżową. W ten sposób tworzy się miednica , zamykająca od dołu tułów i stanowiąca mocne oparcie dla całego ciała i koń- czyn dolnych wolnych. Stanowi ona także ochronę dla pę- cherza moczowego oraz macicy u kobiet. Kończyna dolna wolna składa się z kości udowej, dwóch kości podudzia (piszczelowej i strzałkowej) oraz z kości stopy. Kość udowa jest typową kością długą. Jest to masywna, wytrzymała, najdłuższa i największa kość w szkielecie człowieka. Kości podudzia to także kości dłu- gie. Kość piszczelowa jest bardziej masywna niż kość strzałkowa. Łączą się one z kością udową stawem kolano- wym, a z przeciwnej strony – z kośćmi stopy. Staw kolano- wy osłonięty jest od przodu trójkątną, spłaszczoną kością krótką – rzepką. W szkielecie stopy możemy wyróżnić: kości stępu , kości śródstopia i kości palców (ryc. 3.17). Szkielet stopy jest bardziej masywny od szkieletu ręki, co wiąże się z przystosowaniem do dwunożności i ko- niecznością utrzymania ciężaru całego ciała w czasie cho- dzenia. Z tej też przyczyny kości połączone więzadłami tworzą charakterystyczne sklepienia zapewniające sprę- żystość i amortyzację stopy podczas chodzenia, ponieważ stopa nie dotyka podłoża na całej swej długości. Zaburzenia związane z nieodpowiednim sklepieniem stopy prowadzą do płaskostopia.

Ryc. 3.16 Szkielet kończyn dolnych

kości biodrowe

kości łonowe spojenie łonowe

kość krzyżowa

kość udowa rzepka

kość piszczelowa

kość strzałkowa

kości kulszowe

obręcz miednicowa

szkielet kończyny dolnej wolnej

kości podudzia

kości stępu kości śródstopia kości palców

PODsumOWANIE

- Szkielet kończyny górnej składa się ze szkieletu obręczy barkowej i kości kończyny wolnej. - Obręcz barkowa zbudowana jest z pary obojczyków i pary łopatek. Łączy ona kości kończyny górnej wolnej ze szkieletem osiowym. - Szkielet kończyny górnej wolnej składa się z: kości ramiennej, łokciowej, promieniowej, kości nadgarstka, śródręcza i paliczków. - Kość ramienna łączy się z łopatką, współtworząc staw barkowy. - Szkielet kończyny dolnej składa się z obręczy miednicznej i kości kończyny dolnej wolnej. - Obręcz miedniczną tworzą dwie kości miedniczne i kość krzyżowa. - Kość miedniczna powstała ze zrośnięcia trzech kości: biodrowej, kulszowej i łonowej. - Obręcz miedniczna stanowi ochronę pęcherza moczowego, macicy u kobiet oraz łączy kości kończyny wolnej ze szkieletem osiowym. - Kończyna dolna wolna składa się z: kości udowej, piszczelowej, strzałkowej, rzepki, kości stępu, śródstopia i paliczków. 3. Układ szkieletowy tworzy rusztowanie i osłania inne narządy

Ryc. 3. Zdjęcie rentgenowskie stopy

kości stępu kości śródstopia

kość piętowa kości palców

kość skokowa

E DO DRUKU!E DO DRUKU!

22 i^ i^.^ u k ł a d R^ u^ C H u

3.4. Połączenia kości Pojedyncze kości nie mogą spełniać swej roli, jeśli nie są odpowiednio ze sobą połączone. Od funkcji poszczegól- nych części szkieletu zależy, w jaki sposób kości są ze sobą połączone. W szkielecie człowieka są to połączenia:

• ścisłe – nieruchome,
• półścisłe – półruchome,
• ruchome – stawy. W połączeniach nieruchomych kości łączą się ściśle ze sobą i nie mogą one prze- mieszczać się względem siebie. Przykładem takich połączeń są zrosty – miejsca w któ- rych kości się zrastają oraz szwy w czaszce. W połączeniach półruchomych kości połączone są przy pomocy tkanki chrzęstnej. Są to chrząstkozrosty , umożliwiające ograniczone poruszanie się. Przykładem mogą być tu połączenia żeber z mostkiem, spojenie łonowe wiążące kości miedniczne oraz dyski pomiędzy kręgami. Połączenia ruchome – stawy – występują w takich miejscach szkieletu, w któ- rych kości powinny zmieniać położenie względem siebie. Stawy zbudowane są w ten sposób, że na jednej z kości wchodzących w jego skład jest zagłębienie – panewka
• a na drugiej uwypuklenie – główka stawowa. Panewka i główka stawowa odpowia- dają sobie kształtem (ryc. 3.18).

WAŻNE POJĘCIA: połączenia nieruchome , połączenia półruchome , stawy , torebka stawowa , więzadła , zwichnięcie stawu.

Ryc. 3.18 Budowa stawu na przykładzie stawu łokciowego

główka to nasada kości ramiennej

więzadło

nasada kości łokciowej tworzy panewkę kość promieniowa

tkanka chrzęstna powierzchni stawowych

torebka stawowa

błona maziowa

jama stawowa wypełniona jest mazią

Powierzchnie stawowe kości są po- kryte tkanką chrzęstną, która zapo- biega tarciu kości. Pomiędzy kośćmi budującymi staw istnieje przestrzeń zwana jamą stawową , która jest wy- pełniona mazią stawową. Staw otacza łącznotkankowa torebka stawowa. Zapobiega ona nadmiernemu rozsu- waniu się kości i wydostawaniu się mazi na zewnątrz oraz chroni staw. Stawy wzmocnione są też więza- dłami , zbudowanymi z pasm bardzo wy- trzymałej tkanki łącznej. Jeśli dojdzie do przemieszczenia się powierzchni stawowych względem siebie, to nastę- puje tzw. zwichnięcie stawu. Jest ono bardzo bolesne i zazwyczaj towarzyszy mu rozerwanie torebki stawowej.

egzemplarz demonstracyjnyegzemplarz demonstracyjny

24 i^ i^.^ u k ł a d R^ u^ C H u

4. układ mięśniowy umożliwia poruszanie się

Na układ mięśniowy człowieka składa się 450–500 mięśni. Stanowią one 35–40% masy ciała człowieka. Zasadniczą jego funkcją jest poruszanie, stąd często zwie się go układem czyn- nym ruchu. Poza tym mięśnie umożliwiają przepływ płynów, za- chowanie odpowiedniej postawy ciała, a także – poprzez skurcze

• dostarczają ciepło organizmowi. Mięśnie są bardzo dobrze ukrwione i unerwione – jest to niezbędne do dobrego wypełniania funkcji. Poza mięśniami szkieletowymi w ciele człowieka występuje bardzo dużo mięśni od- powiedzialnych za skurcze naczyń krwionośnych, ścian przewodu pokarmowego itp., które tworzy tkanka mięśniowa gładka oraz mięsień sercowy, zbudowany z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej sercowej. Typowy mięsień szkieletowy zbudowany jest z brzuśca i ścięgien (ryc. 4.1). Brzusiec budują skupienia włókien mięśniowych, które tworzy tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana, natomiast ścięgna utworzone są z włóknistej tkanki łącznej (ryc. 4.2). Zadaniem ścięgien jest przymocowanie mięśnia do kości, skóry lub błon śluzowych. Skurcz mięśnia powoduje pociągnięcie niekurczliwych ścięgien, które przemieszczają za sobą np. kości, co powoduje ruch danej części ciała.

WAŻNE POJĘCIA: układ mięśniowy , brzusiec , ścięgna.

Ryc. 4.1 Budowa mięśnia szkieletowego

brzusiec

brzusiec

ścięgno

ścięgna

Ryc. 4.2 Struktura mięśnia szkieletowego

kość

ścięgno

włókienka białkowe

tkanka mięśniowa

brzusiec

egzemplarz demonstracyjnyegzemplarz demonstracyjny

4. Układ mięśniowy umożliwia poruszanie się 25

Poprzez kurczenie się mięśnie wykonują pracę, przy czym skurcz jest fazą czynną, a rozkurcz bierną. Mięśnie szkieletowe człowieka możemy podzielić ze względu na ich położenie w ciele człowieka na:

• mięśnie głowy,
• mięśnie szyi,
• mięśnie klatki piersiowej,

Ryc. 4.3 Umięśnienie człowieka

mięsień piersiowy większy

mięsień czworogłowy uda

mięsień piszczelowy przedni

mięsień ramienno- -promieniowy

mięsień dwugłowy ramie- nia (biceps) — zginacz

mięsień naramienny

mięsień najszerszy grzbietu

mięsień pośladkowy wielki mięsień dwugłowy uda

mięsień brzuchaty łydki

ścięgno Achillesa

mięsień czworo- boczny

mięsień prosty brzucha

mięsień trój- głowy ramienia (triceps) — prostownik

mięsień skośny zewnętrzny brzucha

mięsień mostkowo- -obojczykowo- -sutkowy

• mięśnie grzbietu,
• mięśnie brzucha,
• mięśnie kończyn.

PODsumOWANIE

- Układ mięśniowy człowieka składa się z 450–500 mięśni. Umożliwia on organizmowi: poruszanie się, przepływ płynów ustrojowych, zachowanie odpowiedniej postawy; dostarcza też organizmowi ciepła. - Mięsień szkieletowy zbudowany jest z brzuśca i ścięgien, które łączą go z kośćmi i skórą. Brzusiec jest utworzony z włókienek mięśniowych, a te – z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej szkieletowej. Ścięgna tworzy tkanka łączna włóknista. - Mięśnie tworzące układ mięśniowy dzielimy także ze względu na kształt i położenie.

E DO DRUKU!E DO DRUKU!

4. Układ mięśniowy umożliwia poruszanie się 27

Należy pamiętać, że antagonistyczne działanie mięśni umożliwia ruch człowieka, co wiąże się z mechanizmem działania mięśni. Skurcz jest aktywny, natomiast aby mięsień powrócił do swojej pierwotnej długości, w czasie rozkurczu musi zadziałać ak- tywnie inny mięsień, który „rozciągnie” zachodzące na siebie elementy włókienek mię- śniowych. Aby lepiej zrozumieć działanie i współdziałanie poszczególnych elementów w czasie wykonywania ruchu, należy ruchy te wykonać powoli, dotykając drugą ręką mięśni i w ten sposób wyczuwając, który mięsień się kurczy, a który rozkurcza, jak i kiedy napinają się ścięgna, do jakich kości są przytwierdzone i w końcu, jak prze- mieszczają się kości w stawie. W nauce budowy, a przede wszystkim funkcjonowania własnego ciała, bardzo ważne jest świadome wykonywanie pewnych czynności, czy też świadome „wsłuchanie się” w rytm własnego ciała.

PODsumOWANIE

- Podczas wykonywania ruchów współdziałają ze sobą mięśnie, kości, stawy i ścięgna.

postępowanie:

1. Stań wyprostowany z rękoma opuszczonymi w dół.
2. Podwiń rękawy tak, aby dokładnie widzieć ramię i przedramię.
3. Postaraj się dokładnie zapoznać z budową tych części kończyny górnej.
4. Drugą ręką dokładnie „wymacaj” wszystkie elementy i odnajdź poszczególne kości, mięśnie, ich ścięgna.
5. Trzymając ręką staw łokciowy, podnoś i opuszczaj kilkakrotnie przedramię i dokładnie wybadaj działanie stawu łokciowego.
6. Podobnie, trzymając za brzusiec, a następnie ścięgna mięśnia dwugłowego ramienia, postaraj się zauważyć jego rolę w podnoszeniu i opuszczaniu ramienia.
7. Czynność tę wykonaj, trzymając również mięsień trójgłowy ramienia i jego ścięgna.
8. Wszystkie obserwacje zanotuj.
9. Wyjaśnij, dlaczego mięsień dwugłowy ramienia nazywamy zginaczem, a trójgłowy – prostownikiem. 10.Wyciągnij wnioski i zapisz je.

ĆWICZENIE 4.

W górę i w dół... czyli jak działa mój aparat ruchu.

WArtO WIEDZIEĆ aby utrzymać chociażby pionową postawę ciała lub podczas wykonywania codziennych czynność (np. podczas siedzenia), wiele mięśni pozostaje w stanie ciągłego, niezbyt wiel- kiego napięcia. Jest ono regulowane przez układ nerwowy, który wysyła delikatne impulsy, powodując skurcze i napięcie mięśni. odbywa się to poza świadomością człowieka. zacho- wanie ciała człowieka przy braku takiego napięcia można sobie uzmysłowić, obserwując mdlejącego człowieka, który traci na jakiś czas napięcie pewnych partii mięśni. obserwu- jemy powolne osuwanie się i upadek – mięśnie mdlejącej osoby nie mogą wówczas utrzy- mać odpowiedniej postawy ciała.

E DO DRUKU!E DO DRUKU!

28 i^ i^.^ u k ł a d R^ u^ C H u

5. aktywność fizyczna

warunkiem zdrowia człowieka

WAŻNE POJĘCIA: ćwiczenia fizyczne , wady postawy , skolioza , płaskostopie , krzywica , osteoporoza , choroby reumatyczne.

Postęp techniczny i cywilizacyjny niesie ze sobą wiele udogodnień. Często nie zdajemy sobie sprawy, że udogod- nienia te nie są pożyteczne dla naszego zdrowia. Na przy- kład z powodu udogodnień komunikacyjnych mniej się poruszamy, czego skutkiem mogą być różnego rodzaju do- legliwości i choroby, które dosięgną nas na starość. Człowiek zawsze był bardzo ak- tywny ruchowo. W odległej przeszłości wiązało się to z nieustannym poszukiwaniem pokarmu czy nagłą potrzebą ucieczki przed drapieżnikami. Teraz aż tak duża zdolność ruchowa nie jest potrzebna, choć ruch pozostaje czynnością naturalną i niezbędną do zachowania sprawności. W życiu powinniśmy jednak zachować równowagę między aktywnością ruchową a życiem statycznym.

Ryc. 5.1 Dla zachowania zdrowia i kondycji fizycznej powinniśmy uprawiać sport, najlepiej taki, który sprawia nam przyjemność

Ważne jest, aby w miarę regularnie wykonywać ćwi- czenia fizyczne , uczęszczając na lekcje wychowania fizycz- nego. Przystępując do ćwiczeń, należy zawsze rozpocząć od ćwiczeń rozluźniających (rozgrzewki), które pozwolą odpowiednio przygotować mięśnie i stawy do większego wysiłku oraz układ krążenia i układ oddechowy do zwięk- szonego tempa ich pracy. Zbyt szybkie przeciążenie or- ganizmu lub zbyt długie i zbyt intensywne uprawianie ćwiczeń fizycznych nie jest zdrowe. Dlatego wszelkie ćwi- czenia powinny być wykonywane pod okiem nauczyciela wychowania fizycznego lub trenera. Źle dobrane ćwiczenia, szczególnie ćwiczenia siłowe, mogą doprowadzić do kon- tuzji i uszkodzenia ciała, a czasami mogą pogłębić wadę postawy. Najczęstsze kontuzje to: złamania kości, zwich- nięcia i skręcenia stawów, zerwanie ścięgien oraz stłu- czenia i naciągnięcia mięśni. Odpowiednio udzielona pierwsza pomoc może wydatnie pomóc kontuzjowanemu, zanim trafi on w ręce lekarza. Warto zapoznać się z zasa- dami udzielania pierwszej pomocy – pomoc taka może nawet uratować życie. Wiele osób zastanawia się, jakie ćwiczenia powinno się wykonywać, którą dyscyplinę sportu uprawiać. Odpo- wiedź jest prosta. Przede wszystkim ćwiczenia powinny sprawiać nam przyjemność, gdyż w innym wypadku będą tylko obowiązkiem i z czasem ich zaprzestaniemy. Warto

egzemplarz demonstracyjnyegzemplarz demonstracyjny

Ryc. 5.4 A – dziecko z wyraźnie widoczną krzywicą, B – zdjęcie rentgenowskie pokazujące zniekształcone kości nóg dziecka w wyniku krzywicy

A B

i i. u k ł a d R u C H u

zanikają, powodując dezorganizację struktury prze- strzennej kości. Najczęściej problemy tego rodzaju doty- kają ludzi starszych. Słabszy szkielet staje się mniej wy- trzymały na urazy mechaniczne, jest bardziej kruchy i po- datny na złamania. Największą grupą ryzyka są kobiety po 50. roku życia, lecz choroba ta występuje także u męż- czyzn i ludzi młodych. W profilaktyce i leczeniu zaleca się

ChOrOby ukŁADu sZkIElEtOWEgO Płaskostopie (ryc. 5.3) polega na obniżeniu się fizjo- logicznych sklepień stopy tak, że staje się ona płaska i przylega do podłoża całą powierzchnią. Osoba mająca płaskie stopy ma problemy ze staniem i chodzeniem, miewa silne bóle stawów, cierpi na zapalenia stawów i obrzęk stóp. Stosuje się wówczas ćwiczenia korekcyjne i odpowiednie wkładki ortopedyczne. U dzieci pomiędzy 2. miesiącem a 3. rokiem życia może pojawić się choroba zwana krzywicą (ryc. 5.4). Prowadzi ona do deformacji kości, a przez to do powsta- wania wad rozwojowych. Spowodowana jest złą gospo- darką wapniowo-fosforanową, w wyniku niedoboru wi- taminy D 3. Jej pierwszymi objawami są: niepokój, utrata łaknienia, drażliwość i wzmożone pocenie się. Obecnie choroba ta jest dość rzadka, a profilaktyka polega na po- dawaniu preparatów z witaminą D 3. Innym problemem związanym z układem kostnym człowieka jest zmniejszenie ilości wapnia w kościach – tzw. odwapnienie kości – oraz zanik tkanki kost- nej i zmiany w jej budowie prowadzące do choroby zwanej osteoporozą. W osteo- porozie przewagę mają procesy utraty kości nad procesami prowadzącymi do ich re- generacji. U ludzi z tą chorobą beleczki kostne stają się coraz cieńsze, aż w końcu

Ryc. 5.3 Płaskostopie polega na obniżeniu się fizjologicznych sklepień stopy

stopa o prawidłowej budowie

stopa z płaskostopiem

większą aktywność ruchową, odpo- wiednią dietę bogatą w wapń, a cza- sami terapię hormonalną. Jednymi z poważniejszych chorób układu szkieletowego są tzw. choro- by reumatyczne. Powodują one m.in. zmiany i stany zapalne w stawach, ob- jawiające się silnymi i bolesnymi za- czerwienieniami i obrzękami. Cho- roby te mogą prowadzić do ograni- czenia ruchomości stawów, a nawet do całkowitego ich unieruchomienia.

egzemplarz demonstracyjnyegzemplarz demonstracyjny

urAZy mEChANICZNE Kości człowieka mogą ulegać złamaniom (ryc. 5.5) na skutek działania sił zewnętrz- nych. Dochodzi wówczas do przerwania ciągłości tkanki kostnej, co objawia się bardzo silnym bólem, który nasila się w momencie podejmowania prób poruszania; obserwuje się też obrzęk i deformację danego odcinka ciała. Stawy również mogą ulegać urazom mechanicznym. Do najczęstszych należą skrę- cenia (ryc. 5.6) i zwichnięcia. Także mięśnie człowieka podlegają urazom mechanicznym. Uszkodzeniu mogą ulec brzuśce, przejścia mięśnia w ścięgno, ścięgna i miejsca połączenia ścięgna z kością. W wyniku działania siły mechanicznej na mięsień może dojść do jego stłuczenia.

PODsumOWANIE

- Ruch jest naturalną czynnością, niezbędną do zachowania odpowiedniej sprawności organizmu i jego prawidłowego funkcjonowania. - Do najczęstszych kontuzji zaliczamy: złamania kości, zwichnięcia i skręcenia stawów, zerwanie ścięgien oraz stłuczenia i naciągnięcia, naderwania i rozerwania mięśni. - Niewłaściwa postawa ciała może spowodować skrzywienia kręgosłupa: pogłębienie naturalnych krzywizn oraz boczne skrzywienie kręgosłupa (skoliozę). - Płaskostopie polega na obniżeniu się fizjologicznych sklepień stopy tak, że staje się ona płaska i przylega do podłoża całą powierzchnią. - Krzywica jest spowodowana złą gospodarką wapniowo-fosforanową w wyniku niedoboru wita- miny D 3 i prowadzi do deformacji kości, a przez to do powstawania wad rozwojowych. - Demineralizacja kości oraz zanik tkanki kostnej i zmiany w jej budowie prowadzą do choroby zwanej osteoporozą. - Jednymi z poważniejszych chorób układu szkieletowego są tzw. choroby reumatyczne, powodują- ce między innymi zmiany i stany zapalne w stawach.

sPrAWDź sWOJą WIEDZĘ

1. Podaj zasady diety i pielęgnacji małych dzieci, które pozwolą na uniknięcie krzywicy. 2. Osteoporoza to choroba układu szkieletowego, polegająca na obniżeniu zawartości wapnia w sub- stancji międzykomórkowej kości, która występuje najczęściej u osób starszych. Sformułuj trzy zale- cenia profilaktyczne, których przestrzeganie mogłoby ograniczyć powstawanie tej choroby. 3. W jaki sposób należy dbać o utrzymanie prawidłowej postawy ciała? 4. Podaj pięć argumentów, którymi posłużyłbyś się w celu przekonania swoich kolegów do częstego uprawiania sportu. 5. Zaprojektuj reklamę i antyreklamę aktywności fizycznej. 6. Wymień wady i choroby układu szkieletowego.

Ryc. 5.5 Złamane przedramię: A – rentgenowskie zdjęcie złamanej kości łok- ciowej i promieniowej, B – gipsowy opatrunek złamanego przedramienia

A B

Ryc. 5.6 Skręcenie stawu

naderwanie więzadeł

5. Aktywność fizyczna warunkiem zdrowia człowieka

E DO DRUKU!E DO DRUKU!