Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Przygotuj się do egzaminów
Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Otrzymaj punkty, aby pobrać
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Społeczność
Odkryj najlepsze uniwersytety w twoim kraju, według użytkowników Docsity
Bezpłatne poradniki
Pobierz bezpłatnie nasze przewodniki na temat technik studiowania, metod panowania nad stresem, wskazówki do przygotowania do prac magisterskich opracowane przez wykładowców Docsity
w przodopochyleniu) oraz do częstego schylania się. Wymienione czynności i ... stanów kręgosłupa, zapalenia więzadeł miednicy albo znacznego napięcia mięśni.
Typologia: Publikacje
1 / 103
Ta strona nie jest widoczna w podglądzie
Nie przegap ważnych części!
Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu KONSPEKT PRACY DOKTORSKIEJ Katarzyna Wegner-Czerniak Ocena zmian przeciążeniowych odcinka lędźwiowego kręgosłupa u pracowników przemysłu motoryzacyjnego- kontekst profilaktyki Opiekunnaukowy: Prof. nadzw.dr hab. Małgorzata Ogurkowska
4.2.4 Biomechaniczna ocena stanu narządu ruchu po jednorazowej terapii ..
profilaktykę wtórną zmian przeciążeniowych u pracowników fizycznych przemysłu motoryzacyjnego, którzy są szczególnie często narażeni na występowanie w/w zmian.
może więzadło podłużne tylne, które biegnie natylnej powierzchni trzonów kręgowych od przedniego brzegu otworu wielkiego kości potylicznej do górnej części kości krzyżowej. Jest ono węższe od więzadła przedniego idodatkowo zwęża się w miarę schodzenia w dół kręgosłupa. Tym sposobem nie zapewnia dodatkowego wzmocnienia w tylno-bocznej części dysków międzykręgowych dolnych segmentów lędźwiowych, stwarzając możliwość do powstawania zmian patologicznych w tej okolicy. Więzadło podłużne tylne razem z więzadłami żółtymi, które łączą łuki sąsiednich kręgów, pokrywają kanał kręgowy, w którym biegnie rdzeń kręgowy. Rdzeń jest dodatkowo otoczony oponami, w których znajduje się płyn mózgowo- rdzeniowy. Wymienione struktury razem z kręgami stanowią bardzo mocną barierę ochronną dla rdzenia kręgowego. Stawy międzywyrostkowe utworzone są przez wyrostki stawowe dolne i górne sąsiadujących kręgów. W kręgosłupie lędźwiowym płaszczyzny stawowe ustawione są podkątem 90 od płaszczyzny poprzecznej i 45 do tyłu od płaszczyzny czołowej, natomiast w piersiowym pod kątem 60 od płaszczyzny poprzecznej i 20 do przodu od płaszczyzny czołowej (Banton 2012, Bermark 1989). Otoczone są torebką stawową wzmocnioną dodatkowo przez wspomniane więzadła żółte. Ustawienie powierzchni stawowych w płaszczyźnie innej niż strzałkowa umożliwia ochronę przed składową ścinającą siły ciężkości, która pojawia się w momencie zginania tułowia do przodu (Bergmark 1989). Im bardziej zbliżone do płaszczyzny strzałkowej sąpowierzchnie stawowe w dolnych segmentach kręgosłupa, tym większe jest prawdopodobieństwo wystąpienia kręgozmyku, czyli ześlizgnięcia kręgu położonego wyżej wkierunku brzusznym w wyniku pęknięcia nasad łuków kręgowych. Funkcja amortyzacyjna kręgosłupa jako całości byłaby niemożliwa do spełnienia gdyby nie jego fizjologiczne wygięcia przednio-tylne. Dzięki temu zachowuje się on jaksprężyna - przy nagłych obciążeniach pionowych (np. przy lądowaniu z wyskoku) może on zamortyzować wstrząs poprzez chwilowe zwiększenie krzywizn, które następnie wracają do stanu wyjściowego. Wielkość wygięć zależy głównie od napięcia mięśni, a wpływ na nie ma tryb życia, rodzaj wykonywanej pracy, itp. (Myers 2010). Prawidłowo ukształtowane krzywizny pomagają także w utrzymaniu pionowej postawy ciała przyminimalnym wysiłku
mięśniowym. Rzut środka ciężkości głowy powinien przechodzić przez szczyt lordozy szyjnej, dzięki czemu zmniejszone zostanie ramię jej siły ciężkości. Podobną sytuację mamy w przypadku rzutu środka ciężkości klatki piersiowej i lordozy lędźwiowej. Na skutek zadziałania czynników patologicznych, np. zmian w budowie kręgów lub nieprawidłowych napięć mięśniowych, krzywizny kręgosłupa mogą ulec spłyceniu lub pogłębieniu. Nazywamy to odpowiednio hipokifozą i hipolordozą oraz hiperkifozą ihiperlordozą. Oba stany stwarzają niekorzystne biomechanicznie sytuacje dla organizmu. Zmniejszone krzywizny eliminują funkcję amortyzacyjną kręgosłupa, a zwiększone ustawiają stawy międzywyrostkowe w końcowych zakresach oraz wydłużają ramię siły ciężkości poszczególnych części, przez co przeciążane są tkanki miękkie otaczające kręgosłup. Wspomniane elementy bierne (stawy, więzadła i krążki) i czynne (mięśnie) wpołączeniu z prawidłowym sterowaniem układu nerwowego to trzy czynniki, którewzajemnie ze sobą współpracując zapewniają optymalną stabilizację kręgosłupa, któraniezbędna jest do spełnienia nieustannie zmieniających się wymagań statycznych idynamicznych (Moseley, Hodges 2005). System bierny nie odgrywa istotnej roli w utrzymaniu kręgosłupa będącego w pozycji neutralnej, ale odpowiada za hamowanie ruchu na końcu jego zakresu. We wspomnianej pozycji neutralnej wysyła do układu nerwowego informacje o położeniu i ruchu kręgów. Zatem określenie bierne dotyczy jedynie braku generowania przez więzadła i torebki stawowe sił do wykonania ruchu, jednak nie można pominąć ich aktywnego wpływu na utrzymanie pożądanej pozycji poprzez wspomniane wysyłanie informacji do układu nerwowego. System czynny odpowiada za wytwarzanie sił do zapewnienia prawidłowej stabilności kręgosłupa. Funkcjonalnie dzielimy tutaj mięśnie na stabilizatory lokalne, stabilizatory globalne i mobilizatory globalne (Hadała 2011; Bergmark 1989). Stabilizatory lokalne to krótkie mięśnie leżące nakręgosłupie a ich zadaniem jest utrzymanie stałej niskiej aktywacji niezależnie od kierunku ruchu. Ma to zapewnić sztywność segmentu w jego neutralnym zakresie, gdzie więzadła itorebka nie dają wystarczającej stabilności. Ich napięcie bez zmiany długości aktywowane jest przed zapoczątkowaniem ruchu, co przygotowuje segment na przyjęcie obciążenia. Stabilizatorami lokalnymi dla kręgosłupa lędźwiowego są mięsień wielodzielny i mięsień poprzeczny brzucha.
mięśnia poprzecznego brzucha, którecowięcej, wróciło do normy nie bezpośrednio po usunięciu bólu, lecz dopiero popewnym czasie. Uraz, choroba i/lub zmiany zwyrodnieniowe mogą prowadzić do niewydolności systemu biernego i/lub aktywnego. System kontroli otrzymując takie informacje wysyła sygnały do pozostałych funkcjonujących jeszcze części obu systemów. Ich zwiększona aktywność może prowadzić do przyspieszonego zużycia, nieprawidłowego obciążania mięśni i ich zmęczenia. Jeśli poczynione działania nie mogą zapewnić przywrócenia prawidłowej stabilności kręgosłupa dochodzi do powstania przewlekłej niestabilności i/lub bólu, które mogą prowadzić do powstania kolejnego urazu. Stabilność kręgosłupa w warunkach prawidłowych powinna być zachowana wkażdym momencie. Czynności nie wymagające użycia dużej siły, np. podniesienie ręki dogóry, powinny być poprzedzone odpowiednią aktywacją stabilizatorów lokalnych. Jeśliniezadziałają one prawidłowo to jest to pierwsza możliwa przyczyna powstania patologii kręgosłupa. Jeśli system mięśni stabilizatorów lokalnych jest wydolny i umożliwia bezpieczne uniesienie ręki to utrzymanie jej w poziomie stwarza dla kręgosłupa kolejne zagrożenia. NaRysunku 1 pokazano, żedziałanie tylkosiłyciężkościwyprostowanejwstawie łokciowym i uniesionej w płaszczyźnie strzałkowej kończynygórnej w połączeniu z długim ramieniem jej działania powoduje powstanie momentu siły ciężkości, który, dlazachowania równowagi układu, musi zostać zrównoważony przez m. in. mięśnie prostowniki kręgosłupa działające na stosunkowo krótszej dźwigni. Zatem podniesienie kończyny górnej trzymającej jakikolwiek przedmiot w dłoni wielokrotnie zwiększa pracę jaką muszą wykonać w/w mięśnie.
Rysunek 1 Schemat sił działających na kręgosłup lędźwiowy[wg.Stotte’a] Qt - ciężar głowy i karku oraz tułowia, Pp- siła wywierana przez ciśnienie śródbrzusze przyłożone w środku pasma P, Ql- ciężar wyprostowanych kończyn górnych działających przez staw ramienny,Px - siła prostowników grzbietu, Pm- składowa siły wzdłużnej mięśni brzucha, Ps, Pc- składowe siły w krążku międzykręgowym (styczna, kompresji). Źródło: Stotte Zwiększonemu napięciu prostowników kręgosłupa musi towarzyszyć odpowiednia aktywność mięśni stabilizatorów globalnych, w tym przypadku mięśnia skośnego zewnętrznego i wewnętrznego brzucha oraz mięśni pośladkowych. Jeśli mięśnie brzucha będą niewydolne, to każdemu uniesieniu ręki do góry będzie towarzyszyło pogłębienie lordozy lędźwiowej. Hiperlordoza niesie ze sobą szereg niekorzystnych dla kręgosłupa zmian. Przede wszystkim powoduje zwiększoną kompresję na tylne części trzonów kręgowych i krążków międzykręgowych oraz kompresję więzadeł międzykolcowych i nadkolcowych w przypadku konfliktu wyrostków kolczystych. Ponadto przy dużym jej pogłębieniu stawy międzykręgowe ustawione są w skrajnej pozycji wyprostu, co przeciąża
Według Kaltenborna (1998) i Kramera (2013) zginanie kręgosłupa do przodu w połączeniu z rotacją to ruchy najbardziej przeciążające krążki między kręgowe. Pod wpływem siły ciężkości (czyli siły ściskania), w jądrze miażdżystym pojawia się ciśnienie, któreoddziałujerównomiernie rozłożoną siłą parcia na płytki krańcowe trzonów sąsiednich kręgów oraz na pierścień włóknisty. Powoduje to wybrzuszenie dysku w płaszczyźnie poziomej i wygięcie płytek krańcowych w płaszczyźnie pionowej (Ogurkowska 2007). W przypadku ruchu natomiast, na przykładzie zginania do przodu ciśnienie w krążku zdecydowanie rośnie. Nachemson (1970) określił jak zmienia się wielkość ciśnienia w kręgu L3 w różnych pozycjach ciała. Przyjmując wartość ciśnienia równą 100% w pozycji wyprostowanej wykazał, iżwpochyleniu do przodu wartość ta w trzecim krążku lędźwiowym rośnie do 150%, awpochyleniu z obciążeniem do 220% (Rysunek 3). Dodatkowo w tylnej części dysku powstają siły rozciągające pierścień, a w przedniej siły kompresyjne wypychające krążek na zewnątrz. Imdalej od chwilowej osi obrotu, tym większa jest wartość powstających sił. Rysunek 3 Wielkość ciśnienia pojawiającego się w krążku międzykręgowym w różnych pozycjach według Nachemsona Źródło: Nachesmson 1964 2.1.1 Ruchomość odcinka lędźwiowego kręgosłupa Ruchy kręgosłupa lędźwiowego możliwe są dzięki obecności stawów. Stawy te można nazwać stawami międzytrzonowymi. Znajdują się one pomiędzy dolną powierzchnią jednego trzonu, a górną następnego (Adams 2006).Wyróżniamyczynny zakres ruchu – uzyskany w wyniku aktywacji momentów
sił mięśni działających na dany staw lub zakres ruchu bierny – powstały w wyniku wykorzystania momentów zewnętrznych. Na ruchomość mają wpływ powierzchnie stawowe, struktura i elastyczność torebek stawowych, chrząstek okołostawowych i więzadeł oraz elementy czynne – mięśnie. Mięśnie są zarówno „sprawcami” ruchu, ale także mogą wpływać na ograniczenie ruchomości w stawach.Wiadome jest, iż z wiekiem spada elastyczność zarówno elementów biernych jak i czynnych stabilizujących stawy kręgosłupa co również wpływa na ograniczenie ruchomości segmentu lędźwiowo – krzyżowego. Z kolei nadmierny przerost mięśni także będzie zmniejszał zakres ruchu ze względu na ich małą elastyczność. W przypadku bardzo zaawansowanej choroby krążka międzykręgowego kręgosłup także broni się przed nadmierną ruchomością wypuszczając wyrośla kostne – osteofity (Będziński 1997). Na wykresie nr 1 przedstawiono ruchomości odcinka lędźwiowego kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej, czołowej oraz rotacje według Lewandowskiego (2006). Wykres 1 Ruchomość kręgosłupa według Lewandowskiego Źródło: Lewandowski 2006 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Zginanie do przodu [º] Skłon do tyłu [º] Skłon w bok [º] Rotacja [º]
gdy procesy włóknienia przeważają nad procesami rozpadu jądra i pierścienia włóknistego, rozpoczyna się trzeci etap degeneracji krążków międzykręgowych. Elementy krążka ulegają włóknieniu i wapnieniu co doprowadza do powstawania wyrośli kostnych.Początkowo włóknieje tylna część pierścienia włóknistego ograniczając stopniowo ruchomość trzonów, pociąga to za sobą zmiany w kierunku sklerotyzacji trzonów kręgowych oraz zmniejszanie się szpary międzytrzonowej. Brak prawidłowej amortyzacji wpływa na przebudowę struktury gąbczastej trzonów w kierunku zagęszczenia co w połączeniu z nierównomiernym układem beleczek kostnych wpływa na wzrost kruchości i niebezpieczeństwa występowania złamań kompresyjnych. Natomiast, zwężanie się światła szpary międzytrzonowej ma negatywny skutek na pracę stawów międzywyrostkowych, powodując ich zwyrodnienie i zniekształcenie. 2.1.3 Ergonomia i higiena pracy na stanowisku montażysty Dane epidemiologiczne dotyczące dolegliwości bólowych kręgosłupa lędźwiowego ujawniają dużą częstotliwość ich występowania w grupie zawodowej pracowników fizycznych. Ból okolicy lędźwiowej stał się chorobą przewlekłązwiązaną z ograniczeniem wysiłku fizycznego, osłabieniem mięśni oraz z obniżeniem jakości życia. Wynika to z postępującej zmiany trybu życia, niewłaściwego obciążania struktur kręgosłupa podczas pracy oraz przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała. Według badań prowadzonych w Polsce bólu odcinka lędźwiowego kręgosłupa dotyczy coraz młodszych osób. Aż 72% społeczeństwa doświadcza przed 40 rokiem życia, dolegliwości bólowych z tej okolicy. Natomiast po 40 roku życia częściej zjawisko to dotyczy mężczyzn 66%niż 30% kobiet (Kołodziej i in., 2005). Na dziale montażu jak również w cały przemyśle motoryzacyjnym pracują głównie mężczyźni. Według danych oni są bardziej narażenie nie występowanie dolegliwości bólowych. Wyróżnia się trzy główne klasy czynników ryzyka pojawienia się zespołu bólowego kręgosłupa. Należą do nich czynniki indywidualne i związane ze stylem życia, czynniki fizyczne i biomechaniczne oraz czynniki psychospołeczne. Przykładami czynników biomechanicznych są: podnoszenie ciężkich przedmiotów, ciężka praca, postawa ciała, narażenie na wibracje, prowadzenie samochodu, pochylanie się, siedzenie, skręcanie tułowia (Ferguson, Marras 1997). Jednak
ocena roli wymienionych czynników w etiologii występowania dolegliwości bólowych kręgosłupa nie jest zadaniem łatwym, ponieważ często trudno określić, czy dany czynnik stał się przyczyną choroby, czy też wpłynął na rokowanie (Frank i in., 1996) W procesie produkcyjnym czynnik ludzki ma duży wpływ na wydajność, koszty i jakość produkcji. Na podstawie przeglądów warunków pracy, cyklicznie przeprowadzanych w Europie, można stwierdzić, że wymuszona pozycja ciała i powtarzalność ruchów znajdują się na czele listy czynników ryzyka zespołów przeciążeniowych w środowisku pracy.Na te czynniki w wymiarze ponad 25% dziennego czasu pracy narażonych jest 45% i 60% pracowników (Parent-Thirion i in., 2007). Charakter pracy montażysty opiera się w dużej mierze na wykonywaniu powtarzalnych ruchów (270 samochodów w czasie jednego dnia pracy) w ściśle określonych pozycjach ciała.Pracownicy w zależności od miejsca na linii produkcyjnej przymocowują poszczególne elementy konstrukcyjne samochodu. Wykonując przy tym setki powtarzalnych ruchów nadgarstkiem. Pozycję ciała, często muszą dostosować do miejsca montażu (patrz rys. 4) Rysunek 4 Montaż elementów konstrukcyjnych Źródło: opracowanie własne Specyfika pracy na linii montażowej w tym zakładzie wymusza powtarzalne ruchy zginania w przód i prostowania się podczas sięgania po elementy konstrukcyjnej. Ruchy zginania i prostowania kręgosłupa z obciążeniem jakim są
