Pobierz Aktywa pieniężne jako kategoria inwestycji i więcej Publikacje w PDF z Business Finance tylko na Docsity!
Lucyna Poniatowska
AKTYWA PIENIĘŻNE JAKO KATEGORIA
INWESTYCJI
Wprowadzenie
Znowelizowana ustawa o rachunkowości1 wniosła wiele zmian do pols kiej rachunkowości. Jedną z nich jest nadanie pojęciu „inwestycje” innej treści ekonomicznej, zgodnej z istotą procesu inwestowania i odpowiadającej rozu mieniu tej kategorii w naukach o finansach. W nowym znaczeniu termin „in westycje” oznacza aktywa, które nie są wykorzystywane przez jednostkę gos podarczą w jej działalności operacyjnej, lecz są nabyte w celu osiągnięcia ko rzyści wynikających z przyrostu wartości tych aktywów lub uzyskiwania z nich przychodów w formie odsetek, dywidend, tantiem, czynszów lub innych pożyt ków. Konsekwencją takiego zdefiniowania „inwestycji” jest możliwość zalicze nia do tej grupy aktywów praktycznie każdego składnika majątku. Tak więc składnikami inwestycji mogą być zarówno finansowe składniki aktywów, jak i te składniki, które przyjmują postać materialną czy są wartościami niemate rialnymi i prawnymi. Takie ujęcie inwestycji odpowiada definicji tej kategorii zawartej w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości2. Zgodnie z regu lacjami ustawy inwestycjami są także „aktywa pieniężne” będące rodzajem aktywów finansowych, wynika to zarówno z definicji tych kategorii, jak i spo sobu ich ujęcia w bilansie. Zaklasyfikowanie „aktywów pieniężnych” do grupy „inwestycji” może w praktyce budzić pewne zastrzeżenia, gdyż nie każdy ro dzaj aktywów pieniężnych spełnia wymogi ustawowej definicji inwestycji.
1 Ustaw a z 29 w rześnia 1994 r. o rachunkow ości. D z .U. z 2002 r. N r 76, poz. 694, zwanej dalej ustawą. 2 Por. M S R 24 „Inw estycje”. M ię d z y n aro d o w e Standardy R ach u n kow ości 1999, I A S C 1999, s. 644.
Lucyna Poniatowska
Innymi problemami dotyczącymi „aktywów pieniężnych” jest także określenie zakresu pojęciowego tej kategorii oraz sposób ich klasyfikacji, głów nie z punktu widzenia ujęcia bilansowego. Pomimo że pojęcie „aktywa pienięż ne” zostało zdefiniowane w ustawie, w praktyce jest różnie interpretowane. W zasadzie brakuje jednoznacznych kryteriów pozwalających na rozróżnienie aktywów pieniężnych, a w ich ramach innych środków pieniężnych i innych aktywów pieniężnych oraz innych krótkoterminowych aktywów finansowych. Zagadnieniu aktywów pieniężnych został poświęcony niniejszy artykuł. Jego celem jest scharakteryzowanie aktywów pieniężnych jako jednej z katego
rii inwestycji, omówienie ich istoty, rodzajów, funkcji, sposobu wyceny i ujęcia w bilansie.
1. Aktywa pieniężne w regulacjach ustawy o rachunkowości
Pojęcie „aktywa pieniężne” zostało po raz pierwszy wprowadzone do polskiej rachunkowości przepisami znowelizowanej ustawy. Kategorię tę za liczono do grupy „inwestycji”, które w rozumieniu ustawy stanowią składniki aktywów, „[...] nabyte przez jednostkę gospodarczą w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu ich wartości, uzyskania z nich przy chodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożyt ków, w tym również z transakcji handlowej, a w szczególności są to aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia tych ko rzyści”3. Wśród tak określonych inwestycji można wyróżnić dwa ich rodzaje
- aktywa finansowe oraz inne (niż aktywa finansowe) inwestycje, głównie nie ruchomości i wartości niematerialne i prawne. Aktywa pieniężne stanowią zaw sze składnik aktywów finansowych. Wynika to z definicji aktywów finanso wych zawartej w ustawie, według której aktywa finansowe to: aktywa pienięż ne, instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, a także wynika jące z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo do wy miany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach4. Aktywa pieniężne jako składnik inwestycji prezentuje rys. 1.
3 Art. 3, ust. 1 pkt 17 ustawy. 4 A rt. 3, ust. 1 pkt 24 ustawy.
Lucyna Poniatowska
Aktywa pieniężne, wyodrębniane w ramach krótkoterminowych aktywów finansowych, zostały w przepisach ustawy zdefiniowane następująco: aktywa pieniężne „[...] to aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut ob cych i dewiz. Do aktywów pieniężnych zalicza się również inne aktywa finan sowe, w tym w szczególności naliczone odsetki od aktywów finansowych. Jeże li aktywa te są płatne lub wymagalne w ciągu 3 miesięcy od dnia ich otrzyma nia, wystawienia, nabycia lub założenia (lokaty), to na potrzeby rachunku prze pływów pieniężnych zalicza się je do środków pieniężnych, chyba że ujmuje się je w przepływach z działalności inwestycyjnej”6. Według ustawowej definicji aktywów pieniężnych kategoria ta obejmuje posiadane przez jednostkę krajowe środki płatnicze, waluty obce i dewizy (zagraniczne środki płatnicze) oraz inne aktywa finansowe. Zakres pojęciowy aktywów pieniężnych prezentuje rys. 3. Zgodnie z przepisami ustawy krajowymi środkami płatniczymi, walutami obcymi i dewizami są krajowe środki płatnicze, waluty obce i dewizy, o których mowa w przepisach prawa dewizowego. Prawo dewizowe określa z kolei te kategorie następująco7:
- krajowe środki płatnicze, którymi są waluta polska (walutą polską są znaki pieniężne - banknoty i monety, będące w kraju prawnym środkiem płatni czym, a także wycofane z obiegu, lecz podlegające wymianie) oraz papiery wartościowe i inne dokumenty, pełniące funkcję środka płatniczego, wy stawione w walucie polskiej,
- waluty obce, czyli znaki pieniężne (banknoty i monety) będące poza krajem prawnym środkiem płatniczym, a także wycofane z obiegu, lecz podlegają ce wymianie; na równi z walutami obcymi traktuje się wymienialne rozra chunkowe jednostki pieniężne stosowane w rozliczeniach międzynarodo wych, w szczególności jednostkę rozrachunkową Międzynarodowego Fun duszu Walutowego (SDR),
- dewizy, którymi są papiery wartościowe i inne dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego, wystawione w walutach obcych.
6 A rt. 3, ust I, pkt 25 ustawy. 7 A rt. 2, ust 1, pkt 7 ustawy z 27 lip ca 2002 r. Prawo dew izow e D z .U. N r 141, poz. 1178.
AKTYWA PIENIĘŻNE JAKO KATEGORIA INWESTYCJI
Rys. 3. Zakres pojęciow y aktyw ów pieniężnych w edług U staw y o rachunkow ości
Ź r ó d ł o : O p r a c o w a n ie w ła s n e n a p o d s t a w ie u s ta w y.
Do kategorii aktywów pieniężnych zalicza się także inne aktywa finan sowe, jednak ustawa nie precyzuje jakie, wymienia tylko jeden ich rodzaj, tzn. naliczone odsetki. Oprócz definicji aktywów pieniężnych zawartej w artykule 3, przepisy ustawy wyróżniają tę kategorię we wzorze bilansu (załącznik 1). Biorąc pod uwagę układ bilansowy na aktywa pieniężne składają się dwie subkategorie:
- Środki pieniężne, które obejmują:
- środki pieniężne w kasie i na rachunkach bankowych,
- inne środki pieniężne.
- Inne aktywa pieniężne. Aktywa pieniężne w ujęciu bilansowym prezentuje rys. 4.
AKTYWA PIENIĘŻNE JAKO KATEGORIA INWESTYCJI
i krótkoterminowych itp., które mogą być ujmowane zarówno jako inne środki pieniężne, inne aktywa pieniężne, jak i inne aktywa finansowe. Problem jednak w tym, że z przepisów ustawy nie wynika, kiedy pozycje te m ają być traktowa ne jako aktywa pieniężne, a kiedy jako inne aktywa finansowe. Analizując za kres pojęciowy aktywów pieniężnych w prawie rachunkowości, należy zazna czyć, że do tej kategorii nie zalicza się już metali szlachetnych, które do czasu wejścia w życie znowelizowanej ustawy były traktowane jako środki pieniężne, a aktualnie są składnikiem inwestycji niefinansowych lub zapasów. Przepisy ustawy zmieniły także sposób traktowania lokat terminowych, wyodrębnia się je w ramach różnych pozycji inwestycji długo- lub krótkoterminowych.
2. Ujęcie aktywów pieniężnych w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości
W regulacjach MSR nie używa się pojęcia „aktywa pieniężne” w znacze niu, jakie ma ta kategoria w regulacjach polskiego prawa rachunkowości. Stan dardy posługują się takimi terminami, jak: środki pieniężne, ekwiwalenty środ ków pieniężnych, pieniężne aktywa finansowe, jednak nie zaliczają ich do jed nej kategorii. W standardach nie mówi się także o tych pozycjach przy omawia niu inwestycji, pomimo że definicja „inwestycji” zawarta w ustawie jest oparta na pojęciu „inwestycji” z Międzynarodowych Standardów Rachunkowości. Zgodnie bowiem z MSR nr 25 „Inwestycje” „[...] inwestycja jest składnikiem aktywów znajdującym się w posiadaniu jednostki gospodarczej w celu zwięk szenia jej zamożności w formie wpłat (odsetek, tantiem, dywidend i dochodów z czynszów), a także podwyższenia wartości kapitału lub ze względu na inne korzyści inwestującej jednostki gospodarczej, takie jak korzyści uzyskiwane w wyniku powiązań handlowych”8. W definicji inwestycji „[...] zawartej w MSR nr 25 nie uszczegóławia się, że inwestycjami są przede wszystkim ak tywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia tych korzyści, jak to jest w definicji zawartej w ustawie”. Przy omawianiu form in westycji w MSR nr 25 określa się, że większość inwestycji ma charakter praw finansowych, jednak nie używa się tu wyraźnie określenia „aktywa finansowe”. Definicja „aktywów finansowych” jest zawarta natomiast w MSR nr 32 doty czącym instrumentów finansowych. Według tej definicji aktywa finansowe to aktywa mające postać9:
8 M ię dzyn arodow e Standardy R ach u n kow ości 1999..., op. cit., s. 644. ’ Ibid., s. 762.
Lucyna Poniatowska
- środków pieniężnych,
- umownego prawa do otrzymania środków pieniężnych lub innych aktywów finansowych od innej jednostki gospodarczej,
- umownego prawa do wymiany instrumentów finansowych z innąjednostką gospodarczą na potencjalnie korzystnych warunkach,
- instrumentu kapitałowego innej jednostki gospodarczej. Odnosząc ustawowe rozumienie aktywów pieniężnych do regulacji MSR, można przyjąć, że aktywa pieniężne są rodzajem aktywów finansowych obej mujących kategorie: środków pieniężnych, ekwiwalentów środków pieniężnych oraz pieniężnych aktywów finansowych. Środki pieniężne według MSR 7 to gotówka w kasie oraz depozyty płatne na żądanie10. Są to środki pieniężne sensu strico, tzw. gorący pieniądz11. MSR 7 nie zawiera definicji depozytów płatnych na żądanie. Wydaje się, że depozyty te powinny mieć takie same właściwości jak gotówka, czyli są postawione do nieograniczonej dyspozycji jednostki. Są to depozyty, które jednostka może wypłacić w gotówce bez wcześniejszego zawiadomienia, nie narażając się na żadne ubytki środków pieniężnych z tytułu kar, prowizji12. Środki pieniężne w takim ujęciu to przede wszystkim krajowe środki płatnicze i waluty obce. Ekwiwalenty środków pieniężnych są krótkoterminowymi inwestycjami o dużej płynności, łatwo wymienialnymi na znane kwoty środków pieniężnych oraz narażonymi na nieznaczne ryzyko zmiany wartości. Służą one raczej reali zacji krótkoterminowych obciążeń pieniężnych (krótkoterminowych zobowią zań gotówkowych), a nie dokonywaniu inwestycji lub też innym celom. Do ekwiwalentów środków pieniężnych można zaliczyć inwestycje, jeżeli posiada j ą krótki termin płatności, za który można przyjąć okres trzymiesięczny lub krótszy, licząc od dnia ich nabycia, a ich posiadanie ma na celu zabezpieczenie przyszłych płatności13. Z definicji ekwiwalentów środków pieniężnych wynika, że są one rodzajem inwestycji, jednak cel ich posiadania jest inny od celu po siadania typowych inwestycji. Odpowiadają one zakresem innym środkom pie niężnym wyodrębnianym w ustawie w odrębnej pozycji bilansowej. Pieniężne aktywa finansowe (pieniężne instrumenty finansowe) zgodnie z MSR 32 to aktywa finansowe przypadające do otrzymania w ustalonej lub możliwej do ustalenia kwocie pieniędzy14. Odnosząc je do ustawowego okre-
1 ,1 Ibid., s. 154. 1 1 E. Ś nieżek, M. M ich a la k : A k ty w a pieniężne w b ilansie i rachunku przepływ ów p ie nię żnych - próba identy fikacji problem u. W : R achu nkow ość p olska na tle regulacji m ięd zynarodow ych. Praca zbiorow a pod red. M. W alczaka. S K w P , Ł ó d ź 2002, s. 260. 1 2 G B a ile y, K. W ild : M ię d zyn aro d o w e S tandardy R a chu nkow ości w praktyce. Fundacja R ozw oju R achu n kow ości w Polsce, W arszaw a 2000, s. 288. M ię d zyn aro d o w e Standardy R ach u n ko w ości. .. op. cii., s. 154. 1 4 Ibid., s 763.
Lucyna Poniatowska
IN W E ST Y C JE
Cel nabycia i utrzym yw ania w jednostce
U
O siągnięcie korzyści ekonom icznych w ynikających z:
- przyrostu w artości tych aktyw ów ,
- uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dyw idend,
- innych pożytków , w tym rów nież z transakcji handlowej
Rys. 6. C el posiadania inw estycji
Aktywa pieniężne w ujęciu prawa rachunkowości są inwestycjami. Po równując je z innymi rodzajami inwestycji, należy stwierdzić, że jest to jednak
bardzo specyficzna grupa inwestycji, gdyż nie zawsze spełnia wymogi usta wowej definicji inwestycji. Odnosząc kryterium celu posiadania inwestycji do
poszczególnych składników aktywów pieniężnych, trudno uznać aktywa pie niężne, a przynajmniej znaczną ich część (środki pieniężne), za typową katego
rię inwestycji. Stąd też mogą pojawiać się wątpliwości dotyczące takiej ich klasyfikacji. Aktywa pieniężne to składnik majątku jednostki gospodarczej słu
żący przede wszystkim zaspokojeniu krótkoterminowych obciążeń pieniężnych (krótkoterminowych zobowiązań gotówkowych), a nie celowi typowo inwesty
cyjnemu, związanemu z pomnażaniem bogactwa. Środki pieniężne w kasie i na rachunkach zaspokajają w jednostce gospodarczej motyw transakcyjny, ostroż- nościowy oraz spekulacyjny15. Motywy transakcyjny i ostrożnościowy dotyczą
głównie realizacji i obsługi działalności operacyjnej jednostki. Motyw spekula-
1 5 E. Śnieżek, M. M ich a la k : A k ty w a pieniężne w b ila n s ie ..., op. cit., s. 261.
AKTYWA PIENIĘŻNE JAKO KATEGORIA INWESTYCJI
cyjny najbardziej odpowiada naturze procesu inwestycyjnego, tyle tylko, że środki pieniężne są przedmiotem zamiany na inne formy aktywów przynoszą cych ostatecznie korzyści ekonomiczne16. Drugi składnik aktywów pieniężnych, jakim są inne środki pieniężne, będące ekiwalentem środków pieniężnych, sub
stytutem czystej gotówki, służą także zasadniczo realizacji krótkoterminowych zobowiązań gotówkowych, a nie celom czysto inwestycyjnym. Wymiana środ ków pieniężnych sensu stricto na wysoce płynne instrumenty finansowe powo duje wprawdzie osiąganie korzyści ekonomicznych w formie dyskonta lub od setek i w tym ujęciu inne środki pieniężne spełniają wymogi stawiane kategorii inwestycji, jednak nadrzędnym celem dokonanej konwersji nie jest realne pom nażanie bogactwa we wspomniany sposób, lecz ochrona przed dewaluacją naj bardziej płynnych aktywów. Składnikiem aktywów pieniężnych są także inne aktywa pieniężne, czyli pieniężne instrumenty finansowe, i jest to ta grupa ak tywów pieniężnych, która służy realizacji zasadniczego celu posiadania inwe stycji, czyli pomnażaniu bogactwa. Należy tutaj zaznaczyć, że innymi aktywami pieniężnymi mogą być te składniki aktywów pieniężnych, które odpowiadają definicji ekwiwalentów środków pieniężnych, jednak ze względu na to, że służą głównie celom inwestycyjnym, nie są uznawane za ekwiwalenty tych środków. W efekcie te same rodzajowo aktywa pieniężne mogą być traktowane bądź jako inne środki pieniężne, jeżeli służą zabezpieczeniu przyszłych płatności, bądź
jako inne aktywa pieniężne, jeżeli celem ich posiadania jest pomnażanie bogac twa w sposób określony dla inwestycji (wynikający z definicji inwestycji). To, w której pozycji znajdzie się dany rodzaj aktywu pieniężnego, w tym przypadku będzie zależało od polityki inwestycyjnej podmiotu gospodarczego. Podejście takie daje podstawy do dualistycznego ujmowania i prezentowania tych samych rodzajowo aktywów pieniężnych17. Podział aktywów pieniężnych z punktu widzenia celu ich posiadania prezentuje rys. 7.
16 Ibid.. s. 261. 11 Ibid., s. 263.
AKTYWA PIENIĘŻNE JAKO KATEGORIA INWESTYCJI
zakupu, jeżeli koszty przeprowadzenia i rozliczenia transakcji nie są istotne. Natomiast na dzień bilansowy inwestycje krótkoterminowe wycenia się według ceny (wartości) rynkowej albo według ceny nabycia lub ceny (wartości) rynko wej, zależnie od tego, która z nich jest niższa, a krótkoterminowe inwestycje, dla których nie istnieje aktywny rynek w inny sposób określonej wartości go dziwej. Jeżeli składniki te są wyrażone w walucie obcej, to należy je przeliczyć po średnim kursie ustalonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski na dzień ich nabycia, dotyczy to wyceny w ciągu roku obrotowego. Na dzień bi lansowy inwestycje wyrażone w walucie obcej wycenia się po kursie kupna stosowanym w tym dniu przez bank, z którego usług korzysta jednostka, nie wyższym jednak od kursu średniego ustalonego dla danej waluty przez Naro dowy Bank Polski na ten dzień. Powstałe w związku z wyceną bilansowa różni ce kursowe stanowią przychody bądź koszty finansowe. Sposób wyceny inwes tycji krótkoterminowych prezentuje rys. 8.
Aktywa pieniężne, pomimo że są zaliczane do grupy inwestycji krótko terminowych, wycenia się według innego parametru wyceny, którym jest war tość nominalna. Zarówno w ciągu roku obrotowego, jak i na dzień bilansowy aktywa pieniężne ujmuje się w księgach rachunkowych według wartości nomi nalnej. W przypadku tych aktywów wyrażonych w walutach obcych należy przeliczyć ich wartość nominalną według obowiązującego kursu. I tak w ciągu
roku obrotowego aktywa pieniężne wyrażone w walucie obcej wycenia się po kursie kupna lub sprzedaży walut stosowanym przez bank, z którego usług ko
rzysta jednostka. Na dzień bilansowy wartość nominalną aktywów pieniężnych w walucie obcej przelicza się na złote polskie po obowiązującym na ten dzień
średnim kursie ustalonym dla danej waluty przez NBP. Gotówkę znajdującą się w jednostkach prowadzących kupno i sprzedaż walut obcych wycenia się na
dzień bilansowy po kursie, po którym nastąpił jej zakup, jednak w wysokości nie wyższej od średniego kursu ustalonego na dzień wyceny dla danej waluty
przez Narodowy Bank Polski. Powstałe w związku z wyceną aktywów pienięż nych w walucie obcej różnice kursowe, stanowią przychody bądź koszty finan sowe. Sposób wyceny aktywów pieniężnych w ciągu roku obrotowego i na dzień bilansowy prezentują rys. 9 i 10.
Lucyna Poniatowska
W ycena inw estycji krótkoterm inow ych 1
w ciągu roku obrotow ego
w w alucie polskiej w w alucie obcej
-CL a
w edług ceny nabycia albo ceny zakupu, jeżeli koszty przeprow adzenia i rozliczenia transakcji nie są istotne
po kursie średnim ustalonym dla danej waluty przez N arodow y Bank Polski
a a
na dzień bilansow y I
a a
- w edług ceny rynkowej,
- w edług ceny nabycia lub ceny rynkowej, zależnie od tego, która z nich je st niższa,
- w artości godziwej
po obow iązującym na ten dzień średnim kursie ustalonym dla danej waluty przez NBP
Rys. 8. W ycena inwestycji krótkoterm inow ych
Lucyna Poniatowska
W ycena aktyw ów pieniężnych na dzień bilansow y
w w alucie polskiej
w w artości nom inalnej
w w alucie obcej
w w artości nom inalnej przeliczonej na złote polskie po obow iązującym na ten dzień średnim kursie ustalonym dla danej w aluty przez NBP
a
przychody finansow e koszty finansow e
Rys. 10. W ycena aktyw ów pieniężnych na dzień bilansow y
AKTYWA PIENIĘŻNE JAKO KATEGORIA INWESTYCJI
Ujęcie aktywów pieniężnych w bilansie
Aktywa pieniężne są kategorią bilansową. Z punktu widzenia ich ujęcia w bilansie można wyróżnić dwie grupy składające się na tę kategorię - środki pieniężne i inne aktywa pieniężne. Ustawa nie definiuje aktywów pieniężnych na potrzeby bilansu, jednak we wzorze bilansu wymaga podziału tej kategorii na bardziej szczegółowe pozycje, tj.:
- środki pieniężne w kasie i na rachunkach,
- inne środki pieniężne,
- inne aktywa pieniężne. W układzie bilansowym aktywa pieniężne są ujmowane zawsze w ra mach aktywów obrotowych w grupie „B.III. Inwestycji krótkoterminowe”, w podgrupie „1. Krótkoterminowe aktywa finansowe”, jako „środki pieniężne i inne aktywa pieniężne”. Sposób ich prezentacji w bilansie prezentuje rys. 11. Brak bilansowej definicji aktywów pieniężnych oraz konieczność ich kla syfikacji w ramach układu bilansowego rodzi w praktyce wiele problemów. Jest to także widoczne w literaturze przedmiotu, gdzie odmiennie ujmuje się po szczególne rodzaje aktywów pieniężnych. Nie ma tutaj wyraźnie określonych zasad, reguł, którymi należy się kierować przy podziale aktywów pieniężnych, jak również przy odróżnianiu ich od innych krótkoterminowych aktywów finan sowych. Rodzą się w związku z tym pytania, jakie aktywa pieniężne należy uznać za inne środki pieniężne, jakie za inne aktywa pieniężne, a które są inny mi aktywami finansowymi. Nie do końca wiadomo też, jak traktować naliczone odsetki od aktywów finansowych, które zgodnie z definicją z ustawy są akty wami pieniężnymi. Pierwszą pozycją wyodrębniana w ramach aktywów pieniężnych w ukła dzie bilansowym są „środki pieniężne w kasie i na rachunkach”. W pozycji tej wykazuje się gotówkę znajdującą się w kasie jednostki, jak również środki pie niężne lokowane w banku, jednak płatne na żądanie, czyli nie lokaty terminowe. Według niektórych autorów w pozycji tej ujmuje się także środki pieniężne w drodze18. W pozycji „inne środki pieniężne” wykazuje się ekwiwalenty środków pieniężnych, a więc te aktywa pieniężne, które służą realizacji krótkotermino wych obciążeń pieniężnych. Według Komunikatu nr l/DR/2003 Ministerstwa Finansów w sprawie zasad prezentacji danych w sprawozdaniu finansowym za rok 200219 w pozycji tej wykazuje się także lokaty terminowe do 3 miesięcy.
18 J. G ieru sz: Plan kont z kom entarzem. Handel. U słu g i. Produkcja, oddk, G d ań sk 2002, s. 179. 1 9 K om u n ik at nr l/DR/2003 M inisterstw a Fin an só w z 20 grud nia 2002 r. w sprawie zasad prezentacji danych w spraw ozdaniu fin ansow ym za rok 2002 przez jed n ostki inne n iż banki i zakłady ubezpieczeń, pkt. 2 ppkt. 2 c.
AKTYWA PIENIĘŻNE JAKO KATEGORIA INWESTYCJI
Ostatnią pozycją wyodrębnianą w ramach aktywów pieniężnych w bilan sie są „inne aktywa pieniężne”. Wydaje się, że w pozycji tej powinno wykazy wać się te aktywa pieniężne, które służą realizacji celu inwestycyjnego, a więc pomnażają bogactwo jednostki w sposób określony przez definicję ustawy. Należy tutaj zaznaczyć, że o podziale aktywów pieniężnych na inne środki pie niężne i inne aktywa pieniężne będzie decydowała sama jednostka poprzez określenie celu posiadania tych składników aktywów i dokładną analizę swojej polityki inwestycyjnej. Problemem natomiast pozostaje odróżnienie pozycji innych aktywów pieniężnych realizujących cel inwestycyjny od innych akty wów finansowych, które także spełniają ten cel. Można przyjąć tutaj kryterium czasu i założyć, że te aktywa finansowe, których termin płatności wynosi 3 miesiące lub jest krótszy, to inne aktywa pieniężne, a te których termin płat ności jest dłuższy niż 3 miesiące, to inne aktywa finansowe. Jest to jednak po dejście dyskusyjne, gdyż trzymiesięczny okres realizacji jest wymagany przy ujmowaniu środków pieniężnych na potrzeby rachunku przepływów pienięż nych, a nie bilansu. Ustawowa definicja aktywów pieniężnych stwarza bowiem podstawę zaliczenia do tej kategorii także takich pieniężnych instrumentów finansowych, które są płatne lub wymagalne w okresie dłuższym niż trzy mie siące20. Tak więc również tutaj podziału poprzez określenie zasad klasyfikacji składników portfela inwestycyjnego na inne aktywa finansowe i inne aktywa pieniężne będzie dokonywała sama jednostka. W pozycji inne aktywa pieniężne należy ująć natomiast należności z tytułu przysługującej dywidendy od posia danych przez jednostkę akcji i udziałów, co jest zgodne z wytycznymi Komuni katu nr l/DR/2003 Ministerstwa Finansów w sprawie zasad prezentacji danych w sprawozdaniu finansowym za rok 2002. Odrębnego omówienia przy ujęciu bilansowym aktywów pieniężnych wymagają odsetki od aktywów finansowych. Sposób ich ujęcia w bilansie bę dzie zróżnicowany, wynika to z istoty tych aktywów finansowych. Odsetki są z jednej strony efektem inwestycji w postaci wzrostu zasobów majątkowych, a z drugiej skapitalizowanym przedmiotem inwestycji21. Jak w związku z tym traktować odsetki od lokat - jako odrębną pozycję aktywów pieniężnych czy jako element lokaty? Prawidłowe ujęcie odsetek w bilansie wynika głównie z warunków związanych z daną inwestycją i samej konstrukcji instrumentu finansowego22. Jeżeli np. odsetki są kapitalizowane, to w zasadzie powinny być doliczane do inwestycji, lokaty. Jednak zależy to także od polityki firmy wzglę dem tego składnika aktywów pieniężnych. W sytuacji kiedy odsetki sąkapitali-
2UI. Sochacka: Inwestycje. W : Zn o w e lizo w a n a ustawa o rachun kow ości. K om entarze - w yjaśnienia - ujedno lico n y tekst ustawy. R achu nkow ość. Z e szy t specjalny. W arszaw a 2000, s. 35. 2 1 E. Ś nieżek, M. M ich a la k : A k ty w a pieniężne w b ilansie..., op. cit., s. 263. 2 2 Ibid.
Lucyna Poniatowska
zowane, a z umowy wynika możliwość swobodnego nimi dysponowania bez negatywnych konsekwencji dla dochodu części kapitałowej inwestycji, wów czas można je ująć w pozycji: środki pieniężne w kasie i na rachunkach banko wych, inne środki pieniężne lub inne aktywa pieniężne w zależności od tego, jak jednostka zamierza je wykorzystać. Jeżeli podmiot uzna za konieczne wyko rzystanie naliczonych odsetek jako ekwiwalentu gotówki, który do momentu wydatkowania przynosi dochód, wówczas może je zaliczyć do innych środków pieniężnych, jeśli natomiast wystawiła zlecenie przelewu naliczonych odsetek na rachunek bankowy, zaliczy je do środków pieniężnych w kasie i na rachun kach23. Zgodnie z Komunikatem nr l/DR/2003 Ministerstwa Finansów w spra wie zasad prezentacji danych w sprawozdaniu finansowym za rok 2002 odsetki nienotyfikowane przez bank wykazuje się jako element lokaty odpowiednio w pozycjach, do których zakwalifikowano lokaty24.
Zakończenie
W regulacji znowelizowanej ustawy aktywa pieniężne stanowią rodzaj inwestycji. Okazuje się, że jest jednak bardzo specyficzny rodzaj inwestycji, który nie zawsze spełnia wymogi ustawowej definicji tej kategorii, dlatego też taki sposób klasyfikacji tej kategorii może być dyskusyjny. Celem posiadania większości aktywów pieniężnych nie jest bowiem zwiększanie zamożności firmy, pomnażanie jej bogactwa, lecz realizacja krótkoterminowych obciążeń pieniężnych. Stąd też aktywa pieniężne trudno uznać za typową inwestycję. Również prawidłowe ujęcie aktywów pieniężnych w ramach odpowiednich pozycji bilansowych wyróżnionych we wzorze bilansu w ramach inwestycji, odróżnienie innych aktywów pieniężnych od innych krótkoterminowych akty wów finansowym, może w praktyce sprawiać wiele trudności i problemów. Możliwości wyboru, jakie pod tym względem pozostawia ustawa, powodują że konieczne staje się opracowanie pewnych zasad klasyfikacji aktywów pienięż nych w celu prawidłowego ich interpretowania i prezentowania w ramach bilan su. W artykule na podstawie rozważań dotyczących istoty aktywów pienięż nych, ich rodzajów i funkcji, jakie pełnią w przedsiębiorstwie, podjęto taką próbę. Zaprezentowano w nim jeden z możliwych wariantów podejścia do za gadnienia aktywów pieniężnych, określając przesłanki, którymi jednostka gos podarcza mogłaby się kierować, dokonując klasyfikacji aktywów pieniężnych.
25 E. Ś nieżek, M. M ich a la k : A k ty w a pieniężne w b ilansie..., op. cit., s. 262. 2 J K om u n ik a t nr l/DR/2003 M in isterstw a Fin an sów z 20 grud nia 2002 r. w spraw ie zasad prezentacji danych w spraw ozdaniu fin ansow ym za rok 2002 przez jed n ostki inne n iż banki i zakłady ubezpieczeń, pkt 2 ppkt. 2c.
