Pobierz Analiza finansowa jako narzędzie wykorzystywane do ... i więcej Publikacje w PDF z Rachunkowość tylko na Docsity!
Zeszyty
Naukowe nr 750
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
2007
Konrad Stępień
Katedra Rachunkowości Finansowej
Alicja Kasperowicz-Stępień
Katedra Finansów
Analiza finansowa jako narzędzie
wykorzystywane do badania
sytuacji finansowej jednostki
gospodarczej
- Wprowadzenie
Rynkowy sposób gospodarowania, przejawiający się prowadzeniem działalno- ści gospodarczej na własną odpowiedzialność, własne ryzyko, w ciągle zmieniają- cym się otoczeniu, w warunkach rosnącej konkurencji, wymusza na podmiotach gospodarczych racjonalność gospodarczą. W przeciwnym bowiem razie jednostka gospodarcza zagrożona jest eliminacją z rynku, bankructwem, a w konsekwencji zaprzestaniem dalszego funkcjonowania, utratą istnienia. Racjonalność gospodarowania wymaga z kolei stałego dostępu do rzetelnych i użytecznych informacji na temat sytuacji finansowej i wyników danego pod- miotu gospodarczego, umożliwiając decydentom podejmowanie właściwych, ekonomicznie uzasadnionych decyzji. Narzędziem umożliwiającym badanie sytuacji finansowej i rezultatów prowa- dzonej działalności jest analiza finansowa. Umożliwia ona zarówno poznanie, jak i ocenę przebiegu procesów gospodarczych, a także zidentyfikowanie związków przyczynowo-skutkowych powstających pomiędzy określonymi kategoriami eko- nomicznymi w jednostce gospodarczej. Analiza finansowa zarówno pozwala na
168 Konrad Stępień, Alicja Kasperowicz-Stępień
określenie stanu przedsiębiorstwa, jak i ułatwia podejmowanie decyzji dotyczą- cych funkcjonowania przedsiębiorstwa w przyszłości. Niniejsze opracowanie wyjaśnia istotę i miejsce analizy finansowej na tle analiz przeprowadzanych w przedsiębiorstwie. Przedstawia przedmiot badania analizy finansowej oraz ukazuje metody stosowane w ramach tej analizy do bada- nia różnorodnych zjawisk ekonomicznych, w tym sytuacji finansowej i wyników działalności podmiotów gospodarczych.
- Istota i miejsce analizy finansowej pośród innych dyscyplin ekonomicznych
Ogólnie ujmując, analiza jest metodą poznawania obiektów i zjawisk złożonych przez ich podział na elementy proste oraz badania powiązań i zależności przyczy- nowo-skutkowych między tymi elementami. Dzięki tej metodzie postępowania naukowego można uzyskać informacje o strukturze i zależnościach badanego zja- wiska oraz wykryć mechanizm jego funkcjonowania. Przeniesienie tego podejścia badawczego na obszar działalności przedsiębiorstwa umożliwia rozpoznawanie stanu, przebiegu i rezultatów procesów gospodarczych w nim zachodzących. Tok takiego postępowania określany jest mianem analizy ekonomicznej przedsiębior- stwa^2. Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, zwana również analizą działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, polega na wykrywaniu struktury zjawisk i proce- sów występujących w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, ustalaniu ich wewnętrznych i zewnętrznych powiązań, ustalaniu wielkości i przyczyn odchyleń stanów rzeczywistych od postulowanych, a także na projektowaniu działań korek- cyjnych, zmierzających do ekonomicznie racjonalnego ukształtowania stanu zja- wisk i przebiegu procesów. Analizę ekonomiczną definiuje się też jako dyscyplinę naukową zajmującą się wyszukiwaniem i mierzeniem związków zachodzących między zjawiskami ekonomicznymi oraz wykrywaniem za pomocą rozmaitych metod badawczych prawidłowości dotyczących zachowania podmiotów gospodar- czych i ich reakcji na bodźce płynące z otoczenia^4. Wyniki analizy ekonomicznej stanowią podstawę do weryfikacji decyzji podjętych w przeszłości oraz ustalania zamierzeń zarówno bieżących, jak i przy-
(^) M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych , Wydaw- nictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 11. (^2) Por. Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek, Analiza ekonomiczno-finansowa spółki , PWE, Warszawa 2004, s. 29–30. (^) L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekono- miczna przedsiębiorstwa , Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 1996, s. 11. (^4) M. Sierpińska, T. Jachna, op. cit ., s. 11.
170 Konrad Stępień, Alicja Kasperowicz-Stępień
zujących przedsiębiorstwo i jego otoczenie w zakresie umożliwiającym zbudowa- nie planu strategicznego i jego realizację, natomiast w sensie narzędziowym jest zestawem metod pozwalających na zbadanie, ocenę i przewidywanie przyszłych stanów wybranych elementów przedsiębiorstwa i jego otoczenia z punktu widzenia możliwości przetrwania i rozwoju^0.
ANALIZA EKONOMICZNA
Analiza finansowa
Analiza techniczno-ekonomiczna
Analiza strategiczna
Wstępna analiza bilansu Analiza rachunku zysków i strat Analiza przepływów pienięż- nych Analiza wyniku finansowego i czynników go kształtujących Wskaźnikowa analiza sytuacji finansowej, w tym:
- analiza rentowności
- analiza płynności finansowej
Analiza produkcji Analiza zatrudnienia Analiza wyposażenia Analiza gospodarki materia- łowej Analiza postępu technicznego
Analiza makrootoczenia Analiza otoczenia konkuren- cyjnego
Rys. 1. Działy i zakres analizy ekonomicznej w przedsiębiorstwie Źródło: opracowanie własne na podstawie: M. Sierpińska, T. Jachna, op. cit ., s. 16 oraz L. Bednar- ski, op. cit. , s. 14–15.
Przedmiotem analizy finansowej są wielkości ekonomiczne w wyrażeniu pie- niężnym, charakteryzujące działalność gospodarczą przedsiębiorstwa, w tym jego stan majątkowo-kapitałowy, wyniki finansowe oraz ogólną sytuację finansową. W sferze zainteresowania analizy finansowej znajduje się przede wszystkim: ogólna analiza bilansu, rachunku zysków i strat, rachunku przepływów pienięż- nych, analiza przychodów i kosztów ich osiągnięcia, analiza wyniku finansowego oraz analiza wskaźnikowa podstawowych obszarów działalności finansowej
- rentowności, płynności finansowej, zadłużenia, sprawności działania itp.^12 Jak wynika z powyższego, podstawowym źródłem informacji do przeprowadzania analizy finansowej przedsiębiorstwa jest jego sprawozdanie finansowe.
(^0) Por. L. Bednarski, op. cit ., s. 14 oraz G. Gierszewska, M. Romanowska, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa , PWE, Warszawa 1996, s. 13. (^) Por. L. Bednarski, op. cit ., s. 7 i 9. (^12) Por. M. Sierpińska, T. Jachna, op. cit ., s. 15.
Analiza finansowa jako narzędzie wykorzystywane do badania… 171
Analiza finansowa stanowi najstarszy historycznie dział analizy ekonomicznej. Powstała ona początkowo tylko jako analiza bilansu oraz rachunku zysków i strat. Pierwsze próby porównywania bilansów przedsiębiorstw zapoczątkował w 1870 r. L. Cohnstaedt, twórca dziennikarskiej krytyki bilansu.
Rachunkowość
Rachunkowość finansowa Rachunkowość zarządcza Sprawozdawczość finansowa Rewizja finansowa Rozliczenie z otoczeniem Podejmowanie decyzji
ANALIZA FINANSOWA
Rys. 2. Miejsce analizy finansowej w funkcjonalnej strukturze rachunkowości Źródło: Współczesna analiza …, s. 27.
Analiza ekonomiczna, a zwłaszcza analiza finansowa, wykorzystuje dorobek wielu dyscyplin naukowych, takich jak: ekonomika przedsiębiorstw, finanse, marketing itp. W szczególności zaś analiza finansowa łączy się z szeroko pojętą rachunkowością. Wydaje się, że w kontekście obserwowanych tendencji inte- gracyjnych polskich rozwiązań systemowych z rozwiązaniami funkcjonującymi w rozwiniętej gospodarce rynkowej, analizę finansową należy traktować jako integralną część rachunkowości – warstwę interpretacyjną rachunkowości^14. Ten ścisły związek analizy finansowej i rachunkowości w warunkach rynkowego spo- sobu gospodarowania nie pozostaje bez wpływu zarówno na uwidaczniający się współcześnie cel rachunkowości, tj. wielopłaszczyznowy pomiar wyniku finan- sowego jednostki gospodarczej, jak i na wieloaspektową strukturę współczesnej
(^) Por. K. Schmalz, Bilans- und Betriebsanalyse in Ameryka , Stuttgart 1927, s. 228–233, za: T. Waśniewski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie , Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1997, s. 14. (^14) Por. W.B. Meigs, R.F. Meigs, Financial Accounting , McGraw-Hill Book, New York 1986, s. 3–6. Por. też: W.B. Meigs, R.F. Meigs, Accounting the Basis for Business Decisions , McGraw-
- Hill Book, New York 1987; G.A. Welsch, D. P. Newman, Ch.T. Zlatkovich, Intermediate Account- ing , Irwin, Homewood 1986; K.A. Wilcom, J.G. San Migiel, Introduction to Financial Accounting , Harper and Row, New York 1984. Podano za: B. Micherda, Analityczna funkcja rachunkowości , Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2001, s. 7 oraz Współczesna analiza …, s. 25.
Analiza finansowa jako narzędzie wykorzystywane do badania… 173
zewnętrzne są na ogół kompleksowe, ogólne, obejmują całokształt działalności przedsiębiorstwa. Dostarczają zazwyczaj informacji o rozwoju i pozycji jednostki gospodarczej.
Tabela 1. Klasyfikacja analizy finansowej w jednostce gospodarczej
Kryterium Rodzaje analiz Przeznaczenie analizy Analiza zewnętrzna Analiza wewnętrzna
Czas, którego dotyczy analiza
Analiza retrospektywna Analiza bieżąca Analiza prospektywna
Zastosowane metody badawcze
Analiza funkcjonalna Analiza kompleksowa Analiza decyzyjna Szczegółowość opracowania Analiza ogólna Analiza szczegółowa
Przedmiot analizy Analiza sytuacji finansowej Analiza dokonań jednostki
Źródło: opracowanie własne na podstawie: M. Sierpińska, T. Jachna, op. cit ., s. 22–24 oraz Z. Lesz- czyński, A. Skowronek-Mielczarek, op. cit ., s. 32, a także L. Bednarski, op. cit ., s. 11–12; P. Goła- szewski, P. Urbanek, E. Walińska, Analiza sprawozdań finansowych , Fundacja Rozwoju Rachun- kowości w Polsce, Łódź 2001, s. 12.
O ile analiza zewnętrzna przygotowywana jest dla potrzeb szeroko rozumianego otoczenia przedsiębiorstwa, o tyle analiza wewnętrzna uwzględnia potrzeby decy- zyjne kierownictwa jednostki gospodarczej i poszczególnych szczebli zarządzania. Analiza wewnętrzna, zwana także samooceną jednostki gospodarczej, obejmuje analizę podstawowych elementów sprawozdania finansowego: bilansu, rachunku wyników, rachunku przepływów pieniężnych, a także analizę sytuacji finansowej i czynników ją determinujących. Szczególne jednak znaczenie ma w niej analiza wyniku finansowego rozpatrywana w aspekcie efektywności gospodarowania. Analizy wewnętrzne najczęściej dotyczą wybranych obszarów działalności, są bardziej szczegółowe, wykonywane w sposób bardziej systematyczny i ciągły niż okazjonalne analizy zewnętrzne. Wyniki analiz wewnętrznych stanowią podstawę podejmowania uzasadnionych ekonomicznie decyzji przez kierownictwo jednostki gospodarczej. W zależności od okresu, którego dotyczy przeprowadzana analiza, wyróżniamy analizę retrospektywną, bieżącą i prospektywną^20. Analiza retrospektywna opiera się na wynikach zdarzeń zaistniałych w przeszłości. Celem badań prowadzonych
(^20) Por. m.in. Współczesna analiza …, s. 23; M. Sierpińska, T. Jachna, op. cit ., s. 19–20.
174 Konrad Stępień, Alicja Kasperowicz-Stępień
w tym przekroju jest ocena racjonalności minionych działań gospodarczych, weryfikacja słuszności podjętych wcześniej decyzji. Wnioski wynikające z ana- lizy retrospektywnej stanowią punkt wyjścia do koordynowania działań bieżących i decydowania o przyszłości. Ocenianiu bieżącej działalności (operatywnej) służy analiza bieżąca. Przy sprawnie funkcjonującym systemie przepływu informacji w przedsiębiorstwie, już na poziomie poszczególnych komórek organizacyjnych można badać zakłócenia w realizacji poszczególnych zadań. Dzięki stosowaniu analizy bieżącej możliwe jest natychmiastowe reagowanie na wszelkiego rodzaju opóźnienia i nieprawid- łowości poprzez odpowiednią interwencję i bieżące eliminowanie przyczyn tych zakłóceń. Analiza prospektywna, wykorzystując swoje podstawowe narzędzie – rachunek ekonomiczny^21 , umożliwia ustalenie i ocenę różnych wariantów rozwiązań przy podejmowaniu decyzji. Jest ona dokonywana w trakcie opracowywania planów gospodarczych, zarówno krótko-, jak i długookresowych. Dzięki analizie prospek- tywnej możliwe jest nie tylko określanie celów, ale również określanie sposobów ich osiągania. Przyjmując za kryterium podziału metodę badań rozróżnia się analizę funkcjo- nalną, kompleksową i decyzyjną^22. Analiza funkcjonalna sprowadza się do badania oddzielnie występujących zjawisk w działalności jednostki gospodarczej poprzez osoby odpowiedzialne za wykonanie i kształtowanie ich w bieżącej działalności jednostki. Niewątpliwą zaletą analizy funkcjonalnej jest możliwość przeprowadza- nia jej w wielu komórkach organizacyjnych jednocześnie, co znacząco skraca czas jej wykonania. Te odcinkowe badania są podstawą formułowania ogólnych ocen i wyprowadzania wniosków. Wadę analizy funkcjonalnej stanowić może brak obiektywizmu osób dokonujących przedmiotowej analizy ze względu na chęć uzy- skania możliwie najlepszych ocen swojej pracy. Wyniki przeprowadzonej analizy są trudne do usystematyzowania według stopnia ich ważności w ocenie wybra- nego zjawiska. Przy tak rozproszonych organizacyjnie badaniach ograniczona jest również możliwość dostrzeżenia wszystkich istotnych powiązań zachodzących pomiędzy nimi. Analiza kompleksowa polega na badaniu działalności jednostki gospodarczej i jej sytuacji finansowej z uwzględnieniem wszelkich powiązań i zależności wystę-
(^21) Podstawowymi składnikami rachunku ekonomicznego są: wewnętrzne i zewnętrzne uwa- runkowania problemu będącego przedmiotem rachunku; nakłady, jakie wiążą się z rozpatrywanym problemem, określane dla każdego z możliwych wariantów działania; efekty, jakie można osiągnąć dla każdego z wariantów działania; kryterium wyboru najlepszego rozwiązania; metoda – algo- rytm wyboru najlepszego rozwiązania. Więcej informacji na temat rachunku ekonomicznego zob. Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek, op. cit ., s. 57–60. (^22) Zob. Współczesna analiza …, s. 23–24; M. Sierpińska, T. Jachna, op. cit ., s. 20–21.
176 Konrad Stępień, Alicja Kasperowicz-Stępień
Dotyczy zwłaszcza różnych kategorii wyników finansowych, wyników przepły- wów pieniężnych oraz przepływów kapitałowych. Na analizę dokonań jednostki składa się wstępna analiza rachunku zysków i strat w poszczególnych jego seg- mentach, wstępna analiza rachunku przepływów pieniężnych, jak również wskaź- nikowa analiza rentowności i płynności finansowej jednostki gospodarczej. Ana- liza dokonań jednostki gospodarczej rozpatrywana jest w aspekcie efektywności gospodarowania, dlatego ważna jest zwłaszcza dla właścicieli przedsiębiorstwa, potencjalnych inwestorów oraz dla kierownictwa. Umożliwia ona bowiem dokona- nie oceny samego podmiotu gospodarczego pod względem osiągniętych wyników, jak i zarazem kadry kierowniczej pod względem skuteczności zarządzania przed- siębiorstwem.
- Analiza wskaźnikowa jako instrument analizy finansowej
Zarówno w analizie sytuacji finansowej jednostki gospodarczej, jak również w analizie jej dokonań, do pogłębionego badania wykorzystuje się m.in. analizę wskaźnikową. Istota analizy wskaźnikowej sprowadza się do ustalenia kluczowych relacji pomiędzy wielkościami pochodzącymi ze sprawozdań finansowych, czyli tzw. wskaźników, za pomocą których można charakteryzować różne aspekty dzia- łalności podmiotu gospodarczego^24. Do tego celu stosuje się określone zestawy zbliżonych pod względem treści wskaźników ekonomicznych. Pierwsze próby oceny wskaźników finansowych przedsiębiorstw zostały pod- jęte w drugiej połowie XIX stulecia, a wskaźniki obecnie stosowane w analizie finansowej wywodzą się z bogatych doświadczeń analiz bankowych, w których rozpoczęto pierwsze badania nad ustaleniem niezbędnego stosunku pomiędzy krótkoterminowymi aktywami i pasywami dla zapewnienia płynności finansowej banku. Zaczęto dokonywać wówczas również podziału aktywów według stopnia ich płynności, a pasywów według terminowości ich zwrotu (wymagalności)^25. Wszystkie wskaźniki wykorzystywane w analizie finansowej mogą być obli- czane^26 : na podstawie danych wyrażających stan zjawiska na początku i na końcu okresu sprawozdawczego; różnice pomiędzy tak obliczonymi wskaźnikami poka- zują zmiany w badanym zjawisku, będące skutkiem podjętych decyzji gospodar- czych;
(^24) Podstawy rachunkowości , red. B. Micherda, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2002, s. 211 oraz M. Sierpińska, T. Jachna, op. cit ., s. 144, a także P. Gołaszewski, P. Urbanek, E. Waliń- ska, op. cit ., s. 43. (^25) Zob. T. Waśniewski, op. cit ., s. 14–15. (^26) Por. M. Sierpińska, T. Jachna, op. cit ., s. 145.
Analiza finansowa jako narzędzie wykorzystywane do badania… 177
na podstawie wielkości średnich; ustala się je, dzieląc sumę stanów na początku i na końcu okresu sprawozdawczego przez 2. Wskaźniki stosowane w pogłębionej analizie finansowej mają charakter umowny, a problemy metodologiczne związane z ich budową utrudniają poprawną interpretację. Wiele z nich bowiem stanowi relację zasobów do strumieni, czy też strumieni do zasobów^27. W takim przypadku do obliczeń powinno się przyjmować średnie stany zasobów, co zbliża je do ujęcia strumieni. W analizie wskaźnikowej najistotniejsza jest jednak interpretacja i kryteria oceny poziomu wskaźników oraz ich zmian w czasie. Analiza wskaźnikowa jest szybką i efektywną metodą badania sytuacji finansowej i wyników podmiotu gospodarczego. Jej znaczącym ograniczeniem jest to, że opiera się ona głównie na przeszłości, jednakże wraz z analizą otoczenia może służyć do kształtowania przyszłości jednostki gospodarczej^28. Rozwinięcie analizy wskaźnikowej stanowić może analiza piramidalna wskaź- ników syntetycznych (w szczególności wskaźników rentowności)^29. Oparta jest ona na podejściu systemowym, w którym zakłada się przede wszystkim respek- towanie nadrzędności i podrzędności wskaźników. Tym samym w toku analizy poszczególne wskaźniki mogą być odpowiednio łączone i dzielone, a wskaźniki syntetyczne mogą przekształcać się hierarchicznie w kilka pochodnych wskaź- ników cząstkowych, i odwrotnie. Prowadzi to do budowy różnych, wzorcowych układów strukturalnych, które nazywane są piramidą wskaźników^0. Jak już wspomniano, analiza wskaźnikowa stosowana jest do badania sytuacji finansowej oraz rezultatów działalności podmiotów gospodarczych. Do tego celu stosuje się całą gamę wskaźników, które w zależności od potrzeb przeprowadzanej analizy mogą być zarazem uszczegółowione, jak i uogólnione. Wszystkie wskaź- niki można uporządkować w następujące grupy: wskaźniki aktywności gospodarczej, wskaźniki zadłużenia, wskaźniki płynności finansowej, wskaźniki rentowności. Wskaźnikowa analiza rentowności i aktywności gospodarczej pozwala na pomiar i ocenę efektywności gospodarowania powierzonym jednostce kapitałem,
(^27) Zasób (np. aktywa) zawsze jest określany na dany moment (dzień) i wyrażony jest w jed- nostkach wartościowych. Natomiast strumienie (np. przychody, przepływy pieniężne) ujmowane są narastająco i mając wymiar czasowy (pewien okres), wyrażane są wartościowo na jednostkę czasu. (^28) M. Sierpińska, T. Jachna, op. cit. (^29) Zob. L. Bednarski, op. cit ., s. 78. (^0) Ibidem. (^) Zob. Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek, op. cit ., s. 127.
Analiza finansowa jako narzędzie wykorzystywane do badania… 179
wanie wstępnej syntezy charakteryzującej badane zjawisko, druga to weryfikacja prawidłowości tez i wniosków w toku prac analitycznych, trzecia natomiast to podsumowanie ustaleń dokonywanych w części drugiej i sformułowanie syntezy końcowej. Metodę tę można zastosować we wszystkich rodzajach analiz. Głównym kryterium podziału metod analizy finansowej są etapy prac ana- litycznych i związany z nimi stopień pogłębiania prowadzonych badań. W tym względzie wyróżnić można metody badań wstępnych i metody badań przyczyno- wych (pogłębionych)^5. Metody badań wstępnych umożliwiają jedynie ogólne poznanie przedmiotu badania i dają podstawy do badań pogłębionych. Podstawową metodą badań wstępnych stosowaną w analizie finansowej jest metoda porównań. Polega ona na porównaniu ze sobą co najmniej dwóch wielkości, z których jedna stanowi przedmiot porównania, a druga podstawę porównania. Odchylenie, czyli rezultat tego porównania, może być prezentowane w postaci absolutnej lub względnej. W zależności od przyjętej podstawy porównania można wyodrębnić następu- jące rodzaje porównań^36 : porównanie w czasie, kiedy bazę odniesienia stanowią wielkości rzeczywiste okresów ubiegłych, porównanie ze wzorcem, gdy podstawą porównania są założenia wynikające z szeroko rozumianych wzorców (planów, norm), porównanie w przestrzeni, przeprowadzane przy przyjęciu za podstawę odniesienia wielkości innych podmiotów gospodarczych lub też wielkości średnie w danej branży, porównanie z innymi wielkościami charakteryzującymi zjawiska współza- leżne. Na podkreślenie zasługuje fakt, że w warunkach gospodarki rynkowej odpo- wiednio większego znaczenia nabierają porównania w przestrzeni. Rynkowy sposób gospodarowania wykorzystuje ideę konkurencji, dlatego też obserwacja konkurencyjnego otoczenia jednostki gospodarczej winna być w centrum uwagi działań analitycznych^7. Inną grupą metod stosowanych do badań wstępnych są metody jakościowe^38. Metody te ujmują badane związki i zależności w formie opisowej, werbalnej, nie
(^5) Por. T. Waśniewski, W. Skoczylas, op. cit ., s. 23 i nast. oraz Współczesna analiza …, s. 142,
(^36) Por. Współczesna analiza …, s. 145; T. Waśniewski, W. Skoczylas, op. cit ., s. 32; E. Siemiń- ska, Metody pomiaru i oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa , Wydawnictwo Dom Organi- zatora, Toruń 2002, s. 104–109. (^7) Zob. Współczesna analiza …, s. 145. (^38) Por. E. Siemińska, op. cit ., s. 102; L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waś- niewski, B. Wersty, op. cit ., s. 31.
180 Konrad Stępień, Alicja Kasperowicz-Stępień
próbując nadać im ilościowego, mierzalnego wyrazu. Niewątpliwą zaletą omawia- nych metod jest ich prostota i związana z tym duża łatwość w ich praktycznym stosowaniu. Wadą natomiast jest to, że nie pozwalają na dokładną kwantyfikację zależności istniejących między badaną zmienną ekonomiczną a określającymi ją czynnikami, co ma istotne znaczenie w precyzyjnym rozpoznaniu charakteru analizowanych zależności, uściśleniu zbioru czynników i uporządkowaniu ich według siły i kierunku oddziaływania na badaną zmienną ekonomiczną. Z tego też powodu metody jakościowe stosowane są przeważnie do badań wstępnych, stwarzając niejako grunt do zastosowania ilościowych metod analizy przyczy- nowo-skutkowej^39. Do pogłębionych analiz zależności zjawisk stosuje się metody badań przyczy- nowych. Metody te umożliwiają określenie wpływu poszczególnych czynników na odchylenie analizowanego zjawiska ujawnione w badaniu wstępnym. Pozwalają także poznać wzajemne związki występujące między zmiennymi, a w szczególno- ści siłę i kierunek ich oddziaływania. Do badań przyczynowych rozpatrywanych zjawisk wykorzystuje się metody ilościowe, które ujmują rozpatrywane procesy gospodarcze w formie liczbowej^40. Metody ilościowe mają niewątpliwie istotną przewagę nad metodami jakościowymi. Wyraża się to m.in. w tym, że wyniki uzyskane przy ich zastosowaniu mają bardziej jednoznaczny charakter i nie są obciążone subiektywizmem^41. Metody ilościowe można podzielić ogólnie na^42 : metody deterministyczne, metody stochastyczne. Metody deterministyczne (funkcyjne) rozpatrują relacje między badanym zja- wiskiem a czynnikami go kształtującymi w postaci związku funkcyjnego pozwa- lającego na ścisłe, bez uwzględniania składnika losowego, określenie zakresu i kierunku wpływu poszczególnych czynników na zmiany zjawiska. W metodach tych zarówno postać zależności, jak też liczba i rodzaj czynników określających daną wielkość ekonomiczną są z góry ustalone. Do grupy metod deterministycz- nych zalicza się powszechnie następujące metody^43 : logarytmowania, funkcyjną,
(^39) Zob. L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, op. cit ., s. 31. (^40) Zob. Współczesna analiza …, s. 144. (^41) Por. T. Waśniewski, op. cit ., s. 24. (^42) Por. T. Waśniewski, op. cit ., s. 24; Współczesna analiza …, s. 144; E. Siemińska, op. cit ., s. 102, 109–114. (^43) Zob. E. Siemińska, op. cit ., s. 102; E. Urbańczyk, Metody ilościowe w analizie finanso- wej przedsiębiorstwa , Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1998, s. 19 i nast.; T. Waśniewski, op. cit ., s. 24 i nast.
182 Konrad Stępień, Alicja Kasperowicz-Stępień
rakterze retrospektywnym, natomiast metody stochastyczne do analiz prospek- tywnych. Ogólny podział metod analizy finansowej przedstawia rys. 3^46.
- Zakończenie
Jak przedstawiono w niniejszym opracowaniu, do badania sytuacji finansowej i wyników działalności jednostek gospodarczych wykorzystuje się analizę finan- sową. Analiza finansowa umożliwia poznanie związków przyczynowo-skutko- wych procesów gospodarczych zachodzących w przedsiębiorstwach. Daje również podstawy do podejmowania właściwych decyzji dotyczących przyszłości oraz do oceny słuszności podjętych decyzji w przeszłości.
(^46) Należy zaznaczyć, że metoda porównań wykorzystywana jest w głównej mierze do badań wstępnych, choć można ją stosować także w badaniach pogłębionych. Również metody ilościowe, które w przeważającej większości wykorzystywane są w badaniach przyczynowych, mogą mieć zastosowanie w badaniach wstępnych.
Podejście indukcyjne lub dedukcyjne
Metody badań wstępnych Metody badań pogłębionych (przyczynowych)
Metoda porównań Metody jakościowe Metody ilościowe
Metody deterministyczne
Metody stochastyczne
- logarytmowania
- funkcyjna
- podstawień krzyżo- wych
- kolejnych podstawień
- różnic cząstkowych
- proporcjonalnego podziału
- podziału odchyleń łącznych
- wsółczynnikowa
- średniej arytmetycznej
- ekonometryczne
- taksonomiczne
- dyskryminacyjne
w przestrzeni
z innymi wielkościami
do wzorców
w czasie
Rys. 3. Ogólny podział metod analizy finansowej Źródło: opracowanie własne.
Analiza finansowa jako narzędzie wykorzystywane do badania… 183
Analizy stanu finansowego i rezultatów działalności danego podmiotu gospo- darczego można przeprowadzać stosując różnego typu metody i rodzaje analizy finansowej. Analiza finansowa umożliwia bowiem badanie danego zjawiska na bieżąco, retrospektywnie lub prospektywnie, przy wykorzystaniu np. metody dedukcji, indukcji, porównań czy badań pogłębionych. Dostarcza ona informacji ogólnych lub szczegółowych, w zależności od potrzeb badania. Powszechnie analizy sytuacji finansowej i wyników jednostki gospodarczej dokonuje się stosując różnorodne wskaźniki finansowe. Liczba zastosowanych wskaźników do badania zależy od rodzaju analizy, od tego, jak precyzyjnych informacji ma dostarczać analiza, oraz od doświadczenia analityka. Wskaźnikowa analiza rentowności i aktywności gospodarczej pozwala na pomiar i ocenę efektywności gospodarowania powierzonym jednostce kapitałem, natomiast wskaźnikowa analiza płynności finansowej i zadłużenia umożliwia badanie wypłacalności jednostki gospodarczej.
Literatura
Bednarski L., Analiza finansowa w przedsiębiorstwie , PWE, Warszawa 2001. Bednarski L., Borowiecki R., Duraj J., Kurtys E., Waśniewski T., Wersty B., Analiza eko- nomiczna przedsiębiorstwa , Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 1996. Gierszewska G., Romanowska M., Analiza strategiczna przedsiębiorstwa , PWE, War- szawa 1996. Gołaszewski P., Urbanek P., Walińska E., Analiza sprawozdań finansowych , Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Łódź 2001. Grabiński T., Wydymus S., Zeliaś A., Metody taksonomii numerycznej w modelowaniu zjawisk społeczno-gospodarczych , PWN, Warszawa 1989. Leszczyński Z., Skowronek-Mielczarek A., Analiza ekonomiczno-finansowa spółki , PWE, Warszawa 2004. Meigs W. B., Meigs R.F., Accounting the Basis for Business Decisions , McGraw-Hill Book, New York 1987. Meigs W. B., Meigs R.F., Financial Accounting , McGraw-Hill Book, New York 1986. Micherda B., Analityczna funkcja rachunkowości , Wydawnictwo AE w Krakowie, Kra- ków 2001. Micherda B., Struktura współczesnej rachunkowości , Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1994, nr 433. Pociecha J., Podolec B., Sokołowski A., Zając K., Metody taksonomiczne w badaniach społeczno-ekonomicznych , PWN, Warszawa 1988. Podstawy rachunkowości , red. B. Micherda, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków
Schmalz K., Bilans- und Betriebsanalyse in Ameryka , Stuttgart 1927. Siemińska E., Metody pomiaru i oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa , Wydaw- nictwo Dom Organizatora, Toruń 2002.
