Pobierz Analiza finansowa jako narzęzie wspomagajace proces zarządzania przedsiębiorstwem i więcej Publikacje w PDF z Strategia i zarządzanie przedsiębiorstwem tylko na Docsity!
AGNIESZKA CYMERMAN
Analiza finansowa jako narzędzie
wspomagające proces
zarządzania przedsiębiorstwem
W warunkach gospodarki rynkowej i zaostrzającej się konku- rencji, która niekiedy staje się walką nie tylko o przetrwanie, ale wręcz o byt, zapotrzebowanie na informację analityczne jest bar- dzo duże. Bez nich trudno wyobrazić sobie zarządzanie współcze- snym przedsiębiorstwem, które nie daje szans utrzymania się na rynku menadżerom niewykorzystującym informacji o rodzaju, przyczynach i skutkach zmian dokonujących się w interesujących ich dziedzinach. Warunkiem efektywnego działania firmy jest ana- liza osiągniętych rezultatów gospodarczych. W szerokim strumie- niu informacji docierających do decydentów różnych poziomów zarządzania ważne miejsce zajmują informacje analityczne. Dzięki nim kierownictwo różnych szczebli dowiaduje się o przyczynach zmian w otoczeniu, o skutkach zamierzonych działań oraz o czyn- nikach zakłócających zaplanowany tok procesów i zjawisk gospo- darczych, za które odpowiadają. Duże znaczenie analizy ekono- micznej w zarządzaniu podmiotami gospodarczymi sprawia, że zajmuje ona wysoką pozycję wśród funkcji zarządzania i coraz częściej zalicza się do funkcji podstawowych. Podstawą analizy ekonomicznej jest analiza finansowa skupia- jąca się na badaniu kondycji finansowej przedsiębiorstwa^1. Do zagadnień leżących w sferze zainteresowań analizy finansowej należy zaliczyć przede wszystkim: wstępną i rozwiniętą analizę
(^1) M. Dynus, B. Kołosowska, P. Prewysz-Kwinto, Analiza finansowa przedsię- biorstwa , Toruń 2005, s. 9.
Agnieszka Cymerman
bilansu, rachunku zysków i strat, rachunku przepływów pienięż- nych, źródeł przychodów i kierunków ich rozdysponowania, ana- lizę wyniku finansowego i czynników go kształtujących oraz ana- lizę sytuacji finansowej badanej jednostki gospodarczej w takich obszarach jak: płynność finansowa, zadłużenie, rentowność, sprawność działania^2. Podstawowym materiałem źródłowym analizy finansowej są sprawozdania finansowe. Sprawozdania finansowe prezentują syntetyczny obraz sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębior- stwa na określony czas oraz wyniki finansowe przedsiębiorstwa za dany okres^3. Sprawozdawanie finansowe jest podstawowym i najbardziej wyczerpującym dokumentem charakteryzującym sytuację finan- sową podmiotu gospodarczego. Sporządzone w sposób rzetelny, wiarygodny i zgodny z przepisami to nieocenione źródło informa- cji, stanowiących podstawę do przeprowadzania różnego rodzaju analiz^4. Wielość prezentowanych w sprawozdaniu finansowym danych znacznie przewyższa ilość potrzebną do przeprowadzenia analiz dla potrzeb osób zarządzających i decydentów. Nie należy jednak pominąć żadnej z istotnych informacji, ponieważ interpre- tacja tylko wyrywkowej części danych może prowadzić do wycią- gnięcia wniosków niezgodnych z rzeczywistością^5. Sprawozdania finansowe posiadają ogromy potencjał informa- cyjny. Służą one przede wszystkim potrzebom analizy finansowej a informacje w nich zawarte pozwalają określić stan faktyczny sytuacji finansowej i majątkowej, stwarzają podstawy do prze- prowadzenia analizy działalności gospodarczej, tworzą podstawy do planowania, a także sprzyjają ocenie i kontroli działalności bie- żącej.
(^2) M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów świa- towych , Warszawa 2004, s. 15. (^3) W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej , Warszawa 1995, s. 35. (^4) M. Bluszcz, Sprawozdanie finansowe i jego analiza , Warszawa 2001, s. 29. (^5) P. Rybicki, Sprawozdanie finansowe źródłem informacji o firmie , Warszawa 2003, s. 15.
Agnieszka Cymerman
Wstępna analiza sprawozdań finansowych jest początkowym etapem, służącym ocenie kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Jej celem jest ustalenie obszarów, które należy poddać szczegóło- wej analizie, aby móc wyjaśnić istotę zaistniałych zjawisk oraz ich wpływ na funkcjonowanie badanej jednostki. Dodatkowo wstępna analiza pozwala sformułować pierwsze wnioski, których weryfi- kacja powinna być poparta dalszym procesem analitycznym, sku- piającym się w głównej mierze na analizie wskaźnikowej. Głównym sprawozdaniem a jednocześnie źródłem analizy fi- nansowej jest bilans. Prezentuje on wartościowe ujęcie majątku oraz źródeł jego finansowania na moment jego sporządzania, czyli na dzień bilansowy. Ogół składników majątkowych przedsiębior- stwa zamieszczonych w bilansie nazywany jest aktywami. W ak- tywach wyodrębniamy dwie ich grupy: aktywa trwałe oraz akty- wa obrotowe. Źródła finansowania aktywów nazywane są w bilansie pasywami. Przedstawiane są one w rozbiciu na dwie grupy: kapitały własne oraz kapitały obce (zobowiązania). Wszystkie pasywa muszą znajdować odzwierciedlenie w akty- wach bilansu, toteż globalnie sumy aktywów i pasywów są zawsze równe^9. Wstępna analiza bilansu obejmuje badanie dynamiki sumy bi- lansowej (analiza pozioma), badanie struktury aktywów i pasy- wów (analiza pionowa) oraz badanie sprowadzające się do analizy struktury kapitałowo majątkowej (analiza pionowo-pozioma)^10. Na zmiany dynamiki i struktury danych bilansu oddziałują m.in. czynniki takie jak: koniunktura gospodarcza, etap rozwoju przed- siębiorstwa, tempo rozwoju konkurentów czy specyfika branży^11. Analiza w ujęciu dynamicznym ma na celu określenie zmian jakie zaszły w składnikach bilansu w czasie, czyli w ciągu badane- go okresu^12. Badanie tempa zmian sumy bilansowej oraz poszcze-
(^9) M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa… , op. cit. , s. 50–51. (^10) Ibidem , s. 68. (^11) M. Sierpińska, T. Jachna, Metody podejmowania …, op. cit. , s. 65. (^12) W. Dębski, Teoretyczne i praktyczne aspekty zarządzania finansami przed- siębiorstwa , Warszawa 2005, s. 50.
Analiza finansowa jako narzędzie wspomagające proces zarządzania…
gólnych elementów majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego po- krycia ma na celu ustalenie kierunków jego rozwoju oraz stopnia wzrostu kapitałów finansujących ten rozwój^13. Analiza zmian strukturalnych ma na celu wychwycenie okre- ślonych tendencji w kształtowaniu się struktury majątku i kapita- łu przedsiębiorstwa. Na podstawie badania struktury aktywów można ustalić, jakimi zasobami majątkowymi i w jakim stopniu dysponuje jednostka gospodarcza. Na podstawie badania struktu- ry pasywów można ustalić zakres finansowania majątku własny- mi źródłami oraz stopień zadłużenia przedsiębiorstwa, a także ocenić prawidłowość sfinansowania majątku^14. Analiza powiązania majątkowo-kapitałowych jest niezbędna do ustalenia rzeczywistego obrazu sytuacji finansowej przedsię- biorstwa, gdyż zajmuje się badaniem wzajemnych relacji pomię- dzy poszczególnymi składnikami majątku oraz źródłami ich finan- sowania^15. Analitycznym rozwinięciem informacji o kształtowaniu się po- szczególnych pozycji kapitału (funduszu) własnego – przedsta- wionego syntetycznie w pasywach bilansuj jest zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym. Zestawienie zmian w kapitale własnym jest zatem uzupełnie- niem do bilansu i rachunku zysków i strat. W odniesieniu do bi- lansu wyjaśnia zmiany w kapitale własnym, natomiast w odnie- sieniu do rachunku zysków i strat stanowi uzupełnienie przycho- dów i kosztów ujętych w wyniku finansowym o przychody i kosz- ty kapitałowe^16. Zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym jest pod- stawą do oceny kapitałów własnych przedsiębiorstwa, będącą elementem wstępnej analizy sytuacji finansowej (pasywów jed- nostki), opartej na bilansie. Poznanie mechanizmów podwyższe-
(^13) M. Sierpińska, T. Jachna, Metody podejmowania …, op. cit. , s. 65. (^14) M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa …, op. cit. , s. 70. (^15) W. Gabrusewicz, Podstawy analizy …, op. cit. , s. 120. (^16) M. Walczak, Analiza finansowa w zarządzaniu współczesnym przedsiębior- stwem , Warszawa 2007, s. 102.
Analiza finansowa jako narzędzie wspomagające proces zarządzania…
W rachunku zysków i strat wyróżniamy następujące poziomy wyniku finansowego^20 : zysk (strata) ze sprzedaży, zysk (strata) z działalności operacyjnej, zysk (strata) z działalności gospodarczej, zysk (strata) brutto, zysk (strata) netto. Wstępna analiza rachunku zysk i strat obejmuje^21 :
- ustalenie i ocenę zmian w wielkościach strumieni repre- zentujących przychody ze sprzedaży, koszty i wynik finan- sowy – badanie dynamiki i tempa zmian poszczególnych strumieni przeprowadza się w oparciu o stałą bądź zmien- ną bazę porównań. Najczęściej stosuje się dynamikę przy- chodów czy kosztów w okresie trzech lat, przy przyjęciu sta- łej bazy porównań. Istotne znaczenie przy dokonywaniu ocen tendencji przychodów, kosztów, zysków czy strat ma inflacja. W celu ustalenia rzeczywistego wzrostu wielkości strumieniowych konieczne jest korygowanie ich o średnio- roczny wskaźnik inflacji;
- badanie struktury przychodów i kosztów – analiza ta sprowadza się do ustalenia udziału poszczególnych grup przychodów w przychodach ogółem (analogicznie w przy- padku do kosztów);
- badanie relacji zachodzących pomiędzy poszczególnymi poziomami wyniku finansowego. Fundamentalnymi aspektami działalności gospodarczej są: zysk oraz pieniądze. Zarządzający jednostkami organizacyjnymi powinni działać tak, aby relacja między tymi czynnikami prowa- dziła w efekcie do wzrostu wartości rynkowej jednostki. Niezwy- kle istotne są więc informacje o przepływach pieniężnych ujęte
(^20) Ibidem , s. 51. (^21) M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa …, op. cit. , s. 102–103.
Agnieszka Cymerman
w sprawozdaniu finansowym w sposób jednolity, prawidłowy oraz przejrzysty. Kolejnym sprawozdaniem obligatoryjnym dla jednostek, które podlegają obowiązkowemu badaniu i ogłaszaniu sprawozdań fi- nansowych jest rachunek przepływów pieniężnych, zwany w skró- cie rachunkiem Cash Flow. Dokument ten prezentuje wszystkie wpływy (inflow) oraz wydatki (outflow) gotówkowe jednostki w danym roku obrotowym^22. Głównym celem sporządzania omawianego sprawozdania jest ukazanie źródeł pochodzenia środków pieniężnych w przedsię- biorstwie, a także sposobów ich wykorzystywania. Podstawową zaletą rachunku Cash Flow jest jego duża wartość poznawcza, daje on bowiem rzeczywisty obraz finansowy przedsiębiorstwa, pod- czas gdy bilans i rachunek wyników dają jego obraz księgowy^23. Biorąc pod uwagę fakt, że analiza sprawozdania finansowego najczęściej polega na dokonywaniu analizy struktury zawartych w nim pozycji wpływów i odpływów gotówki oraz zbadaniu ich dynamiki w czasie. Analiza sprawozdania z przepływów środków pieniężnych sprowadza się do ustalenia, jakie zaistniałe zdarzenia gospodarcze miały największy wpływ na przyrost bądź spadek środków pieniężnych będących w dyspozycji przedsiębiorstwa^24. Z całą pewnością można stwierdzić, że rachunek Cash Flow stanowi bezcenny materiał do zrozumienia fundamentalnej sytu- acji gotówkowej przedsiębiorstwa i finansowych implikacji reali- zowanej przez nie strategii. A zatem większą uwagę powinno się poświęcać zmianom środków pieniężnych dokonującym się w przedsiębiorstwie niż publikowanym przez nie zyskom, gdyż to gotówka stanowi najważniejsze narzędzie sprawdzenia jakości osiągniętego zysku. Zgodnie z ustawa o rachunkowości trzecim obligatoryjnym elementem sprawozdania finansowego, oprócz bilansu i rachunku zysków i strat, jest informacji dodatkowa. Sprawozdanie to rzadko
(^22) W. Dębski, Teoretyczne i praktyczne …, op. cit. , s. 65. (^23) Ibidem , s. 66. (^24) Ibidem , s. 69.
Agnieszka Cymerman
wszystkich grup odbiorców informacji. W zależności od potrzeb, poszczególne grupy użytkowników ograniczają zakres wskaźni- ków poprzez dokonanie odpowiedniej selekcji i hierarchizacji. Zbyt duża ilość zastosowanych wskaźników, może powodować tzw. konflikt wskazań, utrudniając podejmowanie decyzji^27. Istnieje wiele zestawów wskaźników służących do analizy sy- tuacji finansowej przedsiębiorstwa. Zazwyczaj grupowane są one według pewnych, zbliżonych treści ekonomicznych, wykorzysty- wanych do oceny poszczególnych dziedzin działalności przedsię- biorstwa. Do najbardziej typowego rozwiązania zaliczyć można cztery zespoły wskaźników^28 :
- wskaźniki sprawności działania,
- wskaźniki płynności finansowej,
- wskaźniki zadłużenia,
- wskaźniki rentowności. Prezentując próbę usystematyzowania wskaźników finanso- wych przydatnych w praktyce gospodarczej należy podkreślić, że wykorzystanie wszystkich podanych w pakiecie wskaźników nie jest konieczne w każdym przypadku. Zależnie od specyfiki przed- siębiorstwa i rodzaju analizy należy dokonywać takiego wyboru wskaźników, który odpowiada przyjętemu w analizie celowi ba- dań^29. Wskaźniki sprawności działania (zwane również wskaźnikami obrotowości, rotacji lub produktywności) stanowią odzwiercie- dlenie relacji pomiędzy osiągniętymi przychodami a stanem po- siadania majątku zarówno całkowitego jak i trwałego. Do pomiaru aktywności gospodarczej przedsiębiorstwa w za- kresie wykorzystania posiadanych zasobów w istniejących uwa- runkowaniach zewnętrznych służą następujące wskaźniki spraw- ności działania^30 :
(^27) M. Walczak, Analiza finansowa …, op. cit. , s. 348. (^28) L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse przedsiębiorstwa , Warszawa 2003, s. 336. (^29) T. Waśniewski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie , Warszawa 1997, s. 49. (^30) W. Gabrusewicz, Podstawy analizy …, op. cit. , s. 265–270.
Analiza finansowa jako narzędzie wspomagające proces zarządzania…
wskaźniki obrotowości majątku, określający zdolność ma- jątku do generowania przychodów; wskaźniki rotacji zapasów, ukazujący efektywność gospo- darki zapasami; wskaźniki rotacji należności, informujący ile razy w ciągu roku przedsiębiorstwo odtwarza przeciętny stan swoich należności; wskaźniki rotacji zobowiązań, informujący ile razy w ciągu roku przedsiębiorstwo odtwarza stan swoich zobowiązań. Kolejną grupą są wskaźniki zadłużenia, które badają z jednej strony poziom zadłużenia, z drugiej zaś zdolność przedsiębior- stwa do obsługi długu. Wskaźniki zadłużenia prezentują strukturę pasywów bilansu i skalę finansowania działalności przez źródła zewnętrzne^31. Ob- razują one zakres, do jakiego kapitał firmy jest zabezpieczony przez środki wewnętrzne lub zewnętrzne. Potrzeba analizy zadłu- żenia przedsiębiorstwa wynika z faktu, iż tylko nieliczne przed- siębiorstwa funkcjonują w oparciu o kapitały własne. Większość przedsiębiorstwa korzysta w swej działalności z różnych form wspomagania finansowego. Analiza zadłużenia pozwala stwier- dzić, czy wielkość zaangażowanych w przedsiębiorstwo kapitałów obcych nie zagraża jego bezpieczeństwu z punktu widzenia moż- liwości obsługi długu^32. Głównym problemem w tym zakresie jest oszacowanie poziomu zainwestowanych w firmę kapitałów ob- cych. Kadra zarządzająca przedsiębiorstwem powinna mieć roze- znanie, czy wielkość kapitałów obcych nie stanowi zagrożenia dla niezależności finansowej firmy, jakie są koszty finansowe związa- ne z wykorzystaniem tych kapitałów oraz jak można je optymali- zować w konkretnych warunkach rynkowych. By mieć możliwość oceny tych sytuacji można posługiwać się w praktyce wieloma
(^31) P. Rybicki, Sprawozdanie finansowe …, op. cit. , s. 127. (^32) W. Dębski, Teoretyczne i praktyczne …, op. cit. , s. 82.
Analiza finansowa jako narzędzie wspomagające proces zarządzania…
Jest natomiast pochodną posiadania nadwyżki pieniężnej w ter- minach zapadalności zobowiązań. W celu zachowania płynności powinna być zatem utrzymana odpowiednia relacja między wpływami a wydatkami środków pieniężnych, tak aby osiągane wpływy na bieżąco pokrywały niezbędne wydatki. Wpływy go- tówkowe wynikają z procesu zamiany aktywów obrotowych w trakcie generowania wartości dodanej. Aby przedsiębiorstwo mogło bez zakłóceń spłacać zobowiązania wobec różnych jedno- stek, musi dysponować odpowiednią wielkością aktywów. Płyn- ność finansowa jest więc wyznaczana przez stopień płynności ak- tywów obrotowych i stopień wymagalności zobowiązań^38. Spośród różnych metod pomiaru płynności można wyróżnić dwie grupy mierników: statyczne i dynamiczne. Miary dynamicz- ne opierają się na danych prognostycznych, natomiast statyczne wykorzystują dane z momentu czasowego, dla którego jest wy- znaczony poziom płynności a więc zasadniczo z teraźniejszości i przeszłości^39. W statycznej ocenie płynności wykorzystuje się najczęściej na- stępujące wskaźniki: wskaźnik bieżącej płynności, wskaźnik szybkiej płynności, wskaźnik płynności gotówkowej. Reasumując, prawidłowe ustalenie poziomu płynności jest podstawą do podejmowania decyzji w zakresie sterowania zdol- nością do terminowego regulowania zobowiązań bieżących. W krótkim okresie płynność decyduje o trwaniu firmy na rynku, w długim zaś o rozwoju i zdolności do przetrwania w sytuacjach kryzysowych^40.
(^38) J. Jaworski, Teoria i praktyka zarządzania finansami przedsiębiorstw , War- szawa 2010, s. 151. (^39) G. Michalski, Ocena finansowa kontrahenta na podstawie sprawozdań fi- nansowych , Gdańsk 2008, s. 82. (^40) M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa …, op. cit. , s. 162.
Agnieszka Cymerman
Ostatnią grupę stanowią wskaźniki rentowności, dostarczające informacji o zyskowności przedsiębiorstwa. Gra sił rynkowych powoduję ciągłą walkę o miejsce na rynku. Istotną rolę w tej walce odgrywa trafność podejmowanych decyzji, których efektem końcowym jest rentowność. Rentowność pocho- dzi od pojęcia „renta”, które w warunkach gospodarki rynkowej wyraża zysk od kapitału. Przez rentowność rozumie się osiąganie w dziedzinie gospodarczej nadwyżki przychodów ze sprzedaży nad poniesionymi kosztami. Nadwyżka ta jest odzwierciedleniem zysku, stanowiącego podstawową wielkość, na której opierają się wskaźniki rentowności^41. Wskaźniki rentowności są zbudowane na relacji osiągniętego zysku do przyjętej podstawy porównania. Relacja ta może być rozpatrywana z różnych punktów widzenia – może obejmować różne kategorie zysku i różne podstawy, do których zysk ten jest odnoszony^42. Ocena rentowności przeprowadzana jest w trzech aspektach, do których zaliczamy^43 : rentowność handlową (sprzedaży), rentowność ekonomiczną (majątku), rentowność finansową (kapitału własnego). Odpowiednio wyróżnić można następujące wskaźniki rentow- ności: wskaźnik zyskowności sprzedaży netto, wskaźnik zyskowności aktywów, wskaźnik zyskowności kapitału własnego. W gospodarce rynkowej decydent ponosi ryzyko i odpowie- dzialność za podjętą decyzję. Rentowność jest efektem końcowym różnych decyzji. Ustalenie czynników oddziałujących na poziom rentowności pozwala na podejmowanie trafnych decyzji. Analiza poziomu rentowności umożliwia zminimalizowanie ryzyka dzia-
(^41) M. Walczak, Analiza finansowa …, op. cit. , s. 374. (^42) W. Gabrusewicz, Podstawy analizy …, op. cit. , s. 232. (^43) M. Walczak, Analiza finansowa …, op. cit. , s. 375.
Agnieszka Cymerman
Omówione zostały cztery uważane za podstawowe i najpopu- larniejsze grupy wskaźników. Przedsiębiorstwo powinno się inte- resować pełnym zakresem tych standardowych wskaźników, aby uzyskać kompleksowy obraz nie tylko własnej oceny, ale także opinii, jaka mogą wyrabiać sobie o firmie jej partnerzy. Podsumowując szybka, syntetyczna ocena efektywności finan- sowej przedsiębiorstwa stanowi jeden z istotnych warunków ra- cjonalnego zarządzania. Umożliwia wykorzystanie rysujących się szans rozwoju i wzrostu zysków a z drugiej strony pozwala na wczesne ujawnienie ewentualnych zagrożeń dla przyszłej działal- ności, co pozwala na wyprzedzające zapobieganie im lub łagodze- nie ich skutków. Zastosowanie analizy ma służyć przede wszyst- kim znalezieniu odpowiedzi na pytanie czy badana jednostka go- spodarcza jest zdolna do kontynuowania działalności w przyszło- ści. Analiza finansowa powinna być zatem postrzegana jako pod- stawowe narzędzie systemu monitorowania oraz kontroli we- wnętrznej w przedsiębiorstwie. Z całą pewnością można więc stwierdzić, że analiza finansowa nabrała w warunkach gospodarki rynkowej szczególnego znaczenia – narzędzia dostarczającego informacji niezbędnych do prawidłowego zarządzania przedsię- biorstwem.
