Pobierz Analiza finansowa przedsiębiorstwa - Notatki - Finanse i bankowość i więcej Notatki w PDF z Bankowość i finanse tylko na Docsity! ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTWA Spis treści Wstęp....................................................................................................................................... Rozdział I Przedmiot, cele, źródła analizy finansowej........................................................................ 1.1 Przedmiot i zakres analizy finansowej................................................................. 1.2 Znaczenie i cele analizy finansowej................................................................... 1.3 Źródła analizy finansowej.................................................................................. Rozdział II Charakterystyka materiałów źródłowych analizy finansowej 2.1 Ogólna charakterystyka sprawozdań finansowych............................................ 2.2 Bilans.................................................................................................................. 2.3 Rachunek zysków i strat..................................................................................... 2.4 Informacja dodatkowa........................................................................................ 2.5 Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych............................................. Rozdział III Metodyka i techniki oceny sprawozdań finansowych................................................. 3.1 Analiza porównawcza...................................................................................... 3.2 Analiza struktury i dynamiki sprawozdań finansowych.................................... 3.3 Analiza wskaźnikowa........................................................................................ 3.3.1 Wskaźniki zyskowności............................................................................... 3.3.2 Wskaźniki płynności finansowej.................................................................. 3.3.3 Wskaźniki obrotowości................................................................................ 3.3.4 Wskaźniki zadłużenia................................................................................... 3.4 Wskaźniki syntetyczne...................................................................................... 3.4.1 Model Du Ponta............................................................................................ 3.4.2 Analiza dyskryminacji................................................................................... 3.4.3 Analiza przyczynowa.................................................................................... ROZDZIAŁ I PRZEDMIOT, CELE, ŹRÓDŁA ANALIZY FINANSOWEJ 1.1 Przedmiot i zakres analizy finansowej. Efektywne zarządzanie współczesnym przedsiębiorstwem wymaga wykreowania prawidłowych i rzetelnych analiz. Pojęcie „analiza1” oznacza metodę poznania, polegającą na dyslokacji pewnej całości na części składowe i rozpatrywaniu każdej z nich z osobna. Zasadniczą płaszczyznę ustalania celów i zasad działania przedsiębiorstwa2 tworzy całokształt oddziaływań rozpatrywany na podstawie dwóch kategorii: - analizy ekonomicznej, - analizy otoczenia przedsiębiorstwa. - Rysunek 1. ANALIZA DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA. Źródło: M.Sierpińska, T.Jachna, Ocena bieżącej i rozwojowej działalności firmy, PW STABILL, Kraków, 1997, s. 6. Analiza ekonomiczna jest dyscypliną naukową zajmującą się wyszukiwaniem i mierzeniem związków zachodzących między zjawiskami ekonomicznymi oraz wykrywaniem za pomocą metod badawczych prawidłowości dotyczących zachowania się podmiotów gospodarczych i ich reakcji na bodźce płynące z otoczenia 3. Obiektem analizy ekonomicznej mogą być zjawiska i procesy gospodarcze występujące w całej gospodarce narodowej, w poszczególnych jej gałęziach i branżach oraz w konkretnych przedsiębiorstwach. Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa polega na wykrywaniu struktury zjawisk i procesów występujących w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, ustalaniu 1 L.Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, W-wa, 1999, s.7. 2 M.Sierpińska,T.Jachna, Ocena przedsiębiorstwa wg standardów światowych,W-wa,1999, s.12. 3M.Sierpińska, T.Jachna, Ocena przedsiębiorstwa wg standardów światowych, op. cit., s. 9. Synteza wyników analiz i przygotowanie decyzji przyszłych okresów Analiza otoczenia przedsiębiorstwa Ocena warunków Analiza Analiza społecznych rynku konkurencji i prawnych Analiza ekonomiczna Analiza finansowa Analiza techniczno- ekonomiczna ich wewnętrznych i zewnętrznych powiązań, ustalaniu wielkości i przyczyn odchyleń stanów rzeczywistych od postulowanych, a także na projektowaniu działań krytycznych zmierzających do ekonomicznie racjonalnego ukształtowania stanu zjawisk i procesów.4 Analiza ekonomiczna obejmuje dwa działy: - analizę finansową, - analizę techniczno-ekonomiczną. przy czym, w warunkach gospodarki rynkowej, decydujące znaczenie zyskuje analiza finansowa, stanowiąc punkt wyjścia i podstawowy zakres każdej analizy ekonomicznej5. Przedmiotem analizy finansowej w przedsiębiorstwie jest jego działalność gospodarcza oparta na angażowanych zasobach majątkowo - kapitałowych i osobowych. Właściciele, posiadając określone zasoby materialne, mogą podejmować decyzje dotyczące6: - produkcyjnego użytkowania majątku (założenie lub likwidacja przedsiębiorstwa), - podziału nadwyżki na część konsumowaną i akumulowaną, - zmiany kapitałowej formy majątku (z rzeczowej na bardziej płynną lub odwrotnie), - zmiany podmiotu uprawnień do decydowania i majątku (sprzedaż, darowizna, dziedziczenie, zastaw, dzierżawa). Do zagadnień leżących w sferze zainteresowania analizy finansowej należy przede wszystkim zaliczyć: wstępną i rozwiniętą analizę bilansu, rachunku wyników, źródeł przychodów, kierunku rozchodów, analizę wyniku finansowego i czynników go kształtujących oraz analizę sytuacji finansowej badanej jednostki. Przedmiot i zakres analizy finansowej zależny jest od: - dostępności informacji, - szczegółowości danych, - podmiotu przeprowadzającego analizę. Natomiast analiza techniczno-ekonomiczna zajmuje się oceną poszczególnych odcinków działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, oparta jest przede wszystkim na wielkościach ekonomicznych w wyrażeniu rzeczowym lub osobowym i jedynie uzupełniająco wzbogacana ujęciami finansowymi. Analiza finansowa i techniczno-ekonomiczna są ze sobą wzajemnie powiązane. Ocenę stopnia wykorzystania poszczególnych czynników produkcji przeprowadza się pod kątem ich wpływu na wyniki finansowe przedsiębiorstwa, a z kolei przyczyny kształtowania się tych 4 Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, praca zbiorowa, AE, Wrocław,1996., s.11. 5 M.Sierpińska,T.Jachna,Ocena przedsiębiorstwa wg standardów światowych, op. cit., s. 43. 6 A. Lipowski, Mechanizm rynkowy w gospodarce polskiej, W-wa, 1988, s.101. wyników na określonym poziomie tkwią w stopniu wykorzystania tych czynników oraz w otoczeniu przedsiębiorstwa. Analizę otoczenia 7przeprowadza się w oparciu o: - otoczenie ogólne, - otoczenie bieżące. Otoczenie ogólne8 stanowi ogół warunków ekonomicznych, technologicznych, społecznych, demograficznych, prawnych, politycznych, kulturowych występujących w danym regionie. Obserwacja stanu, zmian otoczenia ogólnego, umożliwia sformułowanie celów i długookresowych planów, na podstawie których przedsiębiorstwo osiąga korzyści w postaci dochodów, ze zrealizowanej sprzedaży produktów. Natomiast, otoczenie bliższe9 (operacyjne) to podmioty, z którymi dane przedsiębiorstwo wchodzi w bezpośrednie związki (interakcje). Obserwacja i analiza możliwości przedsiębiorstwa, na które składają się: własne lub wypożyczone zasoby materiałowe (rzeczowe czynniki produkcji), praca zatrudnionych w nim ludzi oraz wiedza, umiejętności i zdolności przedsiębiorcze zarządzających, pozwala korygować jego sposób funkcjonowania względem ujawniających się zmian w stworzonej przez te podmioty sytuacji. Zakres analizy ekonomicznej w przedsiębiorstwie10, przedstawia rysunek 2. Utrzymanie pożądanej harmonii między możliwościami i korzyściami wymaga stałego analizowania i oceny sytuacji przedsiębiorstwa w otoczeniu. W tym celu wykorzystuje się przede wszystkim analizę SWOT11, która składa się z trzech części: - analizy silnych i słabych stron w przedsiębiorstwie, - analizy szans i zagrożeń, - formułowania wniosków strategicznych. Rysunek 2. ANALIZA EKONOMICZNA 7 L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, op. cit., s. 14. 8 G.Giereszewska, M. Romanowska, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, W-wa, 1996, s.34,35. 9 J.Altkorn, Podstawy marketingu, Instytut Marketingu, Kraków, 1999, s. 249. 10M.Sierpińska,T.Jachna,Ocena przedsiębiorstwa wg standardów światowych, op. cit. s.13. 11 J.Altkorn, Podstawy marketingu, op. cit., s. 398. analiza dostarcza informacji o efektywności gospodarowania oraz pozycji przedsiębiorstwa w branży i na rynku. Pozwala więc na dobre przygotowanie przyszłej działalności wyrażonej w strategii rozwoju przedsiębiorstwa. Decyzje dotyczące przyszłości będą odnosić się do poprawy efektywności gospodarowania, umocnienia pozycji przedsiębiorstwa w otoczeniu, stopnia przygotowania do przyszłej jego działalności w dziedzinie wyposażenia technicznego, nowoczesności technologii, przygotowania zespołów ludzkich itp. Analizy ekonomiczne sporządzane w przedsiębiorstwie możemy podzielić według następujących kryteriów16. Rysunek 4. KLASYFIKACJA ANALIZ EKONOMICZNYCH W PRZEDSIĘBIORSTWIE. Źródło: M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa wg standardów światowych, op. cit., s.14. W zależności od przeznaczenia analiz, można je podzielić na: - zewnętrzne, - wewnętrzne. Analizy zewnętrzne, oparte są głównie na publikowanych sprawozdaniach finansowych, a cele tej analizy zależą od osoby sporządzającej ocenę (akcjonariusze - opłacalność zaangażowanego kapitału, banki - ryzyko finansowego kredytowania, itp.). 16 M.Sierpińska,T.Jachna,Ocena przedsiębiorstwa wg standardów światowych, op. cit. s. 15. Czas, którego dotyczą analizy Zastosowane metody badawcze Analiza zewnętrzna Analiza wewnętrzna Analiza retrospektywna Analiza bieżąca Analiza funkcjonalna Analiza kompleksowa Analiza decyzyjna Analiza ogólna Przeznaczenie analiz Szczegółowość opracowania Analiza szczegółowa Analizy wewnętrzne, sporządzane przez samo przedsiębiorstwo, opierają się na szczegółowych informacjach i w związku z tym ich przedmiot i zakres jest dużo szerszy niż analiz zewnętrznych, określane są w literaturze jako „systemy sterowania wynikiem” lub „substytuty systemu zarządzania”. Szczególne znaczenie ma w nich analiza kosztów i jej wpływ na wynik finansowy. W każdym przypadku przedmiotem wewnętrznej i zewnętrznej analizy finansowej jest: - struktura aktywów (proporcje między majątkiem trwałym i obrotowym, rotacja środków, polityka inwestycyjna i amortyzacyjna), - finansowanie (pochodzenie i zmiany kapitału, struktura pasywów, terminy spłaty zobowiązań, bezpieczeństwo finansowe), - płynność środków (zdolność płatnicza, upłynnienie majątku, pokrycie majątku kapitałem), - zysk (ocena wielkości bezwzględnej i względnej - analiza rentowności)17. Biorąc pod uwagę czas, którego analizy dotyczą, ich wyniki stanowią podstawę do weryfikacji słuszności decyzji podjętych w przeszłości, na bieżąco oraz do podejmowania racjonalnych decyzji dotyczących przyszłości. Funkcje te wskazują na retrospektywny, operatywny i prospektywny charakter analizy ekonomicznej. Narzędziem tym powinno posługiwać się kierownictwo przedsiębiorstwa oraz jego władze w celu: - uzyskania podstaw wyjściowych do podejmowania bieżących i strategicznych decyzji gospodarczych, - oceny przebiegu podjętych zadań i informowanie zainteresowanych komórek o negatywnych skutkach zdarzeń oraz zakłóceniach w realizacji zadań w czasie, umożliwiającym dokonanie niezbędnych korekt dla prawidłowej działalności, - kontroli zgodności rzeczywistego przebiegu procesów gospodarczych z założeniami, jakie przyjmowano przy podejmowaniu decyzji18. 17 T. Wiśniewski, W. Skoczylas, Analiza finansowa przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej, Rachunkowość, 1993, nr. 3. 18 W.Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, W-wa, 1996, s. 61. Ze względu na przyjętą metodę badań rozróżnia się: - analizę funkcjonalną, która polega na badaniu konkretnych zjawisk występujących w przedsiębiorstwie przez komórki organizacyjne, funkcjonalne odpowiedzialne za kształtowanie i rozwój tych zjawisk. Tak wypracowane wycinkowe analizy są podstawą do oceny ogólnej i wyprowadzenia wniosków, - analizę kompleksową, polegającą na przeprowadzeniu całościowej oceny działalności gospodarczej i stanu ekonomicznego przedsiębiorstwa z punktu widzenia powiązań i zależności przyczynowo - skutkowych między zjawiskami gospodarczymi, - analizę decyzyjną, której celem jest przygotowanie wszystkich informacji niezbędnych do podjęcia oraz realizacji zamierzonej decyzji. Ze względu na stopień szczegółowości badań rozróżniamy: - analizę ogólną, obejmującą całość działalności przedsiębiorstwa i opartą na wąskiej grupie wskaźników syntetycznych. Celem jej jest uzyskanie ogólnej charakterystyki firmy, - analizę szczegółową, polegającą na badaniu określonego problemu w sposób bardzo pogłębiony i szczegółowy oraz na stanowisku bardzo precyzyjnych i zróżnicowanych metod badania. Analiza finansowa jako część składowa analizy ekonomicznej powinna być wykorzystywana dla potrzeb zarządzania i prognozowania w firmach. Jest ona narzędziem pozwalającym na najszybsze uzyskanie informacji w dziedzinie syntetycznej oceny działalności podmiotu gospodarującego. W bieżącej działalności przedsiębiorstwa analiza finansowa ma za zadanie dostarczanie informacji o zakłóceniach w tej działalności w stosunku do stanu będącego podstawą porównań19. Aby informacje były użyteczne muszą być otrzymywane szybko, dokładnie i przesyłane do osób najbardziej bezpośrednio zainteresowanych. Analizy finansowe należy zatem wykonywać co miesiąc lub jeśli jest to możliwe, co tydzień20. Oprócz informacji o efektywności ekonomicznej podjętych lub zamierzonych działań, analiza finansowa dostarcza informacji o pozycji przedsiębiorstwa w branży i na rynku. Umożliwia ona zatem opracowanie strategii rozwoju przedsiębiorstwa. 19 M.Sierpińska, .T.Jachna,Ocena przedsiębiorstwa wg standardów światowych, op. cit., s. 11. 20 D. Dawies, Sztuka zarządzania finansami, PWN, 1993, s. 10. Podstawowym źródłem informacji o charakterze ewidencyjnym24, stanowiącym podstawę do oceny stanów i wyników finansowych przedsiębiorstwa jest sprawozdawczość finansowa obejmująca: - bilans, - rachunek wyników, - rachunek przepływów pieniężnych, - informacje dodatkowe. Sprawozdania finansowe są podstawowym źródłem analizy wskaźnikowej. Każde sprawozdanie, które ma stanowić podstawę analizy finansowej powinno być zgodne ze stanem faktycznym (prawidłowość merytoryczna) oraz obowiązującymi przepisami i regułami arytmetycznymi (prawidłowość formalno-rachunkowa). Bilans i rachunek wyników stanowią podstawę do statycznej i dynamicznej oceny stanu i wyników przedsiębiorstwa. Na ich podstawie sporządzany jest rachunek przepływów pieniężnych. Daje on obraz przepływu środków pieniężnych w przedsiębiorstwie oraz orientację o kierunkach ich zagospodarowania. Materiały te mają charakter danych syntetycznych. Nie umożliwiają one zatem ani przeprowadzenia ocen szczegółowych, ani nie wystarczają do określania przyczyn stwierdzonych nieprawidłowości. Do tego rodzaju badań potrzebne są natomiast materiały pomocnicze i uzupełniające. Duże znaczenie informacyjne mają noty uzupełniające, dotyczące kształtowania się ważniejszych pozycji bilansu i rachunku wyników. Wyjaśniają one bliżej treść bilansu i rachunku wyników zarówno za pomocą liczb, jak i opisowo. Ich zakres jest zróżnicowany w zależności od stopnia złożoności działalności i sytuacji finansowej przedsiębiorstwa oraz potrzeb informacyjnych kierownictwa i udziałowców (akcjonariuszy). Noty uzupełniające do bilansu mogą dotyczyć: - środków trwałych, ich struktury, stopnia umorzenia, przyrostu i likwidacji w okresie sprawozdawczym, wartości księgowej itp., - zapasów, zwłaszcza ich struktury w układzie rzeczowym i czasowym, - należności u ważniejszych dłużników, wielkości należności przeterminowanych, - zobowiązań długoterminowych, struktury zadłużenia ze względu na rodzaje źródeł zasileń zewnętrznych, struktury czasowej zobowiązań, średniej wielkości oprocentowania, 24 Sprawozdawczość finansowa, praca zbiorowa pod red. M. Gmytrasiewicz, „Rachunkowość”, Warszawa, 1997, nr 6. - zobowiązań krótkoterminowych wobec instytucji kredytujących, wobec dostawców, wobec instytucji ubezpieczeniowych itp. W notach uzupełniających do rachunku wyników zawarte są informacje o: - sprzedaży, w podziale na rynki geograficzne oraz na główne rodzaje produktów, - kosztach w układzie rodzajowym, - kosztach osobowych, - zysku i jego strukturze. Dodatkowym źródłem informacji wykorzystywanych w analizach są raporty audytorów, zawierające informacje o podstawach formalno-prawnych, zakresie dokumentów objętych weryfikacją oraz podstawowych ustaleniach przeprowadzonego badania. Oprócz materiałów ewidencyjnych sporządzanych na potrzeby własne jednostki i Urzędów Skarbowych, sporządzane są zestawienia wymagane przez GUS, które obejmują: - na formularzu F-01, sprawozdanie o przychodach, kosztach i wyniku finansowym, sporządzane kwartalnie, - na formularzu F-02, pełne sprawozdanie finansowe, sporządzane na koniec roku (31 grudnia) i przekazane do 31 marca roku następnego. Wśród pozaewidencyjnych materiałów źródłowych mogących być przydatnymi w analizie wskaźnikowej można wymienić: - dane postulowane, planowane, kosztorysy, - wyniki kontroli wewnętrznych, przeprowadzonych analiz, - zgromadzone informacje o innych jednostkach gospodarczych. Do prawidłowego przeprowadzenia analizy finansowej25 niezbędne są również dane o otoczeniu przedsiębiorstwa, dotyczące ważniejszych konkurentów, branż i gałęzi. Dają one podstawę do porównań pozycji finansowej badanego przedsiębiorstwa w stosunku do otoczenia. Dane takie są publikowane przez same podmioty gospodarcze, w przypadku kiedy mają one taki obowiązek prawny, bądź przez wyspecjalizowane firmy. 25 Z. Luty, Rachunkowość finansowa, IBIS, Wrocław,1997, s.89. ROZDZIAŁ II CHARAKTERYSTYKA MATERIALÓW ŻRODLOWYCH ANALIZY FINANSOWEJ 2.1 Ogólna charakterystyka sprawozdań finansowych. Jednym z podstawowych zadań jednostki gospodarczej jest przygotowanie informacji, przetworzenie jej w formę okresowych zbiorów oraz zaprezentowanie odpowiednich danych ekonomicznych w postaci sprawozdawczości finansowej, przydatnych dla zarządzania jednostką gospodarczą i dla potrzeb innych użytkowników tych informacji26. Sprawozdawczość finansowa wynika z ksiąg, a jej zadaniem jest przedstawienie rzetelnie, prawidłowo i jasno obrazu sytuacji majątkowej, finansowej i dochodowej jednostki. Pod pojęciem sprawozdawczości będziemy rozumieli sposób komunikowania się jednostki gospodarczej z użytkownikami informacji. Użytkownikami informacji zawartych w sprawozdawczości finansowej mogą między innymi być: - kierownictwo jednostki gospodarczej, - inwestorzy, - banki i inni pożyczkodawcy, - wierzyciele, - agendy rządowe, - pracownicy i ich związki, - społeczeństwo, - klienci. Kierownictwo jednostki gospodarczej wykorzystuje informacje dostarczane przez rachunkowość przede wszystkim w zarządzaniu. Dane z przeszłości umożliwiają, bowiem formułowanie zadań na przyszłość, zaś dane o działalności bieżącej ułatwiają kontrolę rezultatów, a w razie potrzeby ich korygowanie. Inwestorzy (udziałowcy i akcjonariusze) są zainteresowani stopniem ryzyka związanym z zainwestowaniem kapitału i stopą jego zwrotu. Oczekują oni informacji o rentowności i zabezpieczeniach swoich lokat kapitałowych, co ułatwia im lub ich doradcom ocenę efektywności działania jednostki gospodarczej w danym okresie oraz w przyszłości. Banki i inni pożyczkodawcy, a także wierzyciele w oparciu o informacje dostarczane przez sprawozdawczość finansową mogą oceniać ryzyko związane z udzieleniem kredytu, pożyczki 26 J. Matuszewicz,,P. Matuszewicz,, Rachunkowość od podstaw, Finans-Serwis,W-wa,1998, s.356. Głównym sprawozdaniem, a zarazem najważniejszym źródłem analizy finansowej w przedsiębiorstwie jest bilans. Obejmuje on wartościowe zestawienie aktywów i pasywów przedsiębiorstwa na określony dzień zwany momentem bilansowym. W bilansie ujmuje się całą wartość majątku w podziale na elementy składowe majątku trwałego i majątku obrotowego (sytuacja majątkowa) oraz źródła pochodzenia majątku w rozbiciu na składniki kapitałów (funduszów) własnych i kapitałów obcych (sytuacja finansowa). Układ aktywów i pasywów bilansu charakteryzuje się ściśle określoną kolejnością, a poszczególne jego składniki są połączone w grupy o zbliżonej treści ekonomicznej. Przy zestawianiu kolejności aktywów kierowano się rosnącym stopniem płynności (łatwości ich zamiany na gotówkę). Pasywa zestawia się natomiast według rosnącego stopnia wymagalności. Istotne znaczenie dla rzetelności i wiarygodności bilansu w gospodarce rynkowej ma ścisłe przestrzeganie podstawowych zasad rachunkowości29. Dotyczą one m.in.: zasady memoriałowej, kontynuacji, ciągłości, konserwatyzmu (ostrożnej wyceny), okresu rachunkowego, istotności, realizacji, dualizmu, historycznego kosztu nabycia, itp. Jednym z ważniejszych zagadnień przesądzających o możliwości odzwierciedlenia przez sprawozdanie finansowe „wiernego obrazu” firmy są zasady wyceny aktywów i pasywów. Obowiązująca zasada „ ostrożnej wyceny30” oznacza, że sytuacja majątkowa firmy nie może być korzystniej przedstawiona, aniżeli ma to miejsce w rzeczywistości. Stosownie do tej zasady wykazuje się w danym roku obrotowym tylko te zyski, które już rzeczywiście zostały osiągnięte przy równoczesnym obowiązku uwzględniania wszystkich strat, a w tym również przewidywanego ryzyka – ujawnionych nawet w okresie po roku obrotowym, ale przed terminem sporządzenia bilansu (rezerwy na pewne lub prawdopodobne straty). Tak, więc w praktyce wartość składników majątku obrotowego trzeba ustalać w cenach nabycia lub po koszcie wytworzenia obowiązujących w dniu zakupu, tj. w cenach historycznych, ale tylko pod warunkiem, że są one niższe od cen sprzedaży netto. W przypadkach przeciwnych zasada ostrożnej wyceny zakłada zastosowanie cen niższych, a więc cen sprzedaży netto. Dla przedsiębiorstw bez względu na ich formę własności najważniejsze znaczenie ma nie wynik finansowy, zysk bilansowy brutto (zysk przed opodatkowaniem i podziałem), ale zysk bilansowy netto (zysk do podziału). Już w obecnej praktyce wielkość zysku ma w Polsce podobnie jak w innych krajach o gospodarce rynkowej charakter względny. Istniejące przepisy prawa, ustawa o rachunkowości stwarzają, bowiem przedsiębiorstwom możliwości wyboru niektórych 29 J. Matuszewicz, P. Matuszewicz, Rachunkowość od podstaw, op. cit., s.319. 30 W. Jeleń, Metodyka i narzędzia analizy finansowej w praktyce, „Rachunkowość”, 1998, nr.3. rozwiązań szczegółowych. Stąd też w zależności od zastosowanego sposobu pomiaru można w tym samym przedsiębiorstwie wykazać różniące się wielkości zysku. Mimo bowiem określonych zasad prowadzenia ewidencji i sporządzania sprawozdawczości wykazywana wielkość zysku jest w pewnym stopniu funkcją polityki rachunkowej - bilansowej kierownictwa firmy. W praktyce działalności przedsiębiorstw występuje wiele elementów, które w sposób istotny kształtują wielkość zysku. Największych trudności w pomiarze przysparzają: - wycena zapasów, - amortyzacja, - inflacja, - rozliczenia międzyokresowe. Ceny zakupu, nabycia czy też koszt wytworzenia zapasów ulega w ciągu roku nieustannym zmianom. W związku z tym powstaje trudność z wyceną ich zużycia. Niezwykle pracochłonnym byłoby dokładne przypisywanie zużywanych na bieżąco materiałów do określonej dostawy, a sprzedawanych wyrobów do określonej partii produkcji31. Dlatego też w praktyce stosowane są uproszczone metody wyceny, tj. metoda ceny przeciętnej, FIFO (pierwsze przyszło - pierwsze wyszło), LIFO (ostatnie przyszło - pierwsze wyszło). Przyjęcie jednej z wymienionych zasad wyceny rodzi określone konsekwencje dla wielkości obliczonego zysku. Najbardziej zbliżone są do aktualnej wartości zapasy materiałów wycenione według metody FIFO. Ponadto metoda ta prawidłowo obrazuje fizyczny ruch zapasów. Największe odchylenie od bieżącej wartości wystąpi w przypadku wyceny metodą LIFO. Powoduje ona zaniżenie wyniku finansowego w danym okresie, a różnica stanowiąca tzw. „cichą rezerwę” zostanie zrealizowana w okresie następnym. Oznacza to także przesunięcie w czasie podatku dochodowego. W zależności od skali inflacji i rozłożenia wzrostu cen w czasie, metoda cen przeciętnych daje mniej lub bardziej prawidłowe wyniki, przy czym im wyższa inflacja, tym odchylenie jest większe. Także i różne możliwości wynikające z nowych przepisów o obliczaniu amortyzacji mogą mieć wpływ na kształtowanie się wielkości wyniku finansowego. Istnieje kilka metod obliczania amortyzacji, (liniowa, progresywna, degresywna, według liczby zmian, na których jest eksploatowany środek trwały, tempa postępu techniczno-ekonomicznego, stawek wynikających z przepisów podatkowych lub opracowań branżowych itd.), które mają istotny wpływ na ostateczną wielkość obliczonego zysku. Podobna zależność ma miejsce przy przeszacowaniach majątku 31 Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994r. (Dz. U. Nr.121,poz.591). trwałego, gdyż przy ograniczonych możliwościach proporcjonalnego przyrostu cen sprzedaży może to spowodować określone obniżenie wielkości zysku z tytułu wzrostu amortyzacji. Występująca inflacja, powoduje, że część wygospodarowanego zysku ma charakter niewątpliwie inflacyjny. Prowadzone są próby stworzenia metody pozwalającej dostosować wartość danych księgowych do postępującej inflacji. Jak dotychczas nie powstała żadna uniwersalna metoda w tym zakresie. Stosowane rozwiązania sprowadzają się do stosowania różnych korekt i przeliczeń analitycznych poziomu zysku w oderwaniu od rachunkowości i sprawozdawczości. Do rozwiązań rachunkowości znacząco wpływających na zniekształcenie wyniku finansowego zaliczyć można również rozliczenia międzyokresowe kosztów. Szczególnie dotyczy to kosztów rozliczanych w ciągu kilku lat, np. z tytułu prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej, tworzenia rezerw itp. Również przy realizacji kontraktów długoterminowych zysk może być rozłożony na cały czas realizacji kontraktu lub wykazywany w momencie jego zakończenia. Przedstawione przyczyny powodują, że wielkość zysku przedsiębiorstwa ma charakter względny i określa się go często mianem „zysku księgowego”. Mimo tego pozostaje on również i obecnie rzeczywistym miernikiem celu przedsiębiorstwa oraz kryterium wyboru przy podejmowaniu decyzji, a zwłaszcza o charakterze krótkoterminowym. Nie należy jednak zapominać, że otrzymanie porównywalnych wielkości wymaga uwzględnienia zniekształcającego wpływu inflacji na zysk, a także i podstawowych czynników strumieniowych wpływających na wielkość zysku, tj. przychodów i kosztów ich uzyskania. Bilans sporządzony z zachowaniem w/w zasad32 powinien przedstawiać obraz sytuacji majątkowej, finansowej i dochodowej zgodny ze stanem rzeczywistym. Duża wartość poznawcza bilansu, przesądza, że stanowi on zasadniczą podstawę w ocenie skutków ekonomicznych decyzji podjętych w przeszłości i w ustalaniu zamierzeń dotyczących przyszłej działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Aktualnie obowiązujący wzór bilansu33, ilustruje układ kont w aktywach i pasywach zgodny z przepisami stosowanymi w państwach Unii Europejskiej. 2.3 Rachunek zysków i strat Pomimo dużej wartości poznawczej, bilans zawiera wyłącznie wielkości zasobowe (stany). Dla oceny wyników działalności gospodarczej przedsiębiorstwa są one niewystarczające i wymagają uzupełnienia o wielkości strumieniowe (przychody 32 Z.Luty, Rachunkowość finansowa, op. cit., s. 112. 33 Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994r. (DZ.U.Nr.121, poz. 591). sprawozdanie tzw. „informacja dodatkowa39”. Informacja dodatkowa zwiększa wartość poznawczą rachunku zysków i strat, zawiera dane oraz wyjaśnienia nieodzowne, do przedstawienia przez sprawozdanie finansowe realnego obrazu sytuacji majątkowej, finansowej i dochodowej firmy. W szczególności powinna obejmować: - objaśnienie stosowanych metod wyceny i sporządzania sprawozdania finansowego oraz przedstawienia przyczyn ich ewentualnych zmian, w stosunku do roku poprzedniego, a zwłaszcza w wypadku ich wpływu na wynik finansowy, - uzupełniające dane o aktywach i pasywach bilansu, np. wartość gruntów użytkowanych wieczyście (nie są ujmowane w bilansie), wartość środków trwałych użytkowanych na podstawie umowy najmu czy dzierżawy, - strukturze kapitału podstawowego, podział zobowiązań na krótkoterminowe i długoterminowe, wykaz czynnych i biernych rozliczeń międzyokresowych oraz przychodów przyszłych okresów itd. i elementach rachunku zysków i strat, tj. np. o kosztach zużycia materiałów, energii, usług obcych, amortyzacji, wynagrodzeń itd., - przy sporządzaniu kalkulacyjnego rachunku zysków i strat, rozliczenie głównych pozycji różniących podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym od wyniku finansowego brutto, przyszłe zobowiązania z tytułu podatku dochodowego itd., - wszelkie inne znaczące informacje niezbędne do zrozumienia pozycji rachunku zysków i strat oraz bilansu, - proponowany podział zysku lub pokrycie straty. Uzupełniających materiałów informacyjnych dostarczają także raporty40, sporządzane przez spółki notowane na giełdzie oraz sprawozdania z działalności, opracowywane przez spółki oraz inne jednostki zobligowane do tego odrębnymi przepisami. 39 J. Dadacz, Informacja dodatkowa, „Rachunkowość”, Zeszyt specjalny, 1999, nr.1. 40 G.K. Świderska, Rachunkowość w zarządzaniu firmą, Framax, Skierniewice, 1995, s.67. 2.5 Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych. Praktyka w zakresie analizy finansowej przedsiębiorstw41 w gospodarce rynkowej wykazała, że analiza bilansu (ocena zasobów) i rachunku zysków i strat (ocena strumieni), aczkolwiek bardzo cenna, to jednak nie zawiera wielu informacji „rzeczywistego obrazu firmy”, a zwłaszcza efektów zarządzania gotówką i możliwości jej generowania w przyszłości. Stąd też głównym celem sprawozdań o przepływie środków pieniężnych42 jest dostarczenie danych umożliwiających pełniejszą charakterystykę sytuacji finansowej, a w tym głównie płynności – zdolności płatniczej firmy przez ujęcie zjawisk gospodarczych, które przy pomocy tradycyjnej analizy bilansu i rachunku zysków i strat nie są w pożądanym stopniu ujmowane i oceniane. Jednym z głównych czynników mających wpływ na płynność, a tym samym i zdolność płatniczą przedsiębiorstwa jest niewątpliwie zysk, ujęty w rachunku zysków i strat. Odzwierciedla on dynamikę rozwoju firmy i stanowi najważniejszą podstawę pomiaru i oceny efektywności gospodarowania – rentowności. Mimo, że zysk, płynność i wypłacalność są zjawiskami ekonomicznymi wzajemnie powiązanymi, to jednak często nie występują równolegle. Nie zawsze, więc wzrostowi zysku, towarzyszy zwiększenie wpływu gotówki, a poprawa poziomu rentowności nie jest równoznaczna, z polepszeniem się sytuacji finansowej przedsiębiorstwa i zwiększeniem stanu gotówki. W praktyce gospodarczej zdarzają się przypadki, że firma wykazująca znaczny zysk bankrutuje, z uwagi na niewypłacalność odbiorców (dłużników). Typowym przykładem takich trudności może być gospodarka polska, w której wiele przedsiębiorstw legitymujących się wysoką rentownością ma kłopoty z realizacją swoich zobowiązań bieżących. W praktyce gospodarczej firma o nawet wysokich zyskach może być zmuszona do ogłoszenia upadłości, z braku środków pieniężnych zamrożonych w nieściągalnych lub wątpliwych należnościach, a przedsiębiorstwo wykazujące stosunkowo niskie zyski może przetrwać, jeśli zachowuje niezbędny stan środków pieniężnych zapewniających utrzymanie płynności. Stosownie do przepisów ustawy o rachunkowości sporządzanie sprawozdania z przepływu środków pieniężnych nie dotyczy wszystkich jednostek gospodarczych, ale tylko tych podmiotów gospodarczych, które według podanych uprzednio kryteriów, mają obowiązek ogłaszania sprawozdań finansowych. 41 J. Samborski, Podmioty prowadzące działalność gospodarczą - obowiązki sprawozdawcze, „ Prawo przedsiębiorcy”, 1997, nr.8. 42 K. Kuśmierek , Przydatność decyzyjna bezpośredniej i pośredniej sprawozdawczości z przepływu środków pieniężnych, Serwis Finansowo-księgowy, 1996, nr. 44. Forma przewidzianego sprawozdania z przepływu środków pieniężnych43, jest bardzo ściśle ustalana z pełnym wyszczególnieniem konkretnych pozycji. W przedstawionym w ustawie o rachunkowości wzorze sprawozdania z przepływu środków pieniężnych, podobnie jak w obowiązujących standardach rachunkowości, wyodrębnia się trzy rodzaje częściowych przepływów pieniężnych, tj. dotyczących działalności : operacyjnej, inwestycyjnej, finansowej. Celem obliczania i analizy przepływu środków pieniężnych jest pełniejsza charakterystyka sytuacji finansowej, a szczególnie zyskowności i zdolności płatniczej. Chodzi tu zwłaszcza o uzyskanie możliwości wyeksponowania tych aspektów, które nie mogą być naświetlone, przy zastosowaniu ocen wykorzystanych w analizie bilansu i rachunku zysków i strat. Pierwszy z wymienionych aspektów sprowadza się do przekonania, że przepływy środków pieniężnych, lepiej niż wynik finansowy ilustrują wygospodarowaną w danym okresie nadwyżkę finansową, np. manipulacje w wycenie pozycji bilansu i rachunku zysków i strat, pozwalające na zawyżanie i zaniżanie wielkości zysku. Dotyczy to przede wszystkim amortyzacji i rezerw tworzonych w koszty i straty, co wynika z występującej w praktyce tendencji do celowego ujmowania „cichych rezerw”. Przepływy środków pieniężnych, jako wielkość uwzględniająca te elementy (np. zwiększone odpisy amortyzacyjne i rezerwy nie stanowiące wydatków, znajdą odbicie w zmniejszeniu zysku, a zarazem i zwiększonych wpływach - przychodach ze sprzedaży) nie poddają się wymienionym zabiegom. Z tych też względów prezentowane są często poglądy, że w długookresowym ujęciu ex post, przepływy środków pieniężnych lepiej ilustrują wygospodarowaną nadwyżkę finansową, a więc rzeczywistą siłę dochodową przedsiębiorstwa w okresach minionych. Zbadane tendencje w kształtowaniu się przepływu środków pieniężnych w przeszłości, mogą być skutecznym wyznacznikiem oczekiwanej w przyszłości kwoty zysku, tj. prognozowanej siły dochodowej przedsiębiorstwa. Analiza finansowa przepływu środków pieniężnych, stanowi ważny czynnik w zarządzaniu, planowaniu i kontroli w przedsiębiorstwie. Daje ona pogląd na wyniki prowadzonej polityki finansowej, ułatwia sporządzanie planów finansowych w dostosowaniu do założeń strategii firmy44, a także ułatwia ich późniejszą kontrolę tj. porównanie z rzeczywistym wykonaniem. 43 Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994r.,(Dz. U. Nr 121,poz.591). 44 B. Izydorczyk, Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych, „Rachunkowość”, 1999, Zeszyt specjalny. - zmiany o charakterze organizacyjnym, które są wynikiem dokonujących się w przedsiębiorstwach różnego rodzaju przekształceń, - zmiany o charakterze rzeczowym, dotyczące zmian w przedmiocie działalności gospodarczej, w wyniku doskonalenia procesu produkcji, zmian technologicznych, konstrukcyjnych, itp. W praktyce gospodarczej, istotnym czynnikiem wywołującym zniekształcenia danych zawartych w sprawozdawczości finansowej jest także inflacja, czyli wzrost średniego poziomu cen w gospodarce. Inflacyjny wzrost cen dóbr i usług prowadzi do spadku realnej wartości pieniądza i jego siły nabywczej. Inflacja zaciemnia i zniekształca obraz rzeczywistego przebiegu procesów gospodarczych, przedstawionych w ujęciu wartościowym. Trudno stwierdzić czy np. wzrost zysku lub składników majątku wskazanych w bilansie jest wynikiem rzeczywistego postępu, czy też jest to wzrost pozorny, spowodowany wyższym poziomem cen na koniec badanego okresu, w stosunku do lat ubiegłych. W celu wyeliminowania wpływu inflacji, należy przeliczyć odpowiednie dane, na wielkości według cen porównywalnych. Korygowanie inflacyjnego wpływu cen49 na wielkości ekonomiczne, może być przeprowadzone wg następującej procedury dla dwóch okresów: - indeks wartości - I w (liczony jako wskaźnik dynamiki łańcuchowej, w wyrażeniu względnym): I w = I i * I c gdzie: I i - indeks ilości sprzedaży, I c - indeks cenowy. - ustalenie realnego, rzeczywistego, ilościowego zakresu zmian badanego zjawiska, bez inflacyjnego wpływu cen: I i = I w / I c - procedurę tą można rozpisać na więcej niż dwa okresy, poprzez ustalenie wielkości wg cen stałych pierwszego okresu, lub wg cen ostatniego okresu. Najczęściej wykorzystuje się do tego celu publikowane przez kompetentne instytucje (Główny Urząd Statystyczny, Ministerstwo Finansów) tzw. wskaźniki inflacji, obrazujące wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych w danym miesiącu, kwartale, czy roku, w 49 Ibidem, s. 39. stosunku do analogicznego okresu w poprzednim roku. Przy zastosowaniu metody porównań, ocenia się zawsze, co najmniej dwie kategorie liczb. Jedna z nich wyraża stan faktyczny, a druga stanowi podstawę porównań, tj. podstawę odniesienia, zwaną również bazą. W rezultacie otrzymuje się różnice (odchylenia) dodatnie lub ujemne zachodzące między porównywanymi wielkościami. Przedmiotem porównań, mogą być liczby absolutne lub wielkości względne. W zależności od przyjętej podstawy porównania mogą być stosowane następujące rodzaje porównań: - porównanie ze wskaźnikami okresów ubiegłych lub przyszłych (tzw. porównanie w czasie), - porównanie ze wskaźnikami postulowanymi (tzw. porównanie z planem), - porównanie ze wskaźnikami innych jednostek gospodarczych (tzw. porównanie w przestrzeni)50. Porównania w czasie, umożliwiają ustalenie dynamiki zjawisk gospodarczych i ich tendencji rozwojowych oraz pozwalają na ocenę rozmiarów i tempa tych zjawisk w badanym okresie w stosunku do okresów poprzednich lub wielkości przyjętych na okres przyszły. Porównania ze wskaźnikami postulowanymi, polegają na odniesieniu osiągniętych wskaźników z planem pierwotnym lub skorygowanym. Porównania te umożliwiają ustalenie odchyleń, od założonych wielkości planowych. Porównanie wskaźników charakteryzujących badane przedsiębiorstwo, z danymi liczbowymi charakteryzującymi te same zjawiska w innych przedsiębiorstwach (lub w innym przedsiębiorstwie) pozwalają na dokonanie względnej oceny badanego przedsiębiorstwa, w stosunku do przedsiębiorstw wziętych w tym przypadku pod uwagę. Metoda porównawcza, nie pozwala na właściwą ocenę przyczyn występowania odchyleń oraz ich stopnia oddziaływania. Dlatego też, konieczna jest ocena przyczynowa, w której w sposób szczegółowy i wymierny określony zostanie wpływ poszczególnych czynników, na pozostałe odchylenia. Prostymi metodami badania przyczynowego, są metody deterministyczne, w których związek między badanymi zjawiskami, a czynnikami go kształtującymi, można przedstawić w postaci związku funkcyjnego pozwalającego na ścisłe, bez uwzględniania wpływu składnika losowego, określenie zakresu i kierunku wpływu poszczególnych składników na zmiany zjawiska. Jedną z metod, z tego zakresu, jest metoda podstawień łańcuchowych51. Metoda podstawień łańcuchowych, służy do liczbowego 50 L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, op. cit., s.17 51 T. Waśniewski, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, F.R.R. w Polsce, Warszawa,1993 r. określania wpływu poszczególnych czynników na wielkość badanego zjawiska. Zastosowanie metody podstawień łańcuchowych, wymaga kolejno następujących po sobie działań: - obliczenie odchylenia bezwzględnego badanej wielkości ekonomicznej, - ustalenie czynników, które wpłynęły na odchylenia poziomu badanego zjawiska, - obliczenie stopnia, w jakim zmieniał się każdy z oddziałujących czynników, - określenie formuły matematycznej wyrażającej badane zjawisko gospodarcze, - obliczenie przy wykorzystaniu tej formuły jak zmiana oddziałującego czynnika wpłynęła na odchylenie poziomu badanego zjawiska. Stosując metodę podstawień łańcuchowych możemy ustalić, które czynniki oraz w jakim stopniu i kierunku wpłynęły na powstanie odchylenia łącznego. Wyniki obliczeń w tej metodzie zależą przede wszystkim od zastosowanej kolejności podstawień. Za prawidłową uznać należy kolejność logiczną, tj. wynikającą ze związku przyczynowo - skutkowego między czynnikami iloczynu. Uproszczoną postać metody podstawień stanowi metoda różnicowania. Przy tej metodzie, wpływ zmiany wielkości poszczególnych czynników na odchylenie łączne oblicza się mnożąc kolejno różnice między rzeczywistą, a bazową wielkością poszczególnych czynników przez pozostałe czynniki w ich wielkości faktycznej lub bazowej. Wszystkie elementy umieszczone przed czynnikiem, którego wpływ jest ustalony przyjmuje się w ich wielkości faktycznej, zaś czynniki znajdujące się w dalszej kolejności w ich wielkości bazowej. W stochastycznych metodach badania przyczynowego, obok wpływu czynników głównych brany jest także pod uwagę wpływ składnika losowego. Najbardziej znany w tym zakresie jest rachunek korelacji i regresji. W analizie korelacyjnej najczęściej wykorzystywany jest współczynnik korelacji liniowej, mierzący stopień ścisłości związku między dwiema zmiennymi, mówiący o kierunku korelacji i jej rozmiarze (natężeniu). Zaletą badań korelacyjnych jest to, że można ustalać współzależności między różnymi wielkościami, mającymi także charakter zjawisk jakościowych. W analizie korelacji, podobnie jak w przypadku regresji występują problemy metodyczne52. Należy określić: cel badań, zebrać odpowiednie informacje liczbowe, zbudować model, rozwiązać go, uzyskując jak najwyższą jego jakość. 52 S. Ostasiewicz, Z. Rusnak, U. Siedlecka, Statystyka, elementy teorii i zadania, AE, 1998, s.281. Analizę pionową (A pion) można przedstawić zależnością : Ai A pion. = * 100 ∑ Ai Dzięki takiej analizie, istnieje możliwość określenia zmian struktury55 poszczególnych składników bilansu, rachunku zysków i strat oraz ich wpływu na sytuację finansową jednostki badanej. Jednocześnie, porównanie zmian strukturalnych z okresu na okres, dostarcza dodatkowych informacji na temat sytuacji majątkowej i finansowej firmy. Na przykład struktura majątku, umożliwia określenie stopnia płynności finansowej firmy, gdyż charakteryzuje udział w jego wartości składników o różnym stopniu szybkości zamiany na gotówkę. Porównywanie zaś tej struktury z okresu na okres, daje podstawę do wnioskowania, czy płynność finansowa ulega umocnieniu czy osłabieniu. 55 Ibidem, s.62. 3.3 Analiza wskaźnikowa Systemy wczesnego ostrzegania Procesom transformacji towarzyszy rosnący stopień ekonomizacji życia społeczno – gospodarczego, co wyraża się m.in., w coraz szerszym podporządkowaniu rozmaitych decyzji ostrym kryteriom ekonomicznym56. Choć opinie na temat tego zjawiska nie zawsze są jednoznacznie pozytywne, nie zmienia to jednak faktu, że rośnie znaczenie metod i narzędzi pozwalających na odpowiednio szybką i trafną ocenę wpływu podejmowanych w różnych obszarach życia społeczno-gospodarczego, decyzji na osiągane wyniki gospodarcze57. Wiedza na ten temat staje się nam coraz bardziej niezbędna nie tylko w sferze życia zawodowego, ale i prywatnego. Na co dzień zmuszani bowiem jesteśmy do dokonywania różnego rodzaju wyborów o charakterze ekonomicznym: np. w co, ile i kiedy zainwestować, gdzie ulokować pieniądze, na co przede wszystkim je przeznaczyć itp. Generalnie, dla każdego przedsiębiorcy i w każdej działalności wymagającej samofinansowania, rozstrzygająca staje się wiedza o tym, co przysparza pieniędzy, a co powoduje ich utratę, co powoduje umocnienie, a co osłabienie kondycji ekonomiczno- finansowej. Przy tym informacje na ten temat nie mogą być spóźnione. Istotne jest, bowiem odpowiednio wczesne ostrzeganie. Wiedza i umiejętności w tym zakresie przesądzają o powodzeniu w biznesie. Praktyka dowodzi przecież, że stosunkowo nietrudno jest utworzyć nowe przedsiębiorstwo: wystarczy pomysł, wiara w siebie i pewna niezbędna, wyjściowa kwota środków pieniężnych - nic więcej. Ale dla utrzymania się w biznesie i osiągnięcia sukcesu wymagane jest efektywne zarządzanie finansami i odpowiednio szybka i trafna ocena, czy sytuacja przedsiębiorstwa jest dobra, czy nie występuje zagrożenie niewypłacalności i upadłości. Statystyki międzynarodowe dowodzą, że ponad połowa nowo powstających przedsiębiorstw bankrutuje w ciągu 4 lat. Dalsze 30% upada w ciągu 10 lat. Reszta wprawdzie utrzymuje się przy życiu, ale nierzadko, nie dochodząc do pełnego wykorzystania potencjału. Wszystkie statystyki dotyczące bankructw wykazują, że główną przyczyną upadłości jest brak środków pieniężnych. Dla przedsiębiorcy i menadżera ważne jest, więc dysponowanie odpowiednio wczesnymi informacjami o zagrożeniach efektywnego funkcjonowania firmy. Wczesne ostrzeganie jest warunkiem sine qua non podejmowania trafnych decyzji ekonomicznych. Ostrzeganie takie jest niezbędne do racjonalizacji zarówno bieżących decyzji operatywnych, jak i decyzji długofalowych, inwestycyjnych (np. polegających na sprzedaży, nabywaniu papierów wartościowych, udziałów w 56 J. Schwarzecker „Bilanzanałyse nachden neuen Rechnungslegungs-bestimmungen", wyd. Ueberreuter 1992, s. 153. 57 Ibidem, s.162. przedsiębiorstwach, a także decyzji dotyczących inwestycji rzeczowych - budowa obiektów, zakup maszyn i urządzeń itp.). W praktyce jednak wymóg odpowiednio wczesnego ostrzegania zderza się z barierą mnogości informacji dotyczących sytuacji ekonomicznej. Na podstawie sprawozdań finansowych można wyliczyć bardzo dużą liczbę wskaźników (od kilku do kilkuset) charakteryzujących kondycję przedsiębiorstwa. Taka mnogość, zamiast pomóc w precyzyjnej ocenie może utrudniać jej dokonanie i zaciemnić obraz ekonomiczny. Dlatego też bardzo często poszczególne firmy dokonują na własny użytek selekcji wskaźników. Częstotliwość posługiwania się poszczególnymi wskaźnikami jest wiec zróżnicowana. Badania prowadzone w wielu krajach wskazują, że szczególnie często wykorzystywane są wskaźniki zyskowności majątku oraz generowania nadwyżek pieniężnych. Potwierdzają to np. badania prowadzone w 10 czołowych austriackich bankach i instytucjach finansowych, które łącznie analizują rocznie około 50 000 bilansów swoich klientów (można wobec tego przyjąć, że są to badania reprezentatywne). Częstotliwość wykorzystywania poszczególnych wskaźników w analizach ekonomicznych: Tabela 1. Źródło: J. Schwarzecker,Bilanzanalyse nach den neuen Rechnungslegungs-bestimmungen, Ueberreuter, Wien 1992, s. 158-159. 2. Skorygowany o odsetki od kredytów wskaźnik zyskowności brutto aktywów (ROA- wskaźnik zwrotu z aktywów). 3. Wskaźnik relacji miedzy zyskiem brutto i amortyzacją a przychodami (obrotami firmy). 4. Wskaźnik okresu zadłużenia (wyrażony w latach). Okazuje się (potwierdzają to analizy przedsiębiorstw), że choć metoda ta bazuje tylko na czterech wskaźnikach, to ogólna ocena, jaka z niej wynika, zawsze pokrywa się z wynikami uzyskanymi na podstawie szczegółowych analiz z wykorzystaniem kilkudziesięciu wskaźników. Dobór wskaźników do quick testu nie jest, bowiem przypadkowy. Wskaźniki zostały tak pomyślane, oby objęły najważniejsze dla spółki zagadnienia, takie jak stabilność finansowa oraz poziom rentowności i zdolność do generowania nadwyżek pieniężnych. Quick – test stabilność finansowa61: - wskaźnik udziału kapitału własnego w aktywach - zadłużenie w latach zdolność do generowania nadwyżek pieniężnych - relacja zysku i amortyzacji do przychodów - relacja zysku brutto wraz z odsetkami do aktywów W ten sposób uzyskuje się syntetyczne oceny na temat: finansowania, płynności, rentowności i sukcesów rynkowych spółki. Wskaźnik udziału kapitału własnego odzwierciedla źródła finansowania działalności firm, a wskaźnik zadłużenia w latach - płynność finansową. Łącznie obydwa wskaźniki obrazują stopień stabilności finansowej. Wskaźnik zyskowności aktywów (zwrotu z aktywów) określa zyskowność działalności oraz efektywność wykorzystania majątku. Natomiast relacja miedzy sumą zysku i amortyzacji a wartością obrotów, wyraża zdolność przedsiębiorstwa do generowania nadwyżek pieniężnych (net cash flow). Łącznie obydwa wskaźniki obrazują sytuację rynkową firmy. W ten sposób cztery wskaźniki obejmują pełny zakres zjawisk decydujących o kondycji przedsiębiorstwa. Wyodrębnienie obejmowanych przez wskaźniki dwóch obszarów: stabilności finansowej i zdolności do generowania nadwyżek pieniężnych, a tym samym sytuacji dochodowej, pozwala na określenie kierunków i tendencji zmian w kondycji ekonomiczno-finansowej. Niska dochodowość i rentowność jest zagrożeniem dla stabilności finansowej, odwrotnie - wysoka rentowność i duże nadwyżki pieniężne pozwalają na zwiększenie stabilności finansowej firmy. Na tej podstawie można, więc określić perspektywy rozwojowe firmy. Wysoki poziom nadwyżek finansowych pozwala na szybką poprawę kondycji firmom o niskiej stabilności finansowej. Odwrotnie, wysoki poziom stabilności finansowej może zostać 61 P. Kralicek, Ken zahlen fuer Manager, Wien 1992 r. szybko zredukowany wskutek niekorzystnych wyników w sprzedaży, (co wyraża się m.in. w niskim poziomie nadwyżek pieniężnych). Choć sama metoda jest bardzo prosta, dość trudną kwestią jest przyporządkowanie ocen określonym poziomom wskaźników. W zależności od celu analizy i zakresu dokonywanych badań, podstawą określania tych przedziałów mogą być wyniki uzyskiwane przez przedsiębiorstwa danej branży, gałęzi czy sektora własnościowego62. W sytuacji np. selekcji wniosków kredytowych, przedziały takie mogą być wyznaczone na podstawie typowych wyników uzyskiwanych przez przedsiębiorstwa będące klientami danego banku. Z kolei, w dokonywaniu wyboru partnerów ekonomicznych, kryteria te mogą wyznaczać wyniki osiągane przez potencjalnych kandydatów do współpracy. Poniżej przedstawiony został przykładowy system ocen stosowany w odniesieniu do austriackich przedsiębiorstw przemysłowych. Kryteria zastosowane w ocenie kondycji przedsiębiorstw budowlanych uczestniczących w przetargu na wykonanie robót inwestycyjnych: Tabela 2. Źródło: P.Kralicek „Grundlagen der Finanzwirtschaft: Bilanzen, Gewinn- und Verlustrechnung, Cash-flow, Kalku-lationsgrundlagen, Fruehwarnsysteme, Finanzplanung”, wyd. Ueberrauter, Wien 1991. 62P.Kralicek, Grundlagen der Finanzwirtschaft, Wien 1991. Metody analizy wieloczynnikowej. Analiza dyskryminacji - metoda analizy dyskryminacji dla potrzeb oceny kondycji przedsiębiorstw została wypracowana na podstawie badań przeprowadzonych w przedsiębiorstwach reprezentujących różne branże i różny poziom efektywności, co pozwoliło na określenie, jaki jest typowy poziom tych wskaźników dla przedsiębiorstwa o dobrej i złej kondycji ekonomiczno-finansowej63. Badania te były prowadzone przede wszystkim z uwzględnieniem potrzeb banków w zakresie kredytowania i wyłaniania kredytobiorców o dobrej i złej kondycji ekonomiczno-finansowej. Badaniami objęto dziesiątki tysięcy przedsiębiorstw o dobrej kondycji ekonomiczno-finansowej i przedsiębiorstw zagrożonych upadłością. Odrębnie badane były poszczególne branże i grupy przedsiębiorstw wg rodzaju, lokalizacji i typu. Na tej podstawie wyłoniony został zestaw wskaźników rozstrzygających o kondycji i szansach rozwojowych przedsiębiorstw oraz typowy poziom tych wskaźników dla przedsiębiorstw o zróżnicowanej kondycji, począwszy od bardzo dobrych do zagrożonych upadłością. Następnie poszczególnym wskaźnikom nadawane były wagi określane za pomocą statystycznej analizy dyskryminacji. Wagi te wyrażają zależność między poziomem tych wskaźników a ogólną kondycją ekonomiczno-finansową przedsiębiorstwa. O kondycji ekonomiczno-finansowej decyduje wiele czynników, miedzy którymi zachodzą skomplikowane sprzężenia zwrotne64. Rozszyfrowaniu tego złożonego splotu skomplikowanych wzajemnych zależności i wykryciu określonych prawidłowości służy analiza dyskryminacji65. Analiza ta pozwala na zidentyfikowanie, jakie wskaźniki i w jakim stopniu odzwierciedlają, czy przedsiębiorstwo ma dobrą czy złą kondycje oraz czy grozi mu upadłość. Obok analizy dyskryminacji stosowane są także inne metody. W krajach Europy Zachodniej (głównie w Niemczech, Szwajcarii i Austrii) stosowane są z powodzeniem następujące metody wieloczynnikowej analizy i oceny kondycji ekonomii przedsiębiorstw: uproszczona wieloczynnikowa analiza dyskryminacji, metoda Beermanna, metoda Baetge (metoda ryzyka), metoda Bleiera, metoda Weinricha66. Dwie pierwsze są stosunkowo proste i łatwe do zastosowania. Pozostałe są bardziej skomplikowane. Wymagają gromadzenia oraz przetwarzania większej liczby informacji. Stosunkowo nowa jest metoda statystycznej analizy ryzyka, opracowana w 1989 r. przez prof. J. Baetge w Instytucie Księgowych Systemów Rewizyjnych Uniwersytetu w Muenster. Metoda ta, mimo że bazuje tylko na trzech 63 Baetge J., Bilanzanalyse und Bilanzpolitik, Duesseldorf, 1989. 64 E. Mączyńska, Finanse spółek, wyd. Międzynarodowej Szkoły Menadżerów, s.50. 65 P. Kralicek: Steuerberater und Unternehmensberater, Wien 1990. 66 P. Kralicek, Ken zahlen fuer Manager, Wien 1992. Metoda Bleiera70 - metoda ta wymaga, niestety, przetworzenia znacznie większego zakresu informacji aniżeli dwie poprzednie. Bazuje na 6-16 wskaźnikach (w zależności od rodzaju przedsiębiorstwa). Różni się od pozostałych metod ujęciem dynamicznym, obejmuje okres 3- letni (okres analizowany i dwa minione lata). Jest ponadto dostosowana do specyfiki branżowej przedsiębiorstwa i zawiera zróżnicowane zestawy wskaźników odpowiednio dobranych dla przedsiębiorstw usługowych, produkcyjnych, handlowych, a także dla przedsiębiorstw bez specyfiki branżowej (produkcyjno-handlowo-usługowych). W metodzie tej obowiązuje zasada, że im większa suma wskaźników, tym lepszy stan przedsiębiorstwa, przy tym szczególnie wysoko ocenia się stabilność finansową (wyrażającą się w małym zadłużeniu) oraz zyskowność majątku. Metoda Bleiera (dla przedsiębiorstw bez uwzględnienia specyfiki branżowej): Tabela 5. 70 Bleier E.: Unternehmensanałyse aus dem Jahresabschlu: Risikoklassifikation mit Hilfe von Diskriminanz- funktionen,,Wien , 1989. Wieloczynnikowa analiza dyskryminacji metodą Bleiera dla przedsiębiorstw produkcyjnych: Tabela 6. Metoda Weinricha71 (analiza czynnikowa) - analiza ta bazuje na 8 następujących wskaźnikach: 1.Kapitał własny/Kapitał obcy 2.Środki pieniężne/Kapitał ogółem 3.(Środki pieniężne+krótkoterminowe papiery wartościowe-zobowiązania bieżące)/Nakłady roczne bez amortyzacji 4.Zysk bilansowy + odsetki od kapitału obcego/Kapitał ogółem 5.Obrót/Kapitał ogółem 6.Kapitał obcy/Nadwyżka pieniężna 7.Kapitał obcy - środki pieniężne i krótkoterminowe papiery wartościowe/Wpływy netto 8.Należności od odbiorców/Sprzedaż W zależności od poziomu wskaźnika przyporządkowuje się mu ocenę od 1 (bardzo dobra) do 5 (bardzo złą). Stad najkorzystniejsza suma punktów wynosi 8, a najmniej korzystna 40. 71 P. Kralicek: Steuerberater und Unternehmensberater, Wien 1990. Metoda Weinricha, punktacja: Tabela 7. Źródło: P.Kralicek, Grundlagen der Finanzwirtschaft, Wien 1991. Metoda Altmana - metoda ta bazuje na analizie dyskryminacji, a stosowany w niej tzw. Wskaźnik Altmana (z) składa się z pięciu członów wyrażających kolejno: x1 – (majątek obrotowy - zobowiązania krótkoterminowe)/aktywa netto x2 - zyski nie podzielone/aktywa netto x3 – zyski brutto/aktywa netto x4 - wartość rynkowa przedsiębiorstwa/aktywa netto x5 – zysk netto/kapitał własny. Wskaźnik Altmana oblicza się wg wzoru: Z= 1.2x1 + 1,4x2+ 3.3x3 + 0.6x4+ 1,0x5 Wartość wskaźnika poniżej 1,8 zapowiada bankructwo, przedział 1,8 - 3,0 określany jest jako strefa niepewności, wskaźnik powyżej 3,0 oznacza wynik pozytywny. Wiadomo, że w analizie finansowej nie ma metod idealnych, każda z dostępnych metod ma określone zalety i wady. Dotyczy to także metod tu prezentowanych. Ich wykorzysta-nie w - wskaźniki mierzące aktywność gospodarczą przedsiębiorstwa, - wskaźniki dotyczące zadłużenia (wspomagania finansowego). Aby miarodajnie wnioskować o zagrożeniu bankructwem w Polsce, konieczne jest oszacowanie parametrów modelu odzwierciedlającego polskie warunki gospodarcze. W jednej z ostatnio przedstawionych propozycji funkcji dyskryminacyjnej77, stworzonej na podstawie danych empirycznych polskich firm, wykorzystano pięć relacji finansowych, takich jak: - podstawowy wskaźnik płynności (PWP), - stopę zadłużenia (SZ), - zyskowność majątku (ZM), - wskaźnik obrotu zobowiązaniami (WOZ), - rotacji majątku (RM). Liniowa funkcja dyskryminacyjna (ZH)78 zapewniająca najmniejszą liczbę błędnych klasyfikacji ma następującą postać: ZH = 0,605+6,81x10-1PWP-1,96x10-2SZ+9,69x10-3ZM+6,72x10-4WOZ+1,57x10-1RM Podmioty gospodarcze, dla których funkcja dyskryminacyjna ZH wykazała wartości mniejsze od zera, były klasyfikowane jako „bankruci”, natomiast jednostki, dla których funkcja dyskryminacyjna wykazała wartości większe od zera, były klasyfikowane jako „niebankruci”. 77 A. Hołda, Wstępna weryfikacja skuteczności funkcji dyskryminacyjnej ZH w warunkach gospodarki polskiej, „Rachunkowość”,nr 10/2001, s. 625. 78 A. Hołda, Problematyka ustalania wartości normatywnych dla wskaźników finansowych – cz .II, „Monitor Rachunkowości i Finansów”, nr 11(23)/2000. Rysunek 7. BAZY PORÓWNAŃ WYKORZYSTYWANE W PRAKTYCE GOSPODARCZEJ. Źródło: Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek, Analiza ekonomiczno-finansowa firmy, Difin, W-wa, 2000, s.92. BAZA PORÓWNAWCZA WEWNĘTRZNA Wielkości postulowane Wielkości zaplanowane Wielkości osiągnięte w poprzednich okresach ZEWNĘTRZNA Wielkości średniobranżowe Wielkości wskaźników różnych branż Wielkości przeciętne w całej gospodarce 3.3.1 Wskaźniki zyskowności Diagnozę rentowności firmy oraz jej zdolności akumulacyjnych przeprowadzamy na podstawie syntetycznej analizy wyniku finansowego. Celem tej analizy jest ustalenie zmian w osiąganych przez przedsiębiorstwo wynikach, określenie tempa wzrostu. Jest również podstawą do zestawienia i oceny źródeł zysków i strat w przedsiębiorstwie, co służy rozpoznaniu mocnych i słabych stron jego funkcjonowania. Służy również ocenie możliwości kreacyjnych przedsiębiorstwa, jest podstawą decyzyjną w procesach planowania. Wielkość, tempo wzrostu wyników finansowych, jest pośrednio odzwierciedleniem możliwości rozwojowych przedsiębiorstwa. Analiza wyniku finansowego79 dotyczy, zatem całokształtu działalności przedsiębiorstwa, jest fundamentem oceny kondycji finansowej. Wynik finansowy odzwierciedla wszystkie przejawy działalności przedsiębiorstwa. Wskaźniki tej grupy określają realną wartość uzyskanego przez jednostkę wyniku finansowego. Miarą osiąganej przez firmę rentowności jest relacja osiąganych zysków do zaangażowanych kapitałów lub do efektów zastosowanych czynników produkcji. Zatem rentowność przedsiębiorstwa można ustalić w oparciu o następujące wskaźniki: 1. Rentowność brutto sprzedaży. Wynik na sprzedaży RS = * 100 Przychody ze sprzedaży produktów i towarów Wskaźnik ten określa wielkość marży zysku (straty) w stosunku do przychodów ze sprzedaży produktów i towarów. Jest to skuteczny miernik rentowności działalności podstawowej przedsiębiorstwa, ponieważ nie uwzględnia zysków (strat) z pozostałej działalności, które mogą mieć charakter jednorazowy czy incydentalny powodując utrudnienia w porównywaniu w czasie wartości tego wskaźnika. Wielkość RS powinna kształtować się na poziomie jego wartości średniobranżowych, ujemne wartości stanowią zagrożenie dla egzystencji firmy. 79 Ibidem, s. 83. 3.3.2 Wskaźniki płynności finansowej. Grupa tych wskaźników określa zdolność jednostki do terminowego regulowania zobowiązań krótkoterminowych tj. płatnych w przeciągu roku. Stanowią one użyteczną miarę wypłacalności podmiotu gospodarczego82, informując o zdolności do przetrwania jednostki w krótkim okresie czasu. 1. Wskaźnik płynności, I, podstawowy. Majątek obrotowy WP I = Zobowiązania krótkoterminowe Wskaźnik ten, zwany inaczej wskaźnikiem pokrycia zobowiązań bieżących, pozwala na ocenę możliwości spłaty zobowiązań krótkoterminowych dzięki upłynnieniu środków obrotowych. Obrazuje on także skalę ryzyka finansowego, które mogłoby zaistnieć w razie trudności refinansowania zobowiązań dotychczasowej skali. 2. Wskaźnik płynności II, zaostrzony. Majątek obrotowy – Zapasy WP II = Zobowiązania krótkoterminowe Wskaźnik ten zwany też wskaźnikiem szybkości spłaty zobowiązań jest wyliczany celem uzyskania pełniejszego poglądu na płynność finansową firmy. Z majątku obrotowego zostały wyłączone składniki „ zapasy” ze względu na jego ich małą płynność. 3. Wskaźnik zdolności płatniczej. Środki pieniężne + krótkoterminowe papiery wartościowe WZP = Zobowiązania krótkoterminowe Wskaźnik ten określa płynność finansową firmy w sposób najbardziej rygorystyczny, ponieważ przy obliczaniu jego wartości zakłada się, że zobowiązania krótkoterminowe będą regulowane wyłącznie ze środków pieniężnych. Wskaźnik ten nie przesądza o stopniu wypłacalności przedsiębiorstwa, a jedynie pokazuje sprawność płatniczą. W warunkach gospodarki polskiej, przedsiębiorstwo może wykazywać właściwy stopień płynności 82 M. Sierpińska, D. Wędzki, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa,1998, s. 98. finansowej w sensie wartościowym, ale środki służące do regulowania zobowiązań mogą być w dużej mierze ulokowane w należnościach nieściągalnych lub przeterminowanych. 4. Udział zysku netto w środkach pieniężnych z działalności operacyjnej. Wynik finansowy netto ZCFO = * 100 Środki pieniężne z działalności operacyjnej Wskaźnik ten umożliwia ocenę zysku netto jako potencjalnego źródła wydatków gotówkowych83. Im wyższy jest udział środków pieniężnych w zysku netto, tym wyższa jest „jakość” zysku jako źródła pokrywającego potrzeby firmy w zakresie gotówki. Jest to szczególnie istotne dla firm, w których wynik finansowy powinien stanowić stabilne i trwałe źródło finansowania (np. zakupy majątku trwałego, wypłaty dywidend). 83 Ibidem, s. 101. 3.3.3 Wskaźniki obrotowości Wskaźniki tej grupy, nazywane też wskaźnikami sprawności działania84, służą ocenie wykorzystania zasobów majątkowych jednostki. Informują one czy wielkość majątku firmy jest racjonalna w stosunku do skali działalności firmy. 1. Wskaźnik rotacji należności. Przychody ze sprzedaży produktów i towarów WRN = Należności i roszczenia przeciętnie Wskaźnik ten określa liczbę cykli inkasa przeciętnego stanu należności, a podstawę stanowią przychody ze sprzedaży, innymi słowy określa, ile razy w ciągu roku firma odtwarza stan swoich należności z tytułu dostaw i usług. Przeciętny stan należności ustala się jako średnią arytmetyczną z początku i końca badanego okresu. Należy podkreślić, że duże wartości WRN bywają rezultatem surowej polityki finansowej przedsiębiorstwa i mogą hamować sprzedaż. Natomiast znacznie mniejsze jego wartości od średniobranżowych zwiększają prawdopodobieństwo powstania należności nieściągalnych. Podczas badania szczególnie istotna może być struktura czasowa i podmiotowa należności. 2. Wskaźnik obrotu należnościami w dniach. 360 WON = Wskaźnik rotacji należności (WRN) Wskaźnik ten określa długość cyklu inkasa należności w dniach, czyli ilości dni sprzedaży, za którą nie otrzymano jeszcze należności (czas zamrożenia środków pieniężnych w należnościach). Wskaźnik ten należy konfrontować z długością cyklu inkasa, jaki powinien występować przy uwzględnieniu terminowej spłaty zobowiązań przez dłużników. Procent sprzedaży z odroczoną płatnością * długość odroczenia płatności + ilość dni na operacje bankowe. 84 J. Szczepaniak, Ocena przedsiębiorstw na podstawie sprawności finansowej, Ekorno, Łódź, 1992, s.45. 3.3.4 Wskaźniki zadłużenia Grupa tych wskaźników określa możliwość spłaty zobowiązań krótko i długo terminowych, czyli perspektywiczną możliwość spłaty zobowiązań. Znajdują się w tej grupie także wskaźniki struktury kapitałów i majątku istotne z punktu widzenia wypłacalności firmy. 1. Pokrycie odsetek zyskiem. Zysk brutto + odsetki do zapłacenia POZ = Odsetki do zapłacenia Wskaźnik ten określa relacje pomiędzy zyskiem brutto a odsetkami płaconymi od kapitałów obcych. Wskaźnik ten pomija spłaty rat kapitałowych informując o możliwości spłaty przez przedsiębiorstwo wyłącznie odsetek od kredytów. Im wyższy jest ten wskaźnik tym sytuacja przedsiębiorstwa przedstawia się lepiej. 2. Pokrycie obsługi długu. Zysk brutto + odsetki do zapłacenia POD = Raty kapitałowe + odsetki do zapłacenia Wskaźnik ten informuje o możliwości obsługi kredytu, podając ile razy nieopodatkowana nadwyżka finansowa powiększona o odsetki pokrywa płatności kredytowe. Stanowi stopień zabezpieczenia obsługi kredytu i jest miarodajnym wskaźnikiem możliwości kredytowej przedsiębiorstwa. 3. Stopa zadłużenia. Zobowiązania ogółem SZ = * 100 Majątek ogółem Wskaźnik87 ten określa, w jakiej części majątek firmy jest pokrywany z zobowiązań (krótkoterminowych i długoterminowych). Im mniejszy jest ten współczynnik tym mniejsze ryzyko przy zaciąganiu nowych kredytów. Zbyt wysokie wartości SZ są sygnałem zwiększającego się ryzyka finansowego i możliwości utraty zdolności do spłacania długów. 4. Zadłużenie kapitałów własnych. 87 T.Waśniewski, W. Skoczylas, Syntetyczna ocena wyników oraz sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, „Rachunkowośc”, 1998,nr.4. Zobowiązania ogółem ZAKW = * 100 Kapitały własne Wskaźnik ten określa, w jakiej części kapitały własne pokrywają zobowiązania ogółem. Wysoki stan kapitałów własnych do obcych świadczył będzie o silnych podstawach finansowych firmy, jednakże umiejętne korzystanie z kapitałów obcych w pewnych warunkach (dźwignia finansowa) może korzystnie wpływać na rentowność. Nawet w przypadku relatywnie dużego wskaźnika ZAKW przedsiębiorstwo może funkcjonować stabilnie przy odpowiednio wysokim poziomie rentowności, natomiast firma nierentowna niezależnie od struktury źródeł finansowania będzie miała poważne kłopoty. 5. Wskaźnik pokrycia zobowiązań nadwyżką finansową. Zysk netto + Amortyzacja roczna PZNF = Zobowiązania przeciętnie Wskaźnik ten umożliwia ocenę możliwości uregulowania całości zobowiązań z nadwyżki finansowej rozumianej jako suma zysku netto i amortyzacji za badany okres. Im wyższy jest ten wskaźnik tym zobowiązania mogą być spłacone w szybszym tempie. 6. Trwałość struktury finansowej. Kapitały stałe TSF = * 100 Majątek trwały Wskaźnik ten pokazuje, w jakim stopniu majątek trwały pokryty jest kapitałami stałymi. Majątek, który jest obciążony wysokim ryzykiem powinien być finansowany kapitałami własnymi. Korzystanie z kapitału obcego88, zwłaszcza w przypadku dużych inwestycji, jest niezbędne, w takiej sytuacji w celu utrzymania równowagi finansowej przez przedsiębiorstwo niezbędne jest pełne pokrycie majątku trwałego stabilnymi źródłami finansowania (kapitałami stałymi), dlatego wartość TSF powinna być większa, od 100%, co stanowi bezpośrednią konsekwencję „ złotej reguły finansowej”. Należy zwrócić uwagę na sposoby finansowania inwestycji analizując czy nie następuje finansowanie zobowiązań inwestycyjnych z kredytów krótkoterminowych, co jest sytuacją niedopuszczalną. 7. Wskaźnik odnowy. Inwestycje w nowy majątek trwały WO = * 100 Amortyzacja roczna Wskaźnik ten określa, w jakiej części umarzany majątek trwały89 jest zastępowany przez inwestycje w jego nowe składniki. Wartość tego wskaźnika powinna być większa, niż 100%, aby realna wartość majątku trwałego nie ulegała deprecjacji. 8. Struktura kapitałów stałych. Kapitały stałe SKS = * 100 Zobowiązania długoterminowe Wskaźnik ten określa, w jakiej części kapitały stałe pokrywane są ze zobowiązań długoterminowych i stanowi on istotne uzupełnienie do wskaźnika trwałości struktury finansowej (TSF). W praktyce gospodarczej wartość wskaźnika jest silnie skorelowana ze skalą inwestycji przedsiębiorstwa. Im większa skala inwestycji tym wartości tego wskaźnika będą wykazywały tendencję malejącą. 88 Ibidem, nr.4. 89 Podstawy nauki o przedsiębiorstwie, praca zbiorowa pod redakcją J. Lichtarskiego, AE, Wrocław, 1998, s. 95. Dział Organizacyjno- Prawny ZO Dział Prywatyzacji i Rozwoju ZP Dział Ochrony Mienia ZS Dyrektor d/s Handlowych Członek Zarządu DH Dyrektor d/s Finansowych Członek Zarządu DF Z-ca Dyrektora d/s Pracowniczych DP Z-ca Dyrektora d/s Techn.-Produkcyj. DT Dział Sprzedaży HS Dział Marketingu HR Dział Zaopatrzenia HZ Dział Gospodarki Magazynowej HM Dział Głównego Księgowego FK Dział Finansowy FF Dział Płac FP Dział Planowania i Ekonomiki FE Dział Inwentaryzacji i Kontroli Gospodarczej FI Dział Kadr i Szkolenia PK Dział Administracyj.- Socjalny PA Dział Gospodarki Nieruchomościami PN Dział Wojskowy i Obrony Cywilnej PW Laboratorium Z. GL Dział Ochrony Środowiska TO Dział Techniczny TT Wydział Elektrociepłowni TTC Dział Produkcyjny TP Zakład Krzyż TPK Dział Planowania TPP Dział Górniczo- Geologiczny TPG Zakład Nr 1 TP1 Zakład Nr 2 TP2 Zakład Nr 3 TP3 Zakład Nr 4 TP4 Zakład Nr 5 TP5 Zakład Mieszczanka TP Pełnomocnik Dyrektora d/s Systemu Jakości GJ Dział Bezp.Tech. i Ochrony Pracy GB Dział Kontroli Jakości JK Dział Zapewnienia Jakości JS DG Dyrektor Generalny 60 70