Pobierz Analiza finansowa przedsiębiorstwa - Notatki - Finanse i bankowość i więcej Notatki w PDF z Bankowość i finanse tylko na Docsity! Temat: Analiza finansowa przedsiębiorstwa. Najważniejszą, a często jednocześnie najtrudniejszą sprawą w zakresie zarządzania finansami przedsiębiorstwa, jest analiza jego przeszłej, obecnej i przyszłej sytuacji finansowej. Od właściwej oceny tej sytuacji zależy przyszłość przedsiębiorstwa. Podstawowe dokumenty wyjściowe do dokonania takiej oceny opracowuje księgowość. Na podstawie tych dokumentów należy wykonać liczne obliczenia i wyciągnąć odpowiednie wnioski. Istotnym elementem analizy finansowej jest tzw. analiza wskaźnikowa, czyli obliczanie wskaźników i wyciąganie z nich wniosków. Analiza finansowa pozwala na racjonalne podejmowanie decyzji i chroni przedsiębiorstwo przed niebezpieczeństwami, jest ona też fundamentem planowania finansowego. 1. Kondycja finansowa. Zasadniczymi punktami wyjścia do analizy finansowej są bilanse i rachunki wyników zwane inaczej rachunkami zysków i strat. Roczny bilans i rachunek wyników przedsiębiorstwa muszą być wykonane zgodnie z zasadami ustalonymi przez Ministerstwo Finansów. Obecnie obowiązują zasady ustanowione od l stycznia 1993 r. (obowiązujący kształt tych dokumentów jest teraz nieco inny niż poprzednio). Dokumenty te są podstawą do wymierzania podatków w tym - podatku od dochodu osób prawnych. Stąd też samowolne wprowadzanie zmian czy popełnianie błędów w tym zakresie są karalne.1 W niniejszej pracy przez pojęcia bilans i rachunek wyników rozumiemy dokumenty opracowane przez Ministerstwo Finansów. Należy pamiętać, że księgowość przygotowuje również inne bilanse i rachunki wyników opracowane na formularzach GUS. Wiele przedsię- biorstw opracowuje też bilanse i rachunki wyników według jeszcze innych wzorów, np. ustalanych przez władze Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych. Należy jeszcze zaznaczyć, że nie ma bilansów za cały rok! Dokumenty te pokazują stan przedsiębiorstwa w danym dniu (np. w dniu 31 grudnia poprzedniego roku).2 1 H.Gołdyń: Rachunkowość podmiotów gospodarczych, Warszawa 1993. 2 Z.Dobosiewicz: Finanse i kredyty, Warszawa 1994, s.23. Bilans jest to zestawienie przedstawiające, z jednej strony (w aktywach) szeroko rozumiany majątek przedsiębiorstwa, a z drugiej (w pasywach) - źródła finansowania tego majątku. Między stronami musi być równowaga, to znaczy, że suma bilansowa aktywów równa się sumie bilansowej pasywów. Aktywa możemy podzielić na majątek trwały i majątek obrotowy (lub: środki trwałe i środki obrotowe). Pamiętamy, że do środków trwałych zali- czamy wszystkie środki, których okres trwałości przekracza jeden rok. Wszystkie środki o okresie trwałości niższym od jednego roku zaliczamy do środków obrotowych. Dla właścicieli szczególne znaczenie ma skład pasywów, dzielonych umownie na środki własne i środki obce, inaczej zwane zobowiązaniami. Wysokość środków własnych to w praktyce wysokość stanu posiadania właścicieli. Do środków własnych zaliczamy: - kapitał własny (nie należy ich mylić ze środkami własnymi), - fundusze rezerwowe nie wchodzące w skład kapitałów własnych, - zysk netto za rok bieżący.3 Podział środków własnych ilustruje poniższa tabelka (nie wyczerpuje ona jednak wszystkich możliwych pozycji, które zaliczyć by można do kapitału własnego). Kapitał własny Rezerwy Zysk osiągnięty w roku - bieżącym Kapitał (akcyjny) Kapitał zapasowy Zysk za rok ubiegły Inne fundusze Środki obce to: kredyty i pożyczki oraz inne zobowiązania, fundusze specjalne i rozliczenia międzyokresowe bierne. Korzystamy z nich, by szybciej rozwijać przedsiębiorstwo. Jest to korzystne, ale zarazem ryzykowne; przy nie zawsze pewnych dochodach występuje groźba utraty płynności, czyli zdolności do wypełniania zobowiązań finansowych. Rachunek wyników ma zupełnie inny charakter niż bilans: obrazuje finansowe rezultaty działalności przedsiębiorstwa w ciągu danego okresu. Rezultaty te są naliczane narastająco, stąd też np. rachunek wyników na 31 grudnia 2003 r. pokaże nam wartość operacji przeprowadzonych w ciągu całego roku. Należy o tym pamiętać i nie wyciągać 3 Ibidiem, s.24. przedsiębiorstwa do utrzymywania płynności finansowej. Wprowadzenie innych metod badania płynności sprawiło, że w nowoczesnych przedsiębiorstwach wprowadzono rachunek przepływów finansowych innego typu, pozwalający na ustalenie pochodzenia i przeznaczenia strumieni pieniężnych. W rachunku tym przepływy finansowe dzielimy na dwie części: pierwsza z nich obejmuje wszystkie źródła finansowania, a druga - przeznaczenie ponoszonych wydatków. Źródła finansowania dzielimy na przychody wewnętrzne i zewnętrzne, czyli przychody ze środków własnych i ze środków obcych. Przy ustalaniu, jakie było wykorzystanie powyższych źródeł finansowania, należy pamiętać o zużyciu rzeczowych składników majątku trwałego oraz wartości niematerialnych i prawnych, jakie nastąpiło w ciągu roku. Bilanse i rachunki wyników pozwolą nam na szybkie ustalenie innych pozycji, przedstawiających wykorzystanie wzrostu zasobów finansowych.5 Dalszej analizy stanu finansowego przedsiębiorstwa dokonujemy na podstawie wskaźników. Należy pamiętać o tym, że żaden z tych wskaźników osobno nie świadczy jeszcze o sytuacji przedsiębiorstwa. Sytuację tą poznamy dopiero wtedy, jeśli porównamy przynajmniej kilka wyselekcjonowanych wskaźników. Niezbędna jest też obserwacja zachodzących zmian, dlatego też w wielu przedsiębiorstwach analitycy zestawiają wskaźniki z różnych okresów. Liczba znanych wskaźników jest bardzo duża, większość z nich jest jednak stosowana w odniesieniu do określonych typów przedsiębiorstw; istnieją np. wskaźniki charakterystyczne dla przedsiębiorstw handlowych albo używane tylko w bankowości lub tylko w przedsiębiorstwach usługowych. Na podstawie wskaźników można określić potrzeby finansowe niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa. 3. Potrzeby finansowe. Oceniając zmianę sytuacji przedsiębiorstwa, należy pamiętać o inflacji.6 Wzrost obrotów, kosztów, zysków sam w sobie jeszcze niczego nie dowodzi, nabiera on wymiaru rzeczywistego dopiero po porównaniu ze stopą inflacji. Załóżmy, że obroty przedsiębiorstwa wzrosły o 30%; teoretycznie wskazywałoby to na rozwój tego przedsiębiorstwa, ale w rzeczywistości może świadczyć o sytuacji przeciwnej. Jeśli w tym samym czasie inflacja będzie na wysokim poziomie to rzeczywista wartość przychodów przedsiębiorstwa zmaleje. 5 Ibidiem, s.29. 6 Obecnie mamy do czynienia ze wzrostem inflacji (w grudniu 2003r) do 1,7 proc. Prognozuję się, że w ciągu 2004r. wyniesie ona 2,7-2,8% (za: Gazeta Wyborcza z 17.01.2004r.). Dokumenty księgowe tego zjawiska nie pokazują, a ma ono duże znaczenie dla przedsiębiorstwa. Stopa inflacji pokazuje nam o ile w rzeczywistości spadła silą nabywcza pieniądza, o tyle bowiem mniej towarów można kupić za tę samą sumę pieniędzy. Niestety, ceny różnych towarów wzrastają w różnym stopniu, co komplikuje sytuację (rzeczywiście istniejące, przedsiębiorstwo może na tym skorzystać, ale może też i stracić). Jeśli tempo inflacji jest wysokie, warto obliczyć, jak zmieniają się ceny sprzedaży i podstawowych zakupów dokonywanych przez przedsiębiorstwo, a także jak zmieniają się inne koszty (np. siły roboczej). Warto dodać, że wysoka stopa inflacji stanowi poważną przeszkodę w rozwoju przedsiębiorstwa, ponieważ zwiększa się ryzyko działalności inwestycyjnej, a przez to - zwiększa realną stopę oprocentowania kredytów i utrudnia ich uzyskanie.7 Przez pojęcie kapitału (w uproszczenia) rozumiemy części środków własnych - środki obce nie są żadnym kapitałem przedsiębiorstwa, a po prostu zobowiązaniami i kiedyś będą musiały zostać zwrócone. Przypomnijmy, że zasadniczą część środków własnych stanowi kapitał własny. Przepisy jasno określają, że do kapitału własnego można zaliczyć przede wszystkim: - kapitał przedsiębiorstwa; - kapitał zapasowy (zwany też rezerwowym), powstały m.in. z odpisów z zysków i premii emisyjnej; - nierozdzielony zysk za rok ubiegły (lub za lata ubiegłe); - inne fundusze własne (głównie rezerwy celowe).8 Za podstawową, choć nie zawsze największą część kapitału własnego, uważa się kapitał przedsiębiorstwa. Nosi on różne nazwy w zależności od formy prawnej przedsiębiorstwa. W większości spółek jest zwykle nazywany kapitałem udziałowym, w spółce akcyjnej - kapitałem akcyjnym, w spółdzielniach funduszem udziałowym, a w przedsiębiorstwach państwowych -funduszem przedsiębiorstwa. Możemy się również spotkać ze wzrostem kapitału ze źródeł wewnętrznych. Polega to na przekształceniu rozmaitych rezerw w kapitał. Do takich rezerw należy np. kapitał zapasowy. W większości przypadków rezerwy te były utworzone przed zapłaceniem podatku dochodowego, dlatego też przed przekształceniem ich w kapitał należy taki podatek zapłacić. W spółkach akcyjnych możemy teraz podwyższyć kapitał akcyjny. Może to zostać dokonane 7 Z. Dobosiewicz: Finanse..., op.cit., s.31. 8 Ibidiem, s.33. przez zwiększenie wartości nominalnej każdej akcji albo przez rozdanie dotychczasowym akcjonariuszom akcji bezpłatnych (wymaga to każdorazowo wprowadzenia zmian w statucie przedsiębiorstwa na mocy decyzji walnego zgromadzenia akcjonariuszy zatwierdzonej przez sąd). Z kolei wzrost kapitału ze źródeł zewnętrznych polega na zwiększeniu ilości udziałów (akcji). Z punktu widzenia interesów spółki jest to najkorzystniejsza forma wzrostu kapitału: spółkę zasila zastrzyk "świeżej gotówki", nie stanowiący żadnego zagrożenia dla płynności. Wzrost kapitału tą drogą jest jednak tylko pozornie prosty. Weźmy przykład spółki z odpowiedzialnością ograniczoną, o kapitale w wysokości jednego miliona zł, który ma zostać zwiększony o 20%, czyli do l 200 000 zł. Najczęściej tylko niektórzy ze wspólników chcą, uczestniczyć we wzroście kapitału, inni - nie. Wspólnik, który nie weźmie udziału we wzroście kapitału, traci: zmniejsza się bowiem jego udział w pozostałych częściach kapitału własnego. Jak już omówiono, kapitał przedsiębiorstwa wchodzi w skład jego kapitału własnego, a ten z kolei - w skład środków własnych. Dla właścicieli wielkość wszystkich środków własnych ma zasadnicze znaczenie, jest ona najlepszym wskaźnikiem wartości dokonanych przez nich inwestycji. Dla przedsiębiorstwa środki własne to stabilne źródło finansowania. Zarząd przedsiębiorstwa z jednej strony musi myśleć o wypłacaniu właścicielom części zysku, ale z drugiej stara się skłonić ich do zwiększenia udziałów kapitałowych. Podobny efekt (dla zarządu pod pewnymi względami jeszcze korzystniejszy) ma przyciągnięcie nowych udziałowców (w spółce akcyjnej akcjonariuszy), należy im jednak pokazać, że zakup akcji przedsiębiorstwa przyniesie więcej niż włożenie takiej samej sumy na procent do banku. Wskazuje na to porównanie aktualnej stopy procentowej depozytów jednorocznych w bankach ze wskaźnikiem zyskowności środków własnych (ZKW). ZWK równa się zysk netto / środki własne x 100. Jego wysoki poziom może świadczyć o sytuacji, w której np. uzyskanie środków z nowej emisji akcji jest lub byłoby znacznie utrudnione. 4. Stan zadłużenia. Dążenie do zwiększenia kapitału przedsiębiorstwa wcale nie oznacza, że środki obce nie mają znaczenia dla rozwoju firmy. Uważa się, że używanie środków obcych jest korzystne, jeśli osiągane dzięki nim wpływy są wyższe niż ponoszone w związku z tym koszty. Wykorzystywanie środków obcych wiąże się jednak zawsze z różnego rodzaju ryzykiem, do ważniejszych należy ryzyko utraty płynności. W tej sytuacji ustalanie proporcji między przekonania, że niektórzy z wierzycieli nie oddadzą długu w bliskim terminie (np. z uwagi na ich trudności finansowe), często najbardziej racjonalnym rozwiązaniem jest sprzedaż długu. W Polsce działa już wiele firm specjalizujących się w pośrednictwie sprzedaży długu przedsiębiorstw. Dług jest oczywiście sprzedawany po niższej cenie niż wynosi jego wartość nominalna, czyli ze stratą, często przekraczającą 30%, a niekiedy - za mniej niż połowę tej wartości. Jest to jednak znacznie lepsze niż oczekiwanie latami i nieraz z wątpliwym skutkiem na zapłatę pełnej sumy. Dług kupią przedsiębiorcy, którym jest łatwiej wyegzekwować należności. Często zgodzą się oni otrzymać należność w towarze, np. od kopalni węgla - w węglu, od huty - np. w postaci blach, od fabryki tekstylnej - w wyrobach tekstylnych. W praktyce zapłacą oni za ten towar znacznie mniej niż wynosi jego wartość rynkowa. Niekiedy i naszemu przedsiębiorstwu może się opłacać kupić dług zaciągnięty przez dostawcę i dzięki temu zaoszczędzić np. na kosztach zakupu materiałów. Korzystne może być także skupywanie należności instytucji państwowych (np. szkół, szpitali): kupujemy je poniżej nominalnej ceny, a można nimi zapłacić podatki i inne należności wobec Skarbu Państwa. Operatywne zarządzanie finansami pozwala na bardzo duże oszczędności.10 Nawet, jeśli uda nam się w pełni wprowadzić w życie opisaną już strategię zarządzania finansami przedsiębiorstw i odzyskać większość Należności, nadal istnieć będzie ryzyko utraty płynności, czyli zdolności przedsiębiorstwa do wypełniania swoich zobowiązań finan- sowych. W niektórych sytuacjach nawet bogate przedsiębiorstwo może stracić płynność, a to z kolei grozi katastrofalnymi konsekwencjami. W wielu przedsiębiorstwach groźba powstania luki płynności występuje cyklicznie, np. w przedsiębiorstwach przerobu artykułów spożywczych - najczęściej co roku w okresie zbiorów. Ryzyko utraty płynności można poważnie obniżyć, jeśli stosujemy zachowawczą strategię, polegającą na finansowaniu potrzeb w zakresie majątku obrotowego dzięki zobowiązaniom długoterminowym. Przy takiej polityce uniezależnilibyśmy nasze przedsiębiorstwo od wahań podaży kredytów krótkoterminowych. Trzeba jednak pamiętać o tym, że im dłuższy okres kredytowania, tym wyższe oprocentowanie, dlatego też większość przedsiębiorców dąży do finansowania swoich dodatkowych potrzeb dzięki tańszym zobowiązaniom krótkoterminowym. Stwarza to oczywiste problemy w zakresie płynności, co zmusza osoby 10 Ibidiem, s.46. zajmujące się zarządzaniem finansami do ścisłej obserwacji wpływów i wydatków gotówkowych i do obliczania płynności. Płynność przedsiębiorstwa obliczamy na podstawie kilku wskaźników. Jak zwykle porównujemy wskaźniki przedstawiające stan bieżący ze wskaźnikami za poprzednie okresy (należy też obliczyć płynność w przyszłości - najczęściej - w okresie najbliższego miesiąca, trzech i dwunastu miesięcy).11 W określaniu stanu zadłużenia – pomocne są bardzo przepływy gotówkowe a zwłaszcza ich prognozy. Zestawione są w nich przewidywane wpływy i wydatki gotówkowe, to znaczy w gotówce i na rachunki bankowe. W dużych przedsiębiorstwach zwykle są to tzw. prognozy kroczące. Są one wykonywane co kilka dni na okres następnego miesiąca, trzech miesięcy i roku (dobrze zaprogramowany komputer sam wykonuje odpowiedni materiał pod warunkiem, że rejestrujemy w nim wszystkie operacje). Przygotowując plan na najbliższy rok, oczywiście wykorzystujemy prognozę przepływów gotówkowych, a w trakcie realizacji planu - prognozy na krótszy okres czasu w porę ostrzegają nas o rozmaitych problemach, do których należy m.in. odstępowanie od planu. Prognoza przepływów gotówkowych pokazuje m.in., kiedy przedsiębiorstwo będzie miało nadwyżkę lub deficyt gotówki i na jak długo. Jest to informacja bardzo cenna. Deficyt gotówki oznacza po prostu utratę płynności finansowej co, jak już wspominano, stanowi poważny problem dla przedsiębiorstwa. Jeśli w porę wiadomo o grożącym niebezpieczeństwie, można mu zaradzić m.in. przez zaciąganie kredytu na okres występowania deficytu, przejściowego odroczenia niektórych płatności (np. przez przesunięcie terminu realizacji inwestycji), przyspieszenia otrzymywania płatności. Informacja o przewidywanej nadwyżce pozwala przygotować się do jak najefektywniejszego jej wykorzystania, np. przez lokatę w papiery wartościowe o jak najdłuższym z możliwych terminów. Prognoza przepływów gotówkowych ułatwia przygotowanie kolejnych materiałów, w tym - preliminarza przyszłych przepływów finansowych i wydatków. Są to dokumenty zatwierdzane przez zarząd przedsiębiorstwa. Przedstawiają one maksymalne wydatki, jakich można dokonać w przedsiębiorstwie (na zakupy, płace itp.), najczęściej z rozbiciem na poszczególne działy i na kwartały roku (lub miesiące). Dla uproszczenia preliminarze dzielimy zwykle na preliminarz wydatków inwestycyjnych (lub preliminarz wydatków na środki trwałe) i preli- minarz wydatków na środki obrotowe. Stała kontrola realizacji takich preliminarzy pozwala 11 Ibidiem, s.47. „utrzymać w ryzach" wydatki; w dużym zakładzie jest ona niezbędnym elementem zarządzania.12 5. Wskaźniki finansowe. Najprostszym z nich jest wskaźnik udziału środków obcych USO w finansowaniu pasywów, obliczany jako stosunek wartości środków obcych do środków własnych (USO = środki obce / środki własne ). Wzrost wskaźnika udziału środków obcych w finansowaniu pasywów jest bardzo niechętnie obserwowany przez banki współpracujące z przedsiębiorstwem, natomiast w korzystnej sytuacji może on przynieść zwiększone zyski właścicielom. Inne, znacznie bardziej złożone wskaźniki, pozwalają na ustalenie, o ile rzeczywiście wzrasta zyskowność przedsiębiorstwa dzięki wykorzystaniu środków obcych. Oczywiście użycie środków obcych będzie korzystne dla firmy i jej właścicieli, jeśli stopa odsetek płaconych jest niższa od zyskowności majątku osiąganej przez przedsiębiorstwo. Z kolei tę zyskowność majątku (ZM) obliczamy według prostego wzoru: ZM = zysk netto / majątek (aktywa). Pozwala to na obliczenie wskaźnika dźwigni finansowej (dźwignia finansowa = zyskowność kapitałów własnych / zyskowność majątku). Możemy więc obserwować poprawę zyskowności lub jej pogorszenie – dotyczy to również wykorzystania kapitałów obcych. Przy np. wysokich wskaźnikach dźwigni kapitałowej niewątpliwie opłaca się korzystać w większym stopniu z kredytów bankowych a osiągnięte przez firmę sukcesy zapewne skłonią banki do przyznania nowych kredytów. Wkaźnik obrotu należnościami (WON): WON = sprzedaż netto / przeciętny stan należności. Zmniejszenie się wskaźnika WON oznacza, że problem inkasa należności narasta. Masowość tego zjawiska nie jest żadnym pocieszeniem. Wzrost wskaźnika obrotu należnościami zmusza przedsiębiorstwa do podejmowania odpowiednich działań. Z czego wynika wzrost należności? Jest on najczęściej rezultatem faktu, że aby sprzedać, przedsiębiorstwo musi się godzić z odroczeniem terminu płatności przez największych klientów. Wskaźnik pokrycia bieżących zobowiązań - PBZ (inaczej nazywany wskaźnikiem bieżącej płynności finansowej): PBZ = środki obrotowe ogółem / zobowiązania bieżące. Dzięki wskaźnikowi pokrycia bieżących zobowiązań wiadomo, czy wartość wszystkich środków obrotowych pozwala nam obecnie (i czy pozwoli nam w ustalonych terminach w 12 Ibidiem, s.78.