Pobierz Analiza i interpretacja jak to zrobić i więcej Schematy w PDF z Literatura klasyczna tylko na Docsity!
Analiza i Interpretacja
Jak ją w ogóle napisać?
1. Tytuł wiersza Jaką wagę przykładać do tytułu wiersza? Interpretowanie wiersza zacznij właśnie od tytułu! Jest ważną częścią utworu – to jakby jego wizytówka. Czasami poeci z niego rezygnują, ale zdarza się to rzadko i samo w sobie też może być faktem wartym interpretowania. W tytule możemy znaleźć wiele cennych informacji. Najczęściej o tym, co jest tematem wiersza ( O czym myśli dziewczyna na lekcji gramatyki języka polskiego ; Rozważania o problemie narodu ). Może określać podmiot liryczny ( Monolog Kasandry ), czas, miejsce ( Muzeum ) czy bohatera lirycznego. Pojawia się w tytule gatunek literacki (np. Hymn, Tren Fortynbrasa czy Sonety do Laury ) czy adresat wypowiedzi lirycznej ( Moja wierna mowo ; Do młodej lipy ). Możemy tam znaleźć także aluzję literacką ( Smutno mi, Boże… ). Jeśli utwór ma motto lub dedykację – np. “do Anny’, a wiemy, kim była i jaką rolę odgrywała ta osoba w życiu poety – dedykacja nada sens utworowi. Może mieć kształt pytania ( Kto da świadectwo tym czasom? ) – wówczas w tekście szukamy na nie odpowiedzi. 2. Autor wiersza i kontekst historyczny utwory Nie omijaj biografii poety! Bywa pożytecznym kontekstem, choć nie można go nadużywać. Nie wszędzie trzeba od razu widzieć osobiste doświadczenia artysty. Zdarza się jednak, ze w utworze pojawiają się bardzo wyraźne odwołania. Wiersz Mickiewicza zatytułowany Do M*** wymaga przypomnienia Maryli Wereszczakówny. Jeśli nic o niej nie wiesz, pominiesz ważny trop interpretacyjny. Ważne są także inne utwory danego autora. Pomyśl, czy możliwe byłoby pełne odczytanie Trenów, gdybyś nic nie wiedział o wcześniejszych poglądach Kochanowskiego. Poznając kolejnych pisarzy, zwracaj uwagę na przemiany poetyki czy postawy życiowej, spróbuj wyszukać ich przyczyny. Pamiętaj! Pod wierszem może mogą być dodatkowe informacje należące bezpośrednio do utworu. Może się pod nim pojawić data jego powstania “wrzesień 1944“, ewentualnie także miejsce (“pisał w Aleksandrii w 1832 roku”). Tak dzieje się najczęściej. Mogą się także pojawić inne dodatkowe informacje, np.: “pisane daleko od domu“; “na emigracji“; “w wieku lat trzydziestu“. Jeśli zna się choć trochę biografię pisarza, pomogą one ukierunkować dalszą interpretację. Pozwalają wyczytać z utworu np. tęsknotę, poczucie samotności wędrowca, refleksję nad przeszłością. Rzecz konieczna – związek utworu z epoką, w której powstał.
Przydaje się znajomość światopoglądu i estetyki, najważniejszych dzieł – nie tylko literackich! – tego czasu. Pamiętaj, że niektórzy poeci celowo odchodzą od poetyki typowej dla swoich czasów.
3. Gatunek i typ zgodności z konwencją Jeśli widać, jaki to gatunek (sonet, fraszka, hymn, pieśń, tren, bajka), napisz to. Jeśli nie widać lub nie jesteś pewien – nie pisz. Lepiej pominąć określenie gatunku, niż zrobić to źle. Jeśli chodzi o typ; popatrz na rymy, wersy, strofy. Wiersze tradycyjne cechuje raczej regularna budowa: mają zwrotki, rymy, rytm. Współczesne – często ani rymu, ani rytmu. Dlatego wyróżnij: wiersz stroficzny (podzielony na strofy, zwrotki); wiersz ciągły (astroficzny), nie dzieli się na zwrotki); wiersz biały – bezrymowy; wiersz wolny – typowy dla poezji współczesnej, choć zapoczątkował go już Norwid: taki wiersz ma różną liczbę sylab w wersach, wersy ułożone są swobodnie, może nie mieć rymów. Jeśli chodzi o konwencję – dobrze jest zauważyć niezgodność z dotychczasowymi wzorami lub jakąś modyfikację gatunku. Sonety czy treny poetów współczesnych bywają nowoczesną wersją dawnych form gatunkowych: Oda do turpistów Przybosia jest parodią ody, Tren Fortynbrasa jest dziwnym trenem – właściwie monologiem skierowanym do Hamleta, a nie realizacją gatunkowych założeń trenu itd. 4. O czym jest utwór? Czytasz wiersz i stawiasz tezę, zwaną czasem hipotezą analityczną lub wstępnym określeniem tematyki utworu. Po prostu określasz pierwsze wrażenia: o czym jest utwór. Możliwości jest sporo, nie są jednak nieograniczone. Może to być np. wiersz o tematyce: miłosnej filozoficznej patriotycznej obyczajowej estetycznej itd. Akurat rozpoznanie tematyki utworu jest dość łatwe i nie sprawia większego kłopotu, w końcu widać jak na dłoni, czy mowa jest o miłości, o ojczyźnie, czy dylematach filozoficznych. 5. Kim jest podmiot liryczny Podmiot jest bardzo ważny w pracy nad wierszem i lepiej go nie pomylić z bohaterem utworu, adresatem lub samym poetą. Nie pomylisz, jeśli zapamiętasz, że: podmiot liryczny to głos mówiący w utworze , tzw. liryczne “ja” – czyli zawsze ta osoba, która wypowiada słowa wiersza. Ten, kto mówi, wyznaje, głosi, pyta, żąda, perswaduje itd. Wcale nie musi to być poeta, choć czasem bywa. Może to być Urszulka Kochanowska (np. w słynnym wierszu Leśmiana mówi właśnie ona). Może to być Fortynbras – w Trenie Fortynbrasa , lipa – we fraszce Na lipę itd. Podstawowe pytanie: kto mówi? Drugie zaś: w której osobie? Po tym rozpoznamy, czy mamy do czynienia z: liryką bezpośrednią (podmiot wyraża się w osobie 1., wszystko mówi “od siebie”
- “widzę – i opisuję” itp.).
6. Popatrz na utwór jak na pewną całość Czy coś wynika z układu? Może np. jest dwuczęściowy, a każda część to obraz poetycki? Może jest monologiem? Może ma 3 strofki opisowe, a ostatnią refleksyjną? **Segmentacja utworu z reguły ma jakiś sens, wiąże kompozycję z treścią wiersza.
- Środki stylistyczne – i co z nich wynika?** Jest to właściwie badanie wiersza, do tego potrzeba trochę wiedzy teoretycznej. Nie bardzo wielkiej, ale jednak. Rada: pracuj na kolejnych segmentach tekstu: małych całostkach (najpierw odczytujemy pierwszy wers, pierwsze zdanie albo nawet całą pierwszą strofę, jeśli wydaje się jakąś całością). Szukamy w niej najważniejszych środków stylistycznych, czyli pytamy: Czy są tu epitety? Czy może występuje porównanie? Czy jest tu metafora (przenośnia)? Jeśli są – co dają, czy niosą jakieś znaczenie? Zawsze tak, choćby najprostsze: w sposób poetycki, inny niż w mowie potocznej wyrażają myśl autorską. Przypomnijmy, czym są: Epitety – wyrazy określające inne, wyrażają cechy lub właściwości. Najczęściej epitetami są przymiotniki – dają efekt obrazowości, plastyczności wyrazu. senny krajobraz srebrnoszare mgły pawiookie stawy Porównania – to zestawienia oparte na jakimś podobieństwie. Znak szczególny – słówko: jak, jakoby, jakby, niby. Ono łączy wyraz porównywany z tym, do którego porównujemy. oczy jak gwiazdy skały jak słonie ogrody jakby zaczarowane przestrzenie itp. Metafora – przenośnia. Jest to taka figura stylistyczna, w której poeta przeniósł cechy czy znaczenia z jednego zjawiska na drugie. Niektórzy uważają metaforę za skrócone porównanie: zamiast “słońce jak gwiazda ognista” pisze poeta od razu “gwiazda ognista” – odbiorcy wiedzą zaś, że chodzi o słońce. Znaczenie przenośne – znaczenie niedosłowne, poetyckie, stworzone dzięki przeniesieniu cech jednego przedmiotu czy zjawiska na inne zjawisko, człowieka, przedmiot. Przykłady? “Noc – kryształ czarny”. “Mam obraz twój w sercu”. Nie są to przecież prawdy dosłowne, bo w sercu nikt obrazków nie nosi.Metafora ma swoje odmiany. Warto zapamiętać animizację (ożywienie – np. galopujący kamień), personifikację (uosobienie nadanie cech ludzkich – np. śmieją się kwiaty), oksymoron (związek frazeologiczny obejmujący dwa opozycyjne znaczeniowo wyrazy, zestawia cechy, które w rzeczywistości nie mogą zaistnieć równocześnie: żywy trup!).
Wykrycie i wskazanie figur stylistycznych w utworze samo w sobie jest już cenne. Ale jest to też dobry moment, by połączyć analizę z interpretacją. Poeta użył takich właśnie zabiegów i uzyskał taki właśnie, a nie inny efekt. Efekt nie tylko upiększający język, ale niosący jakiś sens. Na przykład: Krzysztof Kamil Baczyński Biała magia Stojąc przed lustrem ciszy Barbara z rękami u włosów nalewa w szklane ciało srebrne kropelki głosu I wtedy jak dzban światłem zapełnia się i szkląca przejmuje w siebie gwiazdy i biały pył miesiąca (…) Po przeczytaniu strofy tego subtelnego erotyku wiemy: podmiot liryczny relacjonuje poetycką scenę – postać kobiety przed lustrem. Ale przed lustrem ciszy. Mamy do czynienia z metaforą, a w dodatku z synestezją: przypisaniem wrażeń zmysłowych jednego zmysłu drugiemu. Tu ciszy (zmysł słuchu) nadana zostaje barwa i gładkość lustra (zmysł wzroku i dotyku). Tak stwarza niezwykle nastrojową sytuację, sprawia, że stajemy się świadkami wizji poetyckiej, ze snu lub wyobraźni, rozgrywającej się w kompletnej ciszy, a zarazem przywołującej jeden z najpiękniejszych, starych motywów malarskich: kobiety przed lustrem. Mamy temat, mamy bohaterkę, nastrój sceny. Sporo w tej strofie epitetów: szklane ciało srebrne kropelki głosu szkląca biały pył miesiąca Dobór epitetów decyduje o malarskości, plastyczności sceny. Wciąż działa synestezja – głos (dźwięk) otrzymał postać srebrnych kropel (więc kształt i kolor). Epitety podporządkowane są metaforze – kreacji ciała kobiety jako szklanego naczynia. Wzmacnia tę wizję porównanie: “Jak dzban światłem zapełnia się i szkląca”. Połączenie porównania z epitetem czyni pomysł bardzo jasnym i obrazowym: ciało Barbary – szklany dzban, poddany kosmicznej sile i ciszy. Skąd kosmicznej? Dzięki dalszym przenośniom: “przyjmuje w siebie gwiazdy i biały pył miesiąca”. Gwiazdy i księżycowy pył to rekwizyty romantyczne, już ten fakt odrealnia scenę i czyni wizję baśniową. Zestawienie symboliki ciała jako szklanego dzbanu oraz srebrnych kropel głosu, kosmicznego pyłu i gwiazd świadczy, iż mamy do czynienia z opisem obrazu erotycznego. Ale jakim? Wyobrażenie poety, umiejętność odrealnienia oraz przetwarzania obrazów miłości, ujęcie w taki metaforyczny obraz nie powinno ujść uwadze i pozytywnej ocenie badanego wiersza
8. Przegląd warstwy brzmieniowej utworu Obserwując warstwę brzmieniową utworu, powinieneś wziąć pod uwag: Rymy – czy są w wierszu i jakie? Refren – może powtarzać się jako cała strofa lub powtarzalne wersy. Powtórki na początku wersów ( anafory ) lub na końcu wersów ( epifory ). Sprawdź liczbę sylab w wersach , jeśli się powtarza, możesz określić, że masz np. do czynienia z ośmiozgłoskowcem. Znajdź onomatopeję. Onomatopeje są bardzo ważne dla brzmienia utworu. Są to wyrazy dźwiękonaśladowcze powstałe z nazwania słowami dźwięków
Potwierdź tezę postawioną we wstępie lub ją zaprzecz, oceń utwór, wszystko to tytułem zakończenia, ale też wyrażeniu własnych odczuć i poglądów. Ostatecznie – odbiór i interpretacja wierszy są sprawą dość intymną, i choć nie da się na siłę udowodnić, że wiersz patriotyczny to liryka miłosna, to i tak poezja daje dość dużo swobody w odczytywaniu swoich sensów.
