Pobierz Analiza kosztów działalności w polskim sektorze ICT w latach 2008 - 2015 i więcej Publikacje w PDF z Analiza i zarządzanie w biznesie tylko na Docsity!
Tom 26/2017, ss. 237– ISSN 1644-888X e-ISSN 2449- DOI: 10.19251/ne/2017.26(16) www.ne.pwszplock.pl
Paweł Kaczmarczyk Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Płocku
Mariola Szewczyk-Jarocka
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Płocku
ANALIZA KOSZTÓW DZIAŁALNOŚCI
W POLSKIM SEKTORZE ICT W LATACH
ANALYSIS OF THE OPERATING COSTS IN THE POLISH ICT SECTOR IN THE PERIOD 2008-
Streszczenie Celem opracowania jest analiza wskaź- nika poziomu kosztów polskiego sektora ICT w latach 2008-2015. W części teore- tycznej przedstawiono znaczenie sektora ICT dla wzrostu konkurencyjności gospo- darki i problematykę związaną z analizą i klasyfikacją kosztów przedsiębiorstw. W części empirycznej przedstawiono ana- lizę wskaźnika poziomu kosztów sektora ICT z lat 2008-2015. W oparciu o dane z roczników GUS dokonano porównań wartości wskaźnika poziomu kosztów uwzględniając: sektor ICT, produkcję
Summary The aim of the study is to analyze the in- dicator of costs level in the Polish ICT sector in the period 2008-2015. The theo- retical part presents the importance of the ICT sector for improving of the economy competitiveness and the issues related to the analysis and classification of enter- prises costs. The empirical part presents analysis of the costs index in the Polish ICT sector in 2008-2015. The analysis was based on data from the Central Sta- tistical Office publications. The com- parisons of the costs index values were
238 Paweł Kaczmarczyk, Mariola Szewczyk-Jarocka Tom XXVI
ICT, usługi ICT, a także sektor produkcji i usług ogółem z analogicznym rozdziele- niem danych (produkcja i usługi ogółem, produkcja, usługi). Wyniki analizy wska- zują na wzrostową tendencję analizowa- nego wskaźnika dla polskiego sektora ICT, która spowodowana jest coraz wyż- szymi wartościami wskaźnika w obszarze usług ICT.
Słowa kluczowe: sektor ICT, produkcja ICT, usługi ICT, konkurencyjność gospo- darki, wskaźnik poziomu kosztów.
carried out including: the ICT sector, the ICT production, the ICT services and the total production and services sector with the analogical distribution of data (total production and services, production, ser- vices). The results of the analysis indicate that the analyzed indicator in the Polish ICT sector is characterized by growing trend. It is caused by the ever higher in- dicator values in the field of the ICT ser- vices. Keywords : ICT sector, ICT production, ICT services, economy competitiveness, costs index.
Wprowadzenie
Obecnie obowiązująca definicja sektora ICT jest oparta na Statystycznej Kla- syfikacji Działalności Gospodarczej Unii Europejskiej NACE Rev. 2, której odpowiada Polska Klasyfikacja Działalności 2007. Według tej definicja sektor ICT obejmuje:
- przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją, przy czym produkowane przez nie dobra pozwalają na elektroniczne przetwarzanie informacji i komunikację (łącznie z transmisją i wyświetlaniem),
- przedsiębiorstwa specjalizujące się w świadczeniu usług, mającym na celu umożliwienie elektronicznego przetwarzanie informacji i komuni- kacji [GUS, 2016, s. 17]. Sektor ICT, po osiągnięciu odpowiedniego poziomu rozwoju, sty- muluje rozwinięte kraje do ewolucji w kierunku gospodarek opartych na wiedzy [Przybyszewski, 2007]. Zatem powoduje odchodzenie od gospodarek opartych na kapitale i pracy. Coraz większe znaczenie sektora ICT w życiu społeczno-gospodarczym jest także związane z rozwojem takich pojęć jak: gospodarka elektroniczna [Olszak i Ziemba (red.), 2007], gospodarka postin- dustrialna [Piotrkowski i Świątkowski (red.), 2009], czy społeczeństwo infor- macyjne [Haber (red.), 2011; Kaczmarczyk, 2016a, s. 45-64]. Sektor ICT ma istotne znaczenie dla rozwoju społeczno-gospodar- czego. W literaturze przedmiotu opisywane i estymowane są modele PKB
240 Paweł Kaczmarczyk, Mariola Szewczyk-Jarocka Tom XXVI
doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedo- boru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli. Rachunek kosztów powiązany jest z rachunkowością finansową i rachunkowością zarządczą.
Rachunkowość finansowa
Rachunek kosztów
Rachunkowość zarządcza
Rysunek 1. Rachunek kosztów w systemie rachunkowości Źródło: Opracowanie własne.
Informacjami generowanymi w systemie rachunku kosztów wykorzy- stywanymi przez rachunkowość finansową są informacje o kosztach wytwo- rzenia produktów. Ponadto rachunek kosztów dostarcza informacji niezbęd- nych przy wycenie produktów gotowych, półfabrykatów, produktów w toku, których zapasy są wykazywane w bilansie jednostki gospodarczej. Z drugiej strony informacje są podstawą prowadzenia szeregu rachunków decyzyjnych w systemie rachunkowości zarządczej. Rachunek kosztów jest także podsta- wowym źródłem informacji o kosztach grupowanych w innych przekrojach na potrzeby podejmowania decyzji i kontroli działalności [Nowak, 2005]. Biorąc pod uwagę koszty występujące w przedsiębiorstwie należałoby szczegółowo przeanalizować zakładowy plan kont. W planie kont występują następujące zespoły:
- zespół 0 – Aktywa trwałe,
- zespół 1 – Środki pieniężne, rachunki bankowe oraz krótkoterminowe aktywa finansowe,
- zespół 2 – Rozrachunki i roszczenia,
- zespół 3 – Materiały i towary,
- zespół 4 – Koszty według rodzajów i ich rozliczenie,
- zespół 5 – Koszty według typów działalności i ich rozliczenie,
- zespół 6 – Produkty i rozliczenia międzyokresowe,
- zespół 7 – Przychody i koszty związane z ich osiąganiem,
- zespół 8 – Kapitały (fundusz) własne, fundusze specjalne, rezerwy i wynik finansowy.
Analiza kosztów działalności w polskim sektorze ICT w latach 2008-2015 241
Koszty według rodzaju, inaczej zespół „4” obejmuje następujące koszty: amortyzacja, zużycie materiałów i energii, usługi obce, wynagrodzenia, ubez- pieczenia społeczne i inne świadczenia, podatki i opłaty, pozostałe koszty rodzajowe. Najważniejszym kosztem rodzajowym są koszty wynagrodzeń, które Autorzy zanalizowali w sektorze ICT. W części empirycznej niniejszego opracowania badano udział kosztów wynagrodzeń w kosztach działalności operacyjnej. Koszty działalności operacyjnej to koszty zwykłej działalności jednostki gospodarczej, obejmujące wartość sprzedanych towarów i materia- łów według cen ich nabycia oraz kilka pozycji kosztów według rodzajów. Zestawienie kosztów w podstawowych układach zostało zaprezento- wane w tabeli 1.
Tabela 1. Ujęcie kosztów w podstawowych układach Koszty działalności operacyjnej Zużycie majątku trwa- łego i obroto- wego, zobowią- zania, fundusze specjalne
Układ rodzajowy kosztów
Układ podmiotowy (celowy) kosztów
Układ kalkula- cyjny kosztów Produkty
- Amortyzacja
- Zużycie mate- riałów i energii
- Usługi obce
- Wynagrodzenia
- Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracow- ników
- Podatki i opłaty
- Pozostałe koszty rodza- jowe - Koszty działal- ności podsta- wowej - Koszty działal- ności pomoc- niczej - Koszty zarządu - Koszty sprze- daży - Materiały bezpośred- nie - Płace bez- pośrednie - Inne koszty bezpośred- nie - Koszty wydziałowe - Wyroby gotowe - Półfabry- katy - Produkcja w toku - Roboty - Usługi
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Sawicki, 2009, s. 95-125].
Jeżeli w przedsiębiorstwie wykonywany jest tylko jeden rodzaj działal- ności (produkcja jednego rodzaju wyrobu, handel detaliczny, usługi) w nie- wielkich rozmiarach, stosuje się zwykle uproszczony wariant rachunku kosz- tów. Oznacza to, że małe jednostki rozliczają i ewidencjonują koszty ograni- czając się do ich ujęcia tylko według rodzajów, które dotyczą zwykłej dzia- łalności gospodarczej (operacyjnej). Natomiast w jednostce stosującej roz- winięty wariant rachunku kosztów, koszty ujmowane są nie tylko w układzie rodzajowym, lecz także w układzie podmiotowym (celowym) i w układzie kalkulacyjnym. W literaturze przedmiotu zwraca się również uwagę na fakt, że rozwinięty wariant rachunku kosztów, stanowiący podstawę sporządzenia
Analiza kosztów działalności w polskim sektorze ICT w latach 2008-2015 243
wskaźnika poziomu kosztów sektora ICT, wobec spadkowej tendencji tego wskaźnika w skali całego sektora produkcji i usług. Jednak w ostatnim bada- nym roku wskaźnik poziomu kosztów w sektorze ICT w porównaniu z rokiem poprzednim obniżył się o 0,6 pp. Ciekawych wniosków dostarcza jednoczesna analiza wskaźnika poziomu kosztów produkcji ICT oraz produkcji ogółem (wykres 2).
91% 92% 93% 94% 95% 96% 97% 98% 99% 100% 101%
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Produkcja ICT Produkcja ogółem
Wykres 2. Wskaźnik poziomu kosztów w produkcji ICT w latach 2008- Źródło: Opracowanie własne na podstawie [GUS 2012 i GUS 2016].
Wartości wskaźnika dla przedsiębiorstw produkujących wyroby ICT w każdym badanym roku są zdecydowanie wyższe od wartości wskaźnika całego sektora produkcji. W całym badanym okresie, wartości wskaźnika dla produkcji ICT są także wyższe od wartości tego wskaźnika dla sektora ICT ogółem. Relacja kosztów do przychodów jest więc niekorzystna w porów- naniu z całym sektorem ICT. W 2008 r. koszty przedsiębiorstw zajmujących się produkcją ICT przewyższyły wartość uzyskanych przychodów. Wartości wskaźnika w zakresie produkcji ICT charakteryzują się jednak zdecydowa- nym trendem spadkowym, któremu towarzyszy również spadkowy (ale mniej wyraźny) analogiczny trend w zakresie całej produkcji. Wartość wskaźnika dla produkcji ICT po niewielkim wzroście w 2014 r. (poprzedzającym trzy lata spadkowe) ponownie spadł w ostatnim badanym okresie rocznym o 0,6 pp. Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja w kontekście usług ICT. War- tości wskaźnika poziomu kosztów przedsiębiorstw świadczących usługi ICT na tle całego sektora usług zestawiono na wykresie 3.
244 Paweł Kaczmarczyk, Mariola Szewczyk-Jarocka Tom XXVI
82% 84% 86% 88% 90% 92% 94% 96% 98% 100%
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Usługi ICT Usługi ogółem
Wykres 3. Wskaźnik poziomu kosztów w usługach ICT w latach 2008- Źródło: Opracowanie własne na podstawie [GUS 2012 i GUS 2016].
Relacja kosztów do przychodów w zakresie usług ICT jest (dla każdego badanego roku) korzystniejsza niż w zakresie sektora usług ogółem. W całym badanym przedziale czasu wartości wskaźnika dla usług ICT były również korzystniejsze niż dla produkcji ICT. Zauważalna jest rosnąca tendencja war- tości wskaźnika dla usług ICT, wobec raczej stałego poziomu wartości wskaź- nika dla usług ogółem. Jednak w ostatnim badanym roku wartość wskaźnika dla usług ICT spadła w porównaniu do roku poprzedniego o 0,5 pp. W latach 2008-2015 w sektorze ICT zmniejszała się różnica między przedsiębior- stwami usługowymi i produkcyjnymi i w 2015 r. wyniosła tylko 1,9 pp. Do roku 2012 najniższy udział kosztów w przychodach miały firmy związane z telekomunikacją (wykres 4). W latach 2013-2015 najkorzystniej- sza relacja kosztów do przychodów była odnotowana dla firm świadczących usługi informatyczne. Najwyższe wartości wskaźnika we wszystkich bada- nych latach uzyskały przedsiębiorstwa prowadzące sprzedaż hurtową ICT.
246 Paweł Kaczmarczyk, Mariola Szewczyk-Jarocka Tom XXVI
0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18%
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Sektor ICT Sektor produkcji i usług ogółem Produkcja ICT Produkcja ogółem Usługi ICT Usługi ogółem
Wykres 5. Udział kosztów wynagrodzeń w kosztach działalności operacyjnej w latach 2008- Źródło: Opracowanie własne na podstawie [GUS 2012 i GUS 2016].
W analizie tempa zmian posłużono się średniookresowym tempem zmian [Ostasiewicz, Rusnak, Siedlecka, 2003, s. 336-342]. Średnie tempo zmian zjawiska w czasie jest wyznaczane z wykorzystaniem średniej geome- trycznej indeksów łańcuchowych:
gdzie oznacza indeks łańcuchowy, natomiast oznacza indeks jed- nopodstawowy. Średniookresowe tempo zmian w badanych n okresach jest obliczane jako różnica:
.
Analiza kosztów działalności w polskim sektorze ICT w latach 2008-2015 247
Średniookresowe tempo zmian wyznaczane jest wyłącznie na podsta- wie wartości skrajnych. Pominięcie pozostałych wartości zjawiska powoduje, że interpretacje nie zawsze wiernie odnoszą się do rzeczywistości. Jednak informują o tym jaki byłby średni wzrost bądź spadek zjawiska, gdyby w każ- dym badanym okresie następowało odpowiednio podwyższenie lub obniżenie poziomu tego zjawiska.
Tabela. 2. Wartości średniookresowego tempa zmian okresie 2008- Zakres Sektor ICT 0, Produkcja ICT -0, Usługi ICT 0, Sektor produkcji i usług ogółem -0, Sektor produkcji -0, Sektor usług 0, Źródło: Opracowanie własne na podstawie [GUS 2012 i GUS 2016].
Z powyższych analiz wynika, że najwyższe tempo zmian wskaźnika kosztów dotyczy produkcji ICT i oznacza średni spadek. Nieco niższe tempo zmian odnotowano dla usług sektora ICT, przy czym te zmiany są intepreto- wane jako średni wzrost wskaźnika kosztów. Najniższe tempo zmian odnosi się do sektora usług ogółem i oznacza niemal stały poziom badanego zjawiska.
Podsumowanie
Udział kosztów uzyskania przychodów z całokształtu działalności do przy- chodów z całokształtu działalności dla sektora ICT w latach 2008-2015 cha- rakteryzuje się tendencją rosnącą, podczas gdy dla całego sektora produkcji i usług udział ten odznacza się znacznie mniejsza dynamiką o charakterze spadkowym. Odwrotne kierunki zmian w badanym okresie czasu charaktery- zują przedsiębiorstwa produkujące wyroby ICT oraz przedsiębiorstwa świad- czące usługi ICT. W pierwszym przypadku wartości badanego wskaźnika cechuje najwyższa spośród wszystkich badanych dynamika zmian, która ma charakter spadkowy. W drugi przypadku odnotowano nieznacznie mniejszą dynamikę, jednak jej kierunek jest przeciwny. Zaobserwowanym zmianom w produkcji ICT towarzyszą mniejsze zmiany o tym samym kierunku w sek- torze produkcji ogółem. Z kolei różnica dynamiki zmian pomiędzy usługami ICT a sektorem usług ogółem jest znacznie wyższa, bowiem dla sektora usług ogółem zmiany wartości wskaźnika są nieznaczne. Wyniki analizy prowadzą
Analiza kosztów działalności w polskim sektorze ICT w latach 2008-2015 249
Przybyszewski Roman. 2007. Kapitał ludzki w procesie kształtowania gospodarki opartej na wiedzy. Warszawa: Difin.
Sawicki Kazimierz. 2009. Rachunek kosztów jako baza rachunkowości zarząd- czej. W Rachunkowość zarządcza , red. Teresa Kiziukiewicz, s. 95-125. Wrocław: „EKSPERT” Wydawnictwo i doradztwo z zakresu rachunkowości i finansów.
Zielińska-Głębocka Anna. 2012. Współczesna gospodarka światowa. Przemiany, innowacje, kryzysy, rozwiązania regionalne. Warszawa: Wolters Kluwer business.
[www 1] http://www.staworzynski.com/artykuly/wskaznik-poziomu-kosztow
