Pobierz Analiza kosztów transportu drogowego i więcej Publikacje w PDF z Transport tylko na Docsity!
Krzysztof Witkowski, Klaudia Tanona Uniwersytet Zielonogórski
Analiza kosztów transportu drogowego
Wstęp
Celem artykułu jest przedstawienie kosztów transportu drogowego w ramach prowadzenia działalności handlowo- usługowej przez wybrane przedsiębiorstwo transportowe z województwa lubuskiego. Położenie województwa na przecięciu dwóch europejskich korytarzy transportowych jest istotną przyczyną intensywnego rozwoju firm transportowych na tym terenie. W samej Zielonej Górze wydano około dwustu koncesji na transport krajowy. Dokonując wyboru usługi transportowej, bierze się pod uwagę przede wszystkim cenę i jakość. Ranga ceny wskazuje na konieczność prowadzenia analizy kosztów transportu, zaś przy jakości ocenia się czas transportu od nadawcy do odbiorcy towaru. Transport drogowy jest w Polsce drogi. Na taki stan składają się niekorzystna infrastruktura oraz bardzo wysokie koszty, które mogą stanowić nawet 45% wszystkich kosztów logistycznych w przedsiębiorstwie produkcyjnym. Stąd bardzo ważne jest właściwe planowanie kosztów transportu drogowego.
Koszty transportu
Transport jest głównym elementem łańcucha transportowo-magazynowego, logistycznego. Rozwój poszczególnych gałęzi transportu sprawił, że nastąpiło znaczne zwiększenie dostępu do różnych środków transportowych, przede wszystkim transportu samochodowego. Transport drogowy jest obecnie dla polskiej gospodarki gałęzią o kluczowym znaczeniu. Wykonuje ponad 80 procent ogólnych przewozów ładunków mierzonych w tonach. Z jednej strony popularny- z drugiej strony bardzo drogi. Aby transport samochodowy utrzymał pozycję lidera w przewozach ładunków w przyszłości, konieczne jest unowocześnienie infrastruktury oraz podejmowanie wszelkich starań mających na celu minimalizację wysokich kosztów. Do zadań zarządzania logistycznego należy m.in. minimalizacja kosztów transportu. Zależy to przede wszystkim od wyboru gałęzi i środka transportowego, które charakteryzują się niskimi kosztami, wyboru tras i dróg, technologii przewozu, techniki prowadzonych robót ładunkowych oraz czasu trwania procesu transportowego. Szczegółowo koszty transportu (Kt) można wyrazić wzorem:^1 Kt = Kas + Kpts + Kmts + Kb + Ku + Krs + Kd + Kints + Kut gdzie: Kt – koszty transportu, Kas – koszty amortyzacji samochodów i budynków bazy samochodowej, Kpts – koszt pracy (robocizny) kierowców i obsługi transportowej z narzutami, Kmts – koszty zużycia materiałów, paliw i energii związanych z eksploatacją samochodów, Kb – koszty biurowe, Ku – koszty ubezpieczenia środków transportu, Krs – koszty remontów i konserwacji środków transportowych, Kd – koszty dzierżawy (placów, pomieszczeń), Kints – inne koszty bazy transportowej, Kut – koszty zewnętrznych usług transportowych. Koszty transportu podzielić można na koszty stałe i koszty zmienne. Suma kosztów stałych i kosztów zmiennych daje koszty całkowite transportu. Koszty zmienne to koszty przewozu obejmujące paliwo (ilość zużytego paliwa zależna jest od odległości), płace pracowników zatrudnionych do obsługi środków transportu, konserwację sprzętu, odbiór towaru oraz jego dostawę. Stosunkowo wysoki udział w kosztach transportu mają koszty stałe. Koszty stałe to amortyzacja środków transportu i płace pracowników administracyjnych. Przykładem mogą być koszty całkowite usług transportu kolejowego, które są zależne od odległości.^2
(^1) J. Twaróg „Koszty logistyki przedsiębiorstw”, Biblioteka Logistyka, Poznao 2003, s. 63 (^2) M. Nowicka-Skowron „Efektywnośd systemów logistycznych”, PWE, Warszawa 2000, s.
Koszty stałe są to koszty, które nie reagują na zmiany wielkości produkcji transportowej. Stąd wiadomo, iż w miarę wzrostu wielkości produkcji transportowej koszty rosną mniej niż proporcjonalnie. Ze względu na to, iż udział kosztów stałych w kosztach ogółem jest wysoki, koszty jednostkowe spadają w miarę wzrostu wielkości produkcji. Koszty jednostkowe transportu obliczane są jako koszty 1 tonokilometra, czyli przeciętne koszty przewozu 1 tony ładunku na odległość 1 kilometra lub też koszty 1 pasażerokilometra - przeciętne koszty przewozu 1 pasażera na odległość 1 kilometra. W transporcie część kosztów ma charakter stały względem odległości przewozu (degresja odległościowa kosztów jednostkowych), a część względem wielkości przedmiotu przewozu (degresja kosztów jednostkowych związanych z wielkością przedmiotu przewozu). Ma to odzwierciedlenie w wysokości stawek taryfowych. Dodatkowo koszty jednostkowe przewozu większymi środkami transportowymi (wagony, samochody ciężarowe) są niższe od kosztów przewozu małymi środkami transportu.^3 Koszty transportu są zróżnicowane w zależności od rodzaju transportu. Każdy rodzaj transportu wymaga bowiem bazy materialnej oraz odmiennych nakładów pracy, co wpływa na koszty transportu, zwłaszcza na relacje między kosztami stałymi i zmiennymi. Efektywność obsługi transportowej może mieć dwojaki charakter. Efektywność ekonomiczna obsługi transportowej polega na zorganizowaniu procesu transportowego w taki sposób, aby zapewnić użytkownikom najniższy nakład kosztów na realizację zadania transportowego i wspólnych kosztów działalności podstawowej, w tym kosztów transportu. Efektywność funkcjonalna polega na sprawnym zorganizowaniu procesu transportowego, który odpowiada określonym przez użytkowników warunkom jakości i sposobu realizacji usług transportowych.^4 Niska efektywność funkcjonalna świadczonych usług transportowych powoduje powstanie kosztów utraconych korzyści straty, czyli koszty pochodne. Wynikają one z:^5 a) obniżania jakości ładunków lub ubytków powstałych w trakcie przewozu, prac ładunkowych bądź składowania, co może być związane głównie z nieprawidłowością organizacji tych czynności procesu transportowego lub nieprzewidzianym przedłużaniem się ich w czasie; b) zamrożenia środków obrotowych w czasie transportu; c) dodatkowych kosztów obrotu, wynikających z wyboru określonej gałęzi transportu lub sposobu przewozu; d) dodatkowych kosztów opakowania i ubezpieczenia; e) obniżenia ilości i jakości produkowanych wyrobów wskutek niedostarczenia w wyznaczonym czasie przewożonych materiałów do produkcji; f) innych strat rynkowych związanych z zawodnością transportu. Poziom kosztów pochodnych zależy od jakości transportu, ceny usług transportowych muszą być rozpatrywane przy uwzględnieniu ich jakości. Dla użytkowników niska cena przewozu nie zawsze oznacza niskie koszty. „Ustalając powiązanie między punktem dostawy i odbioru, wybierając dostawcę, lokalizację centrum dystrybucji własnych produktów, czy też decydując ostatecznie o wielkości zamówienia, trzeba oprócz kosztów składania zamówień i kosztów utrzymania zapasów w firmie, uwzględnić koszty wynikające z opłat za przewóz i opłat za usługi dodatkowe lub koszty transportu własnego i usług dodatkowych wykonywanych we własnym zakresie oraz obciążające firmę decydenta dodatkowe koszty związane z przewozem.”^6 Minimalizacja kosztów transportowych często jest działaniem niepożądanym, ponieważ może przyczynić się do pogorszenia poziomu obsługi klienta i zwiększenia innych kosztów logistycznych. Dlatego nie należy zmieniać środka transportu na tańszy, ale tak zorganizować transport, aby np. zwiększyć sprzedaż.^7 Koszty w przedsiębiorstwie transportowym możemy podzielić na:
- Koszty rodzajowe,
- Koszty stałe i zmienne,
(^3) E. Mendyk „Ekonomika i organizacja transportu”, Wyd. Wyższa Szkoła Logistyki, Poznao 2002,s. 117 (^4) E. Mendyk „Ekonomika i organizacja transportu”, Wyd. Wyższa Szkoła Logistyki, Poznao 2002,s. 122 (^5) E. Mendyk „Ekonomika i organizacja transportu”, Wyd. Wyższa Szkoła Logistyki, Poznao 2002,s. 123 (^6) E. Gołembska: „Kompendium wiedzy o logistyce”, Warszawa, Poznao, PWN,1999, s. 121 (^7) Dembioska – Cyran, Jedlioski M., Milewska B.,Logistyka. Wybrane zagadnienia do studiowania przedmiotu, Uniwersytet Szczecioski
2001, s. 142
działalności operacyjnej, natomiast najmniejszy ubezpieczenia społeczne wraz z innymi świadczeniami, co z kolei wynosi 1% lub 2 % kosztów.
Tabela 1. Koszty podstawowej działalności operacyjnej
Lp. WYSZCZEGÓLNIENIE / ROK 2009 % 2010 % 2011 % 1 Amortyzacja 319 494,79 zł 3 290 947,89 zł 2 332 014,95 zł 3 2 Zużycie materiałów i energii 3 308 480,03 zł^31 3 966 974,34 zł^32 4 443 952,17 zł^35 3 Usługi obce 2 228 110,79 zł^21 2 713^ 171,31 zł^22 2 130 224,91 zł^17 4 Podatki i opłaty 783 779,36 zł 7 963 333,56 zł 8 1 094 102,20 zł 9 5 Wynagrodzenia 775 929,75 zł 7 734 893,17 zł 6 738 735,64 zł 6
6
Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
183 141,20 zł 2 181 938,83 zł 1 190 844,06 zł 1
7 Pozostałe koszty rodzajowe 617 792,53 zł 6 684 073,26 zł 6 700 181,97 zł 5
8
Wartość sprzedanych towarów i materiałów
2 462 583,00 zł 23 2 885 784,01 zł 23 3 112 967,90 zł 24
9
Koszty działalności operacyjnej 10 679 311,45 zł 100 12 421 116,37 zł 100 12 743 023,80 zł 100
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych finansowych badanego przedsiębiorstwa
Tabela 2. Koszty pozostałej działalności operacyjnej Lp. WYSZCZEGÓLNIENIE / ROK 2009 2010 2011
1
Strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych
0 zł 0 zł 0 zł
2
Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych
0 zł 0 zł 0 zł
3 Inne koszty operacyjne 19 026,77 zł 65 710,28 zł 50 378,23 zł 4 Pozostałe koszty operacyjne 19 026,77 zł 65 710,28 zł 50 378,23 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych finansowych badanego przedsiębiorstwa Pozostałe koszty operacyjne przedstawione w Tabeli 2. kształtują się kolejno na poziomie 19026,77 zł w 2009 roku, 65 710,28 zł w 2010 roku oraz 58 378,23 zł w 2011 roku. Zauważamy wzrost kosztów w roku 2010 w porównaniu do roku ubiegłego o 46 683,15 zł, czyli aż o ponad 243 %, po czym kolejno spadek o 15332,05 zł, czyli o 23,3 % w 2011 roku. Wśród wszystkich części składowych pozostałych kosztów operacyjnych zarówno strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych, jak i aktualizacja wartości aktywów niefinansowych, w badanym przedziale czasowym koszty przyjmują wartości 0 zł. Wartości dodatnie wykazują jedyne koszty ujęte w pozycji inne koszty operacyjne.
Tabela 3. Koszty finansowe Lp. WYSZCZEGÓLNIENIE / ROK 2009 2010 2011 1 Odsetki (w tym dla jednostek powiązanych) 2 433,51 zł^ 5 946,89 zł^ 755,42 zł 2 Strata ze zbycia inwestycji^0 zł^0 zł^0 zł 3 Aktualizacja wartości finansowych 0 zł 0 zł 0 zł 4 Inne 0 zł 29 487,10 zł 0 zł 5 Koszty finansowe 2 433,51 zł 35 433,99 zł 755,42 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych finansowych badanego przedsiębiorstwa
Koszty finansowe, jakie ponosi przedsiębiorstwo, kształtują odsetki, strata ze zbycia inwestycji, aktualizacja wartości finansowych i inne koszty. Strata ze zbycia inwestycji oraz aktualizacja wartości finansowych w badanym okresie przyjmują wartość 0 zł. Odsetki ponoszone od zaciągniętych kredytów wzrosły w roku 2010 o 3 513 zł w porównaniu do roku ubiegłego i wynosiły 5 946,89 zł. W roku 2011 nastąpił spadek ich wartości do 755,42 zł, co oznacza spłatę większości ich wartości przez firmę. Koszty finansowe w 2009 roku wyniosły 2 433,51 zł, następnie w roku 2010 ich wartość wzrosła do 35 433,99zł, na co wpływ ma wysoka wartość kosztów wykazanych jako inne koszty finansowe. W 2011 roku nastąpił już znaczny spadek, gdzie koszty wynosiły już tylko 755,42 zł, zauważamy istotny dla przedsiębiorstwa spadek kosztów finansowych przedsiębiorstwa, głownie spłatę odsetek od zaciągniętych kredytów. W badanym okresie czasu, łączny koszt transportu wzrasta w 2010 roku w porównaniu do roku ubiegłego o około 2 mln, po czym w roku 2011 maleje o około 1 mln, co można odczytać z danych zamieszczonych w Tabeli 4. Mianowicie w 2009 roku jego wartość wyniosła 4 771 603,57 zł, po czym wzrosła do kwoty 6 741 934,40 zł w 2010 roku. Ów koszt w 2011 roku wyniósł 5 924 920,76 zł.
Tabela 4. Koszt transportu
Lp. WYSZCZEGÓLNIENIE / ROK 2009 % 2010 % 2011 %
1 Koszt amortyzacji pojazdów i budynków
319 494,79 zł 6,7 290 947,89 zł 4,3 332 014,95 zł 5,
2
Koszt pracy kierowców i obsługi transportowej z narzutami
755 929,75 zł 15,8 734 893,17 zł 10,9 738 735,64 zł 12,
3
Koszt zużycia materiałów, paliw i energii związanych z eksploatacją samochodów
3 308 480,03 zł 69,3 3 966 974,34 zł 58,8 4 443 952,17 zł 75,
4 Koszty biurowe 12 000,00 zł 0,3 12 132,00 zł 0,2 12 145,00 zł 0,
5
Koszty ubezpieczenia środków transportu
203 950,00 zł 4,3 205 000,00 zł 3,0 225 950,00 zł 3,
6
Koszty remontów i konserwacji środków transportu
151 874,00 zł 3,2 1 511 987,00 zł 22,4 152 000,00 zł 2,
7 Koszt dzierżawy - zł 0,0 - zł 0,0 - zł 0, 8 Inne koszty bazy transportowej 19 875,00 zł 0,4 20 000,00 zł 0,3 20 123,00 zł 0,
9
Koszty zewnętrznych usług transportowych
10 Koszty transportu 4 771 603,57 zł 100 6 741 934,40 zł 100 5 924 920,76 zł 100 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych finansowych badanego przedsiębiorstwa Największy udział w całościowym łącznym koszcie transportu miał koszt zużycia materiałów, paliw i energii związanych z eksploatacją samochodów, który w 2009 roku wyniósł 3 308 480,03 zł (69,3%), w 2010 roku 3 966 974,34 zł (58,8%) oraz w 2012 roku 4 443 952,17 zł (75,0%). Drugi pod względem wielkości okazał się koszt pracy kierowców i obsługi transportowej z narzutami, gdzie 755 929,75 zł, stanowi 15,8% łącznego kosztu transportu w 2009 roku, 734 893,17 zł, co daje 10,9% owego kosztu w 2010 roku oraz 738 735,64 zł, czyli 12,5 % kosztu transportu. Koszt dzierżawy oraz koszty zewnętrznych usług transportowych w badanym okresie przyjmują wartość 0 zł. Wynika to z faktu, iż P.H.U. Jubo Trans nie korzystało z zewnętrznych usług transportowych w badanym okresie, a baza transportowa oraz wszelkie budynki, z jakich korzysta firma, są jej własnością. Najmniejszy udział procentowy w całościowym koszcie mają koszty biurowe oraz inne koszty bazy transportowej. Koszty biurowe przedsiębiorstwa P.H.U. Jubo Trans w 2009 roku wyniosły 12tys.zł, co stanowi zaledwie 0,3% łącznego kosztu, w 2010 roku 12 132 zł, czyli 0,2% oraz w 2011 nieznaczny ich wzrost do 12 145 zł, 0,2%. Inne koszty bazy transportowej, to wszystkie koszty
