Pobierz Analiza rynku transportowego w Polsce - Notatki - Logistyka i więcej Notatki w PDF z Logistyka, infrastruktura logistyczna tylko na Docsity!
Analiza rynku transportowego w Polsce
Spis treści Rozdział I: Transport w gospodarce narodowej 1.1. Podstawowe pojęcia transportowe 1.2. Funkcje transportu w gospodarce 1.3. Potrzeby transportowe i źródła ich powstawania 1.4. Kryteria klasyfikacji i podział transportu Rozdział II: Wybrane zagadnienia funkcjonowania transportu 2.1. Transport w łańcuchach logistycznych 2.2. Kontroling w zarządzaniu transportem 2.3. Zróżnicowanie struktury gałęziowej systemów transportowych 2.4. Proces dostosowywania infrastruktury transportu do wymagań europejskich 2.5. Dostosowanie przedsiębiorstw transportowych do wymogów Unii Europejskiej Rozdział III: Podstawy gospodarowania w transporcie 3.1. Transport samochodowy 3.2. Transport kolejowy 3.3. Transport wodnośródlądowy 3.4. Transport lotniczy 3.5. Transport morski
ANALIZA RYNKU TRANSPORTOWEGO W POLSCE
Rozdział I: Transport w gospodarce narodowej We współczesnym świecie transport jest zajęciem na trwałe związanym ze sposobem bytowania człowieka, powtarzającym się w czasie i przestrzeni. Odnosi się to zarówno do przemieszczania się samych ludzi, jak i przenoszenia-transportowania przez nich rzeczy. Owo przemieszczenie- transport jest działalnością podejmowaną w celu zaspokojenia określonych potrzeb. Z biegiem lat czynności związane z transportem zostały wyodrębnione i od wielu setek lat świadczone są odpłatnie przez wyspecjalizowane podmioty gospodarcze.Transport jako jeden z działów gospodarki narodowej może być czynnikiem przyczyniającym się do jej rozwoju, w tym każdego działu produkcji materialnej i usług. Do głównych zadań transportu jako czynnika tworzącego dochód narodowy należy między innymi: realizacja obrotu towarowego, kształtowanie ładu przestrzennego w gospodarce, oddziaływanie na dynamikę rozwoju produkcji różnych podmiotów gospodarczych. Rozwój transportu powinien wyprzedzać wzrost gospodarczy regionu i kraju oraz wynikające z niego potrzeby transportowe, by nie hamować rozwoju gospodarki. Każda bowiem działalność gospodarcza poprzedzana jest działalnością
transportową, np. dowozem surowców, materiałów, powodując jednocześnie określone skutki transportowe-wywóz produktów, odpadów itp.
1.1. Podstawowe pojęcia transportowe
Elementarnym pojęciem w omawianej dziedzinie jest transport. Słowo pochodzi z języka łacińskiego od słowa transportare, co oznacza przenieść, przewieźć. Wielką trudność od lat stanowi jednoznaczne zdefiniowanie tego pojęcia, a wielość oraz zróżnicowanie definicji wynika z tego, że transportowanie jako zjawisko powszechne oraz trwałe było i jest badane przez wiele nauk. Transport można rozpatrywać w znaczeniu etymologicznym, czynnościowym i podmiotowym. Zdaniem Ignacego Tarskiego transport oznacza proces technologiczny wszelkiego przenoszenia na odległość, czyli przemieszczania osób, przedmiotów lub energii. Jan T. Hołowiński twierdzi natomiast, że transport to w ogólności świadome przemieszczenie materii i energii. Według autora przemieszczać to powodować, by przedmiot lub osoba jako cząstka materii lub też, by cząstki energii znalazły się na innym miejscu niż były uprzednio .Obie definicje są do siebie podobne, jednak różnią się w dwóch zasadniczych kwestiach.Pierwsza różnica to podkreślenie przez J. T. Hołowińskiego, że transport to świadome przemieszczenie. W ten sposób pojęcie to zostało zawężone do przemieszczenia wykonywanego tylko przez człowieka zgodnie z jego świadomością i wolą. Oznacza to, że wszelkie przemieszczenia mające miejsce w przyrodzie, takie jak: ruch rumowiska po dnie rzek czy też ruch lodowców nie są transportem. W myśl tej definicji transportem nie jest również przemieszczenie, które odbywa się w przyrodzie ożywionej, np. wykonywane przez owady. Druga znacząca różnica wynika z twierdzenia przez I. Tarskiego, że transport oznacza proces technologiczny. Wynika z tego, że jest to zjawisko wywoływane przez stałą przyczyną sprawczą, powtarzalne i tym samym można je zakwalifikować do kategorii zjawisk określanych mianem procesu. Wskazane różnice nie zacierają jednak występujących w obu definicjach podobieństw. Wspólne jest twierdzenie, że transport to przemieszczenie osób, rzeczy i energii. Jednak również w tym zakresie autorzy wyrażają odmienne poglądy. W literaturze przedmiotu spotykamy się z pojęciem transportu w postaci szerszej i węższej. W pierwszym przypadku poprzez transport rozumie się przemieszczanie osób, rzeczy, energii i wiadomości. Wersja węższa natomiast wyłącza z zakresu przemieszczanie wiadomości, uznając, iż przesyłanie informacji zalicza się do działu komunikacji.W aspekcie podmiotowym transport oznacza działalność technicznie, organizacyjnie i ekonomicznie wyróżnioną z innych czynności technologicznych, np. przemysłowych czy rolnych. Wyodrębnienie
powstałe na skutek przekroczenia ich zdolności przepustowej lub ich niedoboru oznacza zjawisko kongestii transportowej , spowodowane zbyt dużymi przewozami i niedoinwestowaniem. Ostatnim pojęciem jest substytucja usług. Słowo wywodzące się z języka łacińskiego, oznaczające podstawienie, wzajemne zastępowanie się dóbr zaspokajających te same potrzeby. Substytucja usług transportowych jednej gałęzi transportu to świadczenie ich przez środki transportowe innej gałęzi transportu, np. podstawienie ciężarowego pojazdu samochodowego zamiast wagonu kolejowego na liniach, na których zawieszono przewozy kolejowe. Znajomość tych podstawowych pojęć z zakresu transportu lub dyscyplin pokrewnych ułatwi zgłębianie dalszych zagadnień związanych z przedmiotem niniejszej pracy.
1.2. Funkcje transportu w gospodarce
Funkcje transportu w gospodarce wynikają z licznych powiązań i zależności z wszelkimi przejawami rozwoju gospodarczego kraju. Działalność transportowa umożliwia funkcjonowanie każdego działu gospodarki narodowej i przyczynia się do ogólnego rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. W momencie jego właściwego funkcjonowania obserwować można rozwój kraju, a także bezinwestycyjny wzrost gospodarczy. Natomiast źle funkcjonujący transport powoduje spadek rozwoju gospodarczego państwa. Transport spełnia zasadniczą funkcję usługową względem innych działów gospodarki oraz kreatywną w aspekcie całej gospodarki narodowej. Podstawowa-usługowa funkcja transportu to ogółem rzecz biorąc, przemieszczanie osób i rzeczy w przestrzeni. Występuje ona pod dwiema postaciami:
- materialnego dobra konsumpcyjnego przy przewozie osób,
- materialnego dobra konsumpcyjnego umożliwiającego osiągnięcie innego dobra przy przewozie towarów urealniających działalność produkcyjną, dystrybucyjną oraz konsumpcyjną
- transport spełnia wówczas funkcję technicznego narzędzia wymiany towarowej, zarówno krajowej jaki i międzynarodowej. Wynika to z pewnej zależności, a mianowicie, że każda działalność poprzedzona jest koniecznością skorzystania z usług transportowych, wynikających z zawartego kontraktu handlowego. Dla przykładu można tu podać dowóz surowców, półfabrykatów, wywóz wyprodukowanych wyrobów czy odpadów. W całym tym procesie transport jest czynnikiem niezbędnym, integrującym w jedno proces przemiany różnorodnych surowców w nowy produkt. Poniższa tabela (tabela 1) prezentuje udział poszczególnych gałęzi transportu w obsłudze wymiany towarowej w Polsce w poszczególnych latach. Rok1970 1980 1985 1990 1995 2000Gałąź
transportu w odsetkachTransport kolejowy 29,6 17,5 22,1 17,1 16,3 13,9Transport samochodowy 66,9 78,7 73,4 78,5 78,7 80,4 w tym: zarobkowy 42,9 49,8 41,9 26,9 29,4 34,7Transport rurociągowy 1,2 1,5 2,0 2,0 2,4 3,3Żegluga śródlądowa 0,7 0,8 0,8 0,6 0,7 0,8 Żegluga morska 1,4 1,4 1,7 1,7 1,9 1,7 Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS-u: Transport- wyniki działalności w 2000 r., Warszawa 2001 Z powyższego zestawienia wynika, że wiodącą rolę w spełnianiu funkcji transportowych pełni transport samochodowy, przy zauważalnym wzroście pozycji transportu samochodowego zarobkowego. Za pomocą tego rodzaju transportu przewożone są wszelkiego rodzaju ładunki, takie jak: węgiel, koks, drewno, żywe zwierzęta, produkty spożywcze, chemiczne i wiele innych. Niestety dotychczasowy szybki rozwój tanich usług samochodowych spowodował istotne ograniczenie popytu na usługi bardziej ekologicznego transportu kolejowego, który z racji tego zajmuje drugą pozycję w obsłudze wymiany towarowej. Służy on do przewozu ładunków masowych, między innymi: węgla, żwiru, wyrobów z metali, rudy, przetworów naftowych. Systematyczny wzrost w obsłudze wymiany towarowej przypada na transport rurociągowy oraz żeglugę śródlądową, za pomocą których najczęściej przewożone są: piasek, żwir, węgiel kamienny oraz metale. Stosunkowo niewielką masę towarową może obsłużyć transport lotniczy, z czego aż 86% dotyczy wymiany międzynarodowej .Istotną rolę odgrywa transport w sferze wymiany, gdyż stwarza warunki dla komunikacji między poszczególnymi regionami gospodarczymi, ośrodkami miejskimi, a w tym umożliwia przemieszczanie się ludności oraz realizację obrotu towarowego, pozwalając tym samym na dotarcie wcześniej wytworzonych produktów do sieci sprzedaży, a poprzez nią do konsumentów. Z powyższego wynika, że transport jest łącznikiem w procesie produkcji i wymiany. Ów proces można by nazwać fizyczną dystrybucją dóbr. Najwyraźniej funkcja ta jest widoczna, gdy spojrzymy na cały proces wytwarzania i dystrybucji dóbr z punktu widzenia logistyki. Sytuację taką ilustruje poniższy schemat. SCHEMAT 1 Uwagę należy zwrócić na kwestię przemieszczania ludności, która nie opiera się jedynie na samej tylko mobilności. Na to zagadnienie trzeba spojrzeć o wiele szerzej. Fakt przemieszczania się ludności prowadzi do lepszego zrozumienia problemów i postaw politycznych lub kulturowych ludzi i narodów żyjących w oddaleniu od. Problem ten jest szczególnie istotny w przypadku krajów słabo rozwiniętych gospodarczo, w których wzajemne stosunki dużych odłamów społeczeństwa nie są utrzymywane na poziomie gwarantującym pokój społeczny, wzajemne wspieranie się w
socjologicznej czy też kulturalnej wiążą się one nierozerwalnie z funkcjonowaniem gospodarki narodowej i organizacją życia społecznego. Potrzeby transportowe w znacznej mierze realizowane są przez oferentów transportu, czyli przedsiębiorstwa transportowe i obsługujące transport bądź też w ramach transportu indywidualnego. Stanowią w swojej istocie spełnienie pożądanych przez gospodarkę i społeczeństwo oczekiwań, ofert i żądań kierowanych do tej sfery produkcyjnej. Postęp techniczny i ekonomiczny ewoluujący równocześnie z rozwojem społeczno-gospodarczym społeczeństw, wykształcił potrzebę zorganizowanego i celowego przemieszczania ładunków, osób i informacji przez przeznaczone do tego celu środki i urządzenia transportowe. Odzwierciedleniem wzrostu gospodarczego i dobrobytu społecznego są kształtujące się potrzeby transportowe wynikające z :
- zwiększonej ruchliwości społecznej i komunikacyjnej ludności,
- rozwoju gospodarki światowej, międzynarodowego podziału racy,
- procesów globalizacyjnych i integracyjnych gospodarki i społeczeństwa,
- ilości i zakresu informacji przepływających w społeczeństwie gospodarującym,
- powszechnego zapotrzebowania na różne formy zagospodarowania czasu wolnego,
- rozpowszechniania wiedzy w zakresie zapewnienia i możliwości realizacji określonych wartości. Potrzebę transportową definiują w swej książce W. Rydzkowski i K. Wojewódzka Król twierdząc, iż jest to zgłaszana przez gospodarkę narodową i społeczeństwo potencjalna, wyodrębniona oferta przemieszczania osób, ładunków i wiadomości w danym okresie na określoną odległość. Zdaniem M. Thomsona potrzeba transportowa wynika z innej ludzkiej potrzeby-potrzeby ruchu. Pierwotnym i najważniejszym źródłem potrzeb transportowych jest odległość w przestrzeni uniemożliwiająca działalność człowieka. Stąd też do najczęściej wymienianych w literaturze źródeł potrzeb transportowcy należą:
- różnice geograficzne,
- specjalizacja produkcji,
- cele polityczne i militarne,
- stosunki społeczne,
- imprezy kulturalne,
- rozmieszczenie ludności
- i inne. Istnieje inne podejście do źródeł potrzeb transportowych opierające się na przestrzennym rozmieszczeniu:
- bogactw naturalnych,
- produkcji materialnej,
- działalności naukowej,
- działalności kulturalnej,
- działalności rekreacyjnej,
- ludności. Uwagę należy zwrócić na fakt, iż czynnik determinujący lokalizację bogactw naturalnych i sił wytwórczych jest najstarszym źródłem powstawania potrzeb transportowych. Można je nazwać potrzebami tradycyjnymi, powodującymi powstawanie potrzeb przemieszczania. Wynika to z lokalizacji surowców naturalnych, kooperacji produkcyjnej, rozwoju międzynarodowego podziału pracy, organizacji dystrybucji oraz rozmieszczenia rynków zbytu.Inny podział źródeł powstawania potrzeb transportowych opierający się na sferze życia społecznego uwarunkowany jest poprzez:
- przestrzenne rozmieszczenie dóbr kulturalnych, oświatowych i naukowych,
- standard życia ludności,
- zagospodarowanie czasu wolnego,
- akcje ratunkowe,
- potrzebę utrzymania więzi społecznych,
- działalności administracyjnej państwa,
- konieczność obronności kraju i bezpieczeństwa publicznego. Potrzeby transportowe mają różnorodny charakter i mogą wynikać z zarówno obiektywnych, jak i subiektywnych przyczyn. Najważniejsze potrzeby obiektywne to:
- konieczność realizacji procesu produkcji,
- zróżnicowanie struktury przestrzennej i asortymentowej produkcji oraz wzrastający udział produktów o znacznej wielokrotności przewozów,
- zróżnicowanie struktury kierunkowej przewozów związanych z pogłębiającą się specjalizacją i kooperacją produkcji,
- zmiana w zaopatrzeniu rynków i dystrybucji produktów,
- zróżnicowanie rozmiarów obrotów i struktury przestrzennej i asortymentowej handlu wewnętrznego i zagranicznego oraz międzynarodowy podział pracy. Pasażerskie obiektywne potrzeby przewozowe związane są z:
- przejazdami pracowniczymi,
- przejazdami uczniowskimi,- przejazdami służbowymi tzw. business travel. Istnieje również znaczna grupa potrzeb transportowych o charakterze subiektywnym, które wynikają przede wszystkim z:
- konieczności zaopatrzenia ludności,
- realizacji potrzeb przejazdów okolicznościowych, realizacji potrzeb przejazdów prywatnych-głównie turystycznych. W literaturze tego typu potrzeby nazywane są fakultatywnymi. Odnoszą się one do potrzeb społecznych związanych ze strukturą czasu wolnego, poza pracą zawodową, ze wzrastającą siłą nabywczą ludności, urbanizacją
Klasyfikacja ta jest więc niepełna, jednak stanowi ona punkt wyjścia dla dalszych podziałów, bardziej szczegółowych.
- według kryterium gałęzi transportu:
- transport bezszynowy (samochodowy)
- transport szynowy (koleje)
- transport morski
- żegluga śródlądowa
- transport lotniczy
- transport kosmiczny
- transport rurociągowy obejmujący wszelkiego rodzaju rurociągi, urządzenia transportowe, w których przemieszczanie gazów, cieczy czy ciał stałych odbywa się przy wykorzystaniu różnicy ciśnień,
- elektrotransport służący do przesyłania energii elektrycznej,
- transport przenośnikowy
- transport pionowy (dźwigowy) Przedstawione gałęzie transportu obejmują wszelkie znane formy przemieszczania osób i rzeczy. Cechą charakterystyczną klasyfikacji pionowej transportu jest jej duża stabilność w porównaniu z umownymi podziałami klasyfikacji poziomej transportu.
