Pobierz Antropometria i organizacja prac w kształtowaniu ergonomicznych procesów pracy część 2 i więcej Ćwiczenia w PDF z Logistyka, infrastruktura logistyczna tylko na Docsity!
organizmu. Musi on ponieść pewien koszt fizjologiczny by utrzymać ciało w określonej pozycji. Najmniejszy koszt występuje dla pozycji leżącej w stanie odpoczynku i wynosi 64, kcal /godz. Jak wykazały badania fizjologiczne, każda inna pozycja pociąga za sobą wzrost tego kosztu, ponoszonego jedynie na utrzymanie w niej ciała. I tak:
W pozycji siedzącej organizm zużywa już o 4,0% energii więcej, W pozycji klęczącej organizm zużywa już o 8,5% energii więcej, W pozycji stojącej organizm zużywa już o 12,0% energii więcej.
Powyższe dane dotyczą postawy nie wymuszonej. Stan wymuszenia może spowodować wzrost wydatkowania energii do 60%. Pomimo tak małego kosztu fizjologicznego, pozycja leżąca w trakcie wykonywania czynności roboczych nie może być przyjęta za najkorzystniejszą ponieważ:
Stwarza ograniczenie swobody ruchów (zwłaszcza dla kończyn górnych), Zwiększa udział wysiłku statycznego (rąk, głowy, czy też innych mięśni).
Pozycja siedząca charakteryzuje się:
Dużą stabilizacją tułowia (ograniczenie ruchów pozornych, pozwalających utrzymać ciało w danej pozycji), Najlepszą koordynacją ruchową kończyn, Odciążeniem kończyn dolnych, a nieraz i górnych (oparcia przy siedziskach), Odciążenie układu krwionośnego.
Zalety te oraz stosunkowo najniższy koszt energetyczny kwalifikują pozycję siedzącą jako najergonomiczniejszą. Należy jednak zaznaczyć, że długotrwałe zajmowanie nawet najwygodniejszej pozycji, może być dla pracownika uciążliwe, a nawet powodować wiele dolegliwości. Potęguje to konieczność utrzymania sylwetki w pozycji wymuszonej (nienaturalnej). Dla tego też, zalecana jest zmiana zajmowanej pozycji na inną (chociaż chwilowa). Podczas pracy w pozycji siedzącej obciążone są mięśnie: grzbietu, brzucha i ud. Spotykanymi dolegliwościami są zmiany w kręgosłupie szyjnym oraz guzy krwawnicze odbytu.
Podczas pracy w pozycji stojącej obciążone są mięśnie układu mięśniowo – szkieletowego: nóg i grzbietu, w wyniku czego część krwi (20-25%) gromadzi się w kończynach dolnych, co w efekcie zmniejsza dokrwienie całego organizmu, czyli wpływa niekorzystnie na przemianę materii zachodzącą w komórkach ustroju. Prowadzi to też do: obrzęków, zastoi i rozszerzenia żył. Ma wówczas miejsce zniekształcenie stawów kolanowych, trwałe skrzywienie kręgosłupa w odcinku piersiowym. Może to powodować utrudnienie w oddychaniu. Do prac wykonywanych w pozycji stojącej zalicza się również czynności wykonywane w pozycji klęczącej itp. Oraz związane z przenoszeniem, podnoszeniem, pchaniem i ciągnięciem ciężkich przedmiotów.
Podczas pozycji leżącej, występuje jednakowa wartość ciśnienia krwi we wszystkich częściach organizmu. Ten korzystny efekt charakterystyczny jest jednak jedynie dla okresu wypoczynku. Wykonanie jakiejkolwiek czynności roboczej stwarza duże niedogodności, przez ograniczenie swobody ruchu (np. praca rękami uniesionymi do góry). Ma wówczas
miejsce szybsze męczenie się w wyniku występowania elementów statycznych podejmowanego wysiłku.
Z punktu widzenia fizjologii pracy, każdej z zajmowanych pozycji przez ciało stawia się warunek swobody i naturalności. Za racjonalną przyjmuje się pozycję wymagającą najmniejszego wydatku energetycznego, czyli taką, która w minimalnym stopniu angażuje układ mięśniowy i nerwowy. Jest nią pozycja przemienna z przewagą siedzącej.
Pozycja ciała przyjmowana podczas pracy zdeterminowana jest poprzez zależności pomiędzy przestrzenną konstrukcją stanowiska pracy, wykonywanymi czynnościami oraz wymiarami antropometrycznymi pracownika. Optymalną pozycję ciała zapewnia dostosowanie przestrzennej konstrukcji stanowiska pracy do wymiarów antropometrycznych pracownika, tak aby nie stwarzać konieczności utrzymywania przez pracowników niewygodnych pozycji jak np. skręt czy pochylenie ciała. Pochylenie kręgosłupa powoduje zmianę rozkładu sił w krążkach międzykręgowych. Przy wyprostowanym kręgosłupie siły rozłożone są równomiernie. W przypadku pochylenia od strony wewnętrznej wartości sił ściskających są znacznie większe niż od strony zewnętrznej
Rys. 3. Przedstawia krążki międzykręgowe podczas pozycji ciała z pochylonym i wyprostowanym kręgosłupem.
C) Czas pracy lub częstotliwość powtórzeń.
Podczas pracy można wprowadzić następujący podział czynności na ruchy:
Pozycyjne - które polegają na przemieszczeniu części ciała z jednego położenia w drugie,
4. Antropometryczne zasady kształtowania warunków pracy.
Obszar pracy, czyli przestrzeń robocza, jest to zbiór punktów, na które pracownik oddziaływuje podczas pracy. Istnieje podział obszaru pracy na:
Teoretyczny, który wyznaczany jest zasięgiem rąk pracownika, bez zmiany jego pozycji ciała i miejsca, Rzeczywisty - wyznacza go zasięg rąk przy ruchu tułowia.
Obszar pracy jest charakteryzowany przez:
A. Wymiary, asymetrię i kształt ciała (proporcje: szerokości, długości ciała i jego elementów, oparte na danych antropometrii statycznej), B. Strefy pracy dla rąk i nóg (oparte na danych antropometrii dynamicznej), C. Strefy obserwacji i identyfikacji wzrokowej wynikające z budowy anatomicznej człowieka i jego możliwości psychofizycznych.
Kształt ciała i jego wymiary zależą od: budowy kośćca, masy mięśni i tkanki tłuszczowej, oraz ich rozłożenia, wieku, płci, pokolenia, warunków: geograficznych regionalnych i środowiskowych (sposób odżywiania, charakter pracy, stopień aktywności ruchowej).
W oparciu o dokładne pomiary antropometryczne wyodrębniono 4 typy budowy ciała człowieka:
- Pykniczny ( krępy) - charakteryzujący się: szeroką i krótką głową oraz szyją, prostymi, wysuniętymi do przodu ramionami, beczkowatym, otłuszczonym tułowiem, krótkimi kończynami górnymi i dolnymi, delikatnymi i kształtnymi dłońmi i stopami, małymi, głęboko osadzonymi oczami, skłonnością do łysienia, skórą zaróżowioną,
- Leptosomiczny (szczupły) - owalna (tzw. ptasia) głowa o wydłużonej części środkowej twarzy i niedorozwoju jej części dolnej, nos cienki, szyja długa, cienkie, słabo umięśnione kończyny, płaski tułów i klatka piersiowa, duże owłosienie, skóra blada,
- Atletyczny - głowa owalna (w kształcie jaja), silnie rozwinięty układ kostno - mięśniowy, szyja długa i mocna, ramiona szerokie, klatka piersiowa wypukła, grube kości i skóra,
- Dysplastyczny - który obejmuje grupy: Eunochoidów: nadmierny wzrost, silnie owłosiona głowa o kształcie wieżowatym, szerokie biodra, Eunochidów z otłuszczeniem: policzków, szyi i żołądka; o twarzach rozdętych, krótkich nosach, Infantylnych i niedorozwiniętych, charakteryzujących się proporcjami dziecięcymi, z niedorozwojem tułowia.
Rys. 5. Typy budowy ciała człowieka
Z typem budowy ciała skorelowana jest działalność gruczołów dokrewnych, układu krwionośnego. Z kolei skład chemiczny krwi warunkuje wykształcenie się określonego typu temperamentu, czyli schematu zachowania się i działania danej jednostki. Każdy temperament składa się z różnej jakości podstawowych cech. Mimo zróżnicowania dyspozycji człowieka, można wyróżnić w nich podstawowe rodzaje:
Wrażliwość zmysłową, którą cechuje: ostrość słuchu, wzroku, smaku, węchu, dotyku, kinestezji, wrażliwość na barwy, Uzdolnienia motoryczne, czyli siła i zręczność kończyn, siła i szybkość ruchów ciała, duża koordynacja ruchów, Zdolności psychiczne reprezentowane przez: pamięć, wyobraźnie, myślenie, kojarzenie.
Tempo i rytm procesów psychicznych wyraża się w jakości percepcji, sposobie reakcji, gestykulacji, czy też myślenia.
Kretchmer wyróżnia 3 typy temperamentów:
- Cyklotymiczny - warunkowany przez pykniczny typ budowy ciała,
- Schizotymiczny - związany z typem leptosomicznym,
- Wiskozyjny - który łączy się z atletycznym typem budowy ciała.
W starożytności istniał podział na 4 typy temperamentów: sangwinicy, flegmatycy, cholerycy oraz melancholicy. Niektórzy psychologowie opierają się jeszcze na bardziej rozszerzonym podziale. W codziennym życiu występują pewne schematy postępowania, które określa się mianem charakterów. Odmiany charakterów są uwarunkowane temperamentem i typem budowy ciała, poza atletycznym, który nie ma wyodrębnionych swoich charakterów. Dokładniejsze informacje na ten temat można znaleźć w literaturze psychologicznej.
cechy ruchu: szybkości, precyzji i kierunku, rodzaju wykonywanej pracy, wartości użytej siły i częstości manipulacji, płaszczyzny pracy i jej położenia.
Wyznaczenie strefy oparte jest na zasięgu i rozpiętości całych kończyn i ich części. Rozróżnia się zasięg:
Normalny - zakreślony przez przedramiona przy nieruchomym tułowiu, Maksymalny - zakreślony przez wyciągniętą rękę i palce przy nieruchomym tułowiu.
Zasięgi mogą być wykreślane dla płaszczyzny i , dla różnych pozycji ciała. Rozpiętości ruchów swobodnych podane są w atlasie antropometrycznym ludności dorosłej. Wykreślenie zasięgów pozwala na określenie typu strefy pracy:
I. optymalna, która może być wyznaczona z zasięgu normalnego wspólnego dla obu rąk, II. dopuszczalna, określona przez zasięg maksymalny, wspólny dla obu rąk, III. dopuszczalna dla prac wykonywanych przez każdą rękę z osobna, IV. możliwa lecz nie zalecana, wyznaczona przez zasięg maksymalny dla każdej ręki oddzielnie.
W każdej z tych stref dopuszczalne jest wykonywanie tylko ściśle określonych czynności. I tak w strefie:
I. czynności precyzyjne, ruchy podstawowe, II. czynności mniej precyzyjne, ruchy podstawowe, III. ruchy pomocnicze, IV. ruchy pomocnicze o małej częstości występowania.
Z wykonywaną czynnością wiąże się wielkość użytej siły. Granice siły podczas ruchu zmieniają się w zależności od położenia ciała, kierunków ruchu, zasięgu ruchów oraz innych czynników.
Niżej przedstawiony schemat obrazuje strefy w których dopuszczalne jest wykonywanie określonych czynności
