Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Antyk epoka literacka, Notatki z Język polski

Antyk notatki pod maturę 2025 jak i późniejsze

Typologia: Notatki

2023/2024

Załadowany 10.07.2024

nieznany użytkownik
nieznany użytkownik 🇵🇱

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Antyk epoka literacka i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity! Antyk 1.Cechy religi greckiej •politeizm •antroponorfizm- przypisywanie bogą cech ludzkich •fetyszyzm- kult przedmiotów martwich •kult zmarłych • wiara we wróżby i wyrocznie •wiara w ingerencje bogów w sprawy ludzkie WOJNA TROJAŃSKA 1.Geneza: Eris- Bogini niezgody nie została zaproszona na ucztę bogów- Wesele Tetydy i Peleusa. Chcąc się zemścić rzuciła na stół złote jabłko z napisem „dla najpiękniejszej” Pokłóciły się o nie 3 boginie: Mena, Atena, Afrodyta. Spór rozstrzygnął Parys przyznając jabłko Afrodycie a ta obiecała mu w zamian najpiękniejszą kobietę za żonę. Wkrótce potem Parys goszcząc w Grecji u króla Menalaosa porwał jego żonę Helenę. To wydarzenie stało się bezpośrednią przyczyną wojny trojańskiej, która trwała 10 lat 2. Bogowie •Grecy: - Menelaos- król grecji, mąż Heleny - Agamemnon- brat Menelaosa, naczelny władca wojsk greckich - Achirles- syn Tetydy, najdzielniejszy z greków - Odyseusz- mąż Penelopy, sprytny, podstępliwy, przebiegły, dzięki niemu grecy zdobyli troje - Patrokles- najbliższy przyjaciel Achirlesa, zginął z rąk Hektora •Trojanie -Priam- król Troi, ojciec Parysa, Hektora i Kasandry, mąż Hekab -Parys- syn Triama, który porwał piękną Helenę -Hektor- brat Parysa, najdzielniejszy rycerz Troji, który zginął z ręki Achirlesa -Kasandra- córka Priama, wróżka, która przepowiedziała upadek Troji 3. Porównanie Achillesa i Hektora a) Achilles:  syn Tetydy i Pelesa  Suptelne i delikatne rysy twarzy  Wspaniały i potężny człowiek  Kierujący się zwierzęcymi instynktami  Nie ma żony ani dzieci  Gwałtowny wybuchowy impulsywny pełen namiętności b) Hektor:  Syn Priama i Hekabe  Ostre rysy twarzy  Doskonale panuje nad swoimi emocjami  Jest kochającym mężem i ojcem  Osoba otwarta i szczera 4. Iliada Tytuł utworu powstał od nazwy ilion oznaczający troje jest to epos złożony z 24 pieśni który nie przedstawia jednak całego oblężenia troi a jedynie kilka epizodów z dziesiątego roku wojny czyli ostatnie 40 dni:  Konflikt między Achillesem a Agamemnonem o wybrankę wojenną Bryzejdę  Wycofanie się Achillesa z walki  Śmierć Patrokleksa z ręki Hektora  Śmierć Patrokleksa z ręki Hektora  Pojedynek Hektora z Achillesem  Śmierć Hektora i zbezczeszczenie jego zwłok przez Achillesa  Przybycie Priama do obozu Achillesa z prośbą o wydanie zwłok syna  Pogrzeb Hektora  Podstęp Odyseusza  Zwycięstwo Greków Achilles, najdzielniejszy spośród Greków, obraził się na wodza naczelnego Agamemnona o odebranie branki Bryzeidy i publiczną zniewagę. Agamemnon porwał wcześniej Chryzeidę, córkę kapłana Apollina. Pokrzywdzony ojciec ubłagał swojego boga, by go pomścił, i Apollo zesłał na obóz grecki zarazę trwającą dziewięć dni. Achilles zwołał naradę, sugerując wodzom, by zapytali o radę wróżbitę Kalchasa. Ten wyjawił przyczyny zemsty boga. Agamemnon wpadł w gniew, ale ostatecznie zgodził się na oddanie Chryzeidy, żądając w zamian innego daru: żądałby Achilles oddał mu swą brankę Bryzeidę. Wściekli wojownicy rzucili się na siebie. Do pojedynku nie doszło tylko dzięki interwencji Nestora, ale urażony Achilles stwierdził, że nie będzie dalej walczył po stronie Achajów. Jego matka Tetyda poprosiła Zeusa o pomoc dla przeciwników, by Grecy odczuli, co znaczy strata Achillesa.W kolejnych walkach Trojanie rzeczywiście triumfowali, aż w końcu zaczęli zagrażać greckim okrętom. Achilles pozostał nieugięty mimo błagań swego przyjaciela Patroklosa. Zgodził się jedynie na to, by ulubieniec pojawił się na polu walki w jego zbroi. Na widok postaci, którą uznali za Achillesa, Trojanie stracili ducha bojowego i zaczęli się cofać. Najdzielniejszy z nich, Hektor, stanął do pojedynku i zabił Patroklosa, zdobywając też wspaniałą zbroję Achillesa. Dopiero wtedy Achilles, zrozpaczony po stracie przyjaciela, zapomniał o swym gniewie i pospieszył do walki. Wcześniej poprosił matkę o nową zbroję. Ta udała się do Hefajstosa, który wykonał prawdziwe arcydzieło. W nowej zbroi heros wyruszył w bój, szukając Hektora. Ten początkowo przestraszył się zawziętego Greka, ale ostatecznie stanął do pojedynku. Achilles pokonał go, zabił, zwłoki przywiązał za nogi do swego rydwanu i w triumfie obwiózł wokół murów miasta. Na pohańbienie syna patrzyli skamieniali z bólu rodzice - Priam i Hekuba. Achilles cisnął zwłoki Hektora w pył pod swym namiotem i pogrążył się w żalu po stracie przyjaciela. Ojciec Hektora włożył żałobne szaty, zebrał bogate dary i wyruszył samotnie do obozu MITY 1.Mit Fantastyczna opowieść, historia o Bogach, bohaterach oraz o nadnaturalnych wydarzeniach z udzałem tych postaci 2.Mitologia Zbiór mitów w które się wierzy w danej społeczności 3.Rodzaje mitów  Kosmogeniczne- o stworzeniu świata  Teogeniczne- o Bogach  Antropogeniczne – o człowieku  Ajtiologiczne- o pochodzeniu obyczajów  Genealogiczne –o wielkich rodach  Neroiczne- o wielkich bohaterach 4.Funkcje mitów a) Poznawcza- ułatwiały poznawanie świata, wyjaśniały zagadnienia życia i śmierci, dobra i zła. b) Światopoglądowa- organizowały wierzenia c) Sakralna – organizowały obrzędy liturgiczne 5. Chaos 6.Bogowie:  Afrodyta- boginii miłości i piękna  Hera- opiekunka rodzących kobiet  Atena- boginii wojny  Posejdon- bóg mórz i oceanów  Hestia- pani ogniska domowego  Hades- pan podziemii  Demeter- boginii przyrody  Apollo- bóg światła, życia, śmierci, prawdy, prawa, poezji, lenistwa  Hefajstos- bóg ognia  Zeus-król wszystkich bogów 7. Pierwowzory ludzkich postaw i zachowań ukrytych w mitach:  Dedal- człowiek praktyczny i rozsądny, rozważny, realista, trzeźwo stąpający po ziemi, który uparcie krok w kroku realizuje swój cel unikając zbędnego ryzyka  Ikar- marzyciel, romantyk, idealista, który jest gotowy zaryzykować aby doznać czegoś nowego. Uosobienie młodego buntu, brawury i ciekawości świata.  Prometeusz- dobroczyńca ludzkości, który ulepił człowieka z gliny pomieszanej ze łzami i ofiarował mu ogień. Jest symbolem buntu podejmowanego w samotności z myślą o innych. Od jego imienia powstały pojęcia: prometeizm, postawa prometejska, które oznaczają poświęcenie jednostki w imię dobra ludzkości za cenę ludzkiego szczęścia  Narcyz- piękny młodzieniec, który za odtrącenie miłości Nimfy Echo zostaje skazany przez Afrodytę na miłość do swego odbicia, które zobaczył w źródle wody. Kiedy zmarł na jego grobie wyrósł kwiat nazwany narcyzem. Bohater jest symbolem różności ukochania samego siebie zwłaszcza własnej urody. Pojęcia narcyzm, narcystyczne zachowanie oznaczają postawę objawiającą się samouwielbieniem, egoizmem i zapatrzeniem w siebie  Orfeusz – boski śpiewak, pięknie grający na kitarze, mąż Euredyjki po którą zstąpił do Hadesu aby wróciła do świata żywych. Swoją muzyką oczarował nawet Cerbera. Jest patronem poezji która wpływa na rzeczywistość i przekształca świat. Jest symbolem miłości, która ciągnie aż po sam grób. Jest silniejsza niż śmierć.  Syzyf- król Koryntu, który zdradził tajemnicę bogów i został za to ukarany wtaczniem głazu na górę. Określenie Syzyfowa praca oznacza ciężką pracę bez efektów i szans na ukończenie  Tezeusz-heros który pokonał minotaura. W wydostaniu się z labiryntu pomógł mu kłębek nici ofiarowany przez Ariannę 8.Streszczenia mitów  Mit o Prometeuszu Według jednego z podań twórcą rodu ludzkiego jest Prometeusz. Ulepił on człowieka z gliny pomieszanej ze łzami, a duszę dał mu z ognia niebiańskiego, którego parę iskier ukradł z rydwanu słońca. Stworzony w ten sposób człowiek był słaby i bezbronny wobec potęgi przyrody, której nie rozumiał. Prometeusz, widząc to, ponownie zakradł się po ogień do niebiańskiego spichlerza, przyniósł go na ziemię i nauczył ludzi, jak się nim posługiwać. To bardzo nie spodobało się Dzeusowi. Kazał więc Hefajstosowi stworzyć kobietę cudnej urody, którą następnie każdy z bogów obdarzył jakąś szczególną właściwością. Nadano jej imię Pandora gdyż była ona darem dla ludzi od wszystkich bogów. W posagu otrzymała szczelnie zamkniętą puszkę. tak wyposażoną Pandorę zaprowadził Hermes przed chatę Prometeusza, ale przewidując postęp, odprawił ją. Wówczas przyjął ją do swego domu jego brat i mimo ostrzeżeń Prometeusza otworzył tajemniczą puszkę. W ten sposób wydostały się na świat wszystkie smutki, troski i choroby, które odtąd trapią ludzkość. Prometeusz odpłacił bogom podstępem za podstęp. Zabił wołu i podzielił go na części. Jedną stanowiło mięso owinięte skórą, drugą kości okryte tłuszczem. Wybierając Dzeus trafił na gorszą część. Odtąd składano bogom w ofierze tylko tłuszcz i kości. Zdenerwowany bóg Olimpu zemścił się na Prometeuszu okrutnie: kazał go przykuć do skały za ręce i codziennie ptaki wyjadały mu wątrobe która odrastała.  Mit o Dedalu i Ikarze Król krety, Minos, zaangażował Dedala do budowy słynnego labiryntu dla swego syna, potwora Minotaura. Dedal, utalentowany rzeźbiarz i budowniczy, podziwiany za swój kunszt artystyczny oraz bardzo wiele pożytecznych wynalazków (siekiera, poziomica, świder), przybył tu z Aten po zabiciu swego ucznia, siostrzeńca. Gdy labirynt był już gotowy, król, nie chcąc utracić Dedala, nie wyraził zgody na jego powrót do kraju. Wówczas Dedal, tęskniąc bardzo za ojczyzną, wymyślił niezwykły sposób ucieczki. Sporządził z ptasich piór sklejonych woskiem olbrzymie skrzydła dla siebie i syna Ikara. Przytwierdziwszy je sobie do ramion, wznieśli się obaj w powietrze i poszybowali w kierunku Sycylii. Wcześniej Dedal ostrzegł syna, by nie leciał zbyt wysoko, bo słońce roztopi wosk ani zbyt nisko, bo pióra nasiąkną wilgocią, ale Ikar, pod wrażeniem przeżyć, zapomniał o ojcowskiej przestrodze. Wzbił się wysoko w górę, słońce roztopiło wosk, pióra wypadły ze skrzydeł, Ikar runął na ziemię i zabił się na miejscu. Po długich poszukiwaniach ojciec odnalazł syna na wyspie, którą później nazwano Ikarią, a morze dookoła niej - Morzem Ikaryjskim.  Mit o Tezeuszu Tezeusz, syn króla Aten, pragnąc naśladować Heraklesa, zabił byka grasującego w okolicach, a następnie udał się na Kretę, aby tam pokonać potwora o byczej głowie, któremu corocznie musiano dostarczać na pożarcie siedem dziewcząt i siedmiu chłopców, wybieranych drogą losowania. Minotaur żył w gmachu zwanym labiryntem, w którym było bardzo dużo różnych pomieszczeń i ktokolwiek wszedł do niego, nie potrafił znaleźć drogi powrotnej. Gdy Tezeusz miał wejść do labiryntu, aby zabić ukrytego tam smoka, zakochana w nim królewna Ariadna wręczyła mu kłębek nici i podpowiedziała, by przywiązał nić przy wejściu do gmachu i wchodząc w głąb, rozsnuwał kłębek. Po zabiciu Minotaura Tezeusz wyszedł z labiryntu tą samą drogą, nawijając nić z powrotem na kłębek.  Mit o Tantalu Król Tantalos przyjaźnił się z bogami i był często zapraszany przez nich na Olimp, gdzie wykradł im nektar i ambrozję dla swoich dworzan. Chcąc się przekonać, czy oni są naprawdę bogami, zaprosił ich do siebie na wytworną wieczerzę i podał między innymi potrawę, której goście nie tknęli, gdyż nogach, a wieczorem - na trzech?" Edyp rozwiązał zagadkę; chodziło o człowieka, który w dzieciństwie chodzi na czworakach, później - na dwóch nogach, a na starość podpiera się laską. Usłyszawszy to, Sfinks rzucił się w przepaść, a Edyp otrzymał w nagrodę królestwo i rękę Jokasty, nie wiedząc, że jest ona jego matką. Mieli oboje dwóch synów: Eteoklesa i Polinejklesa oraz dwie córki: Antygonę i Ismenę. Gdy po latach Teby zaczęły nawiedzać klęski, wezwano wieszcza Terezjasza, który wyjaśnił przyczynę nieszczęść: król Teb jest ojcobójcą i grzeszy kazirodztwem. Wówczas z rozpaczy Jakosta powiesiła się, a Edyp wykuł sobie oczy. Rządy w Tebach objęli jego synowie - Eteokles i Polinejkles. Mieli oni co roku wymieniać się na tronie. Eteokles jednak nie dotrzymał słowa i wygnał brata z kraju. Wówczas Polinejkles znalazł schronienie u króla Adrastosa a Argos, poślubił jego córkę i namówił teścia do zbrodniczej wyprawy. W czasie bitwy o Teby Eteokles i Polinejkles zginęli w bratobójczej walce. Kreon, brat Jakasty, został ponownie królem Teb i wydał zakaz pochowania zwłok zdrajcy Polinejklesa. Antygona nie posłuchała rozkazu. Za karę została żywcem zamurowana w pieczarze skalnej. FILOZOFIA 1.Filozofia Zmiłowanie mądrości, nauka szukająca odpowiedzi na pytanie ‘’Jak żyć aby osiągnąć szczęście?” 2. Szkoły filozoficzne a) Stoicyzm- zapoczątkowana w 3 w. p. n. e. przez Zenona z Kition. Uznawała łączność wszechwartości, cnotę i rozum. Według stoików cnota jest z nich najważniejsza gdyż to ona zapewnia szczęście. Nakazywała ona: - wyrzeczenie dóbr materialnych -nieuleganie namiętności -życie zgodne z naturą -zachowanie równowagi duchowej w każdej możliwej sytuacji tzw. Stoicki spokój b) Epikureizm- zapoczątkowana przez Epikur. Uczyła onajaż żyć by stale odczuwać przyjemność. Według epikurejczyków do jej wyznawania potrzeba unikanie bólu i brak cierpienia c) Sofiści-zapoczątkowana przez Protagoras z Abdery. Nauka przekonywania innych; nie ma praw absolutnych, wszystko zaś można udowodnić za pomocą sztuki wymowy d) Platonicy- zapoczątkowana przez Platon. Dyskutuje o idealnej naturze bytu, a także o trudnej sztuce życia, mądrość jest źródłem dobra i piękna. e) Erystotelici- zapoczątkował ją Arystoteles. Mówi o sposobie logicznego myślenia i mówienia, o sztuce i literaturze. f) Cynicy- zapoczątkował ją Diogeues. Nauka życia zgodnego z natur, pogarda dla dóbr materialnych i autorytetów g) Sceptycy- nauka zapoczątkowana przez Pyrron. Nauka sztuki wątpienia prawda jest bowiem niedostępna dla człowieka ANTYGONA  Streszczenie „Antygona” Sofoklesa to najbardziej znana tragedia grecka opowiadająca o strasznym losie tytułowej bohaterki. Utwór rozpoczyna się od rozmowy Antygony i Ismeny – dwóch sióstr, córek Edypa, których bracia Eteokl i Polinik wdali się w śmiertelną walkę o tron. Po śmierci Edypa umówili się, że będą rok po roku sprawować władzę, jednakże Eteokl nie dotrzymał słowa i Polinik chciał swoją władzę zgodnie z ustaleniami odzyskać. W bratobójczej walce zginęli oboje. Antygona opowiada siostrze o rozkazie Kreona — nowego władcy, który zgodził się na pogrzebanie ciała Eteokla zgodnie z obrządkiem, natomiast zabronił pochówku Polinika, uznając go za złoczyńcę. Antygona nie potrafi pogodzić się z taką sytuacją, ponieważ uważa, że zgodnie z prawem boskim ma wręcz obowiązek pochowania brata i zamierza to uczynić. Ismena boi się Kreona i nie chce mieć z tym nic wspólnego. Nie chce pomóc siostrze, obiecuje jednak milczenie. Antygona postanawia samodzielnie odnaleźć i pochować ciało brata. Kreon zwołuje radę starszych, aby oznajmić im, że prawowicie przejmuje władzę i mówi o swojej decyzji odnośnie pochówku braci. Nieoczekiwanie nadchodzi strażnik z wiadomością. Po dłuższej chwili odważa się opowiedzieć władcy o tym, że straż odkryła, iż ciało Polinika zostało przysypane cienką warstwą ziemi tak, jakby ktoś próbował go pochować. Kreon jest wściekły, że ktoś ośmielił się zignorować jego rozkaz i każe strażom odnaleźć winowajcę. W przeciwnym razie cała straż poniesie karę. Niebawem strażnik wraca, prowadząc Antygonę, którą straż przyłapała na gorącym uczynku. Antygona potwierdza Kreonowi, że to ona chciała pochować ciało brata, zgodnie z tradycją i wolą boską oraz uważa, że człowiek nie może tego zakazywać. Kreon zdenerwowany skazuje Antygonę na śmierć i podejrzewa o współudział jej siostrę Ismenę. Ismena wprawdzie chce zostać ukarana razem z Antygoną, ale ostatecznie uchodzi z życiem, podczas gdy Antygona skazana zostaje na zamknięcie w grobowcu i powolną śmierć w samotności. Główna bohaterka zrozpaczona idzie do swojego grobu. Tymczasem Hajmon — syn Kreona próbuje przemówić ojcu do rozsądku i opowiada o tym, że lud sprzeciwia się woli władcy, ponieważ prawo do pochówku jest prawem boskim. Kreon nie chce go jednak słuchać i uważa, że syn występuje przeciwko niemu. Wkrótce do Kreona przychodzi Tyrezjasz, który chce podzielić się swoją wizją. Opowiada o tym, że ptaki rozdeptują wszędzie pozostałości ciała Polinika, a lud nie zgadza się z rozkazem władcy, uważając, że ciało syna Edypa powinno zostać uczciwie pogrzebane. Bogowie nie chcą przyjmować ofiar ludu ze względu na złamanie ich praw. Kreon nie chce słuchać wróżbity. Nie wyobraża sobie, że mógłby ustąpić. Uważa, że byłaby to pokazanie swojej słabości. Tyrezjasz kontynuuje swoją wróżbę, twierdząc, że Kreona czeka klęska i śmierć najbliższych. W końcu Kreon daje się przekonać, że powinien pogrzebać ciało Polinika i uwolnić Antygonę. Odchodzi ze swoimi ludźmi, aby to uczynić. Wkrótce nadchodzi posłaniec z informacją o śmierci Hajmona. Gdy na scenę przychodzi Eurydyka — matka Hajmona i żona Kreona — posłaniec ze szczegółami opowiada o tym, jak Kreon, grzebiąc ciało Polinika, usłyszał z groty krzyk. Gdy dotarli do grobowca Antygony, okazało się, że dziewczyna się powiesiła, a u jej stóp Hajmon zakończył swoje życie samobójczą śmiercią. Eurydyka zrozpaczona odchodzi do swoich pokoi. Kreon wraca na dwór załamany tym, co uczynił i rozumie, że doprowadził własnego syna do śmierci. Nagle dowiaduje się o kolejnym dramacie i samobójczej śmierci Eurydyki, która nie potrafiła znieść śmierci syna. Kreon rozumie swój błąd, ale nie jest go już w stanie naprawić. Puentą utworu jest stwierdzenie, że głupota prowadzi do tragedii. 2.Argumenty postaci a) Antygona  Obowiązek posłuszeństwa wobec kościoła  Wierność idei i do samej siebie  Miłość do brata i poczucie obowiązku wobec niego  Chce współkochać a nie współusprawiedliwiać  Uważa że dokonuje świętej zbrodnii  Śmiertelnik nie może przekreślić praw bogów  Prawo boskie jest wyżej niż ludzkie  Śmierć jaka jej grozi jedynie przyśpieszy jedynie to co czeka wszystkich  Nie boi się śmierci lecz żal jej co mogłoby ją jeszcze spotkać b) Kreon  Po bratobójczej walce państwu potrzebny jest spokój  Samowolka może być przyczyna upadku państwa  Prawowity król jest zastępcą bogó i może wydawać rozkazy  Król nie może stawiać rodziny wyżej niż ojczyzny  Zdrajca powinien być ukarany i nie może być pochowany na równi z obrońcą ojczyzny  Antygona grzeszy zuchwalstwem i pychą, kobiety nie powinny rządzić  Lud nie może dyktować władcy sposobu postępowania  Młodszy powinien słuchać starszego a nie na odwrót 3.Tragizm głównych postaci Wynika on ze zderzenia równorzędnych wartości i racji, których nie można pogodzić a) Konflikt między racjami serca a rozumu b) Konflikt między prawem boskim a ludzkim c) Konflikt między obowiązkiem między rodziną a obowiązkami wobec państwa d) Konflikt między wolą ludu a władcy Kreon i Antygona są silnymi indywidualnościami . Los ich postawił przeciw sobie, a ich rodzaje, motywy i działania są przeciwne więc prowadzą do tragicznego konfliktu. Warto również dodać, że pochodzą z rodu Labdachidów nad którym ciążyło fatum. Są świadomi tego tragicznego losu. TRAGEDIA GRECKA 1.Budowa tragedii greckiej a) Prolog-wprowadzenie w akcje b) Parados- pieść wejściowa chóru c) Epejzodion- scena mówiona d) Stasimon- scena śpiewana e) Kommos- tzw. Lament.-punkt szczytowy akcji f) Eksodos- ostatnia pieśń chóru 2.Cechy tragedii greckiej  Reguła 3 jedności (czas, miejsce, akcja)  Występowanie chóru  Max 3 aktorów