Pobierz Antyk powtórzenie wiadomości i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!
ANTYK
Starożytność to wiele różnych kultur! Kultura babilońska to pismo klinowe, kodeks Hammurabiego, epos o Gilgameszu (ok. 3000 p.n.e.); osiągnięcia w zakresie astronomii, matematyki, medycyny, rachuby czasu. Kultura fenicka to rozwój transportu morskiego i handlu; mianem fenickiego, Grecy bowiem sądzili, że zostało ono stworzone w Fenicji, określamy pierwsze pismo wyłącznie fonetyczne, które jednak w rzeczywistości wynaleziono na obszarze od Syrii na północy po Synaj na południu. Kultura starożytnego Egiptu to pismo klinowe, hieroglify, wynalazek papirusu, rozwój astronomii i geometrii, teokratyczny system władzy. Oryginalnym osiągnięciem kultury minojskiej (kreteńskiej) jest pismo sylabiczne, którego późniejszą wersję przejęło plemię Achajów, zastępując je następnie alfabetem tak zwanym fenickim. Etruskowie to twórcy jednego z pierwszych systemów prawnych, a także rozwiązań urbanistycznych, prekursorskich wobec osiągnięć Rzymian. Cywilizacji perskiej zawdzięczamy pismo alfabetyczne i zapis cyfr. Kultura Celtów to pismo runiczne, mitologia, druidzi.
ANTYK – dane podstawowe
Epoka ogarnia okres od VIII w. p.n.e. po rozwój chrześcijaństwa – czyli V w. n.e. To 13 stuleci! Bardzo ważne są: VIII w. p.n.e. – tu zaczyna się nasza literatura, bo Homer tworzy Iliadę i Odyseję , V w. p.n.e. – bo to okres klasyczny – powstają największe dramaty, w tym Król Edyp i Antygona , IV w. p.n.e – jako wiek filozofii, I w. p.n.e. – jako złoty wiek poezji rzymskiej – Wergiliusza i Horacego. Nazwa „antyk” – dotyczy kultury starożytnej Grecji i Rzymu.
Okres archaiczny (IX-VI w. p.n.e.)
IX wiek – działalność Likurga, półlegendarnego założyciela Sparty. 776 r. p.n.e. – pierwsza olimpiada. 753 r. – legendarna data założenia Rzymu. Przełom VII i VI wieku – działalność Solona, kształtowanie się demokracji ateńskiej.
Charakterystyka kultury okresu
Czas początków i największych osiągnięć epiki antycznej: twórczość epicka Homera (VIII wiek) i Hezjoda (VII wiek). Powstaje Iliada i Odyseja. Nieco później wykształca się grecka liryka (gr. melika) i gatunki liryczne: powstają utwory Tyrtajosa (VII wiek), Anakreonta, Safony (początek VI wieku). Kształtują się dwa podstawowe style architektoniczne: dorycki i joński. Rozwija się malarstwo na ceramice. W VI wieku w Atenach działa Tespis, uważany za twórcę antycznego teatru. Początki filozofii.
Okres klasyczny (V-IV w. p.n.e.)
480 r. – zwycięstwo Greków nad Persami pod Salaminą. Połowa V wieku – wprowadzenie republiki w Rzymie. V wiek – działalność Peryklesa, złoty wiek demokracji ateńskiej. Lata 431–404 p.n.e. – wojna peloponeska: Ateny kontra Sparta. 399 r. – śmierć Sokratesa. Lata 336-323 – panowanie i podboje Aleksandra Wielkiego.
Charakterystyka kultury okresu
Okres największego rozkwitu sztuki greckiej: tworzą Fidiasz, Poliklet. Działalność trzech wielkich tragików: Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa, oraz komika Arystofanesa. W teatrze obowiązuje zasada trzech jedności: czasu, miejsca i akcji.
476 r. – detronizacja Romulusa Augustulusa, ostatniego cesarza Rzymu.
Charakterystyka kultury okresu
Okres końca niepodległości Grecji i schyłku greckiej literatury; pewne ożywienie w literaturze wywołuje pojawienie się chrześcijaństwa. Rzymianie przejmują dorobek grecki, religię i filozofię przekształcają na swój użytek. Prawdziwie oryginalnym dorobkiem Rzymian w dziejach myśli jest stworzenie prawa. Rozkwit Aleksandrii – biblioteka i muzeum. Największy rozkwit przeżywa za to literatura rzymska, zwłaszcza za panowania Augusta, na przełomie er. To wtedy działają Horacy ( Carmina ), Wergiliusz ( Eneida ), Owidiusz. Już dwieście lat potem następuje jednak stopniowy upadek świata starożytnego. Jego finałem jest, dokonana przez barbarzyńskich wodzów, detronizacja ostatniego cesarza. Najważniejsze dziedzictwo Literatura w ogóle – jesteśmy literackimi potomkami Homera, epos dominował w kulturze aż do objęcia panowania przez powieść. Podział na rodzaje literackie i określenia norm gatunków – co zawdzięczamy głównie Arystotelesowi. Teatr grecki i jego normy – dramaturdzy będą je wiernie praktykować lub modyfikować. Początki poezji – poeci wszech czasów są spadko-biercami starożytnych ustaleń melicznych – nawet jeśli je odrzucają. Postawy i poglądy filozoficzne – etyka, poszukiwanie szczęścia zaczyna się w antyku. Normy piękna, wzorce, gatunki w literaturze sztuce, architekturze. Wyznawane wartości – w życiu, sztuce, etyce i estetyce. Umiar i równowaga, symetria, prostota, harmonia, naśladowanie natury, prawda i honor. MITOLOGIA Mit o rodzie Labdakidów – ważny w zrozumieniu lektur takich jak Antygona i Król Edyp, pojęcia Fatum. Mit o wojnie trojańskiej – istotny przy interpretacjach eposów Homera. Mit o Prometeuszu – bardzo ważny dla zrozumienia lektur i postaw w romantyzmie. Mit o Ikarze i Dedalu – istotny przy interpretowaniu poezji współczesnej.
Mit eleuzyjski – o Korze i Demeter. Objaśnia koło czasu i następstwo pór roku. Mit o Heraklesie – nawiązują do niego chętnie polscy twórcy – np. Mickiewicz w słynnej Odzie do młodości. Mit o powstaniu świata (kosmogonia) i o śmierci człowieka. Mity o niektórych bogach – do nich powraca późniejsza literatura. Popularne mity o Syzyfie, Midasie, Nike i Narcyzie, jabłku niezgody. FILOZOFIA Pogląd Heraklita o zmienności rzeczy – częste odwołania w poezji współczesnej. Heraklit głosi, że wszystko płynie, wciąż się zmienia – nigdy dwa razy nie wejdziesz do tej samej rzeki. Myśl Sokratesa – sokratejska niewiedza, postawa moralna, osobowość filozofa. „Jedno wiem, że nic nie wiem”
- rzekł – i od tego zaczął poszukiwania prawdy. Cnota, umiar, prawość to były ideały, które głosił, nie zaparł się ich nawet w obliczu śmierci. Myśl Platona – konieczna przy podejściu do poziomu rozszerzonego, przy podstawowym ważne pojęcie „idealizmu”. Platon podzielił świat na idee (prawdziwe byty) i cienie idei – to, co widzimy. Przeświadczenie, że wszystko ma duchową naturę, niewidoczną, stało się podstawą idealizmu. Postawa epikurejska – bardzo istotna dla odczytania wielu późniejszych dzieł, w tym poezji Jana Kochanowskiego i postaw ludzi renesansu. Epikur wychodził z założenia, że trzeba cieszyć się życiem, póki trwa, i cenić sobie jego przyjemności. Do cnót zaliczał rozwagę i umiar. Postawa stoicka – ważna dla zrozumienia tejże poezji, ale też literatury rzymskiej i poezji współczesnej. Zenon z Kition nakazuje spokój – zarówno w cierpieniu, jak i szczęściu. Fortuna kołem się toczy – nie należy poddawać się emocjom i namiętnościom. Poetyka i zawarte w niej normy dotyczące sztuki Arystotelesa. Dzieło stało się później podręcznikiem twórców europejskich, Arystoteles zawarł tam definicje gatunków, pojęcia kluczowe jak mimesis czy katharsis.
VI wiek p.n.e.
Pierwsi filozofowie próbują odnaleźć naczelną zasadę rządzącą światem – arche. Dla Talesa z Miletu jest nią woda. Heraklit z Efezu
III wiek n.e.
Za sprawą Plotyna odradza się filozofia Platona – neoplatonizm. „Sekta” zwolenników Chrystusa zyskuje coraz większe rzesze
wyznawców. Początki monastycyzmu chrześcijańskiego (święty Antoni).
Przełom wieków IV i V n.e.
pierwszy chrześcijański system filozoficzny, augustynizm: połączenie elementów neoplatonizmu z dogmatami Kościoła katolickiego –
święty Augustyn wytycza bieg myśli na prawie osiemset lat, podstawowymi prawami rządzącymi filozofią stają się wiara i bezgraniczny
szacunek dla autorytetów. Święty Hieronim (347-420) przekłada Biblię na łacinę – Wulgata.
LITERATURA Najważniejsze dzieła Iliada Odyseja Antygona Sofoklesa Król Edyp Sofoklesa Pieśni Horacego Tworzyli: Homer Sofokles Tyrteusz Safona Horacy Wergiliusz Gatunki literackie
Stanowią dziedzictwo literatury europejskiej:
epos homerycki tragedia antyczna komedia pieśń, hymn, oda w liryce Epika Epos
Cechy gatunku
To utwór obszerny, wierszowany, rozpoczynający się inwokacją. Pisany wierszem, z konsekwentnie utrzymaną stopą rytmiczną (heksametr). Opiewa ważne dla danego narodu zdarzenia – tłem akcji jest zazwyczaj wojna lub przełomowe wypadki historii. Epos – kontynuacje gatunku Ważny jest epos rycerski
- nawiązuje do starożytnego, ale rozgrywa się w świecie wartości chrześcijańskich i kreuje nowego bohatera – rycerza średniowiecznego. Boska komedia Dantego (lektura obowiązkowa) –
Zdarzenia opisane są z patosem, epos należy do gatunków wysokich, nie ma tu scen komicznych czy postaci niskiego pochodzenia. Cechą stylu są stałe epitety, porównania homeryckie. Pojawiają się sceny batalistyczne. Dominuje realizm szczegółu w opisie scen, stroju i przedmiotów. Wykorzystuje retardację – zatrzymanie akcji, oddalenie dalszego rozwoju wypadków. Występuje równoległość świata ludzi i bogów, ci ostatni wpływają na bieg wydarzeń. Będzie najważniejszym gatunkiem epiki do czasu rozwoju powieści.
Przykłady
Homer: Iliada , Odyseja Wergiliusz: Eneida podobnie jak Odys Dante jest podróżnikiem
- lecz po zaświatach. Poemat heroikomiczny – kontynuator Ignacy Krasicki: Monachomachia , Myszeida. Pan Tadeusz Mickiewicza. Jedna z najważniejszych lektur polskich jest zarazem ostatnią realizacją gatunku! Liryka – gatunki Pieśń – kontynuator: Jan Kochanowski (zbiór pieśni w dwóch księgach) Hymn – wielcy kontynuatorzy – Jan Kochanowski ( Czego chcesz od nas, Panie… ) Juliusz Słowacki ( Smutno mi, Boże ). Jan Kasprowicz ( Hymny ). Tren – wielki kontynuator – Jan Kochanowski Treny. Sielanka – kontynuatorzy Szymon Szymonowic – zbiór sielanek, Jan Kochanowski – Pieśń świętojańska o sobótce. Dramat Tragedia Tragedia grecka Jest to utwór dramatyczny, przeznaczony do odgrywania w teatrze. Kontynuacje gatunku
Jan Kochanowski – Odprawa posłów greckich.
Pierwszy polski dramat nowożytny jest gatunkowo
zostawione są dla komedii. Katharsis – kategoria przypisana tragedii. Przez uczucie litości i trwogi widz doznaje oczyszczenia duchowego. Litość wzbudza w nim nieszczęście człowieka niewinnego – trwogę nieszczęście bohatera podobnego do niego samego. do tragedii greckiej! Oszczędność scenerii, jedno miejsce, jednowątkowość akcji, Różewicz nawet wprowadza chór!
Komedia
Gatunek uznany za niski w antyku. Tworzył go Arystofanes. W późniejszej kulturze Europy dopiero Molier w XVII wieku nadał komedii
wysoką rangę. W polskiej literaturze laur komediowy dzierży twórca romantyzmu – Aleksander Fredro.
Bohater Bohaterowie antyku Achilles – wzór rycerza antycznego (heros). Hektor – wzór rycerza antycznego (królewicz trojański). Edyp – potomek rodu Labdakidów, obciążonego klątwą bogów. Antygona – zbuntowana córka Edypa. Kreon – wuj Antygony, król Teb. Odyseusz – król Itaki, uczestnik wojny trojańskiej, główny bohater Odysei. Bohater tragiczny
Typ wypracowany w kulturze antyku
- taki bohater, który znalazł się
w sytuacji tragicznej: musi dokonać
wyboru, ale jakkolwiek uczyni – czeka
go klęska. Dla niego nie ma dobrego
rozwiązania. Bardzo ważna konstrukcja
- wszystkie późniejsze epoki będą
budować swoich bohaterów tragicznych.
Podstawowe pojęcia
Tragizm – taka sytuacja, z której nie ma
wyjścia – każda decyzja bohatera
sprowadzi katastrofę (istota tragedii).
Fatum – przeznaczenie, los.
Wartość, do której starożytni Grecy,
Ważny typ epoki
Rycerz starożytny to wojownik odważny, mistrz
w walce, dumny, honorowy, nie zna lęku przed
śmiercią, jest mściwy.
Walczy uczciwie, ważna jest dlań przyjaźń i
miłość, stać go na gest pojednania z wrogiem.
Stał się typem wzorcowym
dla rycerza średniowiecznego
od starożytnego przodka.
Rycerz chrześcijański walczy o wiarę i w imię
Boga – starożytny częściej dla łupów – bogom
składa ofiary, sprzyjają mu oni lub nie, lecz
stosunek do religii jest podstawową różnicą
między rycerzami.
a potem Rzymianie przykładali ogromną
wagę. Ludzkie życie – to wypełnienie
scenariusza wyroczni i nie ma od tego
ucieczki!
Przykłady:
Hektor, Achilles, Odyseusz.
Bohaterowie antyku Achilles Wzór rycerza starożytnego. Jest synem króla Peleusa i nimfy Tetydy. Ma niezwykłą właściwość – gdy był mały, matka wykąpała go w Styksie, od tej pory ciało Achillesa stało się odporne na ciosy – poza jedną, jedyną piętą, za którą go trzymała. To słaby punkt tego herosa. Achilles jest piękny i harmonijnie zbudowany (gdy ukrył się pośród panien, dopiero podstępem zdemaskował go Odyseusz). Jest wojownikiem odważnym, dumnym, walecznym, mistrzem walki – zwycięża Hektora w pojedynku. Jest zapalczywy i gniewny, mściwy – zostawia wojska sojusznicze z powodu branki. Jest wiernym przyjacielem – nie może przeboleć śmierci Patroklosa. Jest człowiekiem skłonnym do wybaczania – odda Priamowi ciało Hektora ze względu na pamięć swego ojca. Zginie od strzały Parysa, który trafi go w piętę. Hektor Syn króla Troi Priama. Prawy rycerz, odważny, idzie do walki, choć wie, że zginie. Szlachetny, odpowiedzialny, uważa, że rolą mężczyzny jest obrona kraju. W czasie pojedynku z Achillesem wykazuje się godną postawą. Przy pożegnaniu z Andromachą ukazuje się jako kochający mąż i ojciec. Jest postacią tragiczną, patronem wszystkich walczących bohaterów, którzy musieli opuścić dom i ukochaną, by zginąć w boju.
Jest przykładem władcy dumnego i upartego – własny autorytet ceni wyżej niż życie siostrzenicy. Jest bohaterem tragicznym. Jeśli podejmie decyzję o uwolnieniu Antygony i pozwoli na pogrzeb Polinejka – straci swój autorytet, nie ukaże zdrajcy. Skoro uczyni to, co uczynił – wywołał kaskadę tragicznych wypadków – zginą wszyscy jego najbliżsi, Kreon pozostanie sam. Antygona Córka Edypa, towarzyszy ociemniałemu ojcu w tułaczce. Po śmierci Edypa jest świadkiem dalszej tragedii rodu – jej dwaj bracia zabijają się w walce o tron Teb. Polinejk ginie jako zdrajca – to on ściągnął na miasto siły wroga. Kreon odmawia mu pogrzebu. Antygona przeciwstawia się rozkazowi i dokonuje pochówku brata. Za to zostanie skazana na śmierć. Antygona jest bohaterką tragiczną. Jeśli nie pochowa brata, nie dopełni religijnych obowiązków i skaże jego duszę na wieczną tułaczkę, jeśli pochowa go zgodnie z obyczajem – sprzeciwi się prawu i zginie z rozkazu króla. Antygona jest silną osobowością – uosobieniem buntowniczki i osoby pewnej swoich zasad i wartości. Nie boi się ponieść konsekwencji czynu. To jedna z pierwszych wielkich indywidualności literackich. Cechuje ją odwaga, honor, miłość, religijność, upór.
