ANTYK ŚREDNIOWIECZE POZIOM ROZSZERZONY, Notatki z Język polski

Pobierz ANTYK ŚREDNIOWIECZE POZIOM ROZSZERZONY i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity! ANTYK I SREDNIOWIECZE Mity; DEMETER I KORA Motywy: matczyna miłość, cierpienie matki, poświęcenie, kara, nieposłuszenstwo STRESZCZENIE: Demeter to siostra Zeusa, dobra dla ludzi Matka Ziemia. Kora to córka Demeter Demeter często ostrzegała Korę aby ta nigdy nie zerwała białego kwiatu Narcyza, opowiedziała córce historię młodzieca, który zakochał się w swym odbiciu i umarł z miłości i tęsknoty do niego, a na jego grobie wyrósł kwiat. Kora nie posłuchała matki i zerwała kwiat przez co trafiła do Hadesu. Demeter rozpaczała tak bardzo, że kwiaty zwiędły a ptaki umilkły. Bogini dowiedziała się, że Zeus bez jej wiedzy obiecał Zeusowi Korę za żonę wpładła w gniew i rzuciła klątwę na ziemię aby nie wydawała żadnych owoców. Zeus wezwał ją przed swe oblicze i oznajmił, że odtąd Kora będzie spędzać jedną trzecią roku z mężem Hadesem, a dwie trzecie z matką. Tak powstały pory roku. Gdy Kora przebywa w krainie cieni - na ziemi panuje zima, przyroda usypia. Wiosną budzi się do życia, bo Kora wraca do matki. Lato kwitnie ich szczęściem, a jesień płacze deszczem nad rozstaniem matki i córki. PROMETEUSZ Motywy: poświęcenie, dobry władca, kara, cierpienie STRESZCZENIE: Prometeusz Był silnym i mądrym tytanem, który kochał ludzi. Gdy po straszliwych walkach bogów o władzę ziemia stała się pustą krainą, ulepił z gliny ludzi. Ponieważ byli słabi i bezradni, opiekował się nimi troskliwie. Kiedy Zeus zażądał od śmiertelnych ofiary, Prometeusz oszukał go podstępem (bogu przypadły kości i wnętrzności okryte tłuszczem, a ludziom mięso). Kiedy rozgniewany Zeus odmówił ludziom daru ognia, mądry tytan skradł go z ognistego rydwanu Heliosa. Dał w ten sposób ludziom ciepło i broń przeciwko dzikim zwierzętom. Nauczył też ludzi uprawiać ziemię, wydobywać z niej miedź i złoto oraz budować łodzie. Za miłość do ludzi ukarany został przez Zeusa przykuciem do skał Kaukazu, gdzie wisiał nad przepaścią, cierpiąc straszliwe męki. Na dodatek sęp wyrywał mu kawałek wątroby, który codziennie odrastał. Uwolnił go Herakles, zabijając sępa i rozbijając maczugą kajdany. Zaś stary centaur Chejron, który cierpiał z powodu nieuleczalnej rany, poszedł za niego do Hadesu. Bogowie przyjęli Prometeusza na Olimp, ale on nigdy nie zapomniał o ludziach i stale się nimi opiekował. O DEDALU I IKARZE Motywy: ojciec i syn, nieposłuszenstwo, wina i kara STRESZCZENIE: Dedal - ojciec Ikara, pochodził z Aten. Na Kretę przybył jako znany konstruktor i wynalazca. Jego rzeźbami zachwycały się rzesze Greków, chętnie też korzystano z jego wynalazków. Dedal był odważny i pomysłowy. Kochał swoją ojczyznę (Ateny) i tęsknił za nią, a nie mogąc do niej wrócić legalnie, postanowił wykorzystać swoje umiejętności i podstępem opuścić wraz z synem wyspę króla Minosa (Kretę). W tym celu skonstruował skrzydła. Ikar - Ikar - syn Dedala, młody, pełen wrażeń i fantazji. Był posłuszny ojcu, dopóki nie zachłysnął się lotem, wysokością i przestrzenią. Dedal zatęsknił za ojczyzną. Na skutek zakazu Minosa, władcy Krety, nie mógł jednak tego zamiaru swobodnie zrealizować. Jedyną możliwą drogą ucieczki była droga powietrzna. Skonstruował więc skrzydła z ptasich piór, a następnie poinstruował Ikara, jak należy się nimi posługiwać, w jaki sposób bezpiecznie lecieć. Ich powietrzna podróż wprawiła w zdumienie tych, którzy mieli okazję ją obserwować. W pewnej chwili zdarzyło się nieszczęście. Ikar, zachwycony lotem, wzbił się za wysoko, co spowodowało roztopienie się wosku, spajającego pióra - spadł do morza i zginął. Zrozpaczony Dedal pogrzebał ciało na wyspie, nazwanej później Ikarią MIT O WOJNIE TROJANSKIEJ Motywy: najpiekniejsza kobieta, zazdrosc i rywalizacja, wojna STRESZCZENIE: Na weselu księcia Peleusa i bogini Tetydy pojawia się Eris, bogini niezgody, przynosząc ze sobą złote jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”. Rodzi to konflikt między Ateną, Afrodytą i Herą. Każda z nich pragnie być uznana za najpiękniejszą kobietę. Aby rozstrzygnąć spór, wybrano Parysa, przystojnego pasterza i syna króla Troi. Boginie obiecały mu nagrody za dokonany wybór: Hera władzę, Atena mądrość, a Afrodyta obiecała mu Helenę, żonę króla Sparty. Pasterz nie wahając się, oddał złote jabłko Afrodycie. W trakcie igrzysk w Troi Parys zwyciężył, co zapewniło mu miejsce na dworze. Parys, w towarzystwie dworzan, udał się do Sparty, aby zabrać Helenę. Król Sparty go gościł z szacunkiem, ale Parys porwał jego żonę. To wydarzenie wstrząsnęło całym starożytnym światem. Agamemnon, brat Menelaosa, poprowadził wojska przeciwko Troi. Odyseusz i Menelaos zostali wysłani, aby odzyskać Helenę, lecz gdy odmówiono jej oddania, wybuchła wojna. BIBLIA Motywy:  Motyw kary (wygnacie z Raju; historia Sodomy i Gomory)  Motyw miłości (Pieśń nad Pieśniami; Ewangelia jako źródło miłości)  Motyw ojca (Bóg Ojciec; przypowieść o synu marnotrawnym)  Motyw miłosierdzia (przypowieść o miłosiernym samarytaninie; Jezus okazuje miłosierdzie cudzołożnicy)  Motyw wędrówki (wędrówka Izraelitów do Ziemi Obiecanej; wjazd Jezusa do Jerozolimy)  Motyw cierpienia (historia Hioba; cierpienie Jezusa)  Motyw władzy (władza Heroda; władza Jezusa)  Motyw zbrodni (historia Kaina i Abla; zbrodnia Judasza)  Motyw stworzeń nadprzyrodzonych (zwiastowanie Maryi; Anioł Zmartwychwstania)  Motyw przyjaźni (człowiek jako przyjaciel Jezusa; Marta, Maria i Łazarz – są prawdziwymi przyjaciółmi Jezusa). Ks. Rodzaju - miała opowiedzieć prawdę, że człowiek pochodzi od Boga, a następnie wytłumaczyć, skąd się wzięło zło, które przecież nie może pochodzić od Boga. Ks. Hioba - historia bogobojnego, szlachetnego i szczęśliwego człowieka, który stracił wszystko, a jego życie zostało naznaczone cierpieniem. Nieznany autor Księgi Hioba stworzył dzieło o cierpieniu jako okrutnej próbie wiary, godności ludzkiej, wierności Bogu. Ks. Koheleta - wypomina ludziom zachłanność, marnotrawstwo, omijanie tego, co piękne i dążenie do największych przyjemności. Kohelet przypomina jednocześnie, że człowiek podlega prawu przemijania i zapomnienia. Dlatego powinniśmy cieszyć się tym, co mamy, a nie oczekiwać coraz więcej. Apokalipsa - jest jednym z najbardziej symbolicznych i enigmatycznych tekstów w Biblii. Opowiada o dziejach siedmiu Kościołów Azji Mniejszej, o historii Kościoła w ogóle i ostatecznych wydarzeniach, które mają nastąpić przed końcem czasów i powrotem Chrystusa. Treść księgi skupia się na wizjach, symbolach i proroctwach. Mitologizmy: prometejski bunt bunt w słusznej sprawie, często okupiony cierpieniem jednostki dla szczęścia ogółu; od imienia Prometeusza, który wykradł bogom ogień, by dać go śmiertelnikom drakońskie prawo prawo bardzo surowe; rygorystyczne; określenie wzięło się od Drakona, wielkiego reformatora i prawodawcy ikarowe loty nieprzemyślane działania, niedojrzałe decyzje, których realizacja po chwili zadowolenia może się skończyć klęską; od imienia Ikara, który wzbił się zbyt wysoko na zrobionych przez ojca (Dedala) skrzydłach; wosk, którym spojone były pióra, roztopił się od słońca, a chłopiec spadł do morza i utonął jabłko niezgody przyczyna poważnej kłótni; bogini Eris sprowokowała konflikt między Herą, Ateną i Afrodytą, Eris rzuciła między nie jabłko z napisem „dla najpiękniejszej” koń trojański niebezpieczny podarunek podstępnie wprowadzony do jakiejś zbiorowości, a następnie działający na jej niekorzyść, Odyseusz podarował Trojańczykom drewnianego konia, w którym ukryci byli żołnierze armii greckiej miecz Damoklesa stałe zagrożenie, niebezpieczeństwo; tyran Syrakuz Dionizjos Starszy został nazwany przez Damoklesa najszczęśliwszym ze śmiertelników, pozwolił zasiąść Damoklesowi przy swoim stole biesiadnym, ale nad jego głową kazał zawiesić ostry miecz na końskim włosie nić Ariadny coś, co pozwala wyjść z trudnej sytuacji; Ariadna dała Tezeuszowi kłębek nici, dzięki któremu udało mu się wydostać z labiryntu Minotaura pięta Achillesa / pięta achillesowa słaby punkt; Achilles jako dziecko został zanurzony przez matkę w wodach Styksu; dzięki temu jego ciało (oprócz pięty, za którą trzymała go matka) stało się odporne na wszelkie ciosy; zginął ugodzony strzałą Parysa w piętę puszka Pandory przyczyna zmartwień i kłopotów; puszka, zawierająca wszystkie nieszczęścia ludzkie, dana przez Zeusa Pandorze, która otworzywszy ją przez ciekawość, wypuściła nieszczęścia na świat Pyrrusowe zwycięstwo zwycięstwo pozorne, okupione dużymi stratami; od imienia króla Epiru, który zwyciężając Rzymian pod Asculum w Apulii poniósł bardzo ciężkie straty róg obfitości bogactwo; stale napełniający się płodami ziemi ułamany róg kozy Amaltei, karmicielki małego Zeusa TRAGEDIA ANTYCZNA – SOFOKLES Cechy tragedii greckiej zasada trzech jedności występowanie chóru trzech aktorów na scenie tragiczny konflikt Pojecia tragizmu: Konflikt tragiczny - polega na zderzeniu dwóch racji, które zawsze są równorzędne i jednocześnie przeciwstawne. Kończy się obustronną porażką oraz walką z losem człowieka skazanego na porażkę. Hybris - duma, buta, pycha rodowa lub majestat władcy, które uniemożliwiają prawidłowe rozpoznanie sytuacji, w której znalazł się bohater. Pojęcie to było używane w kulturze starożytnej Grecji. Ironia tragiczna - nieprzezwyciężalna sprzeczność naznaczająca los bohatera tragedii, którego czyny wbrew jego woli i wiedzy prowadzą nieuchronnie do katastrofy. TEATR GRECKI WROC Chansons de geste (ze starofrancuskiego "pieśni o czynie", łac. gesta) – poezja epicka, która pojawiła się u początków literatury francuskiej. Mianem tym określamy powstałe między XI a XIII wiekiem poematy rycerskie mówiące o przygodach (czynach) historycznych i legendarnych bohaterów. Hagiografia - dział piśmiennictwa chrześcijańskiego, który obejmuje żywoty świętych, legendy z nimi związane oraz opisy cudów. Jest to jeden z najważniejszych gatunków piśmienniczych średniowiecza. "ars bene moriendi", czyli "sztuka dobrego umierania" - opierały się na fundamentalnym i nie tak oczywistym założeniu: śmierć jest centralnym wydarzeniem ludzkiej egzystencji, decyduje o ostatecznym przeznaczeniu człowieka, przesądza o wieczności. BOGURODZICA  - Jest najstarszym zachowanym polskim utworem poetyckim (i zarazem najstarszą polską pieśnią religijną).  - Istnieje kilka wersji datowania utworu, według najbardziej rozpowszechnionej pochodzi on z XIII wieku.  - Przypuszcza się, że nie była oparta na żadnym wcześniejszym literackim wzorcu, ale jest utworem oryginalnym  - Pieśń odwołuje się do ikonograficznego motywu deesis - jednoczesnego ukazania postaci Maryi i Jana Chrzciciela, jako pośredników w modlitwie do Chrystusa.  - Forma utworu odzwierciedla ideę hierarchicznego porządku, wszystkie elementy kompozycyjne są ściśle uporządkowane. W tym dostrzega się podobieństwo ze średniowieczną kulturą łacińskiego Zachodu (np. św. Tomasza z Akwinu).  - Intelektualny charakter pieśni, jej ścisłe oparcie na prawdach teologicznych, także wydaje się korespondować ze scholastycznym dążeniem do uzgodnienia wiary i rozumu.  - Kompozycja oparta jest na paralelnych zwrotach do Matki Boskiej (litanijność utworu). Motywy: Deesis Maryi Zycia LAMENT SWIETOKRZYSKI "Lament świętokrzyski" (Posłuchajcie bracia miła) to utwór średniowieczny. Dominuje w nim nastrój smutku, żałoby, który związany jest z cierpieniem Maryi. Utwór ten reprezentuje jeden z gatunków lirycznych, czyli plankt. Maryja wzywa wszystkich odbiorców do współcierpienia. Zwraca się do odbiorców przychylnie. Maryja zwraca się do Anioła Gabriela z wyrzutem, że zataił przed Nią cierpienie, że obiecywał jej radość i wesele. Zwrot "Spróchniało we mnie ciało i moje wszystki kości" podkreśla, że cierpienie Maryi jest tak wielkie, że dotyka nie tylko Jej duszę, ale i ciało. Ostatnim adresatem, do którego zwraca się bolejąca Maryja, są Matki. Mówi im, by prosiły Boga o to, by nigdy nie musiały patrzeć na śmierć swego dziecka. Wiersz kończy się dwuwersem, który jest wołaniem Matki do Syna. Maryja podkreśla, że Jezus był dla Niej Jedynym. Przynosi też informacje o rodzaju śmierci Jezusa - o męce krzyżowej. Maryja stoi pod krzyżem. Akcja utworu dzieje się "tu i teraz". Matka patrzy na konającego Syna i cierpi. Maryja ukazana jest jako prosta, zwykła kobieta. Nie jest otoczona aurą świętości. W utworze podkreślona jest nie boska, lecz ludzka natura Maryi. Ta kreacja Bożej Matki jest bardziej prawdziwa, bliższa nam, ludziom. Utwór jest przykładem misterium średniowiecznego. Motywy: Stabat mater dolorosa ROZMOWA MISTRZA POLIKARPA ZE SMIERCIA Treść Rozmowy Mistrza Polikarpa ze śmierciąnie jest skomplikowana. Polikarp mędrzec wieliki, mistrz wybranychciałby spotkać śmierć w jej realnej postaci i prosi o to Boga. Jego życzeniu staje się zadość i śmierć objawia się w momencie, gdy zostaje sam w kościele. Mimo próśb i pozornego przygotowania wzywającego, robi ona na mędrcu takie wrażenie, że pada jak nieżywy. Następuje zresztą dokładny opis wyglądu fizycznego śmierci, który faktycznie nie może nie podziałać na wyobraźnię: śmierć wygląda jak rozkładający się trup płci niewieściej. Gdy Mistrz już otrząsa się z pierwszego wrażenia, zapytuje złowrogą postać, czy nie dałoby się jej przekupić jakimś dobrym kołaczem. Śmierć wyśmiewa taką naiwność. Wymienia cały szereg osób, które nie dadzą rady jej uciec i mówi, że wszyscy, niezależnie od statusu społecznego, muszą jej ulec. Jednak ci, którzy wiodą zbożny żywot na ziemi, nie muszą się obawiać - czekają ich niebieskie radości. Motyw: Danse macabre, taniec smierci PIESN O ROLANDZIE "Pieśń o Rolandzie" to jedno z najpopularniejszych arcydzieł średniowiecza. Opowiada o heroicznych czynach dzielnego hrabiego Rolanda i wyznawanych przez niego zasadach, zgodnych ze wzorcem osobowym średniowiecznego