Aparat głosowy, budowa i funkcje, Prace dyplomowe z Logopedia ogólna i kliniczna

Pobierz Aparat głosowy, budowa i funkcje i więcej Prace dyplomowe w PDF z Logopedia ogólna i kliniczna tylko na Docsity! BUDOWA NARZĄDU GŁOSOWEGO 1 Aparat oddechowy Na aparat oddechowy (część motoryczna narządu głosu) składają się przepona, płuca, oskrzela i tchawica. Z medycznego punktu widzenia głównym zadaniem omawianego układu jest dostarczanie organizmowi tlenu i pozbywanie się dwutlenku węgla. Oddychanie rozumiane jest natomiast jako wdech i wydech. To właśnie w trakcie wydechu powietrza z płuc, wytwarzana jest energia niezbędna do zapoczątkowania procesu powstania dźwięku i nadania mu właściwej siły. Powietrze wydychane z płuc trafia następnie do tchawicy, a po pokonaniu jej do krtani będącej narzędziem fonacyjnym. Przepona (łac. diaphragma) jest mięśniem poprzecznie prążkowanym i powszechnie uznawana jest za najważniejszy mięsień związany z procesem oddychania. Zlokalizowana pomiędzy jamą brzuszną, a klatką piersiową. Kształtem przypomina kopułę podobną do litery ‘C’. Rozciąga się poprzecznie i jest asymetrycznie zbudowana. Jest ona unerwionym i unaczynionym mięśniem, który podzielić możemy na część obwodową – mięśniową oraz część położoną centralnie – ścięgnistą. W obrębie przepony możemy wyróżnić trzy części: a) część lędźwiowa, jest największa, a w jej skład wchodzą odnogi przepony oraz więzadła łukowate przyśrodkowe, pośrodkowe oraz boczne. Jej przyczepy docierają do lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Na poziomie trzech pierwszych kręgów lędźwiowych rozpoczyna się odnoga prawa przepony, natomiast odnoga lewa umiejscowiona jest na wysokości dwóch górnych kręgów lędźwiowych. Na wysokości XII kręgu obie odnogi krzyżują się tworząc rozwór aorty, a następnie znowu się krzyżują tworząc rozwór przełykowy przepony. b) część żebrowa rozpoczyna się na powierzchni wewnętrznej VII – XII żebra. Jest umiejscowiona po obu stronach mostka i uważana jest za najmocniejszą część całej przepony. c) część mostkowa rozpoczyna się na wysokości wyrostka mieczykowatego mostka. Jest najmniejszą częścią przepony. Są to krótkie włókna mięśni. Opisane części przepony kończą się w środku ścięgnistym, tworząc trójkąt lędźwiowo żebrowy oraz mostkowo żebrowy. Dodatkowo przepona zawiera trzy rozwory przez które przechodzą: aorta, przewód piersiowy, przełyk i żyła główna dolna. Przeponę unerwiają czuciowo nerwy międzyżebrowe oraz podżebrowe. Ruchowo za unerwienie odpowiada nerw przeponowy. Oprócz przepony w proces oddychania zaangażowane są mięśnie międzyżebrowe, mostkowo – obojczykowo – sutkowe, dźwigacz łopatki oraz mięśnie podobojczykowe. Płuca (łac. pulmos) stanowią główną część aparatu oddechowego. Położone są w klatce piersiowej i osłonięte żebrami oraz systemem mięśni. Swym kształtem przypominają stożki o pęcherzykowatej, gąbczastej budowie. Od dołu ogranicza je przepona. Płuca oddzielone są od siebie śródpiersiem. Płuco lewe jest mniejsze od prawego i składa się z dwóch płatów – dolnego i górnego. W jego budowie zaobserwować możemy wcięcie sierdziowe otoczone osierdziem. Płuco prawe składa się natomiast z trzech płatów – dolnego, środkowego i górnego rozdzielonych szczelinami skośną i poziomą. Zewnętrzna ściana obu płuc – opłucna płucna– zbudowana jest z tkanki łącznej i pokrywa płuca - opłucna wewnętrzna. Natomiast opłucna ścienna - zewnętrzna warstwa opłucnej pokrywa ściany samej klatki piersiowej. Sama opłucna jest błoną surowiczą. Powietrze jest transportowane do płuc z tchawicy przez oskrzela. Oskrzela (łac. bronchi) przypominają swym kształtem rozgałęzione kanaliki (średnica powyżej 1mm) prowadzące bezpośrednio do płuc. Zlokalizowane w klatce piersiowej tuż nad płucami, są naturalnym przedłużeniem tchawicy. W miejscu podziału tchawicy, na wysokości IV krążka międzykręgowego, na dwie części wyodrębniamy oskrzela główne, lewe i prawe. W dalszej części oskrzela ulegają stopniowo kolejnym podziałom. Swym wyglądem przypominają drzewo, stąd często nazywane są drzewem oskrzelowym. Całe drzewo oskrzelowe zbudowane jest z 16 generacji podziałów. Oba oskrzela główne dzielą się na płatowe, które biegną do właściwych sobie płatów płucnych. W strukturze budowy wyodrębnić możemy podział oskrzeli segmentowych na oskrzela segmentowe, oskrzeliki i pęcherzyki płucne. Oskrzela zbudowane są z tkanki chrzęstnej - pierścienie chrząstkowe – połączonych za pomocą tkanki łącznej i mięśniowej błony gładkiej. W zależności od wielkości mogą być to pierścienie, małe płytki lub wysepki. Ściany oskrzeli wyściela natomiast błona śluzowa z nabłonkiem wielorzędowym migawkowym. 2 są to ruchy góra dół oraz rozszerza i zwęża przy pomocy kieszonek krtaniowych Morgagiego. 2. Szpara głośni – jest piętrem środkowym i ograniczają ją fałdy głosowe. Znajdująca się tutaj głośnia jest największą częścią jamy krtani. Od dołu ograniczają ją fałdy głosowe natomiast od góry są to fałdy kieszonki głosowej. 3. Okolica podgłośniowa – stanowi piętro dolne i znajduje się poniżej fałdów głosowych. Cavitas infraglottica – jama podgłośniowa kończy się u schyłku chrząstki pierścieniowatej. Podgłośnia łączy się z tchawicą za pomocą więzadła pierścienno- tchawicznego i pełni rolę rezonatora. Analizując anatomiczną budowę krtani zauważyć możemy specyficzne chrząstki stanowiące jej rusztowanie. Mowa tutaj o chrząstce tarczowej, pierścieniowej i nagłośniowej – chrząstki nieparzyste, oraz nalewkowate, rożkowate, i klinowate – chrząstki parzyste. 1. Chrząstka tarczowa - nieparzysta chrząstka tarczowa nazywana jest potocznie „jabłkiem Adama” i jest ona największą z chrząstek wyodrębnianych w jej budowie. Chrząstka tarczowa oraz pierścieniowa, leżąca poniżej osłania krtań. 2. Chrząstka pierścieniowa jest mniejsza , grubsza i mocniejsza. Ma kształt pierścienia obejmującego całą krtań. Budowa taka chroni krtań przed zapadaniem się. 3. Chrząstka nagłośniowa jest ostatnią z chrząstek nieparzystych. Swym kształtem przypomina liść. Pochylając się lekko do tyłu zamyka wejście krtani. Pełni funkcję ochronną, w trakcie połykania zamyka wejście do krtani zapobiegając przedostawaniu się do środka płynów oraz pokarmów. 4. Chrząstki nalewkowe - Na tylnej części krtani znajdują się chrząstki nalewkowe. Te parzyste chrząstki mają trójkątną podstawę i swą budową przypominają ostrosłup. U podstawy każdej chrząstki znajdują się dwa wyrostki, mięśniowy – zwężający i rozszerzający głośnię, oraz wyrostek głosowy będący przyczepem więzadeł głosowych. Chrząstki nalewkowe charakteryzują się dużą ruchomością. Obserwujemy tutaj przechylanie się ich w różnych kierunkach oraz częściowy obrót wokół własnej osi.  Sam wierzchołek chrząstki łączy się ku górze z chrząstkami parzystymi rożkowatymi. 5. Chrząstki rożkowate - (tzw. chrząstki Santoriniego) są niewielkich rozmiarów, a swym kształtem przypominają stożek. 5 6. Chrząstki klinowe - (tzw. chrząstki Wrisberga). Ostatnią grupę chrząstek parzystych stanowią niewielkie chrząstki klinowe. Położone są w tylnej części fałdu nalewkowo – nagłośniowego. Wszystkie chrząstki zbudowane są z tkanki chrzęstnej i sprężystej, dlatego też są elastyczne i miękkie. Dodatkowo , niektóre z nich łączą się ze sobą za pomocą stawów oraz mięśni , co dodatkowo umożliwia im duże możliwości ruchowe, a co za tym idzie, prawidłowe funkcjonowanie narządu. Więzadła krtani łączą krtań z otoczeniem oraz więzadłami właściwymi. Umożliwia to połączenie poszczególnych części krtani ze sobą. Do więzadeł łączących krtań z otoczeniem zaliczamy: więzadło tarczowo – gnykowe pośrodkowe oraz dwa więzadła tarczowo – gnykowe boczne łączące chrząstkę tarczową z kością gnykową. Znajdującą się między nimi przestrzeń wypełnia cienka i szeroka błona tarczowo – gnykowa. Kolejne więzadło łączące to więzadło pierścienno – tchawicze. Tworzy ono połączenie między pierwszą chrząstką tchawicy, a chrząstką pierścieniowatą. Drugą grupę więzadeł stanowią więzadła właściwe do których zaliczyć możemy: 1. Więzadło tarczowo – nalewkowe dolne . Więzadła głosowe (łac. ligamenta vocalia) zaliczane są do więzadeł właściwych krtani. Przymocowane są bezpośrednio do wyrostków głosowych oraz chrząstki tarczowej. Zaliczane są do części fałdów głosowych (łac. plicea vocales). Więzadła głosowe zwane potocznie strunami głosowymi są zakończeniem fałdów głosowych. Drgania więzadeł prowadzą do powstawania głosu. 2. Więzadło kieszonki krtaniowej - przebiega wyżej i jest położone równolegle do więzadła głosowego. W miejscu jego stykania się z więzadłem tarczowo – nalewkowym dolnym znajduje się wejście do kieszonki krtaniowej. Kieszonka ta jest przestrzenią występującą pomiędzy fałdami głosowymi, a fałdami przedsionkowymi. 3. Więzadło pierścieniowo – tarczowe - łączy chrząstkę tarczowatą z pierścieniowatą. Jest ono szerokim łącznotkankowym pasmem. 4. Więzadło tarczowo – nagłośniowe łączy chrząstkę nagłośniową z chrząstką tarczowatą. 6 Szerokość rozwarcia więzadeł uzależniona jest od wymawianego dźwięku. W trakcie wymawiania głosek bezdźwięcznych więzadła są rozwarte, dzięki czemu powietrze swobodnie przepływa do nasady przez krtań. Podczas wymawiania głosek dźwięcznych dochodzi do ich zwężenia. Zgromadzony pod nimi strumień powietrza gwałtownie przeciska się wówczas przez nie powodując rozwarcie, a następnie ponowne samoistne zwarcie więzadeł. Proces zwierania i rozwierania więzadeł może występować jednorazowo lub w następujących po sobie rytmicznych cyklach. Długość fałdów głosowych, ich napięcie, częstość drgań oraz ciśnienie wpływają bezpośrednio na wysokość głosu. Właściwe fałdy głosowe są większe i grubsze od fałdów rzekomych. Zbudowane są z tkanki mięśniowej przypominającej swym wyglądem literę „V”. Pojedynczy fałd głosowy zbudowany jest z następujących elementów: 1. Więzadło głosowe – umiejscowione poziomo na wewnętrznej stronie tarczowatej po wyrostki głosowe chrząstek nalewkowatych. Jego ruch powoduje zmianę kształtu oraz otwarcie się głośni. Długość więzadeł jest uzależniona od wieku oraz płci. W przypadku kobiet wynoszą około 14 -21mm, u mężczyzn z kolei 18-25mm. Struny niemowlęcia osiągają rozmiary 0,7mm 2. Mięsień głosowy – mięsień tarczowo – nalewkowy jest odpowiedzialny za prawidłowe napięcie fałdu, oraz jego zwieranie i drganie. 3. Błona śluzowa – zbudowana z wielowarstwowego nabłonka płaskiego. Wyróżniamy tutaj warstwę powierzchniową – przestrzeń Reinckiego ,warstwę pośrednią oraz warstwę głęboką tworzącą więzadło. Błona umożliwia prawidłowe drganie strun, ścisły kontakt fałdów oraz ochronę przed mini urazami. 4. Tkanka łączna zawierająca naczynia oraz nerwy. Mięśnie krtani dzielą się ze względu na ich funkcję. Możemy wyodrębnić tutaj mięśnie rozciągające, espandery oraz mięśnie węższe głośni. Zespół mięśni pierścieniowo tarczowych, nalewkowych oraz głosowych w sposób automatyczny porusza chrząstkami napinając rozwierając i zwierając szparę głośni. Ruchy krtani możliwe są dzięki mięśniom podgnykowym i nadgnykowym. To one odpowiedzialne są za jej położenie względem góra – dół. Ruchy przód tył zachodzą natomiast dzięki pracy zwieracza gardła dolnego. Mięsień rozwierające szparę głośni: 7 połączone z przewodem nosowym dolnym. Przewód nosowy dolny połączony jest dodatkowo z oczodołem za pomocą przewodu nosowo – łzowego. Jego zadaniem jest odprowadzanie płynu łzowego z worka łzowego do jamy nosowej. Do głównych zadań zatok należą funkcje oddechowa, mechaniczna, termiczna, statyczna oraz fonetyczna. Jama ustna (łac,cavitas oris) jest początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego. Pełni funkcję trawienną, zmysłową, artykulacyjną, oddechową, obronną i resorpcyjną. Z przodu ograniczają ja wargi ust, po bokach policzki, od góry podniebienie twarde, od tyłu podniebienie miękkie i jama cieśni ustnej. Jama ustna dzielona jest na przedsionek tworzony przez przestrzeń pomiędzy wargami i zębami, oraz jamę właściwą znajdującą się za zębami. Jest ona największym rezonatorem nasady i jako jedyna pełni funkcję artykulacyjną. Artykulacja odbywa się w procesie przekształcania dźwięków i szmerów powstałych w krtani oraz nasadzie w mowę zrozumiałą dla otoczenia. Wargi (łac. labia oris) okalają szparę ustną tworząc początek jamy ustnej. Łączą się ze sobą w kącie ust. Są ruchome. Zbudowane z mięśnia okrężnego ust pełnią funkcję ssania, chwytania oraz czucia. W ich trójwarstwowej budowie wyróżnić możemy warstwę zewnętrzną jaką jest skóra warg zwana czerwienią wargową. Warstwę drugą stanowi warstwa mięśniowa, z kolei warstwa trzecia to błona śluzowa tworząca wędzidełko górne oraz dolne. Uznawane są za najważniejszy modulator brzmienia głosu. Zęby (łac. dentes) – stanowią element jamy ustnej przystosowany do odgryzania i rozdrabniania pożywienia. Pojedynczy ząb zbudowany jest z kolejnych warstw tkanek nakładających się na siebie. Warstwę górną stanowi szkliwo będące najtwardszą tkanką w organizmie ludzkim. Bezpośrednio pod szkliwem znajduje się zębina, tkanka główna zęba. We wnętrzu dostrzec możemy miazgę zawierającą tkankę łączną, nerwy oraz naczynia krwionośne. Ostatnią tkanką jest cement pokrywający korzeń. Zęby ludzkie charakteryzują się difiodontyzmem, dlatego też dzielimy je na zęby mleczne - 20 sztuk oraz zęby stałe – 32 sztuki. Klinicznie zęby dzielone są na siekacze, kły, zęby przedtrzonowe oraz zęby trzonowe. Język (łac. lingua). Usytuowany na dnie jamy ustnej. Jest najruchliwszym elementem wchodzącym w skład jamy ustnej. Narząd ten przystosowany jest do wykonywania bardzo szybkich i precyzyjnych ruchów umożliwiających między innymi mowę. Podczas aktu mówienia synchronicznie współpracuje z wargami. Sam język jest wałem mięśniowym pokrytym błoną śluzową. Na jego powierzchni wyróżnić możemy pionową linię zwaną 10 bruzdą pośrodkową. Górna powierzchnia z kolei stanowi grzbiet języka. Błona śluzowa grzbietu pokryta jest brodawkami językowymi nadającymi jej szorstkości, natomiast błona pokrywająca dolne powierzchnie nie zawiera brodawek, jest cienka i delikatna. Na linii pośrodkowej błona dolnej części języka tworzy fałd łączący język z dnem jamy ustnej – wędzidełko. Jego zadaniem jest ograniczanie nadmiernego ruchu wierzchołka języka ku tyłowi. Omawiane powyżej brodawki językowe pokrywają nabłonek wielowarstwowy płaski. Zbudowane są z tkanki łącznej i wyrastają powyżej powierzchni błony śluzowej. Wyróżniamy tutaj brodawki grzybowate, liściaste, okolone i nitkowate. Sam zrąb języka tworzą mięśnie poprzecznie prążkowane, mięśnie zewnętrzne oraz mięśnie własne języka. Do mięśni zewnętrznych łączących język z otoczeniem zaliczamy: 1. Mięsień bródkowo – językowy. Podciąga język ku przodowi i dołowi. 2. Mięsień rylcowo – językowy. Podciąga język ku górze i tyłowi. 3. Mięsień gnykowo – językowy. Podciąga język do tyłu oraz ku dołowi. Do mięśni własnych języka zaliczamy: 1. Mięsień podłużny górny i dolny 2. Mięsień poprzeczny języka 3. Mięsień pionowy języka Wiązki mięśni wewnętrznych przebiegają przez język w trzech prostopadłych kierunkach, a ich skurcze zmieniają jego rozmiar i kształt. Dodatkowo nadmienić należy, iż język jest narządem unerwionym. Zawiera w swojej budowie nerw językowy, językowo – gardłowy oraz nerw krtaniowy górny. Podniebienie (łac. platum) ma kształt łukowatej kopuły i oddziela jamę ustną od nosowej. Jego przednia część zbudowana jest z wyrostków podniebiennych szczęk oraz poziomych blaszek kości podniebiennych. Wspólnie z błoną śluzową tworzy podniebienie twarde. Podniebienie miękkie jest zbudowane z blaszki łącznotkankowej, mięśni oraz błony śluzowej. Swobodna część podniebienia miękkiego tworzy natomiast wyrostek wyciągnięty 11 w linii środkowej – języczek podniebienny. W podniebieniu miękkim wyróżnić możemy ponadto dwa łuki – podniebienno-jezykowy, będący łukiem przednim oraz łuk podniebienno – gardłowy nazywany łukiem tylnym. Fałdy miękkiego podniebienia tworzą mięśniowo – skórne narośle pomiędzy którymi znajdują się migdałki podniebienne będące skupiskiem tkanki limfatycznej i wchodzące w skład pierścienia chłonnego okołogardłowego. Podniebienie miękkie jest umięśnione. Łącznie posiada pięć par mięśni. Dwie pary docierają do niego z góry i mają bezpośrednie oddziaływanie na trąbkę słuchową. Mięśnie te to dźwigacz oraz naprężacz podniebienia. Ich głównym zadaniem jest dźwiganie i naprężanie podniebienia oraz otwieranie światła trąbki słuchowej. W łukach podniebiennych przebiegają również mięsień podniebienno – językowy oraz podniebienno – gardłowy. Są odpowiedzialne za obniżanie podniebienia miękkiego, zwężanie gardzieli oraz jej cieśni. Ostatnim mięśniem podniebienia jest mięsień języczka. Mięśnie podniebienne unerwia odgałęzienie nerwu szczękowego oraz odgałęzienia splotu gardłowego. Jama gardłowa (łac. cavum pharynx) jest integralną częścią układu oddechowego i pokarmowego. Gardło przebiega od podstawy czaszki do przełyku. Swym kształtem przypomina mięśniowo – błoniastą rurkę. Ważnym elementem gardła jest pierścień chłonny Waldeyera gardła na który składają się migdałki: gardłowy, językowy, podniebienne oraz fałdy trąbkowo – gardłowe. Do głównych funkcji gardła zaliczamy oddychanie, połykanie, wzmacnianie odporności, osłona dróg oddechowych oraz uczestniczenie w modulowaniu i wzmacnianie głosu. W sposób pośredni gardło bierze udział w procesie słyszenia. W budowie klinicznej jama gardłowa podzielona jest na trzy odcinki: gardło górne, środkowe i dolne. 1. Odcinek górny to jama nosowo – gardłowa. Jej górna ściana tworzy sklepienie gardła. W swej przedniej części zawiera skupienie tkanki gruczołowej – tzw. Przysadka gardłowa będąca pozostałością kieszonki Rathkego. Przednia ściana jamy tworzy nozdrza tylne łączące się z jama nosową. Na ścianie bocznej znajduje się natomiast ujście gardłowe trąbki słuchowej. W części nosowej jamy znajduje się również trzeci migdałek gardłowy. Część tylna nazywana wałem trąbkowym jest grubsza i wyższa. Skupiska tkanki limfatycznej tworzą w tym miejscu migdałek trąbkowy. Ku dołowi wał trąbkowy przechodzi w fałd trąbkowo – gardłowy. Od dołu zwęża się w wał dźwigacza. Za tylną ścianą gardła znajduje się zachyłek gardłowy Rosenmüllera będący pozostałością kieszonki skrzelowej. 12