Wiadomości Konserwatorskie 22/2007 65
Praca dopuszczona do druku po recenzjach
Łukasz Stożek
NAUKA
Architektura Myślenic od końca
XIX wieku do II wojny światowej
Położenie miasta
Myślenice położone są w dolinie rzeki Raby i jej
lewobrzeżnego dopływu potoku Bysinka, na tere-
nie geograficznie określanym jako Beskid Wyspo-
wy. Miejscowość ta leży około 30 km na południe
od Krakowa, na skrzyżowaniu ważnych tras komu-
nikacyjnych Kraków – Chyżne i Zakopane oraz
w kierunku z Wadowic na Bochnię. Miasto zało-
żono na lewym brzegu Raby, a jego część rekre-
acyjna zwana Zarabiem położona jest na prawym
brzegu rzeki. Ważnym elementem w kształtowa-
niu przestrzennym miasta stał się potok Bysinka,
nad brzegiem którego zbudowano średniowiecz-
ny układ rynkowy miasta oraz rozwijała się od śre-
dniowiecza Górna Wieś. Lewobrzeżny dopływ
Bysinki, potok San wytyczył kierunek rozwoju
Dolnej Wsi, która rozwijała się wzdłuż wspomnia-
nego cieku wodnego. Obydwie wsie włączono do
Myślenic w roku 19291 i stanowią one ważną część
organizmu miejskiego.
Miasto położone jest w kotlinie otoczonej przez
wzniesienia, od strony zachodniej jest to grzbiet
Plebańskiej Góry oraz wzgórze Dalin, od północy
Szubienna Góra2. Ostatnie wymienione wzgórze
zamyka kotlinę Raby od wschodu wzniesieniem,
na którym powstała wieś Borzęta zwana stąd przez
okolicznych mieszkańców „Borzęcką Górą”. Od
strony południowej góruje nad miastem góra Uk-
lejna, tam na wysuniętym w kierunku rzeki cyplu
wzniesiono w XIII wieku basztę strażniczą strze-
gącą szlaku handlowego prowadzącego doliną rze-
ki Raby3. Nieco bardziej w kierunku południowym
znajduje się szczyt góry Chełm, gdzie leży najdalej
wysunięty na południe przysiółek miasta4.
Miasto położone jest nad głównym traktem
komunikacyjnym prowadzącym na południe Pol-
ski, zwanym „zakopianką”. Część tej obecnie dwu-
pasmowej trasy w okolicy Myślenic pokrywa się
z przebiegiem „traktu cesarskiego” z lat 1784-1785,
prowadzącego od Jawornika po Myślenice5. „Za-
kopianka” omija Myślenice od wschodu wytyczo-
ną w połowie lat 70. XX wieku trasą i łączy się
w okolicy jazu na Rabie w Myślenicach z drogą wy-
tyczoną przez Austriaków na przełomie wieków
XVIII i XIX. Trakt biegnący obecnie z Myślenic
w kierunku Sieprawia pokrywa się ze starym szla-
kiem średniowiecznym z Myślenic do Krakowa6.
Historia rozwoju miasta
do końca XIX wieku
Pierwotna, wczesnośredniowieczna osada z XIII
wieku zlokalizowana była na wschodnim stoku
Plebańskiej Góry, zwanym Stradomiem7. Jej środ-
kiem, na osi północ – południe płynęła młynówka
potoku Bysinka. Centralnym punktem był drew-
niany kościółek pod wezwaniem N.P. Marii, na
miejscu którego znajduje się obecnie kamienny
kościół pochodzący ze schyłku XV wieku, otoczo-
ny przez cmentarz. Myślenice posiadają dobrze
zachowany układ średniowiecznego rynku z wy-
chodzącymi zeń ulicami w układzie szachownico-
wym, będący wynikiem lokacji miasta na prawie
magdeburskim, dokonanej w roku 1342 przez króla
Kazimierza Wielkiego8. Prawdopodobnie nowy
układ przestrzenny miasta powstał dopiero w ro-
ku 14589. Rynek usytuowano nad niewielką skarpą
na lewym brzegu Bysinki, jest on nachylony w kie-
runku południowym. Pierwotną strukturę ulic wy-
chodzących z Rynku tworzą obecne ulice Kościusz-
ki, Kilińskiego, Królowej Jadwigi, Sobieskiego,
Klakurki oraz Bema. Ulice Piotra Skargi i Reja
znajdujące się w środku pierzei zachodniej
i wschodniej rynku, są XVIII-wiecznymi przebi-
ciami wtórnymi. Budynki tworzące pierzeje ryn-
ku pochodzą z końca XVIII wieku, końca XIX wie-
ku, lat międzywojennych i lat 70. ubiegłego wie-
ku. Pierwszy budynek murowany przy Rynku zbu-
