Pobierz Próbna Matura z Historii: Materiały i Zadania i więcej Streszczenia w PDF z Historia tylko na Docsity!
Miejsce na identyfikację szkoły
Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 50 punktów.
PESEL ZDAJĄCEGO
Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy
KOD
ZDAJĄCEGO
Arkusz opracowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON. Kopiowanie w całości lub we fragmentach bez zgody wydawcy zabronione.
LISTOPAD
ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY
Z OPERONEM
HISTORIA
POZIOM ROZSZERZONY
Czas pracy: 180 minut
Instrukcja dla zdającego
1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 36 stron (zadania 1.–24.).
Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego eg-
zamin.
2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu.
3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atra-
mentem.
4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl.
5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie.
Życzymy powodzenia!
ODBIERZ KOD DO
GIEŁDY MATURALNEJ
Zobacz – klucz odpowiedzi
Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Materiał do zadania 1.
Mapa. Obszary starożytnych kultur
0 500 km
4
1
2 3
Zadanie 1. (0–1)
Wpisz do tabeli cyfry odpowiadające na mapie obszarom starożytnych kultur, których dotyczą zacytowane fragmenty tekstów.
Fragmenty dotyczące państw starożytnych
- […] Jeśli obywatel mienie boga lub pałacu skradł, obywatel ten zostanie zabity i ten, który rzecz skradzioną w ręce swe przyjął zostanie zabity. […] Jeśli obywatel albo srebro albo złoto, albo niewolnika, albo niewolnicę, albo byka, albo owcę, albo osła, albo cokolwiek innego z rąk syna obywatela lub niewolnika obywatela, bez świadka i kontraktu kupił, bądź na przechowanie przyjął, człowiek ten jest złodziejem (i) zostanie zabity. […] [...], tłum. M. Stępień, Warszawa 2000, s. 25.
- […] wierzyli, że bezpieczeństwo i pomyślność kraju zależy od Maat bogini boskie- go ładu […]. W trzystopniowej strukturze społeczeństwa […] tysiące urzędników musiało zapewnić sprawny przepływ poleceń z pałacu do ludu i rzetelną informa- cję o wykonaniu woli władcy. Funkcje urzędnicze nie były dziedziczne, zależały przede wszystkim od predyspozycji i wykształcenia, dlatego też karierę mogli zrobić i ludzie niskiego stanu. […] A. Paner, J. Iluk, Cywilizacje starożytne. Historia, kultura, religia , Gdańsk 2011, s. 11.
- […] Nasz ustrój polityczny nie jest naśladownictwem obcych praw, a my sami ra- czej jesteśmy wzorem dla innych niż inni dla nas […] ponieważ opiera się na więk- szości obywateli, a nie na mniejszości. W sporach prywatnych każdy obywatel jest równy w obliczu prawa […]. W naszym życiu państwowym kierujemy się zasadą wolności. W życiu prywatnym nie wglądamy z podejrzliwą ciekawością w zacho- wanie się naszych współobywateli, nie odnosimy się z niechęcią do sąsiada […]. [...], przekł. K. Kumaniecki, Warszawa 1988, s. 107.
Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 2. (0–1)
a) Przyporządkuj odpowiedni schemat bitwy ze źródła B opisowi ze źródła A.
.....................................
b) Podaj rok, w którym rozegrała się ta bitwa.
.....................................
c) Na podstawie własnej wiedzy wymień element, który zdecydował o wyjątkowości opisanej bitwy.
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Materiały do zadania 3.
Źródło A.
Fragment opracowania historycznego
[…] Cesarze aż do połowy III w. nie wydawali wprawdzie jakiejś wyraźnej ustawy, skierowanej przeciw chrześcijanom, którzy byli jednak pociągani do odpowiedzialności karnej na podstawie różnych oskarżeń, np. o powodowanie zamętu w społeczeństwie, a także zarzucano im tajemni- cze przestępstwa […]. Tajemniczy tryb życia chrześcijan, ich niechęć do uczestniczenia w życiu publicznym, podejrzenia o dokonywanie rytualnych zbrodni – wszystko to powodowało niechęć znacznej części społeczeństwa w różnych rejonach Imperium Romanum. Inicjatywę prześlado- wań chrześcijan podejmowali często namiestnicy prowincji licząc się z nastrojami ludności. […] W okresie stabilizacji stosunków w Imperium zalecenia cesarskie ograniczały się do karania tych chrześcijan, którzy ujawnili swą przynależność do źle widzianej sekty i nie chcieli wyrzec się za- bobonu. […] W wypadku klęsk powszechnych przedstawiciele władzy cesarskiej chętnie zrzucali odpowiedzialność za nie na chrześcijan, aby uspokoić wzburzony tłum […]. Nowy przesąd budził obawę, bowiem dla Rzymian wiarygodną religią była tylko dawna religia i tylko taka zasługiwała na szacunek. […]
M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna , Wrocław 2008, s. 570.
Źródło B.
Fragment opracowania historycznego
[…] Chrześcijaństwo […] głosiło jednak także wzajemną równość ludzi wobec siebie i posłan - nictwo ubóstwa, co zjednywało mu szerokie kręgi wiernych. Konsekwentny monoteizm, negacja porządku ziemskiego (państwa rzymskiego), w tym odmowa oddawania czci bogom państwowym (także władcy), wywoływała wobec chrześcijan zdecydowaną niechęć kół rządzących. Niepokoiła także wewnętrzna organizacja chrześcijaństwa, której nie miały inne religie. To powodowało, że władcy III wieku zaczęli w chrześcijaństwie jako takim postrzegać konkurencyjną wobec państwa organizację, co więcej, nie dającą się przez państwo kontrolować.
L. Mrozewicz, Historia powszechna. Starożytność , Poznań 1999, s. 244.
Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 3. (0–2)
Na podstawie zamieszczonych fragmentów tekstów ze źródeł A i B podaj, co według opinii ich autorów stało się przyczyną prześladowań chrześcjian. Rozstrzygnij, jaki charakter miały te prześladowania – polityczny czy religijny. Uzasadnij swoje zdanie.
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Materiał do zadania 4.
Fragment tekstu ze średniowiecznego latopisu*
[…] Za grzechy nasze przyszli nieznani poganie za wielkiego księcia kijowskiego Mścisława Romanowicza, wnuka Rościsława Mścisławicza. Przybyli jacyś niesamowici bezbożni Morabici, zwani Tatarami, a których nikt nie świadom dobrze jasno, co oni za jedni i skąd przybyli. I jaki jest ich język i z którego są plemienia i jaka ich wiara. Zowią się Tatarami, a inni wołają ich Taur- meny, a drudzy Peczenigi […]. Kotiak był teściem kniazia halickiego Mścisława Mścisławowicza, i przyszedł do zięcia Mścisława z pokłonem z kniaziami połowieckimi, do Halicza, i do wszystkich kniaziów ruskich, […] , mówiąc do nich tak: Naszą ziemię opanowali dzisiaj Tatarzy, a jutro przyj- dą wziąć waszą, więc brońcie nas, a jeżeli nie pomożecie nam, w takim razie my teraz będziemy wyrżnięci, a wy jutro! […] I zjednoczywszy całą ziemię ruską przeciw Tatarom, przyszli nad rzekę Dniepr na Zarub, na ostrów waregski. […] I przyszła klęska na wszystkich kniaziów ruskich, jakiej nie było jeszcze od początku ziemi ruskiej. Widział wielki książę kijowski, że było źle i nie ruszył się nigdzie z miejsca swego; stał na wzgórzu nad rzeką Kałką; było bowiem miejsce kamieniste i tam sporządził gródek kolisty, i z tego gródka bił się z nimi przez trzy dni […]. A inni Tatarowie poszli za kniaziami ruskimi, bijąc ich aż do Dniepru. […] Kniaź Michał Mścisławicz przebiegł przez Dniepr […] a sam ledwo uciekł od Tatarów do Halicza. A kniaziowie młodsi nadbiegli z nielicznymi towa- rzyszami, a kniaź Włodzimierz Rurykowicz przybiegł do Kijowa i zasiadł na stolcu. […]
Cyt. za: F. Koneczny, Dzieje Litwy i Rusi [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej , z. 22, Kraków 1924, s. 7, 9.
- Latopis – stosowana na Rusi od XI do XVIII w. forma historiografii.
Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Materiały do zadania 6.
Źródło A. Fragment opracowania historycznego
[…] W okresie średniowiecza świat islamu stanowił największą potęgę militarną na kuli ziem - skiej, a jego armie walczyły równolegle na trzech kontynentach: w Europie, Afryce, Indiach i Chi- nach. Świat islamu był również w tym czasie dominującą potęgą ekonomiczną na naszym globie importując niewolników, kość słoniową i złoto z Afryki, wełnę i drewno z Europy, jedwab i wyroby rzemiosła z Chin. […] Pod koniec VIII wieku sztuka wyrobu papieru dotarła do Bagdadu, sto lat później do Egiptu, około 1100 roku do Maroka, w połowie XII stulecia do muzułmańskiej Hisz- panii, a stamtąd do chrześcijańskiej Europy […]. Na Zachodzie cyfry […] nazywane są arabskimi, gdyż dotarły do średniowiecznej Europy za pośrednictwem matematyków arabskich. […] W IX wieku muzułmańscy tłumacze przełożyli na arabski hinduskie prace astronomiczne, dzieła Plato- na, Arystotelesa, Galena i wiele innych tekstów greckich, które od czasu najazdów barbarzyńców z północy były dla uczonych łacińskich niedostępne. Do tego antycznego bogactwa myśli uczeni arabscy dodali własne przemyślenia, obserwacje i eksperymenty. […] Dalekiemu Bagdadowi nie- wiele ustępowała na zachodzie arabska Kordoba, która w czasach rozkwitu liczyła pół miliona mieszkańców i miała trzysta łaźni publicznych. To piękne miasto przecinały kilometry brukowa- nych ulic oświetlonych zawieszonymi na domach lampami, kiedy w Londynie nawet siedemset lat później nie było na ulicy żadnej latarni, a w Paryżu każdy, kto przekraczał próg swego domu wpadał po kostki w błoto. […]
A. Flis, Europa , Chiny i świat islamu [w:] Kręgi integracji i rodzaje tożsamości. Polska, Europa, świat , pod red. W. Wesołowskiego, J. Włodarczyka, Warszawa 2005, s. 7–9.
Źródło B.
Fragment opracowania historycznego
[…] W islamie w ciągu kilku pierwszych wieków rozwinął się system lecznictwa, którym objęta była znaczna część społeczeństwa muzułmańskiego. Ten stan odzwierciedlają powstałe wówczas podręczniki. Najważniejszy niewątpliwie jest Kanon medycyny Awicenny przetłumaczony przez Gerharda z Kremony. […]
J. Danecki, Co zawdzięczamy islamowi , „Znak”, 512/1998, s. 24.
Zadanie 6. (0–2)
a) Na podstawie tekstów źródłowych oraz wiedzy własnej wymień elementy obecne w kultu- rze i nauce arabskiej, z których twoim zdaniem skorzystała cywilizacja Zachodu, wkraczając w epokę renesansu.
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
b) Określ, czy jest zasadne zdanie Eweliny Szlemp: […] Średniowieczna Europa była uczniem świata islamu, a jeśli chodzi o naukę i sztukę, w pewnym sensie była od niego uzależniona, musiała polegać na arabskich wersjach utworów greckich, w inny sposób niedostępnych […].
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Materiały do zadania 7.
Źródło A.
Fragment Kroniki Galla Anonima
[…] Jak zaś doszło do wypędzenia króla Bolesława z Polski, długo byłoby o tym mówić; tyle wszakże można powiedzieć, że sam będąc pomazańcem [Bożym] nie powinien był [drugiego] po- mazańca za żaden grzech karać cieleśnie. Wiele mu to bowiem zaszkodziło, gdy przeciw grzechowi grzech zastosował i za zdradę wydał biskupa na obcięcie członków. My zaś ani nie usprawiedli- wiamy biskupa zdrajcy, ani nie zalecamy króla, który tak szpetnie dochodził swych praw – lecz pozostawmy te sprawy, a opowiedzmy, jak przyjęto go na Węgrzech. […]
Anonim tzw. Gall, Kronika polska , przekł. R. Grodecki, Kraków 1923, s. 39.
Źródło B.
Fragment Kroniki polskiej Wincentego Kadłubka
[…] A gdy prześwięty biskup krakowski Stanisław nie mógł odwieźć go od tego okrucieństwa, najpierw grozi mu zagładą królestwa, wreszcie wyciąga ku niemu miecz klątwy. Atoli on, jak był zwrócony w stronę nieprawości, w dziksze popada szaleństwo, bo pogięte drzewa łatwiej złamać można niż naprostować. Rozkazuje więc przy ołtarzu, pośród infuł, nie okazując uszanowania ani dla stanu, ani dla miejsca, ani dla chwili – porwać biskupa! Ilekroć okrutni służalcy próbują rzucić się na niego, tylekroć skruszeni, tylekroć na ziemię powaleni łagodnieją. Wszak tyran, lżąc ich z wielkim oburzeniem, sam podnosi świętokradzkie ręce […]. A ja ze zdumienia i z jakowegoś przerażenia całkiem zdrętwiałem, tak iż ledwie pojąć, a cóż dopiero językiem, cóż piórem wyrazić zdołam. […] Po tym wydarzeniu ów okrutnik ojczyźnie niemniej jak i ojcom obmierzły uchodzi na Węgry [...]. [...] król Węgier […] z uprzejmością uszanowanie mu okazywał, a nawet pieszo wyszedł naprzeciw, by go uczcić. […] Wkrótce potem Bolesław dotknięty niezwykłą chorobą zadał sobie śmierć […].
Mistrza Wincentego, zwanego Kadłubkiem, Kronika polska , przekł. A. Józefczyk i M. Studziński, Kraków 1862, s. 73, 76–77.
Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
b) Podaj rok opisanej w tekstach ucieczki króla polskiego na Węgry oraz wskaż, jaki król pa - nował w tym czasie w tym kraju.
..............................................................................................................................................................
Materiał do zadania 8. Fragment aktu wydanego przez polskiego króla
[…] W imię Pana, Amen. Na wieczną rzeczy pamiątkę. My, Kazimierz z Bożej łaski król Pol- ski, a oraz [książę] krakowski, sandomierski, sieradzki, łęczycki, kujawski, wielki książę litewski, Rusi, Prus, ziem: chełmińskiej, królewieckiej, elbląskiej i pomorskiej pan i dziedzic [oznajmia- my:] […] udzielać szczodrzej korzyści obrony i pomocy tym, którzy względem serca, że wierzą, iż klęski i opresje ich, […] mogą być zniesione tylko przez naszą prawicę, a nie inną […]. […] ziemie i państwa wymienione do Królestwa Polskiego przyłączamy ponownie włączamy, wciela- my i inkorporujemy oraz dopuszczamy przyłączamy i włączamy do użytkowania [i] uczestnictwa we wszystkich dobrach, prawach, wolnościach i prerogatywach, które posiadają dotąd prałaci, panowie i szlachta Królestwa Polskiego, a zwłaszcza co do elekcji i koronacji przyszłych królów polskich […]. […] Aby zaś uczuli hojność, słuszność i sprawiedliwość zlane z naszej prawicy na wszystkich razem i każdego z osobna […] , [aby] w zmianie władców znaleźli także zmianę i usu- nięcie ucisku – daninę, która w języku potocznym nazywa się cłem funtowym, także wszystkie inne cła na wodzie i lądzie […] znosimy. […] Z naszej królewskiej hojności usuwamy, uchylamy i znosimy opłatę w mowie potocznej zwanej cłem funtowym, jak też i wszystkie cła na wodach i ziemi, wprowadzone gdziekolwiek […]. Także wszyscy rycerze szlachta, mieszczanie i mieszkańcy ziem wymienionych przeniesieni i wcieleni na prawo, do właściwości i własności Królestwa Pol- skiego, tym również są przez nas obdarzeni przywilejem, że godności i urzędy dotąd tam istniejące i w przyszłości ustanawiane, także grody i tenuty miast […] będziemy powierzali nie żadnemu ob- cemu lub cudzoziemcowi […].
Cyt. za: K. Górski, Związek Pruski i poddanie się Prus Polsce , Poznań 1949, s. 54, 60–63.
Zadanie 8. (0–1)
Na podstawie źródła oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdzi- we, lub F – jeśli jest fałszywe.
- Zamieszczone fragmenty tekstu pochodzą z hołdu wieczystego, jaki Związek Prus złożył królowi polskiemu w 1456 r.
P F
- Wcielenie ziem pruskich przez Kazimierza Jagiellończyka oznaczało między innymi dopuszczenie przedstawicieli Prus do elekcji władcy.
P F
- Król na mocy aktu zniósł obciążenia ekonomiczne nałożone przez władze zakonu na poddanych, wśród nich cła funtowe i prawo nabrzeżne.
P F
Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Materiały do zadania 9.
Źródło A. Fragment opracowania historycznego
[…] Szlachta hiszpańska (i portugalska) szukała dla siebie nowego miejsca, którego została pozbawiona wraz z zakończeniem rekonkwisty. Hiszpanie naśladowali Portugalczyków i konku- rowali z nimi […]. Zjednoczona Hiszpania była gotowa psychologicznie, militarnie i techniczne do dalszej ekspansji. […] Kolumb, żeglarz genueński, po nieudanych próbach zainteresowania władcy Portugalii planem dopłynięcia do Indii przez Atlantyk udał się do Hiszpanii. Dzięki po- mocy uzyskanej od franciszkanów (z klasztoru La Rabida obok Huelvy) dotarł na dwór królewski. Izabela zgodziła się rozpatrzyć plan Kolumba po zakończeniu wojny z Grenadą. W obozowisku Hiszpanów pod tym miastem (Santa Fe) podczas świętowania zwycięstwa doszło do spotkania Kolumba z królewską parą. […] Królowie katoliccy zgodzili się poprzeć wyprawę. […]
T. Miłkowski, P. Machcewicz, Historia Hiszpanii , Wrocław 1998, s. 126–127.
Źródło B.
Herbert George Wells o umysłowym odrodzeniu Europy
[…] Opublikowanie podróży Marka Pola wywarło w Europie głębokie wrażenie. […] W dwa wieki później podróże Marka Pola czytał niejaki Krzysztof Kolumb, żeglarz genueński, który po- wziął świetną myśl dotarcia do Chin, płynąc na zachód dookoła świata. […] Od dawna zapo- mniane odkrycie, że ziemia jest okrągła, zyskiwało na nowo uznanie w umysłach ludzkich. Idea, aby płynąc na zachód dotrzeć do Chin, nastręczała się niemal sama przez się. Sprzyjało jej wy- nalezienie kompasu, dzięki czemu żeglarz nie był zdany na łaskę pięknej pogody, podczas której gwiazdy wskazywały mu drogę. […] Mimo to Kolumb napotkał wiele trudności, zanim zdobył okręty dla sprawdzenia swej idei. Chodził od jednego dworu europejskiego do drugiego. Dopiero w Granadzie, świeżo zdobytej na Maurach, uzyskał pomoc Ferdynanda i Izabeli, i mógł wreszcie wyjechać w nieznane światy z trzema małymi okrętami. […]
H.G. Wells, Historia świata , przekł. J. Parandowski, Wrocław 1980, s. 100.
Zadanie 9. (0–2)
a) Na podstawie tekstów źródłowych wskaż, jakie okoliczności sprzyjały podjęciu realizacji planów Kolumba.
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
b) Podaj imiona i przydomki pary królewskiej wspierającej Kolumba.
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Materiały do zadania 11.
Źródło A. Fragment diariusza Piotra I
[…] Dnia 22 października, jako w dniu uroczystości z okazji zawarcia pokoju, jego cesarska wysokość raczył być obecny w katedralnej cerkwi Przenajświętszej Trójcy, gdzie, po odprawieniu liturgicznych modłów, odczytano wpierw traktat zawarty z jego wysokością królem szwedzkim i z koroną szwedzką, potwierdzający pokój wieczysty. Następnie odczytane zostało z ambony ka- zanie przez arcybiskupa pskowskiego, w którym wymieniono obszernie wszystkie chwalebne czyny jego wysokości, z wszelkimi dobrodziejstwami, jakie w czasie całego swego panowania, a szczegól- nie w czasie tej wojny, wyświadczył swemu państwu i poddanym, wobec czego imię Ojca ojczyzny, cesarza I wielkiego godnie mu przystoi […]. Dzięki sławnym i walecznym czynom wojskowym i politycznym waszej cesarskiej wysokości, dzięki jedynie waszej niestrudzonej pracy i kierownic- twu, my, wasi wierni poddani, zostaliśmy z mroku niewiedzy wprowadzeni na arenę sławy całego świata, i, tak powiedziawszy, z niebytu w byt i do społeczności narodów politycznych włączeni, co jest wiadome nie tylko nam, lecz i całemu światu […] najpokorniej błagać w imieniu poddanych wszystkich stopni całego narodu wszechrosyjskiego państwa waszej wysokiej Mości, abyście na znak naszego skromnego uznania za tyle nam i całej naszej ojczyźnie dobrodziejstw udzielonych, przyjąć od nas zechcieli tytuły ojca ojczyzny, Piotra Wielkiego, imperatora wszechrosyjskiego […].
Cyt. za: Wiek XVI–XVIII w źródłach, Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów , oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 377–378.
Źródło B.
Fragment opracowania historycznego
[…] pod Narwą spotkali się po raz pierwszy twarzą w twarz w walce Karol XII i Piotr I, a każdy z nich był przekonany o słuszności swojej sprawy. Dla Piotra była to misja budowniczego impe- rium; zdobycie nadbałtyckiego portu, który jego zdaniem należał się Rosji, uznawał za działanie patriotyczne, otwierające jego ojczyźnie drogę do świata zewnętrznego. […] Wojska Piotra straciły setki dział i duże zapasy amunicji. Karol nie mógł się powstrzymać od triumfalizmu […]. Na po- czątku wojny stwierdził: „Najpierw mam zamiar skończyć z pierwszym z moich wrogów, a potem porozmawiam z kolejnym”. Tym pierwszym był niepokojący Karola król polski, a następnie moż- na byłoby zająć się Rosją. Wiosną 1702 najechał na ziemie polskie […]. W roku 1709 w Połtawie obwarowały się niewielkie siły rosyjskie. Karol zaczął oblężenie miasta w maju […]. Piotr przybył na początku czerwca i rozproszył wojska wzdłuż długiego, otwartego korytarza przecinającego gęsto zalesione obszary […]. […] bitwa wywołała trwałą zmianę sytuacji w Europie. […] Karol XII nie złożył broni. Spędził pięć lat w Turcji, próbując podżegać Osmanów do wojny z Rosją. […] Karol szukał odwetu, a jego poddani byli już zmęczeni wojną i pragnęli spokoju. Nie bacząc na to, król zaplanował nową ofensywę militarną w roku 1718 […].
J. Cummins, Najwięksi rywale w historii , Warszawa 2010, s. 136–145.
Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Źródło C.
Mapa przedstawiająca działania wojenne
1709
Warszawa
Łuck
Kijów
Połtawa
Grodno
Kopenhaga
Mitawa
Sztokholm Narwa
Wyborg
Nowogród Wielki
Kraków
Drezno
Lipsk
Wiedeń Buda (^) Peszt
Belgrad Rawenna
Rzym Neapol
Kolonia
Osnabrück
Stambuł
Bukareszt
K r ó l (^) e s two W ę gierski
e
Rzeczpospolita
I (^) m (^) p (^) e (^) r (^) i (^) u (^) m (^) O (^) s (^) m (^) a (^) ń (^) s (^) k (^) ie
K r ó l e s t w o D a n i i
K r ó l e s t w o S z w e c j i
I m p e r i u m R o s y j s k i e
0 500 km
tereny przyłączone do Rosji Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego
szwedzkich
kierunki marszu wojsk:
szwedzkich rosyjskich rosyjskich
tereny przyłączone do Prus
Zadanie 11. (0–2)
Na podstawie tekstów źródłowych i własnej wiedzy wykonaj polecenia. a) Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
- Opisane w źródłach wydarzenia są wynikiem nieudolnego spisku przeciw królowi szwedzkiemu Karolowi XII i carowi rosyjskiemu Piotrowi I zawiązanego z inicja- tywy króla duńskiego Fryderyka I i Augusta II Mocnego.
P F
- Zmagania militarne Karola XII i Piotra zakończyły się pokojem w Nystad w 1721 r., w wyniku którego Szwecja straciła status mocarstwa europejskiego.
P F
- Zwieńczeniem przeprowadzonych reform w kraju oraz wzmocnienia międzynaro- dowej pozycji Rosji było przyjęcie przez Piotra I tytułu imperatora.
P F
Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 12. (0–2)
a) Na podstawie analizy tekstów źródłowych oraz wiedzy własnej wskaż, jakie założenia miały przyświecać uchwaleniu Konstytucji Rzeczypospolitej i jakie były ich źródła.
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
b) Odnosząc się do tekstu źródłowego B i własnej wiedzy, rozstrzygnij, czy problemy i postu- laty opisane przez Staszica znalazły swoje odzwierciedlenie w zapisach Konstytucji 3 maja. Wskaż, który z postulatów nie znalazł się w zapisie konstytucyjnym.
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Materiały do zadania 13.
Źródło A.
Fragment źródła z epoki
[…] Mocarstwa sąsiadujące z Polską były tak często wciągane w zaburzenia wywołane przez bezkrólewia w tym państwie, że doświadczenia przeszłości zmusiły je do zajęcia się poważnie spra- wami tego państwa […]. Równocześnie też przyczynił się do zmodyfikowania kilku niewłaściwości ustrojowych w tym państwie […]. Dwór berliński popierał tę akcję swego sojusznika, dwór wiedeń- ski zaś chcąc ze swej strony uczestniczyć w korzyściach, a unikając kłopotów wynikających ze zbyt dużej liczby interweniujących w wewnętrzne sprawy Polski, uznał za stosowne zająć stanowisko neutralne […]. Wszystko zwiastowało Polsce i jej sąsiadom stały pokój na przyszłość. Niestety jednak, podczas gdy można było oczekiwać jak najpomyślniejszego rozwoju, właśnie w tym cza- sie duch niezgody zawładnąwszy częścią narodu, zniszczył w jednej chwili wszystkie te nadzieje.
Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Obywatele powstali jedni przeciw drugim. Frakcje uzurpowały sobie legalną władzę i nadużywały jej wbrew prawom i bezpieczeństwu publicznemu. Wszystko zostało zniszczone, prawo, porządek, handel, a nawet rolnictwo. [...]
Cyt. za: Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów , oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 412–413. Źródło B.
Źródło z epoki
Zadanie 13. (0–3)
a) Podaj, który władca wydał patent przedstawiony na ilustracji w źródle B.
..............................................................................................................................................................
b) Podaj, jakie wydarzenie było następstwem zdarzeń opisanych w źródle A. Wymień strony biorące udział w tym wydarzeniu oraz podaj jego rok.
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
c) Na podstawie źródła A wymień argumenty, jakie zostały wysunięte na poparcie racji inicja- torów wydarzenia, do którego nawiązują źródła.
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 14. (0–1)
Na podstawie powyższego źródła oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
- W myśl konstytucji z 1807 r. wszyscy obywatele zostali uznani za równych, co świadczy o antyfeudalnym charakterze tej ustawy zasadniczej.
P F
- Rada Stanu była odpowiedzialna za przygotowywanie projektów ustaw, nato- miast jurysdykcja leżała w gestii izby poselskiej.
P F
- Konstytucja przyznawała księciu, czyli królowi saskiemu, pełnię władzy wyko- nawczej i inicjatywę ustawodawczą.
P F
Materiały do zadania 15.
Źródło A.
Fragment opracowania historycznego
[…] W pamięci ludu, tak skłonnej do utożsamiania sprawy z człowiekiem, Oliver Cromwell uosabia Rewolucję Angielską, a zwłaszcza jej bardziej niszczycielskie i gwałtowne strony. Crom- well burzący zamki i dwory, bezczeszczący kościoły ma swoje miejsce w folklorze […]. […] Olivera obwiniano o obrazoburstwo w znacznie większej mierze, niż na to zasługiwał: na jego reputację jako na profanatora miejsc świętych wpłynęła najpewniej i działalność spokrewnionego z nim sir Thomasa Cromwella, doradcy Henryka VIII. Ale wizerunek Cromwella wysadzającego twierdze króla, arystokracji i Kościoła ma pewne uzasadnienie: ostatecznie to właśnie osiągnęła rewolucja. […] Długo pamiętano, jak Oliver troszczył się o to, by przed każdym zdolnym człowiekiem stała otworem kariera, jak dbał o tolerancję religijną, o handel, o jedność narodową, o wielkość Anglii. Być może lud cenił go tym wyżej, ponieważ odrzucili go zarówno torysi, jak i arystokratyczni re- publikanie. […]
Ch. Hill, Oliver Cromwell i rewolucja angielska , przekł. I. Szymańska, Warszawa 1988, s. 261–262.
Źródło B.
Jakub Bossuet o Cromwellu [fragment]*
[…] I oto zjawił się człowiek o niepojętej głębi umysłu. Równie przebiegły obłudnik, jak zręczny polityk, zdolny wszystko przedsięwziąć i wszystko ukryć, tak w boju, jak pokoju czynny i niestru- dzony, dzięki swej chytrości i przezorności wydarł losowi, co tylko mógł, aż nadto czujny i na wszystko gotów, by nie wypuścić z rąk żadnej sposobności […]. Dostrzegł on, że w nieskończonym zamęcie sekt, nie przestrzegających iż żadnych ustalonych praw, przyjemność swobodnego dogma- tyzowania bez obawy powściągnięcia lub przymusu ze strony jakiejkolwiek władzy duchownej lub świeckiej, opanowała swym czarem wszystkie umysły. Tym sposobem udało mu się zjednać sobie wszystkich i uczynić z potwornego zbiorowiska groźną całość. Gdy nauczono się raz chwytać tłum przynętą wolności, na dźwięk samego imienia, gnał on odtąd na oślep. […] Zręczny ich przewod- nik już to walcząc, już dogmatyzując, już przybierając tysiączną maskę protektora i proroka, żoł- nierza i wodza, spostrzegł, że udało mu się tak oczarować wszystkich, że cała armia zapatrywała w nim zwierzchnika zesłanego od Boga dla obrony niezawisłości. […]
Cyt. za: Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów , oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 305.
- Jakub Bossuet (1627–1704) – biskup francuski, nadworny duchowny Ludwika XIV.
Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”
Zadanie 15. (0–1)
Wskaż różnice i podobieństwa pomiędzy ocenami dokonań Cromwella wyrażonymi przez au- torów tekstów źródłowych. Wyjaśnij, z czego wynikały różnice w ich opiniach.
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Materiały do zadania 16.
Źródło A.
Stanisław Kieniewicz o przyczynie upadku Rzeczypospolitej [fragment]
[…] W zakresie poszukiwania historycznej podbudowy dla bieżącej sytuacji politycznej rozwi- nęli największą aktywność konserwatyści krakowscy. Drogę wytknął im Walerian Kalinka, były współpracownik Hotelu Lambert. Już w ostatnich latach panowania Stanisława Augusta, poddał on rewizji pogląd na przyczynę upadku Rzeczypospolitej oraz postawił tezę, że wina leżała nie po stronie roztropnego króla, lecz nieopatrznych reformatorów i rewolucjonistów. […] Myśl Kalinki podjął Józef Skulski, współautor Teki Stańczyka dopatrując się już w „złotym wieku” Polski zaląż- ków jej upadku: w jej „młodszości cywilizacyjnej”, braku „instynktu rządu”, „wybujałym parlamen- taryzmie” itd. […] Najbardziej konsekwentną syntezę tych poglądów dał Michał Bobrzyński, autor Dziejów Polski_. Uzasadniał on, że Polska upadła z własnej winy, na skutek braku silnego rządu i bez wahania stawiał pod pręgierz wszystko to, co podkopywało w przeszłości silny rząd._ […]
S. Kieniewicz, Historia Polski 1795–1918 , Warszawa 1996, s. 341–342.
Źródło B.
Władysław Smoleński o upadku Rzeczypospolitej [fragment]
[…] Niewątpliwie, że w Polsce istniała anarchia, że panował w niej fanatyzm katolicki i ucisk włościan. […] Anarchia w pewnych okresach czasu istniała w każdym z państw europejskich, tak w Anglji i Francji, jak w Niemczech i Rosji […]. Nie przeszkadzało to jednak tym państwom istnieć i rozwijać się. Historja beztendencyjna musi stwierdzić, że upadek państwowości polskiej spowodowało nie co innego, jak zaborczość silniejszych fizycznie mocarstw sąsiednich. Winą było Polski, że nie posiadała dość sił do zwalczenia tej zaborczości. […] Monarchowie sąsiedni dosta- tecznie oceniali korzyści, jakie osiągnąć mogli z wadliwej organizacji polskiej. […] Pod wrażeniem katastrofy rozbiorowej naród podjął zabiegi nad wzmocnieniem swych sił umysłowo-moralnych i materialnych. Pracy umysłowej przewodniczyła ustanowiona w 1773 r. Komisja Edukacyjna […]. Sejm zniósł konstytucję Stackelbergowską i zajął się obmyśleniem ustawy rządowej, odpowiada- jącej potrzebom państwa samodzielnego. Na sesji sejmowej 3 maja r. 1791 bez zachowania zwy- kłych formalności obradowych przeprowadzoną została nowa konstytucja. […] Wtedy gdy Polska usiłowała wyjść z anarchii i wzmocnić się, związek czarnych orłów nie dopuścił do uzdrowienia jej organizmu […].
W. Smoleński, Przyczyny upadku państwa polskiego , Warszawa 1921, s. 3–4, 9–10, 13.
