Pobierz Badania na temat pedagoga szkolnego i więcej Notatki w PDF z Pedagogika, badania pedagogiczne tylko na Docsity!
Badania na temat pedagoga szkolnego
Od kiedy powstało w szkołach stanowisko dla pedagoga, interesowało ono różne osoby ze świata nauki. Zarówno w latach 70. XX wieku, jak i obecnie przeprowadzano różne badania, mające na celu poznanie tego zawodu z każdej możliwej perspektywy. Wiele raportów okazuje się wyjątkowo ciekawymi i często także pomocnymi w doskonaleniu praktyki pedagoga szkolnego, aby mogła funkcjonować ona coraz lepiej i sprawniej nieść pomoc uczniom na każdym szczeblu edukacji. Jedne z ciekawszych badań dotyczą relacji, jakie panują między pedagogiem szkolnym a uczniami, nauczycielami, dyrekcją i rodzicami. Szczególnie interesujące są te trzy ostatnie płaszczyzny, gdyż to właśnie te relacje są bardzo często zaniedbane i nie funkcjonują odpowiednio dobrze. Największy wpływ na pracę i działalność pedagoga w szkole ma oczywiście dyrektor, dlatego warto zacząć od analizy tej właśnie relacji. Jest ona również niezmiernie ciekawa, gdyż z badań przeprowadzonych wśród wrocławskich pedagogów wynika, że „pedagog bywa zausznikiem dyrektora szkoły, jego prawą ręką, nietykalną osobą. Może być też bezbronną ofiarą, na którą wszyscy zrzucają rozmaite niechciane zadania; zdarza się, że pedagog wyręcza nawet sekretarkę z jej prac biurowych. Może on też być rodzajem bufora, na którym skupia się niechęć osób pokrzywdzonych (głównie uczniów i rodziców), frustracje nauczycieli i złe humory dyrekcji”^1. Mimo że jednym z zadań pedagoga szkolnego jest właśnie przeciwdziałanie złym emocjom, które mogą się pojawiać w szkole pomiędzy różnymi jednostkami, w celu prawidłowego funkcjonowania tej placówki, to przedstawione tutaj „zadania”, jakimi bywają obarczane osoby zajmujące to stanowisko, zdecydowanie uniemożliwiają wypełnianie innych funkcji, które są często dużo ważniejsze. Nie można bowiem zapominać, że pedagog szkolny to osoba, która ma być dostępna dla dziecka w chwilach, kiedy ma ono problemy i chce z kimś porozmawiać, dlatego też osoba pedagoga szkolnego powinna być kreowana przez szkołę i wszystkich jej pracowników jako przyjazna dziecku i nastawiona na jego potrzeby. Można więc wywnioskować, że w roli pedagoga, jak zresztą w wielu innych zawodach, ważna jest asertywność, umiejętności interpersonalne, umiejętności sprawowania kontroli nad własną pracą oraz przede wszystkim wzajemna współpraca. Z cytowanych przez autora artykułu wypowiedzi pedagogów wynika, że często mają zbyt dużo obowiązków, a mimo to zdarza się, że muszą jeszcze wykonywać obowiązki współpracowników. Niektórzy jednak (^1) E. Zierkiewicz, Relacje interpersonalne pedagoga szkolnego. Raport z badań , „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, 1998, nr. 1, s. 96.
przyznają, że z powodu swojego wieku i wielu lat przepracowanych w szkole mają przywilej odmowy w takich sytuacjach. Jak twierdzi jedna z respondentek, zawdzięcza to temu, iż jest starsza wiekiem od dyrektorki szkoły, w której pracuje, jej młodsze koleżanki zdecydowanie nie mają tego przywileju^2. Inna z respondentek przyznaje, że dyrektorka szkoły wie o wszystkich działaniach, jakie podejmuje w szkole, jako powód przywołując wieloletnią przyjaźń i częste koleżeńskie rozmowy. Zaprzecza także istnieniu kontroli w jej dosłownym znaczeniu, mówiąc za to o współpracy, zaufaniu i dużej autonomii, które towarzyszą jej pracy jako pedagoga szkolnego^3. Mocno zauważalny jest jednak fakt, że w przypadku obu wypowiedzi brakuje informacji o wzajemnym szacunku, który wynikałby z wiedzy i umiejętności, gdyż zastępują je tak prozaiczne kwestie, jak wiek czy znajomość. Podobnie jak relacji dyrekcja – pedagog, nie można jednoznacznie określić relacji nauczyciel – pedagog. Także między tymi osobami mogą zaistnieć bardzo różnorodne zależności, jednak w rzeczywistości szkolnej często można spotkać się z przekonaniem, że stosunki są raczej chłodne i zdystansowane, co wydaje się być kompletnym absurdem. Pedagog szkolny powinien wspierać pracę nauczyciela „przedmiotowca”, służyć fachową poradą w chwilach, kiedy zaistnieje konflikt bądź pojawią się problemy z nawiązaniem kontaktu z uczniem lub jego rodzicami. Pedagog szkolny to także osoba, która może wspierać pomocą przy tworzeniu planu godzin wychowawczych i współpracy z konkretnymi uczniami doświadczającymi np. problemów z nauką, stąd też tak bardzo dziwi i niepokoi fakt, że między tymi osobami zachodzą różnego rodzaju konflikty i nieporozumienia. Z artykułu wynika jednak, że nauczyciele w wielu przypadkach zbyt dużo wymagają od pedagoga, obciążając go własnymi obowiązkami. Autor przytacza także przykłady w postaci zarzutów, wynikających z mediacji w konfliktach nauczyciel – uczeń, gdy pedagog stanie po stronie dziecka. Najtrudniejsze relacje pojawiają się z nauczycielami starszymi, z długim stażem i ogromnym autorytetem. Od nich najczęściej można się dowiedzieć, że pedagog, mówiąc potocznie, siedzi i nic nie robi, jak twierdzi jeden z respondentów. Inny badany, zapytany o kontakty pedagoga z nauczycielami odpowiada, że jego spotkania, jako pedagoga szkolnego z nauczycielami przedmiotowymi odbywają się właściwie wszędzie – na przerwie czy po lekcjach. Wyznaje, że podczas takich spotkań nauczyciele często relacjonują zachowanie uczniów, a wychowawcy proszą o informacje dotyczące sytuacji rodzinnej konkretnych uczniów. Mimo to często nie stosują rad im danych, ignorując czasami wszystko. Pedagog przywołuje także sytuację, w której przyjął funkcję (^2) Tamże, s. 96. (^3) Tamże, s. 97.
pozytywną relację, o której pisze jeden z respondentów w badaniach Zierkiewicza. Twierdzi bowiem, że ma różnorodne związki z młodzieżą, która często odwiedza jego gabinet na przerwach między lekcjami, chcąc po prostu porozmawiać. Co ciekawe, łączą ich nawet wspólne zainteresowania, szczególnie z chłopcami, takie jak fotografia. Wspomina jednak także o fakcie, że jest pewnego rodzaju „straszakiem” na uczniów, kiedy nauczyciele tracą do nich cierpliwość^6. Mogłoby się wydawać, że pedagog szkolny pracuje przede wszystkim z uczniami sprawiającymi problemy bądź doświadczającymi problemów w nauce. Bardzo pozytywną jednak informacją wynikającą z artykułu jest fakt, że uczniowie odwiedzają jego gabinet także z bardziej błahych powodów, co może świadczyć o panującym między nimi zaufaniu i ciepłych relacjach. Inny respondent również przywołuje sprawy, z jakimi przychodzą do pedagoga uczniowie. Wymienia wśród nich seks, problemy rodzinne, dojrzewanie, alkoholizm itp. Uważa także za niemożliwe dotarcie do wszystkich uczniów indywidualnie i objęcie ich swoim działaniem^7. Kolejna grupa osób, które szukają pomocy u pedagoga szkolnego, to rodzice. Wydaje się, że jest to grono osób, mających najmniejszą styczność z omawianym stanowiskiem, jednak z badań wynika, że często szukają w nim oparcia w swoich problemach z dziećmi, jak i osobistych. O takich przypadkach wspomina w swojej wypowiedzi jeden z respondentów, przywołujący sytuacje, w których rodzice przychodzą do niego bez wcześniejszych zapowiedzi. Twierdzi także, że ,3rodzice czasami odwiedzają gabinet pedagoga szkolnego w sprawach osobistych, domowych, a czasami nawet, żeby się wyżalić. Ciekawym stwierdzeniem jest także opinia, że według pedagoga rodzice nie zawsze są z nim szczerzy, w szczególności w sytuacjach, w których bronią swoich dzieci^8. Warto tu wspomnieć o pewnej barierze, która w tych relacjach może się pojawiać. Nie jest to jedynie fakt, że rodzice nie mają na co dzień styczności z pedagogiem szkolnym w taki sposób, jak uczniowie, nauczyciele czy dyrekcja. Autor artykułu wspomina także o przekonaniu, że pedagog szkolny to osoba, która zajmuje się jedynie tymi „złymi i niegrzecznymi dziećmi”. Rodzice bardzo często mogą nie wiedzieć, że kiedy doświadczają chociażby drobnych problemów wychowawczych, mogą zwrócić się o radę właśnie do niego. Pedagog jest odpowiednią osobą do udzielenia profesjonalnej i rzeczowej pomocy. (^6) Tamże, s. 100. (^7) Tamże. (^8) Tamże, s. 102.
Kolejne badania, jakie warto przedstawić, dotyczą opinii studentów pedagogiki na temat roli pedagoga szkolnego. Zostały one przeprowadzone przez Wiesławę Walc. Jest to ciekawy punkt widzenia, ze względu na fakt, że badaną grupą były osoby, które same przygotowywały się do przejęcia w przyszłości tego stanowiska. Warto zauważyć, że szczerość w tej kwestii dla studentów była prawdopodobnie bardziej komfortowa niż w przypadku uczniów, którzy mieliby wyrażać swoją opinię na temat pracownika szkoły, do której uczęszczają. Co też istotne, badanie nie dotyczyło pracy pedagoga szkolnego na jednym szczeblu edukacji, ale całokształtu doświadczeń studentek przez cały okres nauki. Studenci zapytani o opinię na temat zadań, jakie powinien pełnić pedagog szkolny, najczęściej odpowiadali, że powinien udzielać pomocy uczniom przeżywającym trudności rodzinne (53,42%) i w kontaktach z rówieśnikami (52,05%) oraz uczniom przejawiającym trudności wychowawcze (52,05%). Statystyki te potwierdzają więc w pewien sposób przekonanie, że pedagog jest osobą zajmującą się w szczególności dziećmi z problemami. Kolejne zadanie, jakie zaproponowała autorka badania, było wybierane przez studentów już zdecydowanie rzadziej, ponieważ organizowanie zajęć profilaktycznych przez pedagoga szkolnego ma poparcie jedynie 26,03% studentów. Kolejny problem, jaki został poddany analizie, to wskazanie najczęstszych barier, z jakimi może spotkać się pedagog szkolny. Jedną z najwyżej ocenianych było „niewłaściwie rozumienie roli pedagoga przez nauczycieli, wyręczanie się przez nich pedagogiem w pracy wychowawczej”^9. Jest to bariera zgodna z wcześniej przedstawionymi badaniami, w których także była mowa o zbyt dużych wymaganiach nauczycieli w stosunku do pedagogów, co często jest powodem konfliktów i braku pozytywnych relacji między tymi jednostkami. Kolejnymi barierami, które były najczęściej wskazywane przez respondentów, to zbyt duża ilość dokumentacji (45,21%) i za mała liczba etatów w szkołach (46,58%). Ciekawą kwestią są także wskazywane przez studentów cechy charakteru, jakimi powinien legitymować się pedagog szkolny. Okazuje się bowiem, że studenci nie byli zgodni co do tego na tyle, aby przynajmniej połowa z nich wybrała tę samą cechę. Jak zauważa autorka, najważniejsze były dla nich empatia, wyrozumiałość, otwartość i cierpliwość, czyli przede wszystkim cechy, których szukamy w drugim człowieku, a nie te związane z profesjonalną realizacją obowiązków wynikających z zwodu^10. Nawiązując jeszcze do modelu pedagoga szkolnego, respondenci zapytani o wiedzę i umiejętności, jakie powinien posiadać specjalista na tym stanowisku, odpowiadali dość (^9) W. Walc, Rola pedagoga szkolnego w opinii studentów pedagogiki, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny”, 2016, t. 35, s. 189. (^10) Tamże, s. 192.
częstszymi gośćmi w gabinecie pedagoga szkolnego są dziewczynki niż chłopcy, co może wynikać z różnicy w ich charakterach. Według Kapickiej „Kobiety są bardziej kłótliwe, szybciej się obrażają i dłużej trzymają urazę. Mężczyźni wolą rozwiązywać swoje sprawy i nie przywiązują wagi do drobiazgów”^13. Analogicznie wygląda zgłaszanie problemów osobistych. Chłopcy przyznają się do tego w 37%, natomiast dziewczynki w 58%, co także może wynikać z większej potrzeby rozmowy o sprawach osobistych i problemach tej natury jednej z płci^14. Ciekawe wyniki odnoszą się także do tego, czy uczniowie kiedykolwiek byli u pedagoga szkolnego, ewentualnie z jakiego powodu. Jedynie niespełna 24% uczniów przyznaje, że zgłosiło się do pedagoga szkolnego z jakiejś przyczyny, swoją decyzję uzasadniając problemami rodzinnymi, nękaniem w szkole przez innych uczniów, karą, problemami z nauczycielami, potrzebą podpowiedzi od osoby starszej, problemami z rówieśnikami^15. W wypowiedziach cytowanych przez autorkę badań można zauważyć dużą różnorodność powodów, dla których uczniowie zgłaszają się do pedagoga – od problemów osobistych i potrzeby porozmawiania z kimś starszym, aż po pewną formę kary, jaką stało się wysłanie do pedagoga ucznia, który sprawia problemy. Jest to często zauważalna praktyka, która bezsprzecznie zniechęca uczniów do wychodzenia z inicjatywą zgłoszenia problemu temu specjaliście. Kubicka zadała w swojej ankiecie jeszcze jedno kluczowe pytanie, dotyczące powodów, dla których uczniowie nie zgłaszają problemów pedagogowi szkolnemu. Analiza wyników wskazuje na częstą pomoc rówieśników i rodziców, wstyd i strach oraz brak zaufania bądź nieznajomość pedagoga szkolnego. Warto przywołać tutaj także opinie uczniów na temat pedagoga szkolnego. Jedno z pytań, jakie Kapicka zadała dzieciom, dotyczyło ich zdania na temat cech charakteru, jakimi powinien legitymować się dobry pedagog szkolny. Dla przypomnienia studenci pedagogiki, biorący udział w badaniach przeprowadzonych przez Wiesławę Walc, nie byli w pełni zgodni w tej kwestii. Uczniowie natomiast w zdecydowanej większości, bo w aż 81% uznali, że pedagog powinien być przede wszystkim godny zaufania^16. Także w odpowiedziach uczniów, jakie cytowała Kapicka, często pojawia się kwestia zaufania. Badania wykazały, że powiernikami sekretów nastolatków są ich bliscy przyjaciele i rówieśnicy, gdyż do dorosłych (^13) R. Kapicka, Pedagog szkolny w opiniach uczniów , Zielona Góra, 2013, s. 66. (^14) Tamże. (^15) Tamże, s. 68. (^16) Tamże, s. 87.
mają oni mało zaufania. Jak pisze Kapicka, w wypowiedziach uczniów widoczna jest „obawa przed wyjawieniem problemów policji, rodzicom oraz nauczycielom”^17. Drugą, najwyżej punktowaną odpowiedzią, dotyczącą pożądanych cech charakteru pedagoga szkolnego, była wyrozumiałość (58%). Młodzież nie chce, aby patrzono na nią przez pryzmat błędów, jakie popełniła, ale aby traktowano ją poważnie. „Według młodzieży, aby to stało się możliwe, osoby dorosłe muszą zacząć zwracać na nich uwagę jako na partnerów w rozmowie, a nie w monologu”^18. Młodzi ludzie często nie chcą wyjawiać swoich problemów, gdyż uważają, że dorośli i tak im nie pomogą, a zamiast tego ukarzą bądź wytkną błędy. Dlatego też nie dziwi wybór na trzecim miejscu dobrego słuchacza (43,8%), który wysłucha ucznia i spojrzy na świat z jego perspektywy. Ogólne, postrzeganie przez uczniów pedagoga okazuję się bardzo pozytywne. Kapicka w swoich badaniach odnotowała bowiem aż 92,5% pozytywnych wypowiedzi. 55% ankietowanych przyznaje jednak, że pedagog szkolny jest potrzebny w szkole przede wszystkim konkretnym uczniom. Podsumowując, warto zauważyć, że niewiele jest badań dotyczących pedagoga szkolnego
- jego roli i zadań oraz postrzegania przez uczniów czy grono pedagogiczne. Mogą być one natomiast bardzo pomocne przy próbie wprowadzania zmian i ulepszania systemu pomocy pedagogiczno-psychologicznej w szkołach. Dzięki diagnozie przeprowadzonej za pomocą badań naukowych, w prosty sposób można dostrzec nieprawidłowości, które powinny zostać wyeliminowane. (^17) R. Kapicka , dz. cyt., s. 87. (^18) Tamże.
