BADANIE UKŁADU WEWNĄTRZWYDZIELNICZEGO, Ćwiczenia z Anatomia

Pobierz BADANIE UKŁADU WEWNĄTRZWYDZIELNICZEGO i więcej Ćwiczenia w PDF z Anatomia tylko na Docsity!

Badanie układów i narządów

BADANIE UKŁADU WEWNĄTRZWYDZIELNICZEGO

• Przebarwienia linii zgięć – choroba Addisona
• Ręce duże, spocone – akromegalia
• Drżenie rąk – nadczynność tarczycy
• Zespół cieśni nadgarstka
• Rumień dłoniowy

Ręce 2

Ogólna obserwacja (^1)

• Zachowanie, stan psychiczny, np. pobudzenie – nadczynność tarczycy, spowolnienie – niedoczynność tarczycy
• Wygląd, np. otyłość brzuszna w zespole Cushinga
• Bladość
• Owłosienie, np. brak owłosienia pachowego, łonowego
  • niedoczynność przysadki mózgowej
• Bielactwo
• Hirsutyzm

Tętno i ciśnienie tętnicze (^3)

• Tachykardia/migotanie przedsionków
  • nadczynność tarczycy
• Nadciśnienie – zespół Cushinga i zespół Conna
• Hipotonia ortostatyczna
  • choroba Addisona

Oczy 4

• Wytrzeszcz
• Oftalmoplegia
• Ubytki pola widzenia
  • Ginekomastia
  • Mlekotok

5 Twarz

• Cechy zespołu Cushinga choroby Addisona akromegalii

6 Szyja

• Wole – miąższowe/guzkowe

7 Piersi

• Osteoporoza w nadczynności tarczycy, zespole Cushinga i hipogonadyzmie

Kości

• Wirylizacja
• Cechy dojrzałości płciowej
• Objętość jąder

Narządy płciowe

• Miopatia proksymalna
• Obrzęk przedgoleniowy
• Tłuszczowate obumieranie skóry (necrobiosis lipoidica)

Kończyny dolne

Wzrost, masa ciała, BMI

Diureza

Ocena psychologiczna/psychiatryczna

Układ wewnątrzwydzielniczy

ANATOmIA

Główne gruczoły wewnątrzwydzielnicze to: przysad- ka mózgowa, tarczyca, przytarczyce, trzustka, nad- nercza i gonady: jądra i jajniki (ryc. 5.1). Gruczoły te wytwarzają hormony, które są uwalniane do krążenia i działają w odległych narządach docelowych. Nie- które gruczoły, np. przytarczyce i trzustka, są pobu- dzane bezpośrednio przez bodźce metaboliczne, jed- nak większość gruczołów dokrewnych pozostaje pod kontrolą hormonów wytwarzanych przez przysadkę mózgową. Hormony to bardzo różnorodne chemicz- nie cząsteczki: Ÿ peptydy, np. insulina Ÿ glikoproteiny, np. tyreotropina (TSH) Ÿ aminy, np. noradrenalina (norepinefryna) Ÿ hormony steroidowe, np. kortyzol Ÿ estrogeny Ÿ trijodotyronina Ÿ witamina D

BADANIE FIZYKALNE

Objawy zaburzeń wewnątrzwydzielniczych są róż- norodne i nieswoiste, dotyczą wielu układów (ramka 5.1). Choroby układu wewnątrzwydzielniczego by- wają wykrywane przypadkowo, np. niedoczynność

Podwzgórze/przysadka

Przytarczyce

Tarczyca

Trzustka

Jajniki

Jądra

Nadnercza

Ryc. 5.1 Główne gruczoły wewnątrzwydzielnicze.

5.1 Częste objawy kliniczne w chorobach układu wewnątrzwydzielniczego

Objaw lub dolegliwość Rozpoznania różnicowe Zwiększenie masy ciała Niedoczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników (PCOS), zespół Cushinga Utrata masy ciała Nadczynność tarczycy, cukrzyca, niewydolność nadnerczy Niski wzrost Konstytucjonalny, choroba niezwiązana z układem wewnątrzwydzielniczym, np. celiakia, niedobór hormonu wzrostu Opóźnione dojrzewanie płciowe Konstytucjonalne, choroba niezwiązana z układem wewnątrzwydzielniczym, niedoczynność tarczycy, niedoczyn- ność przysadki, pierwotna niedoczynność gonad Zaburzenia miesiączkowania PCOS, hiperprolaktynemia, zaburzenia czynności tarczycy Wole Wole proste, choroba Gravesa-Basedowa, choroba Hashimoto Wzmożone pragnienie Cukrzyca, moczówka prosta, nadczynność przytarczyc, zespół Conna Hirsutyzm Idiopatyczny, PCOS, zespół Cushinga, wrodzony przerost nadnerczy Nietypowe objawy Hipoglikemia, guz chromochłonny, guzy neuroendokrynne Wzmożona potliwość Nadczynność tarczycy, hipogonadyzm, akromegalia, guz chromochłonny nadnerczy Napadowe zaczerwienienie twarzy Hipogonadyzm (szczególnie menopauza), zespół rakowiaka Oporne nadciśnienie tętnicze Zespół Conna, zespół Cushinga, guz chromochłonny nadnerczy, akromegalia, zwężenie tętnicy nerkowej Zaburzenia wzwodu Hipogonadyzm pierwotny lub wtórny, cukrzyca, choroba niezwiązana z układem wewnątrzwydzielniczym Osłabienie siły mięśniowej Zespół Cushinga, nadczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc, osteomalacja Osteoporoza i złamania Zespół Cushinga, hipogonadyzm, nadczynność tarczycy Zmiany wyglądu twarzy Niedoczynność tarczycy, zespół Cushinga, akromegalia, PCOS

Układ wewnątrzwydzielniczy

Guzy nadnerczy czasem mogą być wyczuwalne w badaniu palpacyjnym, ale należy zachować ostrożność, jeśli zachodzi podejrzenie guza chromochłon- nego, ponieważ zbyt intensywne badanie brzucha może spowodować nagły wzrost ciśnienia tętniczego. W badaniu zewnętrznych narządów płciowych u kobiety należy zwrócić uwagę na ilość owłosienia łonowego, a u wszystkich pacjentów w okresie dojrzewania ocenić stopień dojrzałości płciowej, używając skali Tannera. Ocenia się strukturę i objętość jąder (za pomocą orchidometru; ryc. 15.26, s. 465). W badaniu kończyn dolnych zwróć uwagę na obecność obrzęku przedgole- niowego (choroba Gravesa-Basedowa; ryc. 5.5D), osłabienie siły mięśniowej lub zanik mięśni proksymalnych (zespół Cushinga i nadczynność tarczycy). Zmierz wzrost (za pomocą stadiometru u dzieci i młodzieży) (ryc. 15.23, s. 457) i wagę ciała. Oblicz wskaźnik masy ciała (BMI; s. 65). Wykonaj badanie moczu, szukając cukromoczu (cukrzyca) i białkomoczu (nefropatia nadciśnieniowa). U niektórych pacjentów wskazana jest również ocena psychologiczna. Dwie trzecie pacjentów z zespołem Cushinga wymaga opieki psychologicznej lub psychiatrycznej.

TARCZYCA

Anatomia

Tarczyca jest narządem o kształcie motyla. Składa się z dwóch symetrycznych płatów połączonych cieśnią, które prawidłowo przykrywają drugi i trzeci pierścień chrzęstny tchawicy (ryc. 5.2A). Gruczoł może sięgać do śródpiersia górnego, lub, rzadko, w całości znajdować się za mostkiem. Rzadko jest zlokalizowany wyżej w ob- rębie szyi, wzdłuż linii przewodu tarczowo-językowe- go. W przypadku umiejscowienia u podstawy języka (wole językowe), może być widoczny przy otwartych ustach. Prawidłowa tarczyca jest wyczuwalna w bada- niu palpacyjnym u około 50% kobiet i 25% mężczyzn. Powiększenie tarczycy określa się jako wole.

Schemat diagnostyki

Tarczyca

Oglądaniem oceń szyję od przodu. Kiedy pacjent przełyka łyk wody, obserwuj, czy występują na szyi zmiany guzowate. Tarczyca (lub torbiel przewodu tarczowo-językowego) przemiesz- cza się ku górze podczas przełykania, ponieważ jest pokryta przez powięź przedtchawiczą, połączoną z chrząstką pierścieniowatą krtani. Poproś pacjenta, żeby usiadł i rozluźnił mięśnie szyi i stań z tyłu za nim. Ułóż delikatnie ręce na przedniej powierzchni szyi chorego, tak aby palce wskazujące stykały się ze sobą (ryc. 5.2B). Poproś pacjenta, by wypił łyk wody, żeby w czasie połykania wymacać tarczycę, która przesuwa się ku górze. Nie- którzy pacjenci odczuwają dyskomfort podczas badania palpacyjnego tarczycy, dlatego należy zwracać uwagę, czy pacjent nie jest zdenerwowany. Oceń wielkość, kształt i strukturę wola, sprawdź, czy wyczuwalne jest drżenie. Zmierz każdy wyczuwalny guzek. W przypadku dużego wola, zmierz obwód szyi w najgrubszym miejscu za pomocą miarki (obiektywny pomiar w długotrwałej obserwacji). Osłuchaj stetoskopem czy występuje szmer naczyniowy.

Odchylenia od normy

w badaniu fizykalnym

Kształt i powierzchnia

Wole proste (miąższowe) zwykle jest względnie syme- tryczne w początkowych stadiach, ale z czasem często przechodzi w wole guzkowe. W chorobie Gravesa-Base- dowa powierzchnia tarczycy jest zwykle gładka i rozla- na, natomiast w przypadku wola wieloguzkowego lub pojedynczego guzka tarczycy – nieregularna (ryc. 5.3).

Ruchomość

W większości przypadków wole przesuwa się ku gó- rze podczas połykania. Bardzo duże wole może być nieruchome, również inwazyjny rak tarczycy może trwale ufiksować tarczycę do otaczających struktur.

A B

Kość gnykowa

Mięsień mostkowo- -obojczykowo-sutkowy Chrząstka tarczowata Chrząstka pierścieniowata

Przytarczyca

Płat tarczycy

Cieśń tarczycy Tchawica Rękojeść mostka

Ryc. 5.2 Tarczyca. (A) Anatomia gruczołu i struktur otaczających. (B) Badanie palpacyjne tarczycy.

Badanie układów i narządów

Konsystencja

Guzki tarczycy o strukturze zbliżonej do prawidło- wego gruczołu mogą być duże lub małe, pojedyncze lub mnogie i zwykle są łagodne. Bardzo twarde guzki wskazują na złośliwy charakter zmiany. Powiększone, nieruchome węzły chłonne w sąsiedztwie tarczycy wskazują na raka tarczycy (ryc. 5.4).

Tkliwość

Rozlana bolesność jest typowa dla wirusowego zapa- lenia tarczycy, natomiast bolesność miejscowa może być objawem krwawienia do światła torbieli tarczycy.

Ryc. 5.3 Wole (A i B). Miąższowe – choroba Gravesa-Basedowa. (C) Guzek autonomiczny pojedynczy. (D) Wole wieloguzkowe.

Ryc. 5.4 Rak tarczycy. Rak brodawkowaty tarczycy z powiększeniem regionalnych węzłów chłonnych szyjnych.