Pobierz Bank Centralny - Notatki - Bankowość i więcej Notatki w PDF z Bankowość i finanse tylko na Docsity!
red0; Bank Centralny
1.STRUKTURA POLSKIEGO SYSTEMU BANKOWEGO W końcu lat 80 rozpoczęto w Polsce budowę dwuszczeblowego systemu bankowego tzn. składającego się z banku centralnego i z sieci banków komercyjnych. Struktura aktualnego systemu bankowego ukształtowała się na podstawie nowelizacji ustawy o Narodowym Banku Polskim i nowelizacji prawa bankowego. Na obecny system bankowy składa się:
- NBP
- Bankowy Fundusz Gwarancyjny
- Banki komercyjne i spółdzielcze 1.1 NBP Organami NBP są:
- Prezes NBP
- Rada Polityki Pieniężnej
- Zarząd NBP 1.2 Prezes NBPPrezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na okres 6 lat. Prezes NBP przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego. Reprezentuje również interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych i finansowych takich jak: Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju czy Europejski Bank Inwestycyjny. odstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile to nie ogranicza podstawowego celu NBP. Narodowemu Bankowi Polskiemu przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej.
1.3 Zarząd NBP Działalnością NBP kieruje Zarząd. W skład Zarządu NBP wchodzą: Prezes NBP jako przewodniczący oraz 6-8 członków Zarządu. Zarząd NBP:
- realizuje uchwały Rady
- podejmuje uchwały w sprawach nie zastrzeżonych w ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP Do zakresu działania Zarządu NBP należy w szczególności:
- podejmowanie uchwał w sprawie udzielania bankom upoważnień do wykonywania czynności obrotu dewizowego
- realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej
- okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego
- nadzorowanie operacji otwartego rynku
- ocena funkcjonowania systemu bankowego
- uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP
- uchwalanie prowizji i opłat bankowych stosowanych przez NBP oraz ustalanie ich wysokości
- określanie zasad gospodarowania funduszami NBP
- określanie zasad organizacji i podziału zadań w NBP
- określanie zasad polityki kadrowej i płacowej NBP
- uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP
- sporządzanie bilansu NBP oraz rachunku zysków i strat
- opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą 14. przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady
- BANK CENTRALNY W POLSCE 2.1 Zadania i funkcje Banku CentralnegoBank Centralny jest instytucją nadrzędną w systemie finansowym, sprawującą kontrolę, nadzór, organizującą i zarządzającą wszystkimi instytucjami systemu finansowego. Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Podstawowym celem działalności NBP jest, zgodnie z ustawą, utrzymanie stabilnego poziomu cen oraz umacnianie polskiego pieniądza. Cel ten jest osiągany poprzez: -kształtowanie i realizację polityki pieniężnej, -tworzenie warunków instytucjonalnych dla zapewnienia niezbędnego poziomu bezpieczeństwa finansowego i stabilności sektora bankowego, -regulowanie zasad i mechanizmów w celu zapewnienia płynności -rozliczeń pieniężnych w gospodarce. W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa kluczową rolę. Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako: centralny bank państwa - Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych oraz realizuje ich zlecenia. bank emisyjny - Jest jedyną instytucją mającą wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych, będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto organizuje on obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu. bank banków - NBP organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie
procentowych na rynku międzybankowymi utrzymywanie ich na poziomie pożądanym z punktu widzenia prowadzonej polityki pieniężnej. Operacje otwartego rynku pozwalają na elastyczne, szybkie i precyzyjne reagowanie na zmiany płynności w systemie bankowym, dopasowując podaż środków na rachunkach banków w banku centralnym do zgłaszanego popytu, a przez to wpływając na poziom stóp procentowych. Operacje otwartego rynku to interwencje na rynku pieniężnym, dokonywane przez bank centralny z własnej inicjatywy i na zasadach rynkowych. W tak szerokim zakresie pojęcia "operacji otwartego rynku" mieści się zarówno warunkowa, jak i bezwarunkowa sprzedaż lub kupno papierów wartościowych, a także emisje papierów wartościowych, dokonywane przez bank centralny na własny rachunek. W wyniku warunkowego bądź też bezwarunkowego zakupu papierów wartościowych przez bank centralny system bankowy zostaje - odpowiednio - na pewien okres lub też trwale zasilony w środki. W wyniku warunkowej, bądź bezwarunkowej sprzedaży papierów wartościowych lub też w wyniku emisji i sprzedaży własnych papierów wartościowych, bank centralny absorbuje na pewien okres lub w sposób trwały środki z systemu bankowego. Dla zachowania rynkowego charakteru tego instrumentu, wszystkie operacje na otwartym rynku są co do zasady przeprowadzane w drodze przetargu, co wyklucza uznaniową selekcję partnerów i ich ofert. Przedmiotem przetargu jest albo wyłącznie wielkość oferowanej kwoty, lub wielkość oferowanej kwoty oraz cena, wyznaczająca oprocentowanie transakcji. Przy pierwszym typie, tj. "przetargu kwotowym", banki składają oferty przy określonej przez bank centralny, jednolitej stopie procentowej, po jakiej uzyskają one lub zdeponują środki. Stopa ta, nazywana zwyczajowo stopą repo (niezależnie od rodzaju transakcji), jest niezwykle silnie oddziałującym parametrem rynku pieniężnego, co oznacza, że wykorzystanie tego typu przetargu może być szczególnie przydatne w okresach wzmożonej niestabilności rynku, bądź gdy widoczny staje się rozwój stóp procentowych w kierunku niepożądanym z punktu widzenia prowadzonej polityki pieniężnej. W przypadku drugiego typu, "przetargu procentowego", oferty banków muszą zawierać dodatkowo kwotowaną przez nie cenę, która determinuje stopę procentową, po jakiej następuje użyczenie środków. Różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami przetargów nie zawsze musi być szczególnie istotna, jako że przy przetargu typu procentowego, bank centralny i tak wyznacza pewien poziom stopy procentowej w wyniku zaakceptowania danej ceny maksymalnej
(przy operacjach zasilających) lub minimalnej (przy operacjach absorbujących środki z rynku). Zazwyczaj poziom ten nie ulega zmianie przez dłuższy okres, co oznacza, że pomimo braku formalnego ogłoszenia, uczestnicy rynku wiedzą na jakich warunkach będą mogli uzyskać środki z banku centralnego, lub zdeponować swoje nadwyżki. Przy przetargu typu procentowego stosuje się obecnie najczęściej tzw. metodę "amerykańską" redukcji ofert, choć możliwe jest także wykorzystanie tzw. metody "holenderskiej". Podstawowa różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami akceptacji ofert polega na tym, że w przypadku zastosowania metody amerykańskiej każdy oferent, którego oferta została zaakceptowana, uzyskuje oprocentowanie zgodne ze swoim własnym kwotowaniem. Natomiast w przypadku wykorzystania metody holenderskiej, zasilenie lub absorpcja środków następuje według jednolitej stopy procentowej, zazwyczaj stanowiącej średnią ważoną z kwotowań dla przyjętych ofert. W obu metodach możliwe są ponadto daleko idące modyfikacje. Metodą wykorzystywaną najczęściej jest jednak metoda amerykańska, gdyż pozwala ona w najlepszy sposób uwzględniać oczekiwania rynku, nie zaburzając przy tym reguł konkurencji.Najprostszą formą operacji otwartego rynku są operacje bezwarunkowe, w trakcie których bank centralny kupuje od banków lub sprzedaje bankom papiery wartościowe - najczęściej są to papiery skarbowe. Nieco bardziej złożoną konstrukcję mają operacje warunkowego zakupu lub sprzedaży papierów wartościowych. Operacje warunkowego zakupu repo polegają na tym, że bank centralny kupuje papiery wartościowe od banków komercyjnych, zobowiązując je do ich odkupienia po określonej cenie i w określonym terminie. Zatem, operacje warunkowego zakupu - repo - są odpowiednikiem kredytów udzielanych przez bank centralny bankom komercyjnym, których zabezpieczeniem jest czasowe przewłaszczenie określonych papierów wartościowych. Banki zwracają pożyczone środki w momencie, w którym odkupują od banku centralnego sprzedane mu wcześniej papiery wartościowe. Oprocentowanie kredytów udzielanych przez bank centralny w wyniku przeprowadzenia operacji repo wynika z różnicy pomiędzy cenami zakupu i późniejszej odsprzedaży papierów wartościowych, stanowiących przedmiot transakcji. Okres, na jaki bank centralny zwiększa płynność banków, jest równy okresowi, na jaki dokonywana jest operacja repo. Operacje warunkowej sprzedaży reverse repo polegają na tym, że bank centralny sprzedaje papiery wartościowe bankom komercyjnym, zobowiązując je do ich odsprzedaży po określonej cenie i w określonym terminie. Operacje te są zatem
ich klientów, jak i rodzajem podatku, pozwalającym na generowanie zysku przez bank centralny. Funkcje te nie mają obecnie większego znaczenia, jako że konkurencja między bankami funkcjonującymi w różnych krajach wymusiła znaczące redukcje stóp rezerwy oraz systemowe rekompensaty kosztów ponoszonych przez banki z tytułu jej utrzymywania. Banki obciążone wyższą stopą rezerwy mogą przeznaczyć mniejszą część przyjmowanych depozytów na udzielane kredyty. Aby zrekompensować ten ubytek zmuszone są do utrzymania większej różnicy między oprocentowaniem kredytów i depozytów, a więc oferują niższe oprocentowanie depozytów lub wyższe kredytów niż konkurenci obciążeni niższą rezerwą obowiązkową. Z tego powodu część banków centralnych nie tylko znacząco obniżyła w ostatnich latach stopy rezerwy, ale wręcz zrezygnowała z tego instrumentu. Jednym ze sposobów eliminacji obciążeń systemu bankowego z tytułu wykorzystywania rezerwy obowiązkowej jest jej oprocentowanie na poziomie rynkowym. Rozwiązanie takie przyjął np. EBC - stopa rezerwy wynosi 2% a środki utrzymywane do wysokości rezerwy wymaganej są oprocentowane na poziomie oprocentowania głównych operacji refinansujących. Oznacza to, że pożyczenie w EBC środków na utrzymanie rezerwy obowiązkowej jest w zasadzie neutralne dla wyniku finansowego banków. Dzięki stosowaniu tego instrumentu bank centralny kreuje jednak popyt na pieniądz banku centralnego, zmuszając banki do pożyczania środków po wyznaczonej przez siebie cenie. Pozwala to na wzmocnienie kontroli banku centralnego nad rynkowymi stopami procentowymi. Uśredniona rezerwa obowiązkowa pomaga także stabilizować te stopy na pożądanym przez bank centralny poziomie. Jest tak dlatego, że banki maksymalizując zysk dążą do utrzymania stanu środków na swoich rachunkach w banku centralnym na optymalnym poziomie - nie mniej niż wynosi rezerwa wymagana (gdyż nieutrzymanie rezerwy łączy się na ogół z dolegliwymi sankcjami ze strony banku centralnego) i nie więcej, gdyż nieoprocentowane środki generują stratę alternatywną (mogłyby zostać zainwestowane w aktywa przynoszące dochód). Dlatego banki są bardzo wrażliwe na niewielkie zmiany płynności, co powoduje znaczne wahania stóp procentowych. Uśrednienie rezerwy oznacza, że wymagany poziom środków powinien zostać utrzymany średnio w okresie, a nie każdego dnia, co redukuje znacząco presję na stopy procentowe w okresie utrzymywania. Stabilizująca funkcja rezerwy obowiązkowej ma istotne znaczenie, gdyż wspomaga działania banku centralnego zmierzające do utrzymania rynkowych
stóp procentowych na poziomie spójnym z realizowaną polityką pieniężną. Banki centralne pozbawione tego instrumentu są z reguły zmuszone są do bardzo częstych interwencji w ramach operacji otwartego rynku, celem eliminacji niewielkich nawet wahań płynności. Dlatego też, np. Bank Anglii interweniuje na rynku pieniężnym kilka razy w ciągu dnia, podczas gdy Eurosystem - poza całkowicie wyjątkowymi sytuacjami - prowadzi regularne, cotygodniowe operacje według z góry ustalonego kalendarza.Stopa rezerwy obowiązkowej w Polsce została istotnie obniżona w 1999 r. Wynosi ona obecnie 4,5% dla wszystkich rodzajów depozytów, podczas gdy wcześniej stopy rezerwy były zróżnicowane, a obciążenie banków z tego tytułu ponad dwukrotnie wyższe.
2.2.4 Operacje kredytowo-depozytowe Poza operacjami otwartego rynku i rezerwą obowiązkową, podstawową kategorią instrumentów polityki pieniężnej stosowanych przez banki centralne są transakcje kredytowo- depozytowe. Są to transakcje zawierane z bankiem centralnym bezpośrednio z inicjatywy banków, jednakże w ramach limitów i na warunkach oferowanych przez bank centralny. W większości krajów o rozwiniętej gospodarce rynkowej, banki centralne wypełniają funkcję pożyczkodawcy ostatniej instancji poprzez stworzenie możliwości refinansowania z inicjatywy banków. Jest to niezbędne dla zminimalizowania ryzyka utraty płynności systemu bankowego oraz zapewnienia wywiązania się przez banki z obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej w banku centralnym. W wielu krajach, także w Polsce, instrumentem umożliwiającym dostęp do refinansowania w razie zagrożenia bieżącej płynności banku jest kredyt lombardowy, tj. krótkoterminowy kredyt udzielany przez bank centralny pod zastaw wybranych rodzajów papierów wartościowych. Jego pierwotną funkcją jest zabezpieczenie płynności systemu bankowego, jednak w zakresie polityki pieniężnej istnienie nielimitowanego kredytu lombardowego oznacza nałożenie na rynek międzybankowy górnego ograniczenia wahań rynkowych stóp procentowych. Oprocentowanie tego instrumentu wyznacza bowiem jednocześnie krańcowy koszt pozyskania pieniądza. Oferta udzielenia kredytu międzybankowego o oprocentowaniu wyższym od stopy lombardowej zostałaby zignorowana ze względu na możliwość tańszego kredytowania w banku centralnym, jakim jest zaciągnięcie kredytu lombardowego.O ile ze względów bezpieczeństwa kredyt udzielany bankom komercyjnym musi być zabezpieczony, gdyż bank centralny nie powinien narażać się na
zasadą polityki pieniężnej jest realizacja celu inflacyjnego w sposób bezpośredni. Średniookresowym celem polityki pieniężnej jest obniżenie inflacji w 2003 r. poniżej 4%. Przedstawione cele zostały zapisane w Średniookresowej strategii polityki pieniężnej na lata 1999-2003. Strategia określa sposób postępowania banku centralnego w zakresie realizacji jego konstytucyjnych i ustawowych celów w średnim okresie. Dla stabilnego rozwoju każdej gospodarki fundamentalne znaczenie ma koordynacja polityki fiskalnej z polityką pieniężną. Jest to szczególnie ważne dla gospodarki polskiej podlegającej przemianom systemowym i dążącej do integracji ze strukturami europejskimi oraz w warunkach postępującego procesu globalizacji.W ramach przyjętej Strategii bank centralny będzie wykorzystywał wszystkie dostępne informacje i tak kształtował zestaw instrumentów polityki pieniężnej, by osiągnąć założony cel inflacyjny. Istota poszczególnych instrumentów w danym okresie uzależniona będzie od charakteru wyzwań, stojących przed bankiem centralnym w procesie ograniczania inflacji. Podstawowymi stopami procentowymi banku centralnego pozostaną: stopa lombardowa oraz stopa redyskonta. Stopa lombardowa wyznaczać będzie górną granicę stóp rynku międzybankowego oraz ogólny kierunek zmian polityki pieniężnej. Stopą referencyjną, wskazującą bieżący kierunek polityki pieniężnej, pozostanie stopa wyznaczająca oprocentowanie krótkookresowych operacji otwartego rynku. Będzie ona również pełnić funkcję najniższej stopy dla stóp międzybankowego rynku depozytów o okresie zapadalności porównywalnym z danymi operacjami NBP. Może ona podlegać częstszym zmianom niż stopy podstawowe. Operacje otwartego rynku pozostaną podstawowym instrumentem oddziaływania NBP na system bankowy. Dobór instrumentów wykorzystywanych w tych operacjach zależeć będzie od konkretnych uwarunkowań, istniejących na rynku. Intencją Rady jest rynkowe kształtowanie się stóp długoterminowych. Zgodnie z tą zasadą, NBP będzie generalnie koncentrował się na operacjach krótkookresowych.Rada nie przewiduje istotnych zmian w zasadach refinansowania banków. Doświadczenia banków centralnych wyraźnie wskazują, że jedną z przesłanek skutecznej transmisji sygnałów polityki pieniężnej banku centralnego do sektora bankowego oraz jego szybkiej i odpowiedniej co do skali reakcji jest strukturalny brak nadpłynności sektora bankowego. Obecnie NBP ma do czynienia z sytuacją daleką od optymalnej. Nadwyżka płynności systemu bankowego znajduje
odzwierciedlenie w skali absorbujących ją operacji otwartego rynku. Z uwagi na powyższe, NBP zaproponuje rządowi restrukturyzację jego zobowiązań w stosunku do banku centralnego, tak by były zbywalne na rynku papierów wartościowych. Umożliwiłoby to zmniejszenie roli bonów pieniężnych NBP, tj. instrumentów występujących po stronie pasywnej bilansu NBP, w prowadzeniu operacji otwartego rynku. W wyniku tej operacji NBP powinien uzyskać większą kontrolę stopnia płynności sektora bankowego przy wykorzystaniu instrumentów, występujących po stronie aktywnej bilansu NBP. Operacja ta sprawiłaby jednocześnie, że bank centralny w bardziej aktywny sposób przyczyniłby się do rozwoju rynku finansowego w Polsce. Rada przewiduje konieczność stopniowej modyfikacji systemu rezerw obowiązkowych, która będzie uwzględniała potrzeby bieżącej polityki pieniężnej oraz jego stopniowe zbliżanie do rozwiązań przyjętych przez Europejski Bank Centralny. N arodowy Bank Polski jako bank centralny potencjalnego członka Unii Europejskiej musi się dostosować do wyzwań przyszłości i zadbać o właściwe rozłożenie kosztów prowadzonej w interesie podatników polityki pieniężnej i operacji otwartego rynku. Obecnie są one amortyzowane przez quasi podatkowe rezerwy obowiązkowe. W warunkach wejścia do Unii Europejskiej zostaną one zmniejszone do 1,5 - 2,5 % wartości wybranych pasywów banków, zaś ich oprocentowanie zlikwiduje w pełni ich fiskalny charakter. Literatura:
- D. Begg, S. Fischer, Ekonomia, Wydawnictwo PWE, Warszawa 1993r., tom I.
- D. Begg, S. Fischer, Mikroekonomia, Wydawnictwo PWE, Warszawa 1996r.
- Z. Dobosiewicz, Podstawy bankowości, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998
- H. Gronkiewicz Waltz, Bank Centralny. Od gospodarki planowej do rynkowej. Wydawnictwo Prawnicze, 1992.
- K.Olesiak, A.Zawadzki, Podstawy bankowości, Przedsiębiorstwo Wydawnicze LAM, 2000.
- Prof. Dr K. Secomski, Mała encyklopedia ekonomiczna, Wydawnictwo PWE, Warszawa 1974r.
- A. Wojtyna, Szkice o polityce pieniężnej, Wydawnictwo PWE, Warszawa 2004r.
- Prasa elektroniczna: www.ketrii.ae.krakow.pl.
- Prasa elektroniczna: www.nbp.pl.
