Pobierz Barok_informacje o epoce i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!
BAROK – zagadnienia do powtórki
Ramy czasowe
Europa: koniec XVI – koniec XVII w.
Polska: pocz. XVII – lata 30. XVIII w.
(zwykle podaje się daty: od 1584r. do 1764r.)
Pierwsze oznaki nowych prądów myślowych i artystycznych można zauważyć w II-giej połowie XVI wieku. Pojawiły się one początkowo w sztuce włoskiej i stopniowo rozpowszechniały się w Hiszpanii, krajach niemieckojęzycznych oraz Niderlandach. W Polsce barok zapoczątkowała twórczość Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, a umownie za jego początek przyjmuje się rok 1548 (śmierć Jana Kochanowskiego). Schyłek epoki w Europie orientacyjnie datuje się na koniec XVII wieku. Natomiast w Polsce barok trwał jeszcze do lat 30. XVIII wieku.
Nazwa
Nazwa barok pochodzi od portugalskiego słowa barocco , oznaczającego 'perłę o nieregularnych i dziwacznych kształtach' lub od terminu oznaczającego w dawnej logice rodzaj błędnego rozumowania. Jest to nawiązanie do charakteru epoki, której zarzucano barbarzyństwo i wypaczenie kanonów sztuki. Jednak w języku francuskim baroque oznacza także bogactwo zdobnictwa. W odniesieniu do epoki jej nazwa charakteryzuje ją jako pełną kontrastów, zaskakującą, wydobywającą dysonanse. CHARAKTE RYSTYKA OZDOBNOŚĆ I PATOS PRZECIWIEŃST WA KONTRASTY TEATRALIZACJA BRAK HARMONII WĄTPIENIE NIEPEWNOŚĆ I NIEPOKÓJ
sytuacja polityczna
wiek ustawicznych i długotrwałych wojen. Zmiana sił w Europie po wojnie trzydziestoletniej (słabość Niemiec, Szwecja najsilniejszym państwem nad Bałtykiem, wzmocnienie pozycji Francji). Kontrreformacja. Kościół stanowi liczącą się w Europie siłę. Europa jest jednak rozdarta ideologicznie (podział na kraje katolickie i protestanckie)
sztuka baroku
Cechy stylu barokowego
Niepokój. Sztuka barokowa wywołuje u widza, czytelnika lub słuchacza wrażenie niepokoju.
Ruch. Jak napisał jeden z badaczy, w baroku “wszystko leci, płynie i zmienia się”.
Nieład. W miejsce klasycznego porządku pojawia się wrażenie chaosu.
Skomplikowanie. Barok lubi formy trudne, skomplikowane.
Niejasność. Skomplikowana barokowa kompozycja wymaga wysiłku od odbiorcy, zmusza go do
namysłu nad sensem dzieła. Sytuacja polityczna w Europie
Barok to czas konfliktów religijnych, i
politycznych, epidemii.
1618-1648 -wojna trzydziestoletnia w
większości państw zach. Europy.
Po przeciwnych stronach: kraje
protestanckie (m.im. Szwecja) i
katolickie z Hiszpnią i Austrią na czele.
We Francji powstała monarchia
absolutna.
Wojna domowa w Anglii.
Sytuacja polityczna w Polsce
Polskę rujnowały wojny ze Szwedami,
Turkami i państwem moskiewskim.
Dramatyczna sytuacja wewnętrzna
kraju: powstanie kozackie, wystąpienie
chłopów w Wielkopolsce, rokosze
wywołane przez możnowładców w
obronie wolności szlacheckiej.
iluzja – złudzenie; wrażenie, że się widzi coś, czego w istocie nie ma,
światłocień – technika malarstwa polegająca na różnicowaniu natężenie światła i
eksponowaniu kontrastów światła. Artysta operujący tą techniką zwraca uwagę na wartości malarskie oświetlenia poszczególnych elementów swej kompozycji. W zależności od miejsca, skąd pada światło, część z nich jest skąpana w blasku, bardzo wyraźna, część natomiast - ukryta w cieniu. Światłocień pozwala realistycznie ukazać wnętrza i tak komponować przestrzeń obrazu, by światłem podkreślić to, co najważniejsze. Technika ta wzmaga także dramatyzm przedstawionych scen,
makaronizm – obcy, zwłaszcza łaciński, wyraz, zwrot lub obca forma gramatyczna wplecione
do zdań w języku ojczystym,
marinizm – styl w literaturze barokowej, charakteryzujący się bardzo efektowną formą,
nadużywaniem różnorodnych środków stylistycznych,
konceptyzm - główny prąd w poezji baroku, cechujący się dążeniem do nieustannego
zadziwiania, zaskakiwania i zaszokowania czytelnika. Koncept to wyszukany, oryginalny i niespodziewany pomysł, na którym oparty jest utwór poetycki, zarówno pod względem budowy jak i treści.
filozofia
W filozofii świeckiej nastąpiło zachwianie optymistycznego przekonania o wielkich poznawczych i twórczych możliwościach człowieka. Filozofia skupiała się na poszukiwaniu jakiejś niewzruszonej, ale niemetafizycznej podstawy do rozważań na temat istoty wszechświata i zasad jego funkcjonowania. Filozofia baroku skupiała się na odnalezieniu porządku i sposobu na wartościowe życie. Do ważniejszych filozofów należeli: Poglądy Kartezjusza:
KARTEZJUSZ
Myślę, więc jestem
PASCAL
Serce ma swoje racje,
których rozum nie zna
Człowiek jest tylko trzciną
najwątlejszą w przyrodzie,
ale trzciną myślącą.
- Kartezjusz (1596-1650) - filozofia Kartezjusza jest przede wszystkim oparta na zwątpieniu we wszystko, co otacza człowieka. Descartes podaje w wątpliwość nawet zmysłowe, doświadczalne poznanie, uznając je za kłamliwe. W ten sposób zrodziło się pytanie: co stanowi o tym, że człowiek istnieje? Według filozofa istotą człowieczeństwa jest dociekanie, wątpienie, kwestionowanie (cogito ergo sum 'myślę, więc jestem'). Człowiek -zdaniem Kartezjusza - otrzymał rozum od Boga - doskonałej istoty.
Kartezjusz za punkt rozumowania przyjął wszechogarniające wątpliwości.
Uważał, że otaczająca nas rzeczywistość może być tylko złudzeniem i niepodważalne
jest jedynie istnienie myślącego „ja”.
Poglądy Blaisea Pascala :
- Blaise Pascal (11632-1662) – według Pascala człowiek jest istotą zawieszoną między pragnieniem wieczności a pokusami doczesnego świata, jednak człowiek jako jedyny ma świadomość swej małości i słabości. To czyni go wyjątkowym spośród wszystkich innych stworzeń („ Człowiek jest tylko trzciną, najwątlejszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą”). Pascal zasłynął także ze swojego słynnego zakładu. Jego zdaniem każdy człowiek musi podjąć decyzję, czy uznaje istnienie Boga. Opowiedzenie się po jednej ze stron wiąże się z pewnym ryzykiem, ponieważ człowiek nie może udowodnić istnienia bądź nieistnienia Stwórcy, dlatego podjęcie decyzji należy uzasadnić logicznym rachunkiem zysku lub straty. Według Kartezjusza bardziej opłacalne jest uznanie istnienia Boga, ponieważ człowiek, żyjąc zgodnie z przykazaniami, może po śmierci zyskać życie wieczne (o ile Bóg istnieje, jeżeli nie istnieje – człowiek nic nie traci).
Blaise Pascal uważał, że rozum ludzki nie jest w stanie pojąć nieskończoności i że
jedyną drogą do prawdy i szczęścia jest wiara, która pochodzi z serca, a nie z
rozumu.
Ważne pojęcia
mistycyzm - prąd filozoficzno-religijny uznający możliwość łączenia się duszy ludzkiej z Bogiem panteizm - pogląd filozoficzny i religijny utożsamiający Boga z przyrodą i zachodzącymi w niej zjawiskami sceptycyzm - stanowisko filozoficzne odrzucające możliwość uzyskania wiedzy wiarygodnej, prawdy kontrreformacja - ruch w Kościele katolickim, zainicjowany na soborze trydenckim (1545 – 1563), zmierzający do reformy wewnątrz Kościoła. Zwalczał reformację w celu odbudowy własnej potęgi oraz politycznych, gospodarczych i kulturalnych wpływów. Rozwijał się głównie we Włoszech, Francji i w Niderlandach od połowy XVI do schyłku XVII w., a w Polsce w latach 1564–1768. Działacze kontrreformacyjni dążyli w swych działaniach do pogłębienia życia religijnego, wzmożenia dyscypliny, eliminacji najbardziej rzucających się w oczy nadużyć duchowieństwa. Kontrreformacja ograniczała wolność słowa (temu służył m.in. Indeks ksiąg zakazanych), działała poprzez wszechstronnie rozwiniętą propagandę, którą zajmował się przede wszystkim zakon jezuitów, skierowaną przeciwko Kościołom protestanckim.
nurty w literaturze polskiej:
NURT METAFIZYCZNY NURT DWORSKI NURT ZIEMIAŃSKI/SARMACKI
vanitas flirt, żart sarmatyzm rozdarcie wewnętrzne koncept pamiętniki Oparcie w Bogu marinizm makaronizmy Mikołaj Sęp Szarzyński Jan Andrzej Morsztyn Daniel Naborowski Jan Chryzostom Pasek rozwija się pod wpływem wzorców płynących z Zachodu, przede wszystkim z Włoch oraz Francji jest związany z kulturą magnacką ma rodzimy, oryginalny charakter i odwołuje się do ideologii sarmatyzmu jest związany z kulturą szlachecką tematyka: głównie miłosna (poezja światowych rozkoszy) albo metafizyczna (przemijanie, śmierć) tematyka: codzienność, dylematy religijne, problemy obyczajowe, sprawy narodowe itp. W baroku powróciła dualistyczna koncepcja człowieka rozdartego między pokusami ciała a pragnieniami duchowymi. Nie rozumiał on sytuacji, w której postawił go Bóg. Był pełen niepokoju i świadomy swoich słabości. Odzwierciedleniem tej sytuacji w poezji barokowej był nowy nurt podejmujący tematy istnienia, przemijania, Boga, sensu życia, śmierci i życia pozagrobowego. Nurt ten określa się mianem poezji metafizycznej. Do najwybitniejszych polskich twórców tego kierunku zalicza się Mikołaj Sęp Szarzyński, Daniel Naborowski i Zbigniew Morsztyn.
wybitni twórcy i ich dzieła : M. Sęp Szarzyński, J.A. Morsztyn, D. Naborowski, Pasek
Twórcy barokowi znacznie rozszerzyli paletę tematów literackich. Obrazy świata, Boga i człowieka stały się bardziej zróżnicowane, kontrastowe wieloznaczne. Oto krótka informacja na temat stosunku do ciała, świata i Boga trzech reprezentantów literatury barokowej – Sępa Szarzyńskiego, Naborowskiego i Morsztyna. Mikołaj Sęp Szarzyński Daniel Naborowski Jan Andrzej Morsztyn Ciało Jest wrogiem człowieka Jest przeciwnikiem człowieka Jest znakiem jego grzesznej natury Jest słabe Jest źródłem pokus Jest nietrwałe Podlega władzy czasu Ulega rozkładowi Jest pokarmem dla czasu Może kryć w sobie piękno absolutne Jest nietrwałe (podlega władzy śmierci) Jest piękne Jest źródłem rozkoszy, przyjemności Świat Plac boju Nieskończona przestrzeń kosmiczna Przestrzeń zagubienia człowieka Przestrzeń walki między Bogiem a „Hetmanem Ciemności” Elementy świata tworzą jedno uniwersum Rzeczy świata tego łączą się z sobą na zasadzie korespondencji Jest wieczny, choć podlega władzy czasu Mimo tego że jest nietrwały, jest piękny Człowiek poznaje go jedynie w wymiarze doczesnym Bóg Jedyna nadzieja dla człowieka Jedyna istota zdolna przeciwstawić się szatanowi Źródło łaski, zbawienia Jedyny stały punkt odniesienia dla śmiertelnika Nie podlega władzy czasu (istnieje poza czasem) Karzący Sędzia Jego istnienie pozostaje tajemnicą, co nie jest istotnym problemem z perspektywy życia doczesnego (sceptycyzm poznawczy) Postawa człowieka Postawa aktywna: życie to walka z pokusami świata doczesnego oraz z własnymi słabościami Człowiek pragnie zostać Żołnierzem Chrystusowym Postawa bierna Człowiek powinien zdystansować się do rzeczy świata tego, bo są one źródłem nietrwałego piękna Bojaźń Boża Libertyn (hedonista) Postawa aktywna (czerpanie z życia doczesnego maksimum rozkoszy, która jest źródłem szczęścia)
Hasło epoki: marność nad marnościami i wszystko marność
- różnorodność postaw a) zwrot ku Bogu, poszukiwanie w nim trwałych wartości, wzrost żarliwości religijnej b) ucieczka od dręczącego pytania o sens życia w sferę uciech i rozkoszy ziemskich
