Barok - notatka, język polski, Notatki z Język polski

Pobierz Barok - notatka, język polski i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!

BAROKBAROK

1. N A Z W A I R A M Y C Z A S O W E E P O K I

Słowo BAROK pochodzi od portugalskiego barocco oznaczającego rzadką, cenną perłę o nieregularnym kształcie lub od terminu oznaczającego w dawnej logice rodzaj błędnego rozumowania. Przyjmuje się, że początki baroku w EUROPIE PRZYPADŁY NA SCHYŁEK XVI W. , rozkwit nastąpił W WIEKU XVII , a zmierzch epoki W PIERWSZEJ POŁOWIE XVIII W. W POLSCE pewne świadectwa zmiany gustów w literaturze i sztuce pojawiły się już w OSTATNIM ĆWIERĆWIECZU XVI STULECIA , ale bujny rozwój kultury barokowej rozpoczął się W LATACH 20. XVII W. i trwał co najmniej do POŁOWY XVIII W. Umowną datą KOŃCA BAROKU w literaturze polskiej jest ROK 1764 , w którym na tron wstąpił Stanisław August Poniatowski.

RAMY CZASOWE

 Europa: koniec XVI – koniec XVII w.  Polska: pocz. XVII – lata 30. XVIII w.

2. P O E Z J A M E T A F I Z Y C Z N A

POEZJA METAFIZYCZNA tematycznie wahała się wokół spraw ostatecznych, śmierci, przemijania, miłości, sensu życia, poszukiwała odpowiedzi na pytanie, kim jest CZŁOWIEK i jakie jest jego miejsce w świecie. Poezję metafizyczną można określić jako refleksyjną, filozoficzną i intelektualną.

POLSCY PRZEDSTAWICIELE POEZJI

METAFIZYCZNEJ

 Mikołaj Sęp Szarzyński:

Utwory Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego mają formę kunsztowną, ale nader niepokojącą. Niezwykłe metafory, zaskakujące koncepty, wielość niebanalnych, często skomplikowanych środków artystycznych, nagromadzenie oksymoronów, antytez, niezwykłych skojarzeń – to cechy tej poezji. FORMA UTWORÓW METAFIZYCZNYCH odpowiada ich treści: wyraża zadziwienie światem i świata tego wewnętrzną niespójność, przeciwstawioną Boskiemu ładowi.  Daniel Naborowski: Naborowski w utworach jest bardziej obserwatorem i dowcipnym dworzaninem, który bawi odbiorcę kunsztem słowa, niż wyrazicielem egzystencjalnych niepokojów i rozterek. Jego receptą na ból przemijania jest unikanie skrajności, kierowanie się stoickim umiarem oraz zdanie się na łaskę Boga.

3. K O N T R R E F O R M A C J A

KONTRREFORMACJA – działania Kościoła katolickiego skierowane przeciwko reformacji. SOBÓR W TRYDENCIE (1545–1563) ustalił ostateczny kształt zagadnień wiary katolickiej. Zapoczątkowany w ten sposób RUCH KONTRREFORMACYJNY dążył do oczyszczenia wiary i obrzędowości, a także m.in. literatury i sztuki, z wszelkich elementów uznanych za heretyckie (sprzeczne z główną, obowiązującą doktryną panującej religii) i niemoralne. Głównymi propagatorami kontrreformacji byli JEZUICI , czyli Towarzystwo Jezusowe – zakon założony przez Ignacego Loyolę. Najważniejszym założeniem ich doktryny było całkowite posłuszeństwo Bogu, a celem walka z reformacją.

4. M O T Y W V A N I T A S

„ Vanitas vanitatum et omnia vanitas ” („ Marność nad marnościami i wszystko marność ”) Motyw z Księgi Koheleta. Utwory literackie utrzymane w tym nurcie miały przypominać o PRZEMIJALNOŚCI ZIEMSKIEJ EGZYSTENCJI CZŁOWIEKA I WSZELKICH DÓBR , jakie jej towarzyszą – młodości, urodzie, sławie, potędze, czy bogactwie. Używano w tym celu licznych symboli, przede wszystkim LUDZKIEJ CZASZKI, WIĘDNĄCYCH ROŚLIN, CZY ZEGARÓW , które nieubłaganie odmierzały czas ziemskiej kariery człowieka.

5. S A R M A T Y Z M

Było to zjawisko kulturowe charakterystyczne wyłącznie dla polskiego baroku. Wiązało się ze światopoglądem żyjącej w XVII wieku szlachty. Uważała ona, że pochodzi od starożytnego rodu dzielnych wojowników, SARMATÓW. Ideologia ta obejmowała zarówno życie codzienne, jak i uroczystości, w których szlachta brała udział. Wytworzyły się charakterystyczne obyczaje, stroje, zapatrywania, jak i dzieła sztuki. Jedną z cech języka literatury sarmackiej były MAKARONIZMY, czyli długie wstawki w obcych językach (najczęściej po łacinie). Inną stroną sarmatyzmu było odrzucenie przez jego wyznawców renesansowej ciekawości świata i zastąpienie jej KSENOFOBIĄ, czyli niechęcią do cudzoziemców i wszystkiego, co ich odróżnia od innych. Jest podszyta strachem przed tym, co nieznane i obce (np. zwyczaje), ale może też przybrać formę otwartej wrogości.

6. P O R T R E T Y T R U M I E N N E

Znane tylko w Polsce, ważne elementy wystroju SARMACKICH UROCZYSTOŚCI POGRZEBOWYCH. Umieszczano je na trumnie od strony nóg, aby zamarły był widoczny dla osób biorących udział w pogrzebie i sam też mógł ich obserwować. Portret symbolizował duchową obecność zmarłego. Po pogrzebie najczęściej wieszano je w kościele.

7. F I L O Z O F I A W B A R O K U

Zwątpienie w możliwości poznawcze człowieka stało się przyczyną głębokiego kryzysu DUCHOWEGO I INTELEKTUALNEGO. Jego wyrazem były poszukiwania filozoficzne, które stawiały sobie za cel odnalezienie porządku w świecie.  Kartezjusz (1596–1650) – francuski myśliciel (René Descartes). ,, Myślę, więc jestem ’’ Był zwolennikiem RACJONALIZMU – poglądu, według którego najważniejszy w procesie poznawania przez człowieka otaczającej go rzeczywistości jest jego ROZUM. Twierdził, że zmysły nas zwodzą, autorytety zaprzeczają sobie nawzajem i właściwie wszystko można podać w wątpliwość. Widział tylko jedną pewność: człowiek jest podmiotem myślącym ( Cogito ergo sum – myślę, więc jestem ). Kartezjusz uważał, że człowiek, jako istota rozumna i dysponująca wolną wolą, powinien panować nad swymi namiętnościami, skłonnościami i popędami, prowadzić życie zrównoważone i zgodne z obyczajami otaczającej go społeczności.  Blaise Pascal (1623–1662) – francuski filozof. Odrzucił kartezjańskie zaufanie do rozumu, twierdził, że nie rozum i dedukcja, ale INTUICJA, PORZĄDEK SERCA pozwalają człowiekowi orientować się w świecie. Jednak to b a r o k

rozum, uświadamiający naszą znikomość, stanowi o naszej godności. Uważał, że rozum ludzki nie jest w stanie pojąć nieskończoności. Nie mogąc udowodnić istnienia Boga, pragnął przekonać wahających się, że warto w Niego uwierzyć, że należy postawić wiarę przed rozumem , gdyż to się po prostu opłaca. Jeśli uwierzysz i będziesz żył zgodnie z bożymi przykazaniami – przekonywał Pascal – niczego nie stracisz, a możesz zyskać zbawienie i szczęście wieczne ( ZAKŁAD PASCALA ).

8. S Z T U K A B A R O K U

MANIERYZM był PRĄDEM KSZTAŁTUJĄCYM SIĘ W OPOZYCJI DO RENESANSOWEGO KLASYCYZMU , pierwotnie w sztukach plastycznych, później także w literaturze. Polegał na ZARZUCENIU IDEAŁÓW HARMONII I ŁADU NA RZECZ SKOMPLIKOWANYCH FORM, KTÓRE MIAŁY ZASKAKIWAĆ WIDZA I PORUSZAĆ JEGO WYOBRAŹNIĘ (w czym przybliżał się do konceptyzmu). Jednocześnie jego cechą nadrzędną stała się SUBTELNOŚĆ JĘZYKA połączona częstokroć z WYSZUKANYM ARTYZMEM , który realizował się w ORNAMENTACYJNYM, WYRAFINOWANYM STYLU , sprawiającym niekiedy wrażenie przesady i sztuczności. ILUZJONIZM – dążenie do możliwie wiernego oddania złudzenia rzeczywistości w dziele plastycznym. Ma to na celu oddziaływanie na emocje widza.

9. P O E Z J A D W O R S K A ( N U R T

D W O R S K I )

Przedstawiciele tego nurtu tematem swej twórczości uczynili uroki ziemskiego życia i jego zmysłowych rozkoszy. Jest to poezja sławiąca przyjemności zmysłowe, korzystanie z uroków życia, często miłość ukazuje jako grę, a rozkosze ziemskie jako dar od Boga. Poeci w utworach wykorzystywali gównie TEMATYKĘ MIŁOSNĄ (poezja światowych rozkoszy) albo METAFIZYCZNĄ (przemijanie, śmierć). Celem twórców było zdziwienie odbiorcy, dlatego stosowali wyrafinowane gry słowne demonstrujące KUNSZT JĘZYKA POETYCKIEGO. Stosowali zaskakujące metafory, porównania, a także szokowania elementami brzydoty. Twórczość opierała się na KONCEPCIE, czyli na tyle pomysłowym ujęciu tematu utworu, aby zwracał on uwagę czytelnika, zaciekawiał oraz wywoływał podziw dla wyobraźni i umiejętności autora. Taki sposób uprawiania poezji nazwany został KONCEPTYZMEM. Twórcy używali w utworach PARADOKSÓW , mających zadziwić czytelnika. Najczęściej używano paradoksów, gdy zestawiano ze sobą miłość i śmierć – dwie potęgi, którym podlega każdy człowiek i wobec których wszyscy są równi.

PRZEDSTAWICIELE POEZJI DWORSKIEJ

 Jan Andrzej Morsztyn: Morsztyn pisał wiersze głównie o tematyce miłosnej (erotyki). Swoje utwory opierał na ciekawym koncepcie, aby przyciągnąć uwagę czytelnika. Zestawiał ze sobą kontrastowe wątki i motywy jak miłość i śmierć. Wzorem był dla niego słynny w całej Europie poeta Giambattista Marino.  Giambattista Marino – włoski poeta: Uważał, że zadaniem artysty jest zadziwiać odbiorcę niezwykłym pomysłem, a wiersz ma być elegancki i wyrafinowany. Zapoczątkował nurt poetycki, nazwany MARINIZMEM (inaczej konceptyzmem). Była to poezja światowych rozkoszy, zmysłowej miłości. Cechy charakterystyczne MARINIZMU to wyszukane, pomysłowe i zaskakujące środki poetyckie, tematyka miłosno-dworska, obecność konceptu, poetycka gra słów.  Daniel Naborowski: W wierszach reprezentujących dworski kierunek poezji Naborowski odwołuje się do idei KONCEPTYZMU , konstruując swe utwory w oparciu o zaskakujące KONCEPTY I PARADOKSY. KUNSZTOWNA FORMA , osiągnięta dzięki wprowadzeniu antytez, wersów anaforycznych, wyliczeń nagromadzeń i skomplikowanych metafor, stosowana jest zarówno w poezji o charakterze refleksyjno-filozoficznym, jak i w utworach, których tematem jest miłość i dworskie życie towarzyskie.

1 0. P O E Z J A Z I E M I A N S K A ( N U R T

S A R N A C K I )

Przedstawiciele tego nurtu wskazywali na zagrożenia ze strony wrogów religii i ojczyzny, ostrzegali przed przejmowaniem obcych obyczajów, atakowali idee napływające z zagranicy. W twórczości chwalono zalety wiejskiego życia. Poezja ukazywała także problemy i charakterystykę stanu szlacheckiego. W Polsce rozwinęło się w tamtym czasie PAMIĘTNIKARSTWO. PAMIĘTNIK – utwór prozą opowiadający o wydarzeniach, których autor był uczestnikiem lub naocznym świadkiem.

PRZEDSTAWICIELE POEZJI ZIEMIANSKIEJ

 Jan Chryzostom Pasek: W Pamiętnikach Pasek ukazuje żywot ziemianina. Według poety dobry gospodarz to taki, który zajmuje się swoim otoczeniem, żyje w zgodzie z naturą, prawdziwy Sarmata, który nie interesuje się dworskimi intrygami, a kocha się w życiu wiejskim i spokojnym. Taki też obraz rysuje ziemianom barok – taki ideał mają spełniać.