Pobierz Barok-notatki super pomocne i więcej Egzaminy w PDF z Literatura klasyczna tylko na Docsity!
Antologia literatury sowizdrzalskiej XVI i
XVII wieku
Wyprawa plebańska-1590 drukarni Łazarzowej w Krakowie
→pierwszy utwór polski,gdzie została użyta groteska. Utwór bogaty w niekonwencjonalny i przewrotny humor. Jest to w jakiś sposób szydera w stronę kultury szlacheckiej, gdzie pełna żartów wyśmiewające zwyczaje, schematy moralne. →Utwór zapoczątkował nowa artystyczna konwencje,nazwyjaca się “ Albertusy” Rozmówcy; →Pleban →Albertus →Wendetarz →Rostrucharz Forma utworu; dialog Problematyka utworu:Jest to krytyka w stronę postanowienia zajazdu posłów wielkopolskich w Łęczycy w 1589,gdzie każdy z tym każdy duchowny musiał wydać po własnym sumpcie na wojnę z Tatarami. Autor stanął w obronie ubogich duchownych, gdzie nie mieli pieniędzy oraz umiejętności do obrony. Główny bohater:Pleban, czyli Albertus-parodia żołnierza plebanskiegom,ktory jest nieprzygotowany na wojnę,kieruje się nam topos żołnierza-ofermy.
*Nowy Sowiźrzał abo raczej Nowyźrzał- Jan z Kijan
Fraszki Sowiźrzała Nowego 1614* Forma:fraszki,piesni,poetyckie parodie → nagromadzenie technik parodystycznych → cykl nie posiada jednego konkretnego narratora → w 15 utworach istnieje zgodność fikcji literackiej, narrator stylizuje na Sowizdrzała,potem następuje zdjęcie maski błazna. Z czasem narrator znika pozostaje zobiektywizowany narrator, gdzie pojawia się elementy w formie fraszek, anegdoty,piesni. → rybałtowska stylizacja tekstów. → fikcja literacka mocno powiązana z osobistymi doświadczeniami pisarza np: Gdy Sowizdrzał zostaje organista w Brzostku. → Watki filozoficzne w postaci monologu osobistbnego Podejmowanie się celowości życia człowieka.Odrzuca on myślenie sensowności życia metafizycznego, a tu i teraz.Celem człowieka jest panowanie nad światem,korzystanie z uroków tu i teraz. → Poezja jego gromadzi wątpliwości i pytania wokół irracjonalnych barier →Jan z Kija z lekceważeniem wypowiadał o odłamach religijnych, kpi z Lutra czy z kontrreformacyjnej wojny “z szatanem,swiatem i ciałem”. →Kpi z prymitywizmu ludzi i wierzeń Jest to zawarty zbiór literackich wypowiedzi. W wierszu “Na starego Sowiźrzała” została przeprowadził przez krytykę własnego wzoru z punktu widzenia doświadczeń historycznych polski. Błazen dla Jana z Kijan to forma szyderczej opozycji, w mniejszy stopniu igraszki i zabawy.Momentami błazen przejmuje role pesymizmu i refleksji. To zobrazowanie na błaźnie wywołuje specyficzna w kompozycji cykl. Delicyje szkolne, czyli syntetyczny wiersz na poły żartobliwej,na poły gorzkiej pochwale kleszej wolności.
Peregrynacja Maćkowa początek XVII w.
→ język stylizowany na gwarę mazurska, z licznymi błędami → podzielona na 3 części, gdzie ostatnia to dziękowanie Bogu →Utwór potwierdza, także poprzez przekręcanie słów –
jedno z ważniejszych źródeł komizmu – niezdolność chłopskiego syna do uczestnictwa w kulturze wyższej i w edukac →Autor Peregrynacji Maćkowej sięga (z intencją parodystyczną) po dobrze znane konwencje średniowiecznego romansu rycerskiego, w którym poszczególne epizody (najczęściej wymienne) pozwalają bohaterowi dowodzić stale swej chwały i rycerskości. Ważnym elementem, z którego korzystał autor Peregrynacji Maćkowej, jest pielgrzymka, a nawet sama idea pielgrzymki duchowej. →Narracja Peregrynacji Maćkowej budowana jest prawie wyłącznie za pomocą tzw. adynatów, tworząc ciąg następujących po sobie sprzeczności (tkwiący już w samym fakcie peregrynacji pańszczyźnianego chłopa) temat :daje się odczytać jako kpina z ambicji edukacyjnych chłopskich synów, ukazywanych poprzez peregrynację do Krainy Obfitości (Schlaraffenland, Kukania, Kraj Jęczmienny etc), jako potwierdzenie konieczności utrzymania granic systemu stanowego. Autor Peregrynacji Maćkowej „udaje” monolog niepiśmiennego chłopa z wyznaczającym jego status posługiwaniem się gwarą (m.in. z prawie stałym, choć z wieloma niekonsekwencjami, tzw. „mazurzeniem”).Fantazje dotyczące Krainy Obfitości ukazują stale główne obsesje ludzi cywilizacji agrarnej: lęk przed głodem. Większość z obrazów obecnych w utworze dotyczy doświadczenia głodu, okazuje się, że wszystko, co potrzebne człowiekowi (w szczególności pokarm) zostaje mu dane bez jakiejkolwiek jego zasługi. Praca i własność są zbyteczne w Krainie Obfitości, natomiast konsumpcja i dobra stają się częścią naturalnej cyrkulacji niewyczerpanych zasobów.
Naenia abo Wiersz żałosny na śmierć Matysa Odludka 1614
→ pojawia się przysłowia jak “Nie chrzci mnie Klimkiem” Wstęp: “ Do czytelnika”; opisane w jakim miejscu został napisany ( w obscenicznym miejscu) Do czytelnika: Wersy zaczynaja od tego jeżeli nie spodoba ci się, aby nie ganiać Matysa Odludka i prośbą o wyrozumiałość za “Lament Pogrzebny” Pana Matysa ”Lament pogrzebny Pana Matysa Odludka,Pryncypała Łotrowskiego”. Pojawia się wątek Matyda Odludka,ktory jak wynika z tekstu zmarł.Opiswany jako człowiek wstrętny,gdyz oko ma bazyliszkowe,mowe jak sęp,z głową koczkodanowi i głową jak u sępa. Jednak z charakteru był opisywany jako grzeczny chłopak. → liczne przedstawienie ze świniami →porównanie Mitologiczne,iz mógłby grać z Orfeuszem, →nawiązania do Nowego Sowizdrzala → poetycki opis wszy → pod koniec pojawia się abecedariusz,ktory składa się z Maciej Odludek Epitafium
Wespazjan Kochowski
Niepróżnujące próżnowanie – Lyricorum polskich księgi I “Nic pod słońcem
trwałego nie jest”-
→zbiór wierszy,gdzie jest kulturowa reprezentatywność i postaw poglądów społecznych dojrzałego baroku → pojawia się równie erotyki w tonie frywolnym,zaczerpniete momentami techniki od Ją Morsztyna →punkt wyjściowy to filozofię rozważające istnienie,iz istota człowieka nie jest trwała.Prowadza do pesymistycznych przesłanek. → Budowanie nawiązań do renesansowej pochwały świata → Ratunek dla życia człowieka się kryje się w całkowitej ufności w sensowność kolizji życia i nieodwołalność Boskich dekretów →Modne literacka na porównanie młodość-starosc przechwytuje i zamienia w pogodzenie kolizji filozoficznych- usprawiedliwia w poezji sprzeczność tonów frywolnych i nabożnych. Ma charakter równowagi pomiędzy wartością życia a jego przeżywaniu → Liczne odnowienia do młodości,
Adverbia moralia,ostatnie wybitne dzieło literaturze nowołacinskiej-
→cykl 15 elegii,zbior rozważają →gatunek elogium →opatrzone rycinami przez Tylmana z Garmen,więc są emblementami →3-częsciowa buda →monolog moralistyczny →pojawia się obraz człowieka zagubionego we wszechświecie. → hymn na cześć umysłu,ktory niczym lidyjski kamień odróżnia dobro od zła →łączenie poetyki Psalmów z wzorami retoryki klasycznej i formalna technika wypowiedzi barokowej →technika językowa nadużywania danych przysłówek językowych np: ad,cum,in Adverbium I →Prawdziwa cnotę,wolnosc i szlachetność jedynie może zapewnić z więzów cielesności umysł Bohater zostaje przyrównany do Narcyza przeglądającego się w Zwierciadle.Jednak jest to zwierciadło,ktore przedstawia jego wrodzona mizerii i nędzy.Jest to symboliczne przedstawienie człowieka i jego prawdy.Zwierciadlo to prawda,ktora często jest brutalna, a Narcyz to człowiek uwikłany w otchłań rzeczywistości. Adverbium III →Na “virtus orbis” składają się sprawiedliwość. Rozmowy Artaksesa i Ewandra 1683-dokoncze → 13 wykładów o różnorodnych tematach,zbior traktatów →zbudowana oś fabularna,ktorej wątkiem była sztuka życia. →ramowa struktura beletrystyczną →autor wywraca konstrukcję,na 1 plan wysuwają się przedstawienia filozoficznej potem zarys akcji → główni bohaterowie reprezentują dworskie życie → powieść dyskursywna, charakter wykładów Artaksesa i Ewandra →znów dyskurs na temat cnoty w życiu człowieka →prowadzone tematy odnośnie natury ludzkiej, Fabuła:Przedstawienie dwóch myślicieli Artaksesa I Ewandra,przygladajac się ich działaniom na dworskim życiu. Bohaterów łączy przyjaźń, pasja do rozpraw filozoficznych. Autor próbując uniknąć różnych zawiłości temat związany z ludzka dusza Kasper Miaskowski-poeta malujący obrazy swoim piórem
Zbiór Rymów-
→ część pierwsza zawiera teksty religijne i wtora świeckie, o charakterystyce okolicznościowej →utwory okolicznościowe charakteryzowały się komentowaniem świata otaczającego Miaskowokiego →topika iluzji →zinterioryzował podstawową opozycje prostoty i przepychu →smutek przemijania i piękno rzeczy przemijających →odrzucenie statycznego obrazu “wsi” →zobrazowanie przedmiotów jako:wartosci ziemskie są warte zanim przemienia się w nicość. →świadomość przemijania nie prowadzi do negacjo życia,lecz do filozoficznego smutku z powodu niemożliwości obrony → wiele nawiązywaniu do kultury chrześcijańskiej →nawiązania do Jana Kochanowskiego i lutni, czyli muzy Waleta włoszczowska →elegia pożegnalną →waleta-wiersz pożegnalny,milosna forma obrazująca wyraz poddania się magi rzeczy przemijających →utworzenie raju na ziemii,Włoszczonow został opisany tak →Autor subtelnie nawiązując do cech stoicyzmu opisuje również realistyczne walory mówiąc o blonistych czy strzecha kryty → apostrofy do kuma i przyjaciela, Rybskiego, do brata Baltazara, do nieznanego nam z nazwiska księdza Marka, który był spowiednikiem poety. →niedługi utwór liryczny skupiający się na własnościach sarmackich →rozstawanie się z wloszczonowskim dworem →religijny i
liryczny zarys tonu →słowa miłości zostały przemienione w krajobraz, zegnanych przyjaciół →piękno przemienione w nicość →wspomnienia z związane z dworskim życiem,ukazujace wspomnienia Elegia pokutna do Najświętszej Panny →poetyka realistyczna →naturalistyczny brutalny obraz połączony z mowa figuratywna →deklaracje pełne patosu →sensualizm Na śklenicę malowaną →Gra nicości i wartości →ukazuje się tutaj malowany obraz, jakby swoim stylem pisania delikatnie malował obraz Mięsopust polski
Samuel ze Skrzypny Twardowski
Nadobna Paskwalina-
→temat zmagań miłosnych →oparte na pierwowzorze hiszpańskim
Hieronim Morsztyn
Światowa Rozkosz 1606
→cykl poetycki ukazujący się o potrzebie i sensie zażywania rozkoszy świata,ktora są ukazane jako 14 personifikacji. → grzechy główne same zostały wpisane jako część czlowienstwa,nie są potępiane a wręcz mówi o nich jako normalności stworzonej przez boga.Jezeli bóg to stworzył mamy z tego korzystać → wedlugs Czesława Hermesa otworzył to nowy sposób widzenia na dzieło czyli-poezje światowych rozkoszy →pełen epikureizm → Efektowny poliptoton (świetny świat) podkreśla doskonałość opiewanej rzeczywistości Postacie: -Dostatek przedstawiający materialistyczny świat Za nim podanzaja panny, jako alegoryczny dwór rozkoszy -Pompa -Asystencja -Kompanija -Djeta -Pijatyka - Podwika -Muzyka -Saltarella -Krotochliwa -Gra -Przejazdka -Uciecha,nasycona zmysłowością. Przedstawia on rozkosze życia najbliższe autorowi. Pojawia się tu ziemiańskie wartości życia,okraszone płynnymi epitetami. vanitas vanitatum et omnia vanitas-ksieni koheleta Autor przerywa lekki wydźwięk Sielanek. Zostaje tu przedstawiony obraz konteplancji nad marnością życia. Pojawia się również cytaty od Grabowskiego czy Sępa z ich twórczości religijnej. Szlachecka kondycyja Ziemianin Hejnał
Szymon Zimorowic
Roksolanki 1654
→wymieszanie mitologii wraz z ludowością. →istotę człowieka określają prawa natury → zbiór ogrodów miłości →przewijają się motywy florystyczne Ukochanym oblubieńcom
Trużenicy-pielgrzymi wędrujący po odpustach do miejsc świętych →rozmowa pomiędzy Miłosz, Leszko, Samuiło. →forma dialogu *Dowiadujemy się ze Milosz stracił 4 dzieci *opis życia rolnego, bogate opisy o winnicy,roznych żywnościach do handlu * Kozaczyzna → Dorosz,Ostafi,Wojdyłło *opis zbrodni ze strony tatarów *opisy zniszczeń przez talarów,watek xd świń i zniszczonej trzody chlewnej. potockiego,sarbiewskiego
Muza Domowa-ziemianska zasada
samowystarczalności.
→dzieło powstało aby pisać dla samego siebie, o swoich emocjach →brak rygoru stylistycznego i poetyckiego → jak sam tytuł wskazuje było nawiązaniem do swojskiego klimatu, teksty nie były bogate różnorodne opisy czy finezyjne środki artystyczne → czasami autor kieruje się antytezom
Votum-nawiazanie do wygłaszanych słowach na sejmowych obradach
→programowy wiersz mówiący o szczęściu życia ziemiańskiego →pochwala boga, wobec którego człowiek jest marny →podmiot liryczny wskazuje na to,iz jedynie dzięki bogu jeszcze żyjem →mowa o przemijających dobrociach świata ówczesnego →strofy safickie → potępianie niektórych postaw żołnierskich jak obrabianie ubogich chłopów
Piesn w ucisku
→została napisana zaraz po wygnaniu → mówi o wolności sumienia człowieka →tren wygnanych → manifest głoszący równość religijna i tolerancje →skarga głosząca do stwórcy ich pozwala rozszerzać się złu →liryczne pożegnanie się z Polska
Treny żałosne
Emblemata 1675
→napisanych jako subskrypcje do rycin zaczerpniętych ze zbioru Les Emblèmes (1631) autorstwa Ludwika z Lowanium zwanego Ojcem Kapucynem. → Cykl został dedykowany księżnej Katarzynie z Sobieskich Radziwiłłowej →pragnienie w trwania nieskoczonosci i świadomość przemijania →
