Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Baśń i bajka - analiza porównawcza, Eseje z Historia i teoria literatury

Wstęp do literaturoznawstwa - porównanie baśni i bajki.

Typologia: Eseje

2019/2020

Załadowany 04.06.2020

emi-paprocka
emi-paprocka 🇵🇱

1 dokument

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Baśń i bajka - analiza porównawcza i więcej Eseje w PDF z Historia i teoria literatury tylko na Docsity! Baśń i bajka. Analiza porównawcza Emilia Paprocka Grupa: FN-KJZ11 Wszechnica Polska Nr indeksu: 14923 Baśń i bajka. Analiza porównawcza Ludzkość tworząc kulturę od bardzo dawna posługiwała się mitem i baśnią. W starożytności mit i bajka nie należały do dziedziny obejmującej literaturę, lecz do filozofii, w której odgrywały znaczną rolę. Teksty mitów i bajek prezentowane były wtedy w formie poetyckiej - natomiast w starożytnym Egipcie kapłani używali bajki do czarów i magii, a w bajkach libijskich mieściła się cała filozofia i historia starożytnych ludów północnej Afryki. La Fontanie pierwszy potraktował bajkę jako pole do zabawy poetyckiej, a dopiero pod koniec XVII wieku bajka stała się przedmiotem dziecięcej tematyki, a w XIX wieku weszła na stałe do zbiorów literatury dziecięcej.1 Wcześniej, tradycyjne opowieści Greków i Rzymian określane były w języku francuskim terminem „fable”, pochodzącym od łacińskiego słowa „fabula”, oznaczającego między innymi bajkę lub apolog. Zgodnie z etymologią „fables” o bogach i herosach uważano za alegoryczne opowieści niosące naukę moralną. W XVII i XVIII wieku pisarze bardzo chętnie używali elementów „bajek” greckich i rzymskich jako formalnych „ozdobników”, a także zapożyczali z nich tematy swoich dzieł. Pozbawione autorytetu religijnego historie „mityczne” służyły najczęściej za kanwę utworów o charakterze ludycznym . Zastąpienie słowa „fable” słowem „mit” związane było ze zmianą postrzegania tych historii . Przełom nastąpił w Niemczech w okresie preromantyzmu, a język niemiecki był pierwszym językiem nowożytnym, w którym zaczęto stosować słowo „mit” w nowym znaczeniu. Pojawia się ono u Goethego, Schillera, Hölderlina i Novalisa w różnych formach: mythos, mythus lub mythe.2 Po raz pierwszy bajkę przedmiotem badań naukowych uczynił niemiecki filozof Gotthold Ephraim Lessing - twórca psychologicznej teorii baśni, który twierdził, że nie jest ona wytworem sztuki lecz pozostała na gruncie filozofii i retoryki. Termin· „baśń” utożsamiany z terminem „bajka" językoznawcy wywodzą od staropolskiego przedrostka „ba”- który jako pień wielu wyrazów oznaczał to samo co „mówić”. „Bajka” jako nazwa gatunku literackiego występuje w dwóch znaczeniach: 1. jako mit, baśń, opowiadanie o treści fantastycznej, legendarnej oraz alegoryczno- dydaktycznej 1 Bodanko Anatol, Świat baśni w procesie wychowania i kształtowania osobowości dziecka, [w:] Nauczyciel i Szkoła 1-2 (30-31), Warszawa 2006, s.191 2 Klik Marcin, Teorie mitu, Warszawa 20016, s. 12 2 Baśń i bajka. Analiza porównawcza znaczeniu, jakie ma słowo paradeigma) tekstu spójnego, na który nosiciel orientuje się przy konstruowaniu kolejnych tekstów. Jest to wzorzec zarówno w sensie konstrukcyjnym, językowym, jak i ideowym. 7 Baśnie funkcjonują jako istotna część kultury większości społeczeństw właściwie od zawsze. Odwołują się do uniwersalnych doświadczeń ludzkości oraz ogólnych prawidłowości ludzkiego życia, chociaż ich warstwa tekstowa jest bardzo prosta. Wywodzą się z tradycji ustnej – początkowo były przekazywane z pokolenia na pokolenie, opowiadali je „baśniowi gawędziarze” przede wszystkim w gronie osób dorosłych Ten rodzaj baśni określa się jako baśnie ludowe, wyróżnia się także baśnie literackie, stanowiące autorskie dzieło danego pisarza lub poety. Warto zaznaczyć, że podobne motywy i wątki pojawiają się w baśniach całego świata, we wszystkich kulturach. Termin „baśń” wywodzi się od prasłowiańskiego basn, basni, co oznacza ‘gadanie’. Słowo to obecne jest w języku polskim od XV w., jest ono bliskie terminowi „bajka”, oznaczającemu fantazjowanie. Baśń jest utworem epickim, zwykle niewielkich rozmiarów. Jej charakterystyczną cechą jest obecność elementów i zjawisk nadprzyrodzonych, fantastycznych, magicznych. Fabuła baśni zazwyczaj jest prosta, bohaterowie – nieskomplikowani, a czas i miejsce opisywanych wydarzeń – nieokreślone. Przedstawiona w baśniach rzeczywistość jest czarno-biała, osnuta wokół problematyki dobra i zła. Wymienione cechy sprawiają, że baśń jest uniwersalnym przekazem, łatwo i chętnie odczytywanym. 8 Trzeba niestety zauważyć, że bajki zmieniają się coraz szybciej. Jeszcze nie tak znowu dawno temu — w opowieści o Czerwonym Kapturku wilk pożerał tytułową bohaterkę. Obecnie pochylamy się z troską nad psychiką i moralnością dzieci, historię tę coraz częściej rozpowszechniając w złagodzonej wersji. Wynika to w dużej mierze z tego, że zmienił się odbiorca dorosły-dziecko. W odróżnieniu od sytuacji trwającej przez milenia słuchanie bajek scedowano wyłącznie na dzieci. A współczesność wkrada się do nich krok za krokiem. Już w XIX wieku zaczął się proces cenzurowania bajek - nierzadko będących przecież niemoralnymi, nieprzyzwoitymi, naturalistycznymi, a nawet okrutnymi opowieściami. W pierwszej kolejności wycięto aspekty seksualne, potem przyszedł czas na resztę. Bajka magiczna w swej klasycznej formie wygasa. W terenie spotyka się ją coraz rzadziej. Oznaką tego jest dezintegracja wątków bajkowych, z których zostają tylko motywy, czyli osobno 7 Słownik polskiej bajki ludowej, Toruń 2019, s.218 8 Tychmanowicz Anna, Dawno, dawno temu… O roli baśni w wychowaniu i edukacji [w:] Annales Universitats Marinae Cerie-Skłodowska, Lublin, 2018, s. 102 5 Baśń i bajka. Analiza porównawcza opowiadane jej części składowe. Tymczasem jeszcze niedawno mogliśmy się cieszyć fantastycznym bogactwem bajek.9 Mówiąc o bajkach, należy wspomnieć o trzech głównych i bardzo popularnych do dziś na świecie źródłach współczesnych bajek i są to: Bajki Babci Gąski (franc. „Contes de ma me’re l’Oye”- Bajki mojej mamy Gęsi albo „Histoires ou Coûtes dii temps passe’’- Opowieści albo bajki z dawnych czasów), które zebrał i wydał w 1697 Charles PERRAULT (1628-1703) posługując się imieniem swego syna, bo jako członek Akademii Francuskiej i poważny pisarz uważał, że nie przystoi mu zajmować się opowiastkami dla dzieci. W zbiorze tym ukazały się między innymi takie bajki jak: „Czarodziejka”, Czerwony Kapturek”, „Kot w butach”, „Kopciuszek”, „Osioł”, „Sinobrody”, „Śmieszne życzenia” i „Śpiąca królewna”. Podstawowe wątki tych bajek żyły od dawna w tradycji ludowej wielu krajów Europy i Azji. Zawierały sporo elementów hermetycznej wiedzy starożytnej i średniowiecznej takich jak: rytualne szaty, sny magiczne, zakazane komnaty i miejsca oraz różne metamorfozy. Bajki Braci Grimm (niem. „Kinder ind Hausmarchen” — Bajki dla dzieci i domu). Zebrane przez Jacoba Ludwika Karla (1785-1863) i Wilhelma (1786-1859) GRIMM i wydane w trzech tomach w latach 1812-1822. Tomy te zawierały ponad dwieście bajek, a najbardziej znane to: „Czerwony Kapturek” „Jaś i Małgosia”, „Kopciuszek”, „Królewna Śniegu”, „Śpiąca Królewna”, „Tomcio Paluch”. Bracia Grimm opowieści bajkowe czerpali z tradycji i przekazów twórczości ludowej a także ze źródeł literackich, utworów takich twórców jak: Hans Scha, Martin Luter, Moscherosch. W prezentowanych bajkach zachowali styl i charakter narracji ludowej oczyszczając ją z wszelkich literackich upiększeń. Niektóre bajki wzięli od Perraulťa. Baśnie Andersena - sukcesywnie wydawane w latach 1835-1872 tomiki bajek zebranych i napisanych przez Hansa Christiana ANDERSENA (1805-1875) poety duńskiego. Już za życia autora, jego bajki cieszyły się wielką popularnością i były uznawane za dzieła pełne miłego nastroju, prostoty i urokliwej fantazji. Najbardziej znanymi stały się takie bajki jak: „Brzydkie Kaczątko”, „Dziewczynka z zapałkami”, „Dzielny ołowiany żołnierz”, „Dziewica lodów”, „Kalosze szczęścia”, „Świniopas”, „Księżniczka na ziarenku grochu”, „Królowa śniegu”, „Mała syrenka”, „Dzikie łabędzie”, „Choinka”, „Calineczka”.10 9 Maculewicz Grzegorz, Ujęcia przekrojowe, Historia życia codziennego i obyczajowości, Artykuł, https://histmag.org/Bajki-slady-dawno-minionego-swiata-902 10 Bodanko Anatol, Świat baśni w procesie wychowania i kształtowania osobowości dziecka, [w:] Nauczyciel i Szkoła 1-2 (30-31), Warszawa 2006, s.201 6 Baśń i bajka. Analiza porównawcza Pisząc o bajce w temacie filiologii niemieckiej, wypada tu nieco więcej wspomnieć o prekursorach niemieckiej bajki. Opowieści oralne zebrane i opublikowane przez Jakuba i Wilhelma Grimmów w zbiorze pt. Kinder- und Hausmärchen (1812-1815) to jedno z najbardziej znanych dzieł niemieckiej kultury. Przetłumaczone dotąd na ponad sto pięćdziesiąt języków, weszło na stałe do kanonu literatury światowej, a ranga przedsięwzięcia niemieckich folklorystów została formalnie poświadczona przez wpisanie tzw. Rękopisu Kasselskiego na Światową Listę Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, Memory of the Word w 2005 roku. We współczesnym obiegu czytelniczym wiele Grimmowskich fabuł nadal funkcjonuje w postaci adaptacji, wchodząc w skład antologii często opatrywanych określeniem „najpiękniejszych baśni”. W ten sposób sugeruje się odbiorcy, że ma do czynienia z kanonicznymi reprezentacjami tekstowymi tego gatunku, podczas gdy zazwyczaj są one dalekie od oryginału. Kolejne pokolenia odbiorców mają jednak szansę poznać prawdziwe opowieści ze zbioru braci Grimm za sprawą najnowszego, pełnego ich przekładu autorstwa Elizy Pieciul-Karmińskiej. Baśnie niemieckich folklorystów są obecne niemal w każdej dziedzinie kultury: w literaturze, filmie pełnometrażowym i animowanym, komiksie, grach fabularnych, planszowych, komputerowych, a także w fotografii i plakacie. W polskiej przestrzeni kulturowej przeważają jednak formy artystycznej wypowiedzi obcego pochodzenia, będące zazwyczaj reinterpretacjami klasycznego wzorca, doskonale wpisującymi się w kanony kultury popularnej. Jedynie twórcy rodzimej literatury sięgają niekiedy po wątki i motywy Grimmowskie, nierzadko podejmując grę z czytelniczymi oczekiwaniami. Zarówno spuścizna braci Grimm, jak i oni sami nie przestają fascynować przedstawicieli nauki reprezentujących różne perspektywy badawcze, do czego po części przyczyniła się dwusetna rocznica pierwszego wydania Kinder- und Hausmärchen. Powstają opracowania dotyczące problemu translacji baśni na inne języki świata, biografii Grimmów, przemian recepcji ich antologii, a także prace w duchu gender studies, queer, psychoanalitycznym, a nawet postkolonialnym.11 11 Słownik polskiej bajki ludowej, Toruń 2019, s.252 7