Pobierz Bezpieczeństwo społeczne a współczesne państwo i więcej Publikacje w PDF z Terrorist Networks and Counter-Terror Organizations tylko na Docsity!
ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MARYNARKI WOJENNEJ
ROK LII NR 2 (185) 2011
123
M a r e k L e s z c z y ń s k i U n i w e r s y t e t H u m a n i s t y c z n o - P r z y r o d n i c z y J a n a K o c h a n o w s k i e g o
B E Z P I E C Z E Ń S T W O S P O Ł E C Z N E
A W S P Ó Ł C Z E S N E P A Ń S T W O
STRESZCZENIE
W artykule podjęto problem bezpieczeństwa społecznego jako jednego z elementów bezpieczeństwa. Uwypuklono rolę i znaczenie państwa w tworzeniu warunków bezpieczeństwa społecznego, wskazując między innymi na niekorzystne zjawiska, takie jak nadmierna polaryzacja rozwoju i polaryzacja dochodów, a także działania, jakie mają służyć poprawie bezpieczeństwa społecznego.
Słowa kluczowe:
bezpieczeństwo społeczne, bezpieczeństwo państwa, współczesne państwo.
WSTĘP
Charakter współczesnego państwa ulega dynamicznej ewolucji. Pojawia się zasadnicze pytanie, o jego rolę jako regulatora procesów społeczno-gospodarczych w kontekście zmieniającej się roli państw narodowych. Państwu, nawet w najbar- dziej liberalnych koncepcjach tworzonych na bazie inspiracji teorią umowy społecz- nej stworzonej przez filozofów greckich (Demokryt), którzy twierdzili, że istnieją tylko rzeczy jednostkowe, a całości, systemy są jedynie tworami umysłu ludzkiego, przypisano pewne funkcje. W poglądach Tomasa Hobbesa, Johna Locke’a, Jeana Jacquesa Rousseau społeczność oznacza fakt wykonywania przez ludzi, zgodnie z zawartą umową, pewnych czynności podobnych lub uzupełniających się. Zadaniem społeczeństwa jest usuwanie trudności uniemożliwiających jednostkom osiąganie bezpieczeństwa. Właśnie bezpieczeństwo wpisano do katalogu funkcji państwa, przy czym przez wiele lat traktowano je jako bezpieczeństwo militarne, porządek
Marek Leszczyński
124 Zeszyty Naukowe AMW
wewnętrzny czy gwarancję swobód gospodarczych. Od czasów Wielkiego Kryzysu odmiennie zaczęto patrzeć na rolę państwa w gospodarce. Koncepcja New Deal Roosvelta usankcjonowana poglądami J. M. Keynesa na długo zagościła w polityce ekonomicznej państw. Koncepcja państwa dobrobytu nakłada wręcz zobowiązania o charakterze socjalnym na państwo względem obywateli. Obecnie, na kanwie kry- zysu finansowego, znowu stoimy na rozdrożu i szukamy odpowiedzi na pytanie, co z rolą państwa, czy bezpieczeństwo społeczne to obowiązek ze strony państwa, czy raczej rzadki przywilej dla nielicznych społeczności w skali międzynarodowej.
BEZPIECZEŃSTWO SPOŁECZNE
W KONCEPCJI BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA
Nowe myślenie o bezpieczeństwie rozkwitło w związku z zakończeniem zimnej wojny i opublikowaniem nowatorskiej pracy Barry Buzana Ludzie, państwa i strach , prezentującej zakres międzynarodowych studiów bezpieczeństwa w post zimnowo- jennym porządku^1 .Odnośnie koniecznych warunków bezpieczeństwa Buzan analizuje rodzaje zagrożeń bezpieczeństwa i opisuje jego pięć obszernych sektorów: wojsko- wy, polityczny, społeczny, ekonomiczny i ekologiczny, czym popiera wielowar- stwowe podejście do bezpieczeństwa zachowujące realistyczny paradygmat, ale ze znacznie rozszerzonym ujęciem natury bezpieczeństwa. Buzan opisuje bezpieczeń- stwo społeczne ( societal security ) jako termin tożsamości. „Bezpieczeństwo spo- łeczne dotyczy utrzymywania, w zadowalających warunkach rozwoju, tradycyjnych wzorców języka, kultury i tożsamości religijnej i narodowej oraz zwyczajów” 2. Na- cjonalizmy i naciski na ponowne wytyczenie granic mogą powodować napięcia w krajach, które mają ludność o różnym pochodzeniu etnicznym. Bezpieczeństwo społeczne jest również blisko związane z „bezpieczeństwem socjalnym”, które doty- czy zagrożeń o charakterze społecznym, wywołanych przez analfabetyzm, dyskry- minacje, choroby, ubóstwo, przestępczość, narkotyki i terroryzm. Bezpieczeństwo społeczne może być zagrożone zarówno przez problemy wewnątrzpaństwowe, jak i tradycyjne zagrożenia bezpieczeństwa narodowego. Poszerzenie zainteresowania bezpieczeństwa państwa o obszar bezpieczeństwa społecznego wynika z roli współczesnego państwa demokratycznego, którego obo- wiązkiem jest troska o obywateli, niezależnie od ich statusu materialnego, o to, by mogli
(^1) B. Buzan, People, States and Fear: An Agenda for International Security Studies in the Post-Cold War Era 2 , Harvester Wheatsheaf, London 1991. Tamże, s. 19.
Marek Leszczyński
126 Zeszyty Naukowe AMW
ZAGROŻENIA DLA BEZPIECZEŃSTWA,
W TYM DZIAŁANIA UNII EUROPEJSKIEJ
W podejściu reprezentowanym przez część polityków społecznych proponu- je się, aby zagrożenie rozpatrywano również przez pryzmat niezaspokojonych po- trzeb. Uważa się bowiem, że niezaspokojenie potrzeb powoduje stan braku, który może stawać się czynnikiem kumulowania różnych trudnych sytuacji w życiu jedno- stek i ich rodzin^7. Wymienia się tu:
- Zagrożenie bytu związane z brakiem dostępu do odpowiedniej wody, brakiem żywności, chorobami w wyniku niedożywienia czy dziećmi urodzonymi z wy- raźną niedowagą.
- Zagrożenie schronienia (w skrajnym przypadku bezdomność) lub mieszkanie, które nie chroni przed normalnymi warunkami pogodowymi, także mieszkanie bez odpowiednich urządzeń sanitarnych, przeludnione i położone w niebez- piecznym miejscu.
- Zagrożenie pracy, bezrobocie, w tym szczególnie długotrwałe (rok bez pracy), długookresowe (powyżej trzech lat)i masowe, ryzyko utraty pracy, każde zaję- cie zawodowe podważające autonomię pracownika oraz zagrożenia wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi.
- Zagrożenie środowiska związane z życiem na obszarze o wysokim stopniu zanieczyszczenia lub wysokim poziomie hałasu.
- Zagrożenie zdrowia, utrudniony dostęp do opieki zdrowotnej, zagrożenie cho- robami, zwiększona umieralność niektórych grup społecznych oraz zagrożenie epidemiami oraz niepełnosprawnością.
- Zagrożone dzieciństwo, w tym szczególnie dzieci porzucone, zaniedbane, bę- dące ofiarami przemocy, wychowujące się w rodzinach patologicznych oraz wychowujące się w niedostatku i ubóstwie.
- Zagrożenie osamotnieniem, czyli brak bliskich, zażyłych relacji z innymi, brak wsparcia w rodzinie, brak wsparcia w trudnych sytuacjach życiowych, samotna starość i marginalizacja społeczna.
- Zagrożenie ekonomiczne, bezwzględne ubóstwo, brak odpowiedniego zabez- pieczenia materialnego w przypadku określonych zdarzeń losowych.
- Zagrożenie fizyczne, czyli wzrost przestępstw przeciwko zdrowiu, zabójstwa, przemoc, terroryzm.
(^7) J. Danecki, J. Auleytner, Teoretyczne problemy polityki społecznej , Wydawnictwo ELIPSA, Warszawa 1999.
Bezpieczeństwo społeczne a współczesne państwo
2 (185) 2011 127
- Zagrożenie rozwoju, czyli utrudniony dostęp do szkół, niski poziom kształce- nia, niedobór wyższego wykształcenia, brak dostępu do placówek upowszech- niania kultury i zacofanie kulturalne. Kryzys gospodarczy, z którym boryka się gospodarka światowa, miał po- czątkowo podłoże finansowe, a za jego praprzyczynę uznać najogólniej można mo- del konsumpcji w oderwaniu od dochodów gospodarstw domowych. Model ten oparty na kredycie wylansowany został na niespotykaną dotychczas skalę przy bier- nej aprobacie większości rządów państw wysoko rozwiniętych, a także tzw. rynków wschodzących. Liberalne podejście do polityki kredytowej, obniżenie rezerw obo- wiązkowych dla banków komercyjnych, dopuszczanie do wysokiego deficytu na rachunku obrotów bieżących, spekulacje finansowe w wielu krajach (zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych) doprowadziły do efektu domina w skali całej gospodarki światowej. Niektórzy uczestnicy rynku traktowali ją jak „ruletkę”, a inwestycje do- konywane były w oderwaniu od racjonalnego rachunku ekonomicznego. Wydarze- nia te przynoszą codziennie nowe informacje i nowe skutki dla gospodarki realnej — przedsiębiorstw, gospodarstw domowych i całych państw. Przyniosą także okre- ślone negatywne skutki społeczne. Ze skutkami tymi musi zmierzyć się między in- nymi Unia Europejska, podejmując określone działania stabilizujące bezpieczeństwo społeczne. B. Jagiełło dokonała charakterystyki i opisu zagrożeń dla bezpieczeństwa w kontekście polityki Unii Europejskiej. Autorka dzieli zagrożenia na pięć grup. Pierwsze z nich to „bunt wykluczonych”. Zagrożenie to charakteryzuje następująco: „Jedno z podstawowych zagrożeń wynika z szerzących się postaw skrajnych, niekiedy fundamentalistycznych, będących podstawą do oskarżenia bogatych i rodzącej się wo- bec nich wrogości. Wrogość ta może być wyrażana również w formach agresywnych, w tym terrorystycznych. Zdaniem polityków unijnych rodzi się ona z ubóstwa, z dys- proporcji rozwojowych, występujących między poszczególnymi obszarami świata. Podziałom tym towarzyszą różnice kulturowe, pogłębiający się brak zaufania między zamożnymi społeczeństwami konsumpcyjnymi a biednymi, cierpiącymi szereg niedo- statków społeczeństwami Południa”^8. Drugie zagrożenie to „bunt biednych” wynika- jący z powiększających się różnic dochodowych między biednymi i bogatymi w skali świata. Dysproporcje te są coraz bardziej widoczne między innymi dzięki rozwojowi środków komunikacji czy agresywnym metodom marketingu. Społeczeństwa rozwi- nięte dla zwiększenia swoich dochodów masowo korzystają z instrumentów i środków
(^8) B. Jagiełło, Unia Europejska wobec wyzwań dla bezpieczeństwa europejskiego i jego zagrożeń , [ w: ] Bezpieczeństwo międzynarodowe. Teoria i praktyka , wyd. cyt., s. 263.
Bezpieczeństwo społeczne a współczesne państwo
2 (185) 2011 129
Jak wykazują badania, obywatele bardzo dużą uwagę przywiązują do bez- pieczeństwa społecznego. Jest to zrozumiałe, gdyż bezpieczeństwo społeczne, nie- rozerwalnie związane z polityką społeczną, staje się szczególną potrzebą ludzką. W tej gestii znajdują się polityka zatrudnienia, kształtowania dochodów z pracy, ochrony pracy i środowiska, zabezpieczenia społecznego, ochrony zdrowia, oświa- towa i kulturalna, mieszkaniowa, w zakresie rekreacji i wypoczynku. Katalog po- trzeb ludzkich i związane z nim bezpieczeństwo socjalne tylko względnie poddają się klasyfikacji, ewoluują wraz z procesem zmian społecznych, gospodarczych i poli- tycznych. Bezpieczeństwo społeczne można więc scharakteryzować jako takie in- tencjonalne staranie się o warunki bytowania ludzi, które zapewnia co najmniej istniejący poziom sytuacji egzystencjalnej obywateli, odpowiedni standard życia, a jednocześnie stwarza szansę na jego podniesienie oraz doskonalenie^10. Problema- tyka bezpieczeństwa społecznego znalazła się również w dokumencie Strategia bez- pieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Czytamy w nim między innymi: „Nadrzędnym celem działań państwa w dziedzinie bezpieczeństwa społecznego jest zapewnienie szybkiej i odczuwalnej poprawy jakości życia obywateli. Wymaga to prowadzenia aktywnej polityki społecznej — przede wszystkim radykalnego ograni- czenia sfery ubóstwa i zmniejszenia obszarów wykluczenia społecznego poprzez wzrost realnych dochodów wszystkich grup społecznych oraz zmniejszenie stopy bezrobocia. Działania instytucji państwowych winny mieć również na celu zapobie- żenie nadmiernemu rozwarstwieniu społecznemu i politykę wyrównywania różnic w rozwoju społecznym poszczególnych regionów”^11. Nadmienić tu należy, iż kwestia nadmiernego rozwarstwienia dochodowego budzi szczególny niepokój w przypadku Polski. Według badań przeprowadzonych na zlecenie OECD Polska należy do krajów o największym rozwarstwieniu docho- dowym w Unii Europejskiej. Stosunek dochodów najmniej zarabiających do najle- piej zarabiających oszacowano jak 1:13. Dość wspomnieć, że w krajach takich jak Niemcy, Francja, a nawet Wielka Brytania stosunek ten nie jest większy niż 1:8. W krajach takich jak Czechy, Węgry, Słowacja nie przekracza relacji 1:7. W krajach skandynawskich różnice są jeszcze mniejsze. Spośród wszystkich krajów OECD największym rozwarstwieniem charakteryzuje się Meksyk, jest to relacja 1:25. Je- dynie Stany Zjednoczone spośród krajów wysoko rozwiniętych mają porównywalne z Polską relacje dochodowe. Nadmierne rozwarstwienie dochodowe oceniać należy jako zjawisko niekorzystne, ponieważ powoduje ono pauperyzację grup społecznych,
(^10) M. Lisiecki, Diagnoza i prognoza rozwiązań systemowych w zakresie organizacji i za- rządzania bezpiecze 11 ństwem obywateli , [w:] Zarządzanie bezpieczeństwem… , wyd. cyt., s. 276. Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej , MON, Warszawa 2007.
Marek Leszczyński
130 Zeszyty Naukowe AMW
a także stanowi istotne zaplecze dla partii populistycznych, często antydemokra- tycznych i skrajnych. Znaczące rozwarstwienie świadczyć może także o braku klasy średniej Polsce bądź o jej bardzo ograniczonej liczebności, a to ona stanowi naturalny gwarant stabilności systemu ekonomiczno-społecznego. Postulaty części środowiska pracodawców ograniczania płac jako głównego czynnika hamującego konkurencyj- ność firm należy traktować z dużą rezerwą. Jest kwestią zasadniczą, czy Polska wy- bierze peryferyjną drogę rozwoju opartą na wtórnych technologiach, niskich płacach i słabej ochronie socjalnej dla dużej części społeczeństwa, czy odwrotnie, będzie starała się włączyć w główny nurt rozwojowy, oparty na nowych technologiach, sprzyjając tworzeniu wysoko dochodowych miejsc pracy dla specjalistów i wyko- rzystując znaczne zasoby pracy wykwalifikowanej. Samo członkostwo w Unii Euro- pejskiej nie determinuje drogi rozwoju, natomiast wydatnie może pomóc w wyborze i realizacji tego drugiego modelu. W dalszej części Strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej czytamy między innymi: „Aktywna polityka społeczna państwa również zmierzać powinna do wzrostu bezpieczeństwa socjalnego obywateli. Priorytetem w tym zakresie będzie wzrost zatrudnienia, ze szczególnym uwzględnieniem akty- wizacji grup społecznych znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, wzrost inte- gracji społecznej i doskonalenie systemu zabezpieczenia społecznego, niwelowanie różnic cywilizacyjnych pomiędzy miastem i wsią, przeciwdziałanie niekorzystnym zmianom demograficznym oraz migracji obywateli młodego pokolenia”^12.
PODSUMOWANIE
Trudno przecenić znaczenie społecznego wymiaru bezpieczeństwa państwa, kiedy w dobie niepewności wynikającej z konsekwencji kryzysu ekonomicznego obywatele z nadzieją patrzą na jego działania. Państwo znowu staje się gwarantem stabilności i trwania procesów rozwojowych, po latach dominacji koncepcji neolibe- ralnych w gospodarce, które niekiedy wręcz deprecjonowały państwo i jego instytucje. Obecna sytuacja będzie miała z pewnością niebagatelne znaczenie dla formułowania nowego ładu ekonomicznego, ale także politycznego w świecie. Oczekujemy dzisiaj budowy nowych, sprawnych instytucji gwarantujących bezpieczeństwo ekonomicz- ne i społeczne, a zatem gwarantujących także względną równowagę, stabilny rozwój i w konsekwencji bezpieczeństwo ogólnoświatowe.
(^12) Tamże, s. 16.
Marek Leszczyński
132 Zeszyty Naukowe AMW
S O C I E T A L S E C U R I T Y
A N D C O N T E M P O R A R Y S S T A T E
ABSTRACT
The article presents the problem of societal security as one of the security elements. It emphasizes the role and the importance of a country in creating conditions of societal security, indicating among others unfavorable phenomena such as excessive development and income polarization, as well as actions expected to improve societal security.
Keywords:
societal security, state security, contemporary state.
Recenzent dr hab. Piotr Mickiewicz, prof. DSW
