Bezpieczeństwo społeczności lokalnych oraz działania zmierzające do jego poprawy, Publikacje z Security Analysis

Pobierz Bezpieczeństwo społeczności lokalnych oraz działania zmierzające do jego poprawy i więcej Publikacje w PDF z Security Analysis tylko na Docsity! BEZPIECZEŃSTWO SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH… Mariusz Rozwadowski 243 Mariusz Rozwadowski Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie BEZPIECZEŃSTWO SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH ORAZ DZIAŁANIA ZMIERZAJĄCE DO JEGO POPRAWY ABSTRAKT Wszystkie formacje społeczno-ekonomiczne traktują bezpieczeństwo, jako jedną z najważniejszych wartości w życiu człowieka. Bezpieczeństwo determinują; zagrożenia i ryzyko. Ocena poczucia bezpieczeństwa mieszkańców na terenie małego terytorialnie obszaru np. gminy, parafii, wsi czy osiedla rozpatrywana winna być przez pryzmat wymienionych wyżej elementów. Władze lokalne w celu poprawy bezpieczeństwa powinny dążyć do minimalizacji jego determinant; zagrożeń lokalnych i występujących ryzyk. Drogą do tego celu jest budowa lokalnych programów prewencyjnych, a następnie poprzez ich realizację przeciwdziałanie występującym zagrożeniom i patologiom społecznym. SŁOWA KLUCZOWE bezpieczeństwo, determinanty bezpieczeństwa, społeczność lokalna, lokalne programy prewencyjne. ABSTRACT All socio-economic formations treat security as one of the most important values in human life. Safety determines; threats and risk. Rating sense of the safety of residents in the small territorial area of such municipality, parish, village or settlement should be considered through the prism of the items listed above. Local authorities to improve security should strive to minimize its determinants, risks and local risks incurred. The path to this goal is the construction of local prevention programs and their implementation by tackling common threats and social pathologies. KEYWORDS safety, security determinants, local community, local prevention programs. Wstęp Bezpieczeństwo jest zdolnością do kreatywnej aktywności podmiotu i oznacza stan obiektywny polegający na braku zagrożenia, odczuwany subiektywnie przez jednostki lub grupy1. Niektórzy autorzy rozróżniają pozytywne rozumienie bezpieczeństwa, jako kształtowanie pewności przetrwania, posiadania i swobód rozwojowych podmiotu inni, 1 KORZENIOWSKI L., Zarządzanie bezpieczeństwem. Rynek, ryzyko, zagrożenia, ochrona, PSB, Kraków, 2000, s. 437. BEZPIECZEŃSTWO SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH… Mariusz Rozwadowski 244 jako rozumienie negatywne definiujące bezpieczeństwo, jako brak zagrożeń2. Według P. Saka bezpieczeństwo, jako przedmiot badań ma charakter multilateralny i jest czymś więcej niż sumą braku zagrożeń3. Bezpieczeństwo jest funkcją wielu różnorodnych czynników. Ze względu na klasy zagrożeń4 można wyróżnić typy (klasy) bezpieczeństwa:  Bezpieczeństwo obiektywne lub subiektywne,  Bezpieczeństwo wewnętrzne lub zewnętrzne,  Bezpieczeństwo indywidualne lub grupowe,  Bezpieczeństwo abstrakcyjne lub konkretne,  Bezpieczeństwo potencjalne lub aktywne,  Bezpieczeństwo indywidualne lub grupowe,  Bezpieczeństwo statyczne lub dynamiczne. Pojęcie bezpieczeństwa w języku potocznym oznacza stan, w którym jednostka ma poczucie pewności, oparcia w drugiej osobie lub w sprawnie działającym systemie prawnym. Dla sformułowania definicji bezpieczeństwa publicznego, w którym to pojęciu mieści się pojęcie bezpieczeństwa lokalnego, pojęcie bezpieczeństwa należy zawęzić do takiego rozumienia jak to zostało przyjęte w nauce criminal justice5. W najbardziej ogólnym ujęciu pojęcie bezpieczeństwa oznacza stan, w którym nie są popełniane przestępstwa, zwłaszcza przeciwko życiu, zdrowiu i mieniu6. Bezpieczeństwo posiada dwie podstawowe determinanty tzn. zagrożenie i ryzyko. Według L.F. Korzeniowskiego zagrożenie to potencjalna przyczyna niepożądanego stanu7, natomiast ryzyko jest funkcją zagrożenia i prawdopodobieństwa jego wystąpienia8. Te dwie determinanty powinny odgrywać zasadniczą rolę w tworzeniu tzw. bezpiecznych przestrzeni lokalnych i podnoszeniu na wyższy poziom bezpieczeństwa społeczności lokalnych. Drogą do realizacji tego celu jest tworzenie a następnie konsekwentna realizacja programów prewencyjnych, konstruowanych na potrzeby społeczności lokalnych. Tworzenie i realizacja takich programów powinny być poprzedzone; przeprowadzeniem strategicznej analizy kryminalnej diagnozującą najpoważniejsze problemy występujące na obszarze będącym we właściwości władz lokalnych i wpływających na ocenę poziomu i poczucia bezpieczeństwa mieszkańców i innych przebywających tam osób9. Dopiero utworzenie takiego programu po spełnieniu w/w warunków może gwarantować poprawę bezpieczeństwa oraz poczucia bezpieczeństwa 2NYEJ S. Jr., Problemy badań nad bezpieczeństwem, Sprawy Międzynarodowe, 1989, nr 6, s. 51-64. 3SAK P., Bezpecnostniveda – dusledek do vyvojecivilizace, Praha: European Police Science and Research Conference, 2004. 4 KORZENIOWSKI L.F., Securitologia na początku XXI wieku, „Securitologia/Securitology/”, 2007, nr 6, s. 181-192. 5“Wymiar Sprawiedliwości w sprawach karnych” (Criminal Justice) jest częścią unijnego programu ogólnego “Prawa Podstawowe i Sprawiedliwość”, który ma na celu promowanie rozwoju społeczeństwa europejskiego w oparciu o obywatelstwo europejskie, które szanuje prawa podstawowe, przeciwdziałanie antysemityzmowi, rasizmowi, ksenofobii oraz służy wzmocnieniu społeczeństwa obywatelskiego. Jako program szczegółowy Criminal Justice został ustanowiony na mocy decyzji Rady Unii Europejskiej z dnia 12 lutego 2007 r. 6WIDAWKI J., P. SARNECKI, Ustrój i organizacja Policji w Polsce oraz jej zadania w ochronie bezpieczeństwa i porządku (reforma Policji - część I). Warszawa-Kraków, 1997, s. 7-15 7 KORZENIOWSKI L.F., Securitologia - Nauka o bezpieczeństwie człowieka i organizacji społecznych, EAS, Kraków, 2008, s. 58. 8KORZENIOWSKI L.F., Menedżment , EAS, Kraków, 2010, s. 180. 9WIDACKI J., Kryminalistyka, wyd. C.H.Beck, Warszawa 1999, s. 59 BEZPIECZEŃSTWO SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH… Mariusz Rozwadowski 247 którego wchodzi bezpieczeństwo społeczności lokalnych. Społeczność lokalna - definicje, elementy konstytuujące Społeczność lokalna definiowana jest różnie w zależności od tego przez pryzmat, jakiej nauki definiuje się to pojęcie. W ekologii społecznej, społeczność lokalna rozpatrywana jest ze względu na funkcjonalne zróżnicowanie przestrzeni, adaptację jednostek do tej przestrzeni. W ujęciu ekologicznym społeczność lokalna traktowana jest, jako system społeczny, zdeterminowany układem przestrzennym danego terytorium, przy czym bierze się pod uwagę wiele czynników determinujących funkcjonowanie społeczności lokalnej w ujęciu funkcjonalnym, natomiast przestrzeń społeczna ujmowana jest, jako twór społeczny, w mniejszym stopniu zależny od warunków przyrodniczych czy typologicznych. Celem z punktu widzenia ekologii, jest zapewnienie przez społeczność ochrony przyrody oraz kształtowanie poparcia dla terenów chronionych wśród społeczności lokalnych oraz turystów26. Biorąc pod uwagę ujęcie konfliktowe, społeczność lokalna ujmowana jest, jako scena, na której toczą się lokalne konflikty między mieszkańcami, przedstawicielami władz samorządowych, czy też, jako trzecia strona wymieniani są przedsiębiorcy działający na terytorium danej społeczności. Przedmiotem konfliktu są zazwyczaj:  dystrybucja dóbr w przestrzeni społecznej,  rosnące zróżnicowanie ekonomiczne,  kompetencje liderów wspólnot lokalnych,  symboliczne zawłaszczanie przestrzeni publicznej. W definiowaniu społeczności lokalnej ważny jest wymiar przestrzenny, społeczny i psychologiczny. Ludzie wyrażają swój emocjonalny stosunek do przestrzeni – ziemi rodzinnej, kraju ojczystego, ojczyzny prywatnej. Elementem, który ma duży wpływ na realizację wspólnych interesów społeczności lokalnej, w szczególności w społecznościach miejskich, są działające na ich obszarze stowarzyszenia, organizacje pozarządowe czy grupy społeczne będące wyrazicielami tych interesów. W społeczeństwach tradycyjnych społeczności lokalne mają większą autonomię, swoje własne normy społeczne regulujące ich działania. W społeczeństwach nowoczesnych przeważać zaczyna makrospołeczny układ normatywny, zaś granice społeczności lokalnych ustanawiane są administracyjnie, w mniejszym stopniu istotne są ich granice kulturowe. Czynnikiem, który katalizuje proces przekształcania się zbiorowości terytorialnych w społeczności lokalne jest współuczestnictwo mieszkańców danego terytorium w akcjach społecznych, przy czym większe prawdopodobieństwo udziału w tego typu akcjach występuje w przypadku osób o wyższym statusie społecznym. Reasumując można stwierdzić, że społeczność lokalna to zbiorowość zamieszkująca wyodrębnione, stosunkowo niewielkie terytorium, jak np. parafia, wieś, czy osiedle, w której występują silne więzi wynikające ze wspólnoty interesów i potrzeb, a także z poczucia zakorzenienia i przynależności do zamieszkiwanego miejsca. Jako elementy konstytuujące społeczność lokalną wymienia się w socjologii: 26 PODEDWORNA H., Analiza struktur społecznych. Wybrane przykłady, [w:] Socjologia ogólna: wybrane problemy., red. J. Polakowska-Kujawa, Socjologia ogólna: wybrane problemy, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa, 2007, s. 111-119. BEZPIECZEŃSTWO SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH… Mariusz Rozwadowski 248  przestrzeń (geograficznie wydzielony obszar) i terytorium (teren zasiedziały przez ludzką populację),  zamieszkującą to terytorium ludność,  społeczne interakcje zachodzące między zamieszkującymi terytorium osobami,  wspólne więzi ludzi i instytucji, co sprawia, że zbiorowość charakteryzuje się wewnętrznym zintegrowaniem co z kolei umożliwia podejmowanie wspólnych działań na rzecz rozwiązywania lokalnych problemów,  poczucie przynależności do miejsca zamieszkania, wyrażające się w postawach określanych, jako tzw. patriotyzm lokalny. Wpływ determinant bezpieczeństwa na poczucie bezpieczeństwa społeczności lokalnych oraz budowanie bezpiecznych przestrzeni Omówione powyżej pojęcie bezpieczeństwa oraz jego determinanty tzn. stan zagrożenia oraz ryzyko niewątpliwie mają ogromne znaczenie dla oceny poczucia bezpieczeństwa w społeczności lokalnych. Bezpieczeństwo to stan, w którym jednostka ma poczucie pewności, oparcia w drugiej osobie lub w sprawnie działającym systemie prawnym. Stan ten w odniesieniu do społeczności lokalnych determinowany jest cechami charakterystycznymi dla tejże społeczności. Należą do nich:  większa autonomia,  swoje własne normy społeczne regulujące działania danej społeczności,  silne więzi kulturowe i między ludzkie,  zamieszkiwanie wyodrębnionego, stosunkowo niewielkiego terytorium,  poczucia zakorzenienia i przynależności do zamieszkiwanego miejsca. Ocena poczucia bezpieczeństwa mieszkańców na terenie małego terytorialnie obszaru np. gminy, parafii, wsi czy osiedla rozpatrywana winna być przez pryzmat wymienionych wyżej elementów. Indywidualne dla danej społeczności normy i działania nie zawsze są zbieżne z ogólnie obowiązującymi, przykładem może być zwyczajowe bagatelizowanie działań niezgodnych z prawem np. po mszy niedzielne spożywanie alkoholu przez męskich członków społeczności, często kończące się bójkami czy awanturami w miejscu zamieszkania. Działania takie są dopuszczalne w danych społecznościach tylko i wyłącznie w stosunku członków tych społeczności. W przypadku takich działań ze strony kobiet czy tzw. obcych, społeczność lokalna jednoznacznie je potępia27. Innym przykładem może być dokonywanie między sąsiedzkich porachunków niejednokrotnie niezgłaszanych organom ścigania. Mimo tych zdarzeń w danej społeczności poczucie bezpieczeństwa jest na wysokim poziomie. W przypadku zaistnienia zdarzeń przestępczych typu wypadek drogowy, mieszkańcy bardzo chętnie deklarują się, jako świadkowie, gdy potencjalnym sprawcą jest osoba spoza tej społeczności. Natomiast w przypadku, gdy winę za wypadek czy inne zdarzenie drogowe ponosi osoba z tej społeczności nikt nie chce świadczyć28. Opisane wyżej przykłady świadczą o poczuciu zakorzenienia i przynależności do zamieszkiwanego terenu, charakterystyczne jest to szczególnie dla obszarów wiejskich. Jak podają badacze zajmujący się badaniem bezpieczeństwa stan zagrożenia jest podstawową jego determinantą. Zagrożenie nie jest kategorią samoistną, zawsze odnosi 27 Badania własne autora, wywiad z członkami społeczności. 28 Doświadczenie zawodowe autora, praca w Wydziale Ruchu Drogowego Komendy Wojewódzkiej Policji w Krakowie. BEZPIECZEŃSTWO SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH… Mariusz Rozwadowski 249 się do jakiegoś podmiotu. Ma dla tego podmiotu charakter destruktywny. Zagrożenia te mogą spowodować szkodliwe następstwa dla danego podmiotu. W przypadku społeczności lokalnych zagrożeniem dla podmiotu, jakim jest ta społeczność, może być pojawienie się „obcych” – rozumianych, jako ludzie spoza tej społeczności. Gdy osoby te dokonują kradzieży, w danej społeczności pojawiają się działania zmierzające do eliminacji negatywnych zjawisk np. w postaci straży obywatelskich, udzielaniu pomocy sąsiedzkiej oraz ścisłej współpracy w wykryciu przestępców z miejscowymi organami ścigania. Gdy na terenie zamieszkiwania społeczności lokalnej dochodzi do zagrożeń obiektywnych, realnych, niezależne od człowieka np. osuwisk, powodzi, dużych mrozów mieszkańcy wspólnie starają się tym zjawiskom przeciwdziałać. Przykładem może być współpraca przy wałach przeciw powodziowych czy pomoc w usuwaniu skutków osuwisk. Następną determinantą bezpieczeństwa jest ryzyko rozumiane, jako zobiektywizowana niepewność wystąpienia niepożądanego zdarzenia. W społeczności lokalnej wyeliminowanie ryzyka nie jest możliwe, można je natomiast ograniczyć poprzez właściwe nim zarządzanie. Zarządzanie ryzykiem to identyfikacja, mierzenie, sterowanie i kontrolowanie ryzyka w celu jego maksymalnego ograniczenia oraz zabezpieczenia przed skutkami ryzyka29. W zarządzaniu ryzykiem danej społeczności lokalnej można wyróżnić następujące etapy:  introjekcję polegającą na określeniu, jakimi rodzajami ryzyka i w jakim okresie jest zagrożona dana społeczność lokalna,  obliczanie, czyli pomiar wykorzystujący różne metody zależne od rodzaju ryzyka i wielkości potencjalnej szkody,  podejmowanie decyzji w warunkach, gdy możliwe jest określenie zagrożeń dla danej społeczności,  administrowanie mające na celu zbadanie efektywności podejmowanych przedsięwzięć w zakresie ograniczenia ryzyka charakterystycznego dla danej społeczności. Reasumując można wysnuć tezę, że właściwe zarządzanie ryzykiem oraz kształtowanie przestrzeni publicznej /rozumianej, jako obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokajania potrzeb mieszkańców, poprawy, jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno – przestrzenne/ we współdziałaniu ze społecznością lokalną może przyczynić się do eliminacji zagrożeń przestępczych dla społeczności lokalnych. Realizując określone działania w celu minimalizacji zagrożeń przestępczych należy wytyczyć następujące ich kierunki:  wielo resortowe i strukturalne partnerstwo (lokalne władze, Policja, planiści, urbaniści, architekci, społeczność lokalna),  konieczne jest zdiagnozowanie przyczyn zachowań przestępczych oraz planowania działań w celu ich całkowitego wyeliminowania,  połączenie przestrzeni fizycznej i środowiska społecznego (społeczności lokalnej). Fizyczna przestrzeń może wywierać bezpośredni wpływ na zachowania przestępcze poprzez: 29DZIAWGO D., Zarządzanie ryzykiem w banku komercyjnym, [w:] Bankowość. Podręcznik dla studentów, (red. nauk.) GŁUCHOWSKI J., SZAMBELAŃCZYK J., WSB, Poznań, 1999, s. 351-398, Por. też KORZENIOWSKI L.F., Firma w warunkach ryzyka gospodarczego, EAS, Kraków, 2002, s. 95.