Pobierz Bezrobocie a zatrudnienie w małych i średnich przedsiębiorstwach w Polsce w latach 1998-2007 i więcej Publikacje w PDF z Economia tylko na Docsity!
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA OECONOMICA 248, 2011
Agnieszka Owczarczyk*
BEZROBOCIE A ZATRUDNIENIE W MAŁYCH I REDNICH
PRZEDSI BIORSTWACH W POLSCE W LATACH 1998–
WST P
Małe i rednie przedsibiorstwa (MSP) stanowi podstaw wszystkich współczesnych gospodarek, to głównie firmom z tego sektora poszczególne pastwa zawdziczaj swój wzrost i rozwój. Wpływ małych i rednich przedsibiorstw na gospodark jest szczególnie widoczny w zakresie polityki zatrudnienia. Zwłaszcza w okresie, kiedy wiele krajów europejskich walczy z wysok stop bezrobocia, najwaniejsz zalet sektora MSP oraz nowo powstajcych przedsibiorstw jest to, e stanowi one najwiksze ródło nowych miejsc pracy. S praktycznie jedynym sektorem gospodarki generujcym netto miejsca pracy, podczas gdy inne sektory raczej redukuj zatrudnienie ni tworz nowe miejsca pracy. To włanie małe i rednie firmy, a nie due „molochy” stworzyły po 1989 r. najwicej nowych miejsc pracy, dajc zatrudnienie pracownikom upadajcych wielkich, socjalistycznych przedsibiorstw^1. Mona powiedzie, e zdolno zatrudnieniowa współczesnej polskiej gospodarki jest zdeterminowana głównie przez przedsibiorczo i małe podmioty^2. Biorc powysze pod uwag za cel artykułu przyjto zbadanie tendencji zatrudnienia w małych i rednich przedsibiorstwach w Polsce w latach 1998–2007 oraz ustalenie statystycznych zalenoci midzy stop bezrobocia a dynamik zatrudnienia w małych i rednich przedsibiorstwach.
Artykuł składa si z trzech czci. W czci pierwszej scharakteryzowano bezrobocie w Polsce, w drugiej przedstawiono zmiany ilociowe zatrudnienia w sektorze MSP, a w ostatniej zbadano współzaleno bezrobocia i zatrudnienia w badanych firmach za pomoc współczynnika korelacji.
- (^) Dr, starszy wykładowca, Katedra Ekonomii, Zarzdzania i Inynierii Produkcji, Wysza Szkoła Ekonomii i Administracji w Bytomiu. (^1) M. Muranowicz, Małe firmy traktowane s po macoszemu. Fundacja małych i rednich przedsi biorstw, www.egospodarka.pl (10.07.2007). (^2) M. Kabaj, Promowanie zatrudnienia przez rozwój małych i rednich przedsi biorstw, [w:]
Małe i rednie przedsi biorstwa w gospodarce, Klicha J. (red.), Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2000, s. 106.
220 Agnieszka Owczarczyk
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA BEZROBOCIA
Zjawisko bezrobocia od dawna pozostaje w zainteresowaniu ekonomistów. Zostało ono zauwaone ju w okresie ekonomii klasycznej, kiedy to do jego okrelenia uywano terminu „nadmiar ludnoci”. W połowie lat dziewidziesitych XIX wieku pojcie bezrobocia w sensie przymusowej bezczynnoci zawodowej wprowadził angielski ekonomista J. A. Hobson. Chocia od czasów Hobsona bezrobocie jest kluczowym problemem społecznym, ekonomicznym i politycznym, to definicja tego zjawiska nadal budzi wiele kontrowersji. We współczesnej literaturze ekonomicznej podkrela si zazwyczaj trzy cechy osób bezrobotnych: pozostawanie bez pracy, poszukiwanie pracy i gotowo do pracy^3. W zwizku z tym bezrobocie jest okrelonym stanem na rynku pracy, w którym poda realnych zasobów siły roboczej przewysza popyt na nie, co oznacza, e na rynku pracy znajduje si grupa ludnoci w wieku produkcyjnym zdolna do pracy i chcca pracowa za odpowiednim wynagrodzeniem, a nie mogca tej pracy otrzyma^4. Z bezrobociem cile wie si pojcie osoby bezrobotnej, za któr dla potrzeb badania BAEL uwaa si osob w wieku 15 lat i wicej, gotow do podjcia pracy, nie pracujc w cigu badanego tygodnia, cztery tygodnie aktywnie poszukujc pracy oraz osoby, które znalazły prac i czekaj na jej rozpoczcie (do 30 dni)^5. Zgodnie z art. 2 ust. 2 pkt 2 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy pod pojciem bezrobotnego naley rozumie osob (...) niezatrudnion i niewykonujc innej pracy zarobkowej, zdoln i gotow do podjcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowizujcym w danym zawodzie lub słubie albo innej pracy zarobkowej (...), zarejestrowan we właciwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzdzie pracy oraz poszukujc zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej (...)^6. Wszystkie osoby zarejestrowane przez urzdy pracy w ten sposób tworz tzw. bezrobocie rejestrowane, którego podstawowym miernikiem jest stopa bezrobocia, obliczana jako procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie cywilnej ludnoci aktywnej zawodowo.
Na polski rynek pracy silnie oddziałuj uwarunkowania makroekonomiczne, które wywarły wiele pozytywnych zmian w latach 2004–2007. Jednak mimo
(^3) E. Kwiatkowski, Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 13. (^4) D. Kotlorz (red.), Ekonomia rynku pracy, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice
2007, s. 25. (^5) B. Ptaszyska, Transformacja systemowa a transformacyjne bezrobocie strukturalne w Polsce, Wydawnictwo Wyszej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Pozna 2006, s. 27. (^6) Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. Nr 99, poz. 1001 oraz pó niejszy Dz.U. Nr 69, poz. 415, Nr 70 poz. 416 z 2008 r.).
222 Agnieszka Owczarczyk
Tabela 2
Bezrobotni zarejestrowani w Urz dach Pracy wg województw w latach 1998–2007 – stan w dniu 31.12. (w tys.)
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007* POLSKA 1831,42349,82702,63115,13217,03175,72999,62773,02309,41746, Dolnolskie 160,5 203,4 231,7 267,4 279,3 278,3 257,1 233,4 185,4 127, Kujawsko- pomorskie 128,2 156,3 181,2 205,2 211,6 212,1 199,6 188,0 160,1 123, Lubelskie 117,1 148,1 159,7 179,0 178,9 174,5 164,8 156,8 141,8 118, Lubuskie 54,2 74,7 89,1 102,2 109,6 108,0 99,4 89,2 72,8 52, Łódzkie 144,3 182,5 208,1 230,6 234,9 233,1 218,3 198,4 160,7 123, Małopolskie 114,5 158,2 185,2 213,1 208,2 208,0 193,6 178,1 145,3 112, Mazowieckie 195,9 249,2 289,9 346,1 368,9 363,6 352,9 332,5 285,6 219, Opolskie 46,1 59,5 69,3 78,6 83,4 81,6 74,6 69,4 60,1 43, Podkarpackie 137,4 164,7 182,2 195,2 187,5 182,5 170,3 164,0 145,2 126, Podlaskie 62,8 72,8 79,2 86,5 86,1 81,3 76,1 73,2 61,8 48, Pomorskie 93,7 124,7 147,2 175,7 191,8 191,5 179,7 159,9 126,0 86, lskie 150,2 210,3 259,8 313,4 330,2 325,5 309,7 281,3 229,8 166, witokrzyskie 84,8 107,5 118,5 131,1 131,3 126,5 126,3 117,8 99,4 83, Warmisko- mazurskie 119,5 142,4 158,2 178,4 176,6 170,4 162,4 150,9 127,6^ 99, Wielkopolskie 121,5 164,6 193,3 237,3 249,2 247,9 232,3 211,4 169,1 112, Zachodnio- pomorskie 100,6 130,9 150,1 175,3 189,6 190,9 182,7 168,8 138,9 103,
ródło: jak do tabeli 1.
Analizujc wyniki zawarte w tabeli 1 i 2 oraz inne dane GUS, zauway mona trzy wyra ne okresy na rynku pracy pod wzgldem poziomu bezrobocia. Po redukcji poziomu bezrobocia w latach 1994–1997 nastpił powrót do negatywnych tendencji na rynku pracy (sprzed 1993 r.^8 ) trwajcy a do koca 2003 r. Pod koniec 2003 r. było zarejestrowanych w Polsce 3175,7 tys. bezrobotnych, w tym osoby poprzednio pracujce stanowiły prawie 76%. Po tym okresie liczba bezrobotnych zaczła male z 3175,7 tys. w 2003 r. do 1746,6 tys. na koniec 2007 r. Łcznie liczba osób pozostajcych bez pracy
(^8) Recesj gospodarcz jako przyczyn spadku popytu na prac szerzej opisuje D. Kotlorz,
Zatrudnienie w procesie przemian polskiej gospodarki, Prace naukowe. Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 1999, s. 29-34.
Bezrobocie a zatrudnienie w małych i rednich przedsibiorstwach... 223
zmalała w tym okresie o 1470,4 tys., czyli o ponad 45%. Tym samym zmniejszyła si stopa bezrobocia z 20% na 11,4%.
Jedn z najwaniejszych cech polskiego bezrobocia okresu transformacji systemowej jest jego zrónicowanie przestrzenne. W latach 1998– najwysze stopy bezrobocia odnotowano na Pomorzu Zachodnim i Mazurach, najnisze na Mazowszu i w Małopolsce. Znajduje to wyraz w duych rónicach w wysokoci stopy bezrobocia midzy województwami np. mazowieckim i warmisko-mazurskim. Zrónicowanie natenia bezrobocia mierzone stosunkiem stopy bezrobocia midzy województwem o najwyszej i najniszej stopie w 2001 r. (najwysza sporód badanych lat) wynosi 15,9%, przy stopie bezrobocia dla Polski wynoszcej 17,5%. Ponadto analizujc bezrobocie pod wzgldem liczby osób pozostajcych bez pracy, stwierdzono, e kształtuje si ona analogicznie do iloci osób zamieszkujcych poszczególne województwa (tabela 2). Najwicej ludnoci zamieszkuje województwo mazowieckie i tam odnotowano równie najwiksz liczb bezrobotnych. Podobnie sytuacja wyglda w województwie lskim.
ZATRUDNIENIE W SEKTORZE MAŁYCH I REDNICH PRZEDSI BIORSTW
Na rynku pracy, podobnie jak na kadym innym rynku, mona wyodrbni stron popytow i stron podaow. Stron popytow rynku pracy reprezentuj pracodawcy, którzy zgłaszaj zapotrzebowanie na usługi siły roboczej, a podaow gospodarstwa domowe, oferujce usługi siły roboczej^9. Kształtowanie si popytu na zasoby siły roboczej zaley od moliwoci absorpcji tych zasobów przez gospodark narodow, charakteryzujc si pewn okrelon chłonnoci zasobów pracy, determinujc poda miejsc pracy w rónych działach i gałziach gospodarki^10. W gospodarce rynkowej decydujce znaczenie dla wzrostu popytu ma prac ma sektor prywatny, zwłaszcza małe i rednie przedsibiorstwa, w których mona liczy na przyrost miejsc pracy i zwizane z tym przyjcia do pracy^11. W Polsce, podobnie jak w Europie, zdecydowana wikszo przedsibiorstw naley do sektora MSP, zatrudniajcego: do 9 osób (mikro), 10-49 osób (małe), 50-249 osób (rednie).
(^9) W. Kwiatkowska, Zmiany strukturalne na rynku pracy w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łód 2007, s. 10. (^10) D. Kotlorz, Podstawowe poj cia, [w:] Ekonomia rynku..., op. cit., s. 14-15; D. Kotlorz, Społeczno-ekonomiczne kwestie polskiego rynku pracy w latach dziewi dziesi tych, [w:] Rynek pracy w teorii i praktyce, Kotlorz D., Zagóra-Jonszt U. (red.), Prace naukowe, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 1998, s. 74-75. (^11) B. Ptaszyska, Transformacja systemowa..., op. cit., s. 22.
Bezrobocie a zatrudnienie w małych i rednich przedsibiorstwach... 225
przedstawia tabela 3. Najniszy udział pracujcych w MSP ogółem oraz w samych mikroprzedsibiorstwach odnotowano w 2004 r. Podczas, gdy przedsibiorstwa małe zatrudniały najmniej osób (w roku 1999), przedsibiorstwa rednie cechowały si najwikszym współczynnikiem zatrudnienia. Sektor MSP ogółem, zatrudniał najwicej osób w roku 2007.
Tabela 4
Liczba osób pracuj cych w przedsi biorstwach MSP (w tys.), na przestrzeni lat 1998–2007, z wyszczególnieniem województw
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 POLSKA 7092,6 7151,7 7062,0 6943,3 7006,2 6941,2 6967,5 7056,3 7238,9 7572, Dolnolskie 536,0 564,9 549,9 530,3 555,0 530,7 528,9 529,9 544,3 572, Kujawsko- pomorskie 390,8^ 373,2^ 384,9^ 370,5^ 384,7^ 369,1^ 365,7^ 370,3^ 385,8^ 405, Lubelskie 303,6 304,6 305,9 304,1 318,2 308,6 306,7 309,7 316,9 329, Lubuskie 194,5 201,6 188,9 185,2 187,4 180,6 184,5 190,2 194,5 204, Łódzkie 505,2 501,4 487,4 487,0 502,6 488,3 490,8 497,7 505,2 523, Małopolskie 552,9 574,2 551,6 558,7 585,1 561,6 567,1 576,9 594,4 625, Mazowieckie 1162,3 1125,1 1145,4 1126,8 947,5 1109,2 1131,0 1145,7 1167,2 1223, Opolskie 164,3 174,3 174,0 167,1 174,4 167,4 166,8 171,2 178,8 185, Podkarpackie 297,6 311,1 307,8 306,3 317,8 311,8 310,7 315,4 322,6 334, Podlaskie 179,3 182,3 181,2 179,9 186,9 181,7 178,4 177,9 182,7 190, Pomorskie 438,5 448,1 432,6 422,1 437,0 420,8 419,8 425,1 436,1 457, lskie 885,4 890,6 891,5 883,0 924,4 870,1 868,3 871,8 892,3 932, witokrzyskie 199,7 197,6 200,7 196,9 206,8 204,6 203,9 205,2 211,4 221, Warmisko- mazurskie 264,8^ 254,4^ 233,8^ 231,8^ 232,6^ 229,4^ 229,3^ 235,8^ 241,0^ 251, Wielkopolskie 663,8 701,7 686,4 670,4 712,0 692,3 701,2 714,2 736,4 770, Zachodnio- pomorskie 354,3^ 346,6^ 340,1^ 323,6^ 333,6^ 314,7^ 314,4^ 319,2^ 329,4^ 344,
ródło: jak do tabeli 3.
Jak wynika z danych zawartych w powyszej tabeli, udział pracujcych w małych i rednich przedsibiorstwach, w liczbie pracujcych ogółem wynosił od 42% w pocztkowych badanych latach do 55% w latach przed i po akcesyjnych do Unii Europejskiej, natomiast w przedsibiorstwach ogółem waha si pomidzy 52%, a 68%. Ponadto w 2007 r. liczba pracujcych w MSP na terenie całego kraju wynosiła 7572,5 tys. i zwikszyła si o ponad 6% w stosunku do 1998 r. (przy jednoczesnym zmniejszeniu si liczby pracujcych w duych przedsibiorstwach prawie o 13%). Najwikszy wzrost liczby
226 Agnieszka Owczarczyk
pracujcych w MSP odnotowano w województwach: witokrzyskim (11%), wielkopolskim (16%) oraz lubelskim (8%). Województwami o najniszym – ujemnym przyrocie liczby pracujcych w MSP były: warmisko-mazurskie (-5%) i zachodniopomorskie (-3%) (tabela 4).
Tabela 5
Liczba osób pracuj cych w przedsi biorstwach MSP, na przestrzeni lat 1998–2007, z wyszczególnieniem działów PKD (w tys.)
Dział PKD 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 C 16,8 17,8 17,9 17,7 17,7 16,4 15,8 15,4 16,0 18, D 1662,4 1619,3 1580,8 1551,2 1526,1 1534,0 1583,4 1544,5 1570,6 1631, E 66,7^ 68,3^ 69,3^ 69,9^ 68,5^ 69,7^ 70,2^ 70,9^ 71,5^ 72, F 716,3^ 713,0^ 672,7^ 625,9^ 590,0^ 541,8^ 510,4^ 537,3^ 589,9^ 670, G 1892,8^ 1868,9^ 1836,1^ 1749,5^ 1771,8^ 1763,2^ 1717,4^ 1765,1^ 1752,0^ 1809, H 196,7 185,2 193,6 187,4 181,3 185,8 186,2 189,1 196,5 205, I 310,3 317,4 299,6 282,0 319,0 316,2 325,7 326,3 361,3 390, J 105,7 134,9 87,3 98,2 106,4 87,4 90,9 107,6 111,2 115, K 555,1 575,0 606,6 629,7 684,3 698,8 697,5 684,3 726,3 768, L 284,4 296,4 302,6 332,6 319,6 331,3 337,3 337,9 341,6 349, M 654,3 676,8 670,3 692,2 683,2 758,8 778,3 814,9 822,5 831, N 359,8 387,1 424 437,4 443,5 338,3 346,3 356,1 361,3 385, O 271,2^ 291,3^ 301,3^ 268,9^ 294,7^ 299,7^ 308,0^ 306,7^ 316,3^ 324,
ródło: jak do tabeli 3.
W Polsce nadal na wysokim poziomie utrzymuje si udział pracujcych w rolnictwie: do 2002 r. udział ten wynosił około 29%, po czym w latach 2003– 2007 utrzymywał si na poziomie około 16% (w tym sektor prywatny ponad 98%)^13. Na drugim miejscu wród dominujcych działów gospodarki pod wzgldem zatrudnienia znajduje si przetwórstwo przemysłowe zatrudniajce ponad 19% ogółu pracujcych. Jak wynika z tabeli 5, udział pracujcych w poszczególnych sekcjach klasyfikacji PKD za lata 1998–2007 zmieniał si, jednak podobnie do ogólnego modelu pracujcych w gospodarce polskiej, w sektorze małych i rednich przedsibiorstw najwicej osób pracowało w przetwórstwie przemysłowym oraz handlu i naprawach^14.
(^13) Obliczenia własne na podstawie danych GUS: Roczniki statystyczne pracy. (^14) W celu uniknicia powtórze i ułatwienia podawania danych w tabelach i rysunkach dla
oznaczenia symboli uywanych w dalszej czci pracy przyjto symbole sekcji PKD: C-Górnictwo i kopalnictwo, D-Przetwórstwo przemysłowe, E-Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi
228 Agnieszka Owczarczyk
Tabela 6
Liczba osób pracuj cych w poszczególnych rodzajach przedsi biorstw wiadcz cych usługi rynkowe, nierynkowe i przemysłowe (w tys.) na przestrzeni lat 1998–
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Usługi rynkowe MSP 4048,1 4085,7 3997,2 3841,6 3947,5 3892,9 3836,1 3916,4 4053,5 4284, Przeds. mikro 2305,1 2318,9 2271,2 2087,2 2252,6 2217,1 2170,7 2228,0 2321,3 2414, Przeds. małe 871,7 854,9 825,8 924,3 891,2 898,7 879,0 882,4 886,4 890, Przeds. rednie 871,2 911,9 900,2 830,1 803,7 777,1 786,4 806,0 845,9 885, Usługi nierynkowe MSP 1298,5 1360,3 1396,9 1462,2 1446,3 1428,4 1461,9 1508,9 1525,4 1566, Przeds. mikro 77,4^ 99,9^ 123,5^ 138,1^ 145,2^ 150,8^ 164,3^ 172,0^ 183,1^ 205, Przeds. małe 364,0^ 393,1^ 435,2^ 555,6^ 558,3^ 554,2^ 590,7^ 629,3^ 643,3^ 688, Przeds. rednie 857,1^ 867,3^ 838,2^ 768,5^ 742,8^ 723,4^ 706,9^ 707,6^ 698,9^ 757, Przemysł MSP 1745,9 1705,4 1668,0 1638,8 1612,3 1620,1 1669,4 1630,8 1658,1 1722, Przeds. mikro 502,5 464,0 431,5 398,2 418,9 410,9 438,7 375,4 395,8 430, Przeds. małe 488,1 464,7 454,4 489,6 459,7 455,2 456,2 466,9 456,4 461, Przeds. rednie 755,3 776,7 782,1 751,0 733,7 754,0 774,5 788,5 806,1 823,
ródło: jak do tabeli 3.
Przecitna liczba osób pracujcych w przedsibiorstwach MSP wiadczcych usługi rynkowe, na przestrzeni lat 1998–2007, wynosi ok. 3990,3 tys. Biorc pod uwag przecitny udział pracujcych w przedsibiorstwach MSP wiadczcych usługi rynkowe w pracujcych ogółem w przedsibiorstwach, na przestrzeni lat 1998–2007, wynosi on około 38%, z czego udział stanowi przedsibiorstwa mikro 21,20%, małe 8,48%, rednie 7,81%. Najwysz liczb pracujcych we wszystkich rodzajach przedsibiorstw odnotowano w 2007 r. Ponadto naley zwróci uwag, e w badanych latach znacznie wzrosła liczba pracujcych w przedsibiorstwach MSP wiadczcych usługi nierynkowe, gdzie przecitna liczba osób pracujcych wynosi 1445,48 tys. W poszczególnych latach dane dotyczce struktury pracujcych w MSP w działach polskiego przemysłu nie ulegały wikszym zmianom i kształtowały si na porównywalnym poziomie.
Bezrobocie a zatrudnienie w małych i rednich przedsibiorstwach... 229
ZALE NO MI DZY BEZROBOCIEM A ZATRUDNIENIEM W MSP
Midzy zatrudnieniem i bezrobociem istnieje niezaprzeczalny zwizek, chocia niekoniecznie proporcjonalny. Spadek popytu w gospodarce prowadzi najczciej do redukcji zatrudnienia, co pociga za sob przyrost bezrobocia. Jednak moe si zdarzy, e zwolnieni pracownicy nie stan si bezrobotnymi tylko przejd do grupy osób biernych zawodowo (skorzystaj ze wiadcze emerytalnych, rentowych), poprzez co dojdzie do sytuacji, w której redukcja zatrudnienia spowoduje mniejszy wzrost bezrobocia. Jednak w polskiej rzeczywistoci mielimy do czynienia z sytuacj odwrotn. Liczb osób bezrobotnych i pracujcych w sektorze MSP pokazuje rys. 1, z którego wynika, e w okresie, gdy wzrastała liczba pracujcych w poszczególnych grupach przedsibiorstw MSP liczba osób bezrobotnych malała. Linia wskazujca pracujcych w MSP zakrelała łuk, podobnie jak linia bezrobotnych. Czci rodkowe obydwu łuków zbliaj si do siebie. Najbardziej widoczny wpływ zauwaono w latach 1998–2000 (w roku 1998 do niska stopa bezrobocia), kiedy poprzez wzrost zatrudnienia w szczególnoci w mikropodmiotach, nastpił spadek liczby osób bezrobotnych oraz w latach 2000–2007, kiedy to odnotowano wzrost zatrudnienia w przedsibiorstwach rednich. W okresie najwyszej stopy bezrobocia w Polsce w latach 2001–2003, najmniej osób zatrudniały przedsibiorstwa rednie.
Bezrobocie a zatrudnienie w małych i rednich przedsibiorstwach... 231
pracujcych w przedsibiorstwach MSP. Na t korelacj najsilniej wpływa zaleno pomidzy spadkiem stopy bezrobocia i liczby osób bezrobotnych, a wzrostem liczby osób pracujcych w mikroprzedsibiorstwach i przedsibiorstwach rednich.
Tabela 7
Współczynniki korelacji Pearsona dla stopy bezrobocia oraz liczby bezrobotnych i liczby osób pracuj cych w przedsi biorstwach MSP, na przestrzeni lat 1998–
SEKTOR MSP OGÓŁEM MIKRO^ MAŁE^ REDNIE Stopa bezr.
Liczba bezr.
Stopa bezr.
Liczba bezr.
Stopa bezr.
Liczba bezr.
Stopa bezr.
Liczba bezr. POLSKA -0,704 -0,806 -0,711 -0,811 0,367 0,172 -0,814 -0, Zachodnio- pomorskie -0,922^ -0,838^ -0,672^ -0,640^ -0,304^ -0,273^ -0,868^ -0, Warmi sko- mazurskie -0,920^ -0,793^ -0,763^ -0,566^ 0,228^ -0,079^ -0,671^ -0, Lubuskie -0,875 -0,861 -0,661 -0,601 -0,190 -0,327 -0,805 -0, Pomorskie -0,815 -0,785 -0,606 -0,559 0,085 -0,018 -0,774 -0, Łódzkie -0,767 -0,832 -0,517 -0,611 0,284 0,181 -0,686 -0, Kujawsko- pomorskie -0,746^ -0,740^ -0,263^ -0,300^ -0,132^ -0,243^ -0,883^ -0, Dolno l skie -0,594^ -0,536^ -0,059^ -0,036^ 0,139^ -0,035^ -0,724^ -0, Mazowieckie -0,473^ -0,622^ -0,482^ -0,649^ 0,647^ 0,741^ -0,570^ -0, Podlaskie -0,418 -0,396 0,198 0,333 0,253 -0,285 -0,694 -0, l skie -0,372 -0,331 -0,354 -0,324 0,369 0,344 -0,765 -0, Opolskie -0,325^ -0,414^ 0,044^ -0,016^ 0,177^ -0,156^ -0,855^ -0, Małopolskie -0,305^ -0,458^ -0,417^ -0,478^ 0,279^ -0,003^ -0,637^ -0, Wielkopolskie -0,272 -0,336 -0,443 -0,448 0,286 0,185 -0,730 -0, Lubelskie -0,022 -0,323 0,303 0,077 0,719 0,300 -0,852 -0, wi tokrzyskie 0,001^ -0,456^ 0,107^ -0,214^ 0,326^ -0,268^ -0,629^ -0, Podkarpackie 0,064^ -0,398^ -0,343^ -0,141^ 0,449^ -0,275^ -0,544^ -0,
ródło: obliczenia własne na podstawie tabel 1, 2, 3 i 4.
Analizujc wyniki w poszczególnych województwach, obserwuje si bardzo siln korelacj pomidzy spadkiem stopy bezrobocia, a wzrostem liczby osób pracujcych w przedsibiorstwach MSP ogółem (oraz w mikro i rednich) wystpujc w województwach warmisko-mazurskim i zachodniopomorskim,
232 Agnieszka Owczarczyk
czyli w województwach o najwyszej stopie bezrobocia. Mona zatem zaryzykowa stwierdzenie, e w tych regionach włanie podmioty sektora MSP łagodz skutki bezrobocia poprzez tworzenie miejsc pracy dla miejscowej ludnoci. Znaczca korelacja pomidzy spadkiem stopy bezrobocia, a liczb osób pracujcych w przedsibiorstwach MSP w okresie 1998–2007, jest widoczna w województwach lubuskim, pomorskim, kujawsko-pomorskim i łódzkim. Brak korelacji liniowej midzy badanymi zmiennymi, obserwuje si w witokrzyskim i podkarpackim co oznacza, e w tych województwach wzrost zatrudnienia w sektorze MSP nie ma wpływu na kształtowanie si stopy bezrobocia. Wyników tych nie potwierdzaj zalenoci pomidzy liczb bezrobotnych a liczb osób pracujcych w przedsibiorstwach MSP. Analizujc powysz tabel zauwaono ponadto, e najwikszy wpływ na kształtowanie si stopy bezrobocia w latach 1998–2007 ma wielko zatrudnienia w przedsibiorstwach rednich, gdzie siln korelacj zaobserwowano w prawie wszystkich województwach. Istotnym obszarem działalnoci małych przedsibiorstw jest wiadczenie usług. Dokonujcy si wzrost udziału sektora usługowego w ogólnej liczbie pracujcych wiadczy pozytywnie o procesach przystosowawczych tego sektora do warunków rynkowych. Co wicej, jest zgodny z ogólnymi prawidłowociami przemian strukturalnych w rozwinitych gospodarkach rynkowych^18. Jak wskazano wczeniej udział pracujcych w usługach rynkowych MSP w latach 1998–2007 kształtował si na poziomie około 55%. Tak wysoki udział wskazuje na fakt, e zatrudnienie w usługach rynkowych sektora MSP z pewnoci istotnie wpływa na kształtowanie si sytuacji na rynku pracy. W celu zweryfikowania powyszego stwierdzenia zbadano zalenoci pomidzy liczb pracujcych w usługach rynkowych i stop bezrobocia za pomoc współczynnika korelacji Pearsona (tabela 8).
(^18) Szerzej: W. Kwiatkowska, Zmiany strukturalne..., op. cit., s. 168.
234 Agnieszka Owczarczyk
w przedsibiorstwach ogółem oscyluje w granicach 25%, natomiast przedsibiorstw duych wynosił nieco ponad 16% w roku 1998, po czym malał a do 12,5% w roku 2006^19. Wyniki te s do interesujce poniewa wida, e małe i rednie przedsibiorstwa tworz coraz to wicej nowych miejsc pracy równie w przemyle oraz jak wskazuj ponisze obliczenia maj istotny wpływ na kształtowanie si stopy bezrobocia.
Tabela 9
Współczynniki korelacji Pearsona dla stopy bezrobocia oraz liczby bezrobotnych i liczby osób pracuj cych w przedsi biorstwach MSP na przestrzeni lat 1998–2007, z wyszczególnieniem działów PKD
MSP OGÓŁEM MIKRO MAŁE REDNIE Stopa bezr.
Liczba bezr.
Stopa bezr.
Liczba bezr.
Stopa bezr.
Liczba bezr.
Stopa bezr.
Liczba bezr. Usługi rynkowe F -0,861 -0,672 -0,903 -0,901 -0,501 -0,227 -0,650 -0, G -0,802 -0,651 -0,593 -0,393 0,200 0,021 -0,796 -0, H -0,724 -0,838 -0,655 -0,670 -0,397 -0,558 -0,550 -0, J -0,579^ -0,542^ -0,594^ -0,614^ -0,216^ 0,053^ 0,152^ 0, I -0,360 -0,575 -0,506 -0,655 -0,126 -0,381 -0,127 -0, O 0,043 -0,186 -0,109 -0,346 0,590 0,435 -0,436 -0, K 0,309 0,075 0,212 -0,031 0,679 0,510 -0,540 -0, Usługi nierynkowe N -0,027 0,241 0,336 0,155 -0,083 0,235 -0,446 -0, M 0,158 -0,140 0,162 -0,121 0,349 0,075 -0,465 -0, L 0,436 0,213 0,453 0,599 0,528 0,534 0,300 0, Przemysł D -0,894 -0,884 -0,631 -0,520 -0,341 -0,174 -0,411 -0, C -0,437 -0,229 -0,090 -0,186 -0,493 -0,611 -0,272 0, E 0,155 -0,066 0,344 0,248 0,231 -0,046 -0,329 -0,
ródło: jak do tabeli 8.
Analizujc szczegółowo zatrudnienie w poszczególnych sekcjach PKD, zaobserwowano, e na kształtowanie si stopy bezrobocia (oraz liczby bezrobotnych) najwikszy wpływ ma zatrudnienie w nastpujcych działach usług rynkowych: budownictwie, handlu i naprawach oraz hotelach
(^19) Obliczenia własne.
Bezrobocie a zatrudnienie w małych i rednich przedsibiorstwach... 235
i restauracjach. W tych sektorach gospodarki najwikszy wpływ na kształtowanie si stopy bezrobocia ma wielko zatrudnienia w mikroprzedsibiorstwach. Jedynie rozwój budownictwa, a co za tym idzie, zatrudnienie oddziałuje istotnie zarówno w przedsibiorstwach mikro, małych i rednich. W sektorze nierynkowym trudno dopatrzy si wpływu zatrudnienia w MSP na kształtowanie si stopy bezrobocia, ale wpływ ten jest widoczny w przedsibiorstwach przemysłowych z działu przetwórstwo przemysłowe. Reasumujc, z powyszych wylicze wynika, e liczba osób bezrobotnych oraz warto stopy bezrobocia jest silnie uzaleniona od iloci osób pracujcych w usługach rynkowych sektora MSP.
PODSUMOWANIE
Bezrobocie stanowi ogromny problem krajów wysokorozwinitych, jednak w gospodarce posocjalistycznej jest czynnikiem wymuszajcym rozwój przedsibiorczoci, co przyczyniło si do gwałtownego rozwoju MSP. Sektor MSP odgrywa istotn rol w walce z bezrobociem, mona powiedzie, i stanowi efektywne narzdzie zmniejszania bezrobocia poprzez absorpcj nadwyki poday siły roboczej. Ponadto ograniczajc bezrobocie spełnia on wane funkcje społeczne przyczyniajc si do łagodzenia napi społecznych, kreowania postaw przedsibiorczoci i samoodpowiedzialnoci za własn przyszło. Przeprowadzone badania empiryczne pozwoliły na sformułowanie wniosków odnoszcych si do badanego problemu: najwikszy wpływ na kształtowanie si stopy bezrobocia w okresie 1998–2007 miało zatrudnienie w przedsibiorstwach rednich, najwiksza zaleno wystpiła w województwach warmisko- mazurskim i zachodniopomorskim, czyli w województwach o najwyszej stopie bezrobocia, najwiksz rol w ograniczaniu bezrobocia odgrywa zatrudnienie w przedsibiorstwach MSP wiadczcych usługi rynkowe. Jednoczenie z przeprowadzonych bada i powyszych wniosków wynika, e Polska musi przyspieszy rozwój sektora usług, poniewa wzrost zatrudnienia w tym sektorze moe by nie tylko efektem, ale i stymulatorem rozwoju społeczno- gospodarczego.
Jak wynika z powyszych rozwaa, poziom bezrobocia w duym stopniu zaley od rozwoju małych firm. Im wicej osób pracujcych w sektorze MSP, tym nisza stopa bezrobocia. Jednake, aby przedsibiorstwa mogły prawidłowo si rozwija potrzebuj odpowiedniej strategii, innowacji oraz dofinansowania. Dziki odpowiednio opracowanym programom mog si szybko rozwija i pozyskiwa nowych inwestorów, a co za tym idzie zyskiwa pienidze na rozbudow. Natomiast rozbudowa i dynamiczny rozwój małych i rednich
