Pobierz Bezrobocie i rynek pracy - Notatki - Makroekonomia - Część 2 i więcej Notatki w PDF z Makreokonomia tylko na Docsity!
Rysunek przedstawia rynek pracy i uwarunkowania zależności tworzących naturalną stopę bezrobocia. Krzywa podaży pracy AJ przebiega na lewo od krzywej LF, ponieważ niektórzy spośród tworzących zasoby siły roboczej zmieniają właśnie prace lub poszukują lepszej oferty. Rynek pracy jest zrównoważony w punkcie E, przy płacy realnej (W/P)0. Odcinek EF=N1-N0 oznacza naturalny poziom bezrobocia czyli liczbę osób należących do zasobów pracy nie podejmujących zatrudnienia z powodu niskiej mobilności zawodowej lub przestrzennej, braku informacji o wolnych miejscach pracy czy innych wywołanych niedoskonałością funkcjonowania rynku pracy. Gdyby siła związków zawodowych była wystarczająca dla utrzymania stawki (WP)1 w dłuższym czasie równowaga rynku pracy ustaliłaby się w punkcie A i naturalny poziom bezrobocia powiększyłyby się. 2
Ograniczanie naturalnego bezrobocia polega na wpływaniu na czynniki go kształtujące. Przede wszystkim jest to: zwiększenie dostępu do informacji, zwiększenie mobilności zasobów pracy, rozwój pośrednictwa i poradnictwa zawodowego, ograniczenie dostępu do zasiłków dla bezrobotnych, ograniczenie przywilejów związkowych i innych. Problemem staje się nie tyle istnienie naturalnej stopy bezrobocia, ile określenie takiej jej wysokości, która wyznaczy równowagę na rynku pracy.
1.4.7. TEORIA POSZUKIWAŃ NA RYNKU PRACY
Zrezygnowano z jednego z założeń modelu doskonałej konkurencji na rynku pracy, a mianowicie pełnej informacji dostępnej obu uczestnikom transakcji. Rynek stał się nieprzejrzysty. Pracodawcy jak i pracobiorcy nie znają dokładnie warunków w różnych przedsiębiorstwach i regionach. Tymczasem pracownik potrzebuje jak najpełniejszej informacji by rozważyć korzyści z podjęcia pracy. By jego decyzja była jak najbardziej trafna i przyniosła jak największy dochód powinien poświęcić na poszukiwanie pracy jak najwięcej czasu. Znajdą się, więc pracobiorcy, którzy wolą zostać przejściowo bezrobotni, by w tym czasie móc rozejrzeć się za najlepszymi możliwościami. W wyniku tego postępowania powstaje bezrobocie związane z poszukiwaniem pracy, będące w świecie niepełnej informacji zjawiskiem przejściowym. Dodatkowe koszty zdobywania informacji są ponoszone do momentu zrównania się z przewidywanymi dodatkowymi dochodami z uzyskania lepszej płacy. Teoria „poszukiwań na rynku pracy” opiera się na trzech podstawowych założeniach(Kwiatkowski, 1988,s.225-226):
- miejsca pracy różnią się pod względem wysokości ofert płacowych, a poszczególni pracownicy pod względem poziomu aspiracji płacowych, a więc minimalnego poziomu płac, jaki skłonni byliby zaakceptować; aspiracje te zmieniają się głównie pod wpływem długości okresu pozostawania bez pracy i ogólnej sytuacji na rynku pracy;
- koszt zdobycia informacji jest większy, gdy poszukujący pracy jest zatrudniony, a więc wielu pracowników, zwłaszcza tych, których aspiracje płacowe przewyższają faktyczny poziom płac, dobrowolnie decydują się na bezrobocie, by większą ilość czasu poświęcić na poszukiwanie lepszych ofert płacowych;
- w miarę przedłużania się procesu poszukiwań, wśród pracowników zanika iluzja pieniądza, a przewidywane wielkości płac nominalnych i cen dostosowują się do wielkości faktycznych; a więc w teorii poszukiwań na rynku pracy, podobnie jak w teorii naturalnej stopy bezrobocia, przyjmuje się tylko krótkookresową wymienność inflacji i bezrobocia.; Na rynku pracy obserwuje się następującą prawidłowość; efektywność procesu poszukiwania, czyli relacja między kosztami uzyskania informacji a przewidywanymi dochodami, rośnie wraz z rozległością rynku pracy. Im bardziej
(^2) Kryńska, Suchecka, Suchecki: „Prognoza podaży i popytu na pracę w Polsce do 2010 roku” , 1998, s.
podzielony na odrębne segmenty rynek, tym mniej efektywny proces poszukiwania i tym większe search unemployment oraz większa liczba wolnych miejsc pracy. Konieczność pozyskiwania informacji o innych segmentach utrudnia i wydłuża proces poszukiwań. Długi czas poszukiwań jest przyczyną braku równowagi między popytem i podażą na rynku pracy.
1.4.8. TEORIA PŁACY EFEKTYWNEJ
Próbuje ona wyjaśnić kwestie sztywności płac uniemożliwiającej elastyczne dostosowania na rynku pracy. Co według keynesistów powoduje bezrobocie przymusowe. „Sztywność” ta oznacza, że pracobiorcy otrzymują na ogół wyższe wynagrodzenie od tego, przy którym pracodawcy byliby skłonni zatrudnić wszystkich poszukujących zajęcia. Wyższe płace powinny być zastosowane, wtedy gdy pracownicy są samodzielni i trudno jest kontrolować ich pracę, gdy proces rekrutacji pracowników jest uciążliwy a koszty wymiany siły roboczej są wysokie. Teoria ta głosi tezę o korzystnym wpływie wysokości płacy na produktywność pracownika. Pracownik obawiając się utraty dobrze opłacanej pracy będzie dobrze wykonywał swoje zadania a im większa różnica pomiędzy jego wynagrodzeniem a płacą równowagi, tym większe przywiązanie do firmy. Firma nie musi się obawiać utraty nakładów poniesionych na poszukiwania i szkolenia pracowników. Wysokie płace wpływają na to jak firma jest postrzegana przez pracowników, budując ich lojalność wobec przedsiębiorstwa a także kreują dobry wizerunek firmy. Spadek płac powoduje spadek wydajności pracy i przez to wzrost kosztów produkcji. Nawet w sytuacji pogorszenia koniunktury przedsiębiorcy nie obniżają płac a wolą raczej ograniczyć produkcję i zmniejszyć zatrudnienie. Przynosi to negatywne skutki dla gospodarki, gdyż prowadzi to do zmniejszenia popytu na pracę i pojawienia się bezrobocia. Tak więc jest ono wynikiem płac i niechęci przyjmowania bezrobotnych po niższych stawkach, a także celowego podnoszenia płac ponad płace konkurencji. Teoria ta podkreśla istnienie wspólnoty interesów pracodawców i zatrudnionych pracowników oraz zwraca uwagę na fakt, iż nie wszystkie przedsiębiorstwa mają możliwość i są skłonne do stosowania strategii wysokich płac.
1.4.9. TEORIA RENT-SHARING I RENT EXTRACTION
Teorie te wyjaśniają istnienie bezrobocia przymusowego i nazywane są inaczej: „ podziału renty ekonomicznej” i „ wyrywania renty ekonomicznej”.
W teorii rent – sharing przyjmuje się, że jeśli firma przechodzi ciężki okres to pracownicy są w stanie zaakceptować niższe płace. Jeśli natomiast przedsiębiorstwo bardzo dobrze funkcjonuje pracownicy oczekują wyższego wynagrodzenia w związku z większymi zyskami firmy. Alternatywą i uzupełniającą wyżej wymienioną teorię jest koncepcja expense – preference. Mówi ona, iż kierujący firmą postanawiają płacić swoim pracownikom wyższe pensje, ponieważ ułatwia im to w pewien sposób pracę. Wyższym wynagrodzeniem kupują sobie spokój i czynią swoją pracę mniej uciążliwą.
Teoria „ rent extraction” opisuje powstawanie obszarów wysokich płac wskutek działalności związków zawodowych. Sytuacja ta ma miejsce, gdy pracownicy są w stanie przejąć część renty ekonomicznej firmy pod groźbą akcji zbiorowych. W części firm płace są ustalane w drodze porozumienia pracodawcy z przedstawicielami pracowników. Natomiast w tych przedsiębiorstwach gdzie nie występują związki zawodowe pracodawcy mają poczucie zagrożenia potencjalną możliwą działalnością związków i powoduje to, iż pracodawcy bez jakichkolwiek negocjacji będą płacić zgodnie z przypuszczalną siłą przetargową pracowników.
obniża się wysokość progowych stawek płac u bezrobotnych i ich zainteresowanie przesuwa się w kierunku miejsc pracy sektora wtórnego.
Teoria ta spotkała się z krytyką. Jej krytycy zauważyli, iż niewielu ludzi w obliczu trudności ze znalezieniem pracy wysoko płatnej powstrzymuje się od podejmowania prac nisko płatnych. Z drugiej strony pracodawca woli zatrudniać osoby pracujące gdzie indziej niż bezrobotnych, ponieważ zatrudnienie pracownika w jednym miejscu wzmacnia jego pozycje podczas starania się o inne. Dodatkowo wielu bezrobotnych przystaje na ten statut nie ze względu na poszukiwanie lepiej płatnej pracy, ale dlatego, iż odpowiadają im korzyści wynikające z bycia bezrobotnym. Wtedy skala bezrobocia oczekującego zmniejsza się do trudno obserwowalnego minimum.
1.4.11. TEORIA „SWOICH” I „OBCYCH” I EFEKT HISTEZY
Głównym celem tej teorii jest próba wyjaśnienia mechanizmów tworzenia się i utrzymywania wysokiego bezrobocia. Zbiorowość siły roboczej w tej teorii dzielimy na „swoich” (insider), czyli pracujących zrzeszonych w związkach zawodowych oraz czasami pracowników zwolnionych czasowo i „obcych” (outsider), czyli pracujących nie zrzeszonych i bezrobotnych. „Swoi” mają silniejszą pozycję w stosunku do „obcych”. Są chronieni przez istnienie znaczących kosztów związanych z poszukiwaniem i wdrażaniem nowych pracowników. „Swoi” i „obcy” są dla siebie substytutami niedoskonałymi. Wynika to z dwóch powodów:
- Wysokie koszty wymiany pracowników powodują mniejszą atrakcyjność zatrudniania bezrobotnych, nawet, jeśli mieliby oni dostawać niższe wynagrodzenie niż „swoi”, przez co ci ostatni mogą egzekwować coraz wyższe płace.
- „Swoi” zyskują siłę przetargową poprzez groźby utrudniania lub odmowy współpracy z nowo przyjętymi „obcymi”, ograniczałoby ich produktywność. Model insider – outsider przewiduje, że mimo chęci bezrobotnych do podjęcia pracy za wynagrodzenie niższe niż płacone „swoim”, pozostaną oni bez zatrudnienia dopóty dopóki różnica między ich płacami nie przekroczy całkowitych kosztów wymiany pracowników. Teoria insider – outsider została wykorzystana do opisu przyczyn pojawienia się tzw. „efektu histezy”. Pojęcie to w fizyce polega na tym, że zmiany parametrów charakteryzujących stan układu lub jego właściwości, wywołane zmianami czynników zewnętrznych, zależą od stanów poprzedzających dany stan, czyli od historii układu. W odniesieniu di bezrobocia występowanie histezy, można rozumieć jako utrzymywanie się bezrobocia na poziomie wywołanym wystąpieniem pewnych impulsów, pomimo, że przestają one działać. Oznacza to na przykład, że jeśli z powodu spadku popytu agregatowego zwiększy się bezrobocie, to w okresie ponownego ożywienia pozostawia, więc trwałe ślady, których nie można usunąć nawet przez szybkie ożywienie gospodarcze. Blanchrd i Summers efekt histezy starają się wyjaśnić poprzez odwołanie do procesu rokowań płacowych. Zakładają, że płace w przedsiębiorstwie ustalane są w wyniku przetargów pomiędzy pracodawcami a zatrudnionymi pracownikami – „swoimi”. Ci drudzy troszczą się jedynie o własne interesy. W sytuacji, gdy gospodarka jest w stanie stabilizacji wielkość zatrudnienia „swoich” nie zmienia się gdyż są oni w stanie wynegocjować takie płace, które zapewnią im stałość zatrudnienia. Wystąpienie jednak negatywnego szoku, jakim może być spadek popytu agregatowego, zmusza pracodawców do redukcji liczby pracowników. Kolejne rokowania płacowe dotyczyć będą już mniejszej zbiorowości „swoich” i będą zmierzać do poziomu płac zapewniających utrzymanie zatrudnienia na tym zredukowanym poziomie. Tak, więc zatrudnia, nawet, gdy działanie negatywnego impulsu ustąpi. Teoria insiders – outsiders pokazuje, więc konflikt interesów między bezrobotnymi i zatrudnionymi. W sytuacji recesji gospodarczej ci drudzy wywierają presję na wzrost płac realnych, pomimo rosnącego bezrobocia. Poprzez to zjawisko rynek pracy nie przejawia tendencji powrotu do stanu równowagi.
1.5 REGIONALNY RYNEK PRACY I PRZYCZYNY ZRÓŻNICOWANIA BEZROBOCIA
Zróżnicowanie gospodarcze regionów w Polsce to zjawisko głęboko zakorzenione. Istotną cechą zróżnicowania regionalnego bezrobocia jest jego trwałość w czasie a ponad to jak pokazują doświadczenia innych krajów europejskich jest bardzo trudne do usunięcia. Pomimo powszechności tego zjawiska nie poznano jeszcze dokładnie jego przyczyn. Utrzymujące się w długim okresie czasu różnice w poziomie bezrobocia w regionach zaprzeczają działaniu ekonomicznych mechanizmów, które mówią, iż przepływy któregoś z czynników produkcji powinny te różnice z czasem redukować. Z jednej strony nierównowaga na lokalnych rynkach pracy przejawiająca się zróżnicowaniem stóp bezrobocia i płac powinna prowadzić do migracji. Odpływ siły roboczej z jednego regionu powinien prowadzić do obniżenia stopy bezrobocia w tym regionie. Natomiast napływ siły roboczej do regionu będzie działać odwrotnie to znaczy prowadzić będzie do zwiększenia stopy bezrobocia.. Z drugiej strony szerokie zasoby siły roboczej w danym regionie powinny przyciągać kapitał z regionów, w których rynek pracy jest ciaśniejszy. Bezrobocie, z punktu widzenia elementarnych teorii rynku pracy, pozwala przyciągnąć pracowników przy niższych stawkach płacy. Zwiększa to opłacalność produkcji w tym regionie. Napływ inwestycji i tworzenie nowych miejsc pracy powinny obniżyć bezrobocie. Niestety żaden z przedstawionych powyżej mechanizmów nie prowadzi do zmniejszania różnic międzyregionalnych.
Regionalny rynek pracy to obszar geograficzny, na którym występuje wyraźna specyfika określonych przestrzennie możliwości zatrudnienia, dostępnych dla pracowników bez potrzeby zmieniania miejsca zamieszkania. Uzupełnia się tę definicję niekiedy o dalsze charakterystyczne cechy regionu, takie jak:
- codzienne dojazdy do pracy spoza regionu mają niewielki znaczenie,
- koszty dojazdów do pracy wewnątrz regionów są zasadniczo niższe od kosztów dojazdu do pracy poza granicami regionu,
- koszty poszukiwania pracy wewnątrz regionu są zasadniczo niższe od kosztów poszukiwań poza obszarem regionu. Najczęściej regionalne rynki pracy definiuje się na podstawie podziału administracyjnego państwa. Plusem takiego podejścia jest dostępność danych natomiast minus to fakt, że nie zawsze administracyjnie wydzielony obszar zawiera w sobie odrębny rynek pracy.
Empiryczna analiza bezrobocia
Dane statystyczne o rynku pracy
Istnieją dwa główne źródła informacji o rynku pracy. Pierwszym z nich są dane pochodzące ze sprawozdawczości podmiotów gospodarczych oraz instytucji rynku pracy, które są przetwarzane i publikowane przez Główny Urząd Statystyczny. Drugim źródłem natomiast jest badanie aktywności ekonomicznej ludności (BAEL), które posługuje się definicjami zgodnymi z zaleceniami Międzynarodowej Organizacji Pracy. Urzędy Pracy opierają się na definicjach określonych w odpowiednich aktach prawnych. Poniżej przedstawiam najważniejsze z nich:
Za pracujących uznaje się:
- osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy ( umowa o pracę, powołanie, mianowanie lub wybór);
- pracodawców i pracujących na własny rachunek, to znaczy: a) właścicieli, współwłaścicieli i dzierżawców gospodarstw indywidualnych w rolnictwie ( łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin), b) właścicieli i współwłaścicieli ( łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin, z wyłączeniem wspólników, którzy nie pracują w spółce) podmiotów
- ) nie pobiera, na podstawie przepisów o pomocy społecznej, zasiłku stałego, stałego wyrównawczego, gwarantowanego zasiłku okresowego lub renty socjalnej.
Natomiast za absolwenta uważa się osobę zarejestrowaną w jako bezrobotny do upływu 12 miesięcy od dnia określonego w dyplomie, świadectwie lub innym dokumencie potwierdzającym ukończenie szkoły lub zaświadczeniu o ukończeniu kursu, jeżeli jest: 1) absolwentem , który uczęszczał w systemie dziennym do ponadpodstawowej oraz ponadgimnazjalnej szkoły publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej albo do szkoły wyższej ,
- absolwentem studiów podyplomowych lub doktoranckich, podjętych w okresie 6 miesięcy od dnia ukończenia szkoły wyższej,
- absolwentem szkoły, do której uczęszczał w systemie wieczorowym lub zaocznym, jeżeli w ostatnich 12 miesiącach trwania nauki nie był zatrudniony,
- absolwentem co najmniej 12-miesięcznego przygotowania zawodowego, odbytego w ramach Ochotniczych Hufców Pracy,
- absolwentem kursów zawodowych, trwających co najmniej 24 miesiące, jeżeli w okresie ostatnich 12 miesięcy ich trwania nie był zatrudniony,
- absolwentem szkoły specjalnej,
- niepełnosprawnym, który uzyskał uprawnienia do wykonywania zawodu.
Stopę bezrobocia rejestrowanego oblicza się jako stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo tzn. bez pracowników budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego oraz osób odbywających czynną służbę wojskową.
Badanie aktywności ekonomicznej ludności po raz pierwszy przeprowadzono w 1992 roku, a następnie kontynuowano kwartalnie. Jest to badanie reprezentacyjne, a więc nie obejmujące całej populacji, a przeprowadzane na próbie losowo wybranych jednostek. Do lutego 1999 roku badanie miało charakter punktowy, czyli odbywało się w jednym środkowym tygodniu każdego kwartału. Następnie przerwano prowadzenie badań, które wznowiono ponownie w październiku 1999 roku. Od tego momentu zmienił się sposób przeprowadzania badania, gdyż badaną grupę podzielono na 13 podgrup, które podlegają badaniu w odstępie tygodniowym. Tak więc ostateczny wynik przedstawia średnią sytuacje na rynku pracy w ciągu całego kwartału. Podmiotem badania są osoby w wieku powyżej 15 lat, będące członkami wylosowanych gospodarstw domowych, zaś jego przedmiotem aktywność ekonomiczna ludności Polski. Brany jest pod uwagę fakt pozostawania bezrobotnym, wykonywania pracy lub bierność zawodowa. Główna zaleta tego badania to ustalenie faktycznej , a nie formalnej sytuacji zawodowej osób badanych. Poniżej przedstawiam podstawowe definicje przyjęte przez BAEL^3. Ludność aktywna zawodowo obejmuje wszystkie osoby uznane za pracujące lub bezrobotne zgodnie z definicjami podanymi poniżej. Do pracujących zaliczono wszystkie osoby w wieku 15 lat lub więcej które w okresie badanego tygodnia:
- wykonywały pracę przynoszącą zarobek lub dochód tzn. były zatrudnione w charakterze pracownika najemnego, pracowały we własnym gospodarstwie rolnym lub prowadziły własną działalność gospodarczą poza rolnictwem, pomagały (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej działalności gospodarczej,
- nie wykonywały pracy ( np. z powodu choroby, strajku, przerwy w działalności gospodarczej, urlopu, warunków atmosferycznych), ale formalnie miały pracę jako pracownicy najemni bądź pracujący na własny rachunek,
- do pracujących zaliczani byli również uczniowie, z którymi zakład pracy lub osoby fizyczne zawarły umowę o naukę zawodu lub przyuczenie do określonej pracy, jeśli otrzymywali wynagrodzenie.
(^3) GUS: „Aktywność zawodowa i bezrobocie w Polsce”, 1994, s.6-
Ze względu na przyjęte niektóre założenia, liczba pracujących nie obejmuje niektórych kategorii osób m.in.:
- pracujących mieszkających w hotelach pracowniczych,
- pracujących za granicą na rzecz polskich pracodawców. Do kategorii bezrobotnych zostały zaliczone osoby w wieku 15 lat i więcej, które spełniły następujące warunki:
- w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi,
- aktywnie poszukiwały pracy tzn. podjęły konkretne działania w ciągu 4 tygodni ( wliczając jako ostatni – tydzień badany), aby znaleźć pracę,
- były gotowe(zdolne) podjąć pracę w tygodniu badanym i następnym
- nie poszukiwały pracy, ponieważ miały pracę załatwioną i oczekiwały na jej rozpoczęcie ( w ciągu 30 dni). Ludność zawodowo bierna są to osoby w wieku 15 lat lub więcej, które nie zostały zaklasyfikowane jako pracujące lub bezrobotne, tzn.:
- osoby, które w okresie badanego tygodnia nie pracowały i nie poszukiwały pracy,
- osoby, które w okresie badanego tygodnia nie pracowały i poszukiwały pracę, ale nie były gotowe do jej podjęcia w badanym tygodniu i następnym. Wśród biernych zawodowo wyróżnia się grupę zniechęconych, do której należą osoby nie poszukujące pracy, ponieważ są przekonani, że nie znajdą pracy. Współczynnik aktywności zawodowej ludności oblicza się jako udział aktywnych zawodowo w liczbie ludności w wieku powyżej 15 lat ogółem i danej grupy. Wskaźnik zatrudnienia oblicza się jako udział pracujących w liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej ogółem oraz w danej grupie.
Jak wynika z wyżej wymienionych definicji informacje o bezrobociu rejestrowanym posiadają wiele wad. Nie przedstawiają faktycznego obrazu sytuacji, a jedynie taki jaki jest prawdziwy w świetle prawa.. Bardzo często osoby zarejestrowane jako bezrobotne nie mają zamiaru podjąć pracy, lub pracują, ale w tzw.: szarej strefie”. Z kolei część faktycznie bezrobotnych nie rejestruje się w urzędach pracy, ponieważ nie przysługuje im prawo do zasiłku, a nadzieje na znalezienie pracy już dawno utracili. Kolejną wadą sprawdzalności urzędów pracy są także częste zmiany definicji bezrobotnego co utrudnia porównywanie zbiorowości bezrobotnych w różnych okresach. Ani statystyka bezrobocia rejestrowanego, ani BAEL nie oddają w pełni rozmiarów nie wykorzystanych produktywnie zasobów pracy (a więc także skali marnotrawstwa). Statystyka bezrobocia rejestrowanego nie obejmuje blisko pół miliona osób, które otrzymują zasiłki i świadczenia przedemerytalne, a są w wieku produkcyjnym i nie pracują. Z kolei BAEL nie obejmuje ponad pół miliona "biernych zawodowo z powodu nieodpowiedniego wieku", tzn. osoby, które przekroczyły 44. rok życia i nie osiągnęły jeszcze wieku emerytalnego. Statystyka ta nie obejmuje również bezrobocia ukrytego w rolnictwie. Wobec tak znacznych różnic pomiędzy danymi według BAEL i rejestrowanymi nasuwa się pytanie, którymi z nich powinniśmy się posługiwać. Zależy to zapewne od celu badań oraz ich odbiorcy. Zawsze jednak należy pamiętać, iż liczne ograniczenia wiarygodności informacji o bezrobociu, będą obciążały wyniki estymacji modeli ekonometrycznych.
