Biada pokonanym. Dlaczego Rzym tryumfuje nad Kartaginą?, Notatki z Historia

Pobierz Biada pokonanym. Dlaczego Rzym tryumfuje nad Kartaginą? i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity!

Biada pokonanym. Dlaczego Rzym tryumfuje nad

Kartaginą?

Wprowadzenie Przeczytaj Film edukacyjny Sprawdź się Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Robert Graves, Ja, Klaudiusz, Katowice 2004, s. 13–14. Źródło: Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, t. 1, tłum. L. Piotrowicz, Wrocław 2004, s.

Źródło: Krzysztof Kęciek, Dzieje Kartagińczyków, Warszawa 2007, s. 236–255. Źródło: Krzysztof Kęciek, Dzieje Kartagińczyków, Warszawa 2007, s. 236. Źródło: Krzysztof Kęciek, Dzieje Kartagińczyków, Warszawa 2007, s. 219. Cytat za: Artykuł Ucieczka Dydony, 2010, Archiwum rp.pl.

Twoje cele

Wyjaśnisz przyczyny zwycięstwa Rzymian w wojnach punickich. Opiszesz zasady starożytnej sztuki wojennej. Scharakteryzujesz dziedzictwo państwa kartagińskiego. Zinterpretujesz różne rodzaje źródeł historycznych.

Przeczytaj

Republika rzymska stoczyła trzy wojny z państwem kartagińskim. Pierwsza wojna w latach 264–241 p.n.e. zakończyła się zwycięstwem Rzymian i przyłączeniem do Rzymu Sycylii, Sardynii i Korsyki, a także podporządkowaniem kolonii greckich znajdujących się w południowej części Italii (w tzw. Wielkiej Grecji).

Druga wojna w latach 218‐201 p.n.e., upamiętniona słynną wyprawą kartagińskiego wodza Hannibala do Italii, również zakończyła się klęską Kartaginy. W trakcie tej wojny państwo rzymskie stanęło na krawędzi upadku. Podjęto środki zaradcze we wszelkich dziedzinach, pobór do wojska objął wszystkich obywateli od 17 lat wzwyż. Utworzono dwa legiony z niewolników wykupionych przez państwo. Na stronę Hannibala przeszli Samnici, Lukanowie, Brucjowie, Kapua, Tarent i inne miasta

Kto miał mocniejszą pozycję w basenie Morza Śródziemnego na początku pierwszej wojny punickiej - Kartagina czy Rzym? Odpowiedź uzasadnij? Źródło: Agata Brilli, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Hannibal był dowódcą wojsk antycznej Kartaginy. Zasłynął dzięki swojemu planowi przekroczenia Alp

zasadnicze przemiany społeczno‐ekonomiczne w Italii, których skutkiem było zwycięstwo latyfundiów nad drobną własnością ziemską. Zwycięzca bitwy pod Zamą, która zdecydowała o wyniku II wojny punickiej i pogromca Hannibala jako pierwszy rzymski wódz został obwołany imperatorem, był to też znak zmieniającego się charakteru stosunków politycznych w republice.

Sposób na Hannibala

Aby pokonać Hannibala, Rzymianie musieli zrezygnować z przestarzałej koncepcji zwycięstwa w jednym, decydującym starciu i stworzyć plan długofalowy. Niezbędne okazały się też zmiany w sztuce wojennej. Polegały one na uelastycznieniu organizacji rzymskich legionów i daniu wodzowi większej inicjatywy w działaniach na polu bitwy.

Czy między zakończeniem pierwszej wojny punickiej a rozpoczęciem drugiej Kartagina powiększyła swoje terytorium? Jeśli tak, to jaki był kierunek jej ekspansji? Źródło: Agata Brilli, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Śmierć Archimedesa, Edouard Vimont, lata 20. XX wieku. Wybitny grecki filozof i matematyk zginął w 212 r. p.n.e. podczas oblężenia Syrakuz, które miało miejsce w czasie II wojny punickiej. Archimedes zaangażowany był po stronie stronnictwa prokartagińskiego, kierował m.in. pracami inżynieryjnymi przy obronie miasta. Skonstruowane przez niego machiny wojenne siały postrach w szeregach Rzymian. Uczony został zabity przez rzymskich żołnierzy, mimo że mieli oni ująć go żywego. Tuż przed śmiercią zajęty był kreśleniem figur geometrycznych na piasku, zapytany o to kim jest, wypowiedział słowa: „noli turbare circulos meos”, które znaczą: nie zamazuj moich kół. Czy pamiętasz, z czego zasłynął Archimedes? Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Kartagińczycy popełnili w drugiej wojnie punickiej błąd polegający na zaniedbaniu budowy floty i wysłaniu posiłków niezbędnych Hannibalowi w Italii oraz do Hiszpanii (aby bronić tam kartagińskich posiadłości). Zwycięstwo Rzymian natomiast to zasługa senatu i ludu rzymskiego oraz popierających Rzym niewzruszenie Italików. W pewnym momencie konfliktu Rzymianie doszli do wniosku, że tylko przewagą liczebną mogą wyrównać większe umiejętności taktyczne Hannibala. I potrafili taką przewagę stworzyć.

Zdaniem wielu historyków przyczyną klęski Kartaginy była nieudana próba podporządkowania sobie afrykańskich sprzymierzeńców i poddanych. Bunt wzniecony przeciwko Kartaginie w Afryce i udział w bitwie pod Zamą (202 r. p.n.e.) doskonałej kawalerii pod wodzą Masynissy miały być według wielu badaczy jedną z najważniejszych przyczyn zwycięstwa Rzymian. Z drugiej strony miasta Fenicji i mieszkańcy Libii byli przerażeni

Kartagińskie słonie bojowe podczas bitwy pod Zamą, 202 p.n.e. Bitwa ta przesądziła o klęsce Kartaginy podczas II wojny punickiej.

Kartagina przez dwa stulecia pozostała nieodbudowana. Dopiero w czasach cesarza Augusta (27 r. p.n.e. - 14 r. n.e.) powstało tam na nowo miasto, którego ludność używała prawie wyłącznie łaciny. Za to w innych miastach północnej Afryki, które wcześniej należały do państwa kartagińskiego, przetrwały zbliżony do kartagińskiego ustrój polityczny oraz religia.

Pamięć o cywilizacji semickiej w północnej Afryce trwała nawet w czasach chrześcijańskich. Kiedy na arenie w Kartaginie tracono pierwszych chrześcijan, ubierano

Porównaj ziemie należące do Kartagińczyków po zakończeniu drugiej wojny punickiej ze stanem z 149 r. p.n.e. O czym to świadczy? Źródło: Agata Brilli, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Krzysztof Kęciek

Dzieje Kartagińczyków Opublikowana w 1990 roku inskrypcja z Mididi, kilka kilometrów na południowy zachód od Maktaru, sporządzona w języku neopunickim, głosi, że obywatele tego miasteczka poświęcili świątynię Asztarte, bogini, która wkrótce potem zatriumfowała pod rzymskim imieniem Wenus, ale do końca starożytności nie utraciła swego pierwotnego semickiego charakteru. W Afryce przez wieki czczono Baala Hammona pod imieniem rzymskiego Saturna, a Tanit – jako Junonę. Źródło: Krzysztof Kęciek, Dzieje Kartagińczyków, Warszawa 2007, s. 236.

ich w szaty kapłanów Baala i Tanit. Św. Augustyn z Hippony (w północnej Afryce) przytoczył w jednym z kazań punickie przysłowie: „Jeśli zaraza prosi cię o sztukę złota, daj jej dwie, żeby sobie poszła”.

Dlaczego Kartagina przegrała?

Przyczyn takiego wyniku wojen punickich jest wiele. Oba kraje różniły się pod względem politycznym, woskowym i gospodarczym, co znacząco wpłynęło na przebieg wojen.

Kartagina:

Charakter armii: w czasach Hannibala składała się ona w większości z najemników, pierwotnie miała charakter obywatelski. Choć Kartagina podejmowała liczne podboje, to jej siła opierała się głównie na handlu i wrodzonej przedsiębiorczości Kartagińczyków. Imperium kartagińskie nie stanowiło jednolitego i zdyscyplinowanego organizmu, było raczej konfederację handlową zrzeszającą punickie kolonie, podporządkowane ludy i klientów imperium. Państwo punickie utworzone na Półwyspie Iberyjskim stanowiło swego rodzaju wewnętrzną monarchię, z Barkidami jako rodziną panującą. Skostniały, oligarchiczny system polityczny Kartaginy nie mógł stanowić wyzwania dla dynamicznie rosnącej potęgi republiki rzymskiej. Państwo Barkidów wywoływało zazdrość wielu elit w Kartaginie, a w dużej mierze właśnie przez tę wewnętrzną niespójność Punijczycy ponieśli klęskę w drugiej wojnie z Rzymianami. Przyczynił się do tego również brak wsparcia kartagińskich elit dla Hannibala w trakcie jego wypraw do Italii.

Rzym:

Charakter armii: obywatelska, co dawało olbrzymie rezerwy, na przykład w trakcie 2 wojny punickiej Rzym na różnych polach walki dysponował armią złożoną z ok. 20 legionów (każdy ok. 4‐6 tys. żołnierzy). Filarem rzymskiej potęgi była brutalna siła wojskowa, zdolność do asymilacji (romanizacji) podbitych ludów, oraz działający w oparciu o klarowne i kompletne prawo solidny aparat administracyjny i infrastruktura, tworzące skonsolidowane państwo na Półwyspie Apenińskim. Republika Rzymska narodziła się wskutek podbojów prowadzonych przez miasto. Rzymianie sprawnie inkorporowali podbite terytoria w solidarne, broniące swych poddanych państwo prawa i porządku, którego fundamentem była dobrze wyposażona i zdyscyplinowana armia.

Podsumowanie wojen punickich

nosili oni już w sobie zalążki wysokiej cywilizacji, które w niedługim

czasie miały wydać owoce, jakich by nie przyniosło tysiąc lat potęgi

politycznej i dobrobytu Kartaginy”. Jego kolega H.H. Scullard

twierdzi, że Miasto Dydony nie mogło dać przyszłym pokoleniom

niczego, co mogłoby zrekompensować dokonane przez zwycięskiego

Hannibala zniszczenie Rzymu. Podobnie niemiecki profesor

Hermann Bengtson wywodzi, że wraz ze zniszczeniem Kart Hadaszt

właściwie nie powstała żadna luka, ponieważ wkład Punijczyków

w historię ludzkiej cywilizacji jest mniej niż skromny, „sztuka punicka

zaś odznaczała się odrażającą brzydotą, której podobną trudno

znaleźć w starożytności”. Kartagińczycy byli ponadto obcymi

w śródziemnomorskim świecie, dlatego w swej ostatniej walce nie

zdobyli ani sympatii, ani sojuszników.

Powyższy osąd jest równie niesprawiedliwy, jak niesłuszny. Wydaje się

raczej, że gdyby Kartagińczycy pokonali mocarstwo znad Tybru,

świat stałby się ciekawszy, a może nawet odrobinę lepszy.

Potomkowie Dydony byli twardzi w boju, w przeciwieństwie do

rzymskiego drapieżcy nie mieli jednak zakodowanej agresji. Nie

wyruszali co roku na zbrojne wyprawy, by ujarzmiać, łupić i zabijać.

Po zwycięstwie nad Rzymianami mogliby roztoczyć luźną hegemonię

nad południową Italią, nie zdołaliby natomiast z pewnością opanować

całej Hiszpanii. Nigdy nie przyszłoby im do głowy, by zdobywać Galię

czy cały helleński Wschód. Punijczycy nie unicestwiliby Alezji, nie

puściliby z dymem Koryntu, nie zamienili w niemal bezludną pustynię

Epiru i wielu ziem Galii. Nie ograbiliby Aleksandrii i nie splądrowali

Aten. Kartagińczycy nigdy nie obróciliby w niewolników takich

ludzkich rzesz, jak uczynili to Rzymianie. Gdyby to Kartagina odniosła

zwycięstwo, przetrwałoby królestwo macedońskie, przepyszna

świątynia w Jerozolimie i ogromna biblioteka Lagidów. Punijczycy nie

wymordowaliby tysięcy Judejczyków i nie prześladowali chrześcijan.

Jakże ciekawy byłby świat starożytny, w którym wciąż istniałyby

monarchia Antygonidów, ptolemejski Egipt, częściowo niezależna

Judea i rozległe imperium Seleukidów, w którym kultura grecka

stapiałaby się z pradawną cywilizacją Wschodu! Oczywiście

w wypadku zwycięstwa Kartaginy o jakiejkolwiek „semityzacji basenu

Morza Śródziemnego nie mogło być mowy – potomkowie Dydony

byli na to zbyt nieliczni, zresztą myśl o „semityzowaniu” kogokolwiek

nie zaświtałaby w umyśle najbardziej buńczucznego z gerontów.

Podkreślić należy, że w chwili owego upadku Kartagińczycy

reprezentowali prawdopodobnie wyższy poziom kulturalny niż

Rzymianie. Pewien Hazdrubal został wybitnym reprezentantem

filozofii greckiej – około 163/162 roku wywędrował do Aten, gdzie

studiował razem z Kameadesem. Po zniszczeniu Kartaginy napisał

traktat, by pocieszyć swych sprzedanych w niewolę rodaków,

a w 127/126 roku został przełożonym ateńskiej szkoły filozoficznej,

Akademii Platońskiej. Żaden współczesny Rzymianin nie chciałby

i nie potrafiłby wznieść się na taki poziom myślenia abstrakcyjnego!

Można sobie wyobrazić, że w Kartaginie doszłoby w końcu do

połączenia sił pewnych elementów ożywczej kultury i myśli greckiej

ze starożytną cywilizacją i subtelniejszą od starorzymskiej religią

punicką. Być może powstałaby z tego synteza bardziej kolorowa,

uduchowiona, imponująca i godna podziwu niż kultura klasyczna,

zrodzona ze stopienia się greckiego i rzymskiego ducha. Pamiętać

należy, że Rzymianie do początków II wieku p.n.e. wnieśli do

cywilizacji klasycznej niewiele więcej niż kulturę prymitywnych

rolników, butę zdobywców i chciwość administratorów. Kromayer

słusznie zwraca uwagę, że gdyby w drugiej wojnie punickiej

Hannibalowi przypadło zwycięstwo, powstałby pod egidą Kart

Hadaszt jednolity hellenistyczny krąg kulturowy, obejmujący

południową Italii i Sycylię, gdzie wiarołomne unicestwienie Kartaginy

nie przyniosło nadtybrzańskiej republice szczęścia. Dawny porządek

ustrojowy rozpadał się, Synowie Wilczycy zaczęli w końcu wyrzynać

się między sobą, pustosząc przy okazji cudze ziemie. W końcu

porządek zaprowadził imperator August, umocniwszy

i rozszerzywszy imperium. Ład cesarstwa, który zapanował nad

Morzem Śródziemnym, oznaczał jednak dla wielu krain, np. Dacji,

Przegrana Kartagińczyków na zawsze zmieniła dzieje świata. Bogata Kartagina musiała ustąpić przed silniejszym i bardziej agresywnym przeciwnikiem. Jej kultura została zniszczona, a region zdominowała cywilizacja grecko‐rzymska, która z czasem odcisnęła piętno na całym zachodnim świecie. Kartagina utraciła ziemie, potężną flotę, a jej mieszkańcy trafili do niewoli. Po tym ciosie nigdy już się nie podniosła. Rzymianie natomiast umocnili swoją pozycję, potwierdzając przewagę nie tylko w Italii, ale również w całym basenie Morza Śródziemnego. Rzym zdobył nowe terytoria i rozciągnął swoje wpływy na trzy kontynenty, stając się imperium. Przez wiele stuleci żadne inne państwo nie było w stanie mu zagrozić, jednak pamięć o potędze Hannibala, który ze swoją armią zdołał wedrzeć się do Italii przetrwała do dziś.

Polecenie 2

Wynotuj wszystkie określenia Kartaginy i Rzymu. Wyjaśnij, skąd pochodzi ich różnorodność.

Słownik

armia obywatelska

armia, w której obowiązkowo służą zdolni do noszenia broni obywatele

flota

okręty wojenne, statki przeznaczone do prowadzenia działań bojowych

latyfundium

wielki majątek należący do bogatego Rzymianina; zatrudniano w nim najemników i niewolników

kruk

(łac. corvus) ruchomy pomost, wykorzystywany pierwszy raz na okrętach rzymskich podczas wojen punickich; pomost był opuszczany, haki wbijały się w pokład okrętu przeciwnika i po pomoście żołnierze mogli przedostać się na wrogi okręt

rostrum

(łac. rostrum - dziób) w starożytnym Rzymie: dziób statku wojennego (galery) z taranującą ostrogą

talent

miara ciężaru oraz jednostka obrachunkowa w starożytności; jako miara ciężaru miała wartość od 26 do 160 kg, w zależności od miejsca i czasu

teatr wojny (teatr działań wojennych)

określamy w ten sposób wyodrębnione geograficznie miejsce, w którym prowadzone są działania wojenne; zazwyczaj wojna toczona jest na kilku teatrach działań (np. na lądzie i morzu albo na dwóch kontynentach)

wojny punickie

3 wojny Rzymu z Kartaginą; I wojna punickach była w latach 264‐241 p.n.e.; II wojna punicka 218‐201 p.n.e.; III wojna punicka 149‐146 p.n.e.

Słowa kluczowe

wojny punickie, Hannibal, Publiusz Korneliusz Scypion Afrykański, starożytny Rzym, Kartagina

Bibliografia

N. Bagnall, Wojny punickie 264‐146 p.n.e., Oświęcim 2011.

M. Cary, H.H. Scullard, Dzieje Rzymu, Warszawa 2001.

M. Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1984.

K. Kęciek, Dzieje Kartagińczyków, Warszawa 2007.

J. Lazenby, Historia militarna drugiej wojny punickiej, Oświęcim 2015.

T. Łoposzko, Historia społeczna republikańskiego Rzymu, Warszawa: PWN 1987.

A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2008.

Polecenie 2

Wynik I wojny punickiej jest uznawany za zaskakujący. Wyjaśnij, dlaczego tak jest?

Polecenie 3

Wyobraź sobie, że jesteś historykiem i piszesz pracę na temat najnowszych odkryć dotyczących I wojny punickiej. W swojej pracy musisz wyjaśnić, co stanowiło o sile Rzymian i wpłynęło na ostateczny wynik konfliktu. Podaj 3 argumenty.

Twoja odpowiedź:

Twoja odpowiedź

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: (^) 輸 醙 難

Ćwiczenie 1

Uporządkuj w kolejności chronologicznej następujące wydarzenia.

zburzenie Kartaginy przez Rzymian

zakończenie pierwszej wojny punickiej

bitwa pod Zamą

początek trzeciej wojny punickiej

Hannibal zostaje mianowany wodzem armii

Kartagińczyk przełożonym Akademii Platońskiej

bitwa pod Kannami

輸