Biblia notatki liceum, Notatki z Język polski

Pobierz Biblia notatki liceum i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!

BIBLIA

U ŹRÓDEŁ KULTURY - BIBLIA

Początki starożytności związane są z powstaniem pierwszych źródeł pisanych (IV/III tysiąclecie p.n.e.), natomiast jej umowny koniec to upadek Cesarstwa Rzymskiego:  395 r. - rozpad cesarstwa na wschodnie i zachodnie;  476 r. - ostateczny upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego Kultura europejska, a więc również polska, wyrasta z 2 starożytnych źródeł: ze świata antycznego i świata chrześcijańskiego. Antyk grecko-rzymski i Biblia są zatem podstawowymi źródłami kultury europejskiej, kluczami interpretacyjnymi do wielu dzieł sztuki. Dla artystów reprezentujących różne dziedziny sztuki przez wieki były one i są do dzisiaj źródłem: tematów, motywów, postaci, wzorców osobowych, symboli, systemów światopoglądowych, wartości, gatunków literackich. Ślady Biblii i kultury antycznej odnajdujemy także w języku (pojedyncze wyrazu, związki frazeologiczne). Biblia, która jest wytworem kultury żydowskiej, jest źródłem starszym od antyku grecko-rzymskiego. Najstarsze księgi biblijne pochodzą z XIII w. p.n.e., a pierwsze znane nam dzieła literatury greckiej (,,Iliada” i ,,Odyseja” Homera) pochodzą z VIII w. p.n.e. W obydwu kulturach ogromną rolę odgrywała religia - przenikała wszystkie dziedziny życia. Prawie każdej czynności towarzyszyła ofiara i modlitwa, święta religijne były jednocześnie świętami państwowymi. Religia w największym stopniu kształtowała więc światopogląd ludzi - odpowiadała na podstawowe pytania: Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy? BIBLIA ANTYK GRECKO-RZYMSKI Monoteizm Politeizm Bóg ma charakter duchowy i jest doskonały Bogów cechuje antropomorfizm (mają cechy ludzi) Bóg jest wieczny Bogowie są nieśmiertelni Biblia jest jednym z podstawowych źródeł kultury europejskiej. Przez wieki kształtowała i do dzisiaj kształtuje światopogląd ludzi. Powstawała przez wiele stuleci (XIII w. p.n.e. - I w. n.e.). Dla Żydów i chrześcijan jest źródłem religii, dlatego jest nazywana PISMEM ŚWIĘTYM. Wyraz Biblia pochodzi od greckiego słowa biblion - zwój papirusu stanowiący księgę. Składa się z Nowego i Starego Testamentu. Księgi Starego Testamentu napisane zostały z 3 językach: hebrajskim, greckim i aramejskim. Nowy Testament został spisany w języku greckim. Pierwotnie istniało wiele ksiąg podejmujących tematykę biblijną, nie wszystkie jednak zostały uznane za kanoniczne (apokryfy). KANON - zbiór ksiąg Pisma Świętego napisanych pod wpływem natchnienia bożego i będących podstawą wiary (w przenośni kanon to wzór, podstawa, reguła artystyczna).

ARCHETYPY I TOPOSY BIBLIJNE

Biblia, podobnie jak wszystkie antyczne mity, była i jest dla wielu ludzi źródłem wierzeń. Według szwajcarskiego naukowca, psychiatry i psychologa, Carla Gustava Junga, wszelkie wierzenia wyrażają archetypy. ARCHETYP - pradawne, odwieczne, stale marzenia i lęki ludzi, wzory postaw wobec życia, wyobrażenia o świecie, tworzące w tzw. podświadomości zbiorowej, a ujawniające się w wierzeniach i snach. Potocznie archetyp to pierwotny wzorzec, jest czymś niezmiennym, nie podlega przemianom historycznym. Jung dowodził istnienia archetypów w podświadomości zbiorowej (wspólnej wszystkim, ludziom danego kręgu kolektorowego) w oparciu o fakt występowania u ludzi i w działach, typowych i powtarzających się motywów (tzw. obrazów archetypowych). Archetypy ,,Księgi Rodzaju”:  biblijna opowieść o oddzieleniu światła od ciemności (światło - archetyp dobra, piękna i prawdy; ciemność - archetyp zła, brzydoty i fałszu)  opowieść o stworzeniu pięknego świata przez Boga w ciągu 6 dni wyłącznie za pomocą słowa (odwieczne marzenie człowieka o tym, że Bóg, którego on wierzy, jest wszechmocny i dobry)  opowieść o tym, że Bóg stworzył człowieka na obraz i podobieństwo swoje (odwieczne marzenie człowieka o tym, że tkwi w nim cząstka Boskiej doskonałości)  opowieść o wygnaniu pierwszych ludzi z raju (odwieczny lęk człowieka przed karą za sprzeciwienie się woli Bożej)  opowieść o potopie (odwieczny lęk człowieka przed zasłużoną karą) Archetypy występują również w literaturze pod postacią toposów. TOPOS - stały motyw literacki pojawiający się dziełach różnych epok i niezmieniający swoich znaczeń. Toposy w ,,Księdze Rodzaju”:  topos deus creator (motyw Boga stwórcy)  topos deus artifex (motyw Boga artysty)  topos raju (miejsca, w którym człowiek jest w pełni szczęśliwy)  topos homo viator/topos wędrówki (motyw wędrowca, tułacza, życia jako wędrówki - pierwsi ludzie po wygnaniu z raju, Izraelici uciekający z niewoli egipskiej). Niektóre toposy mają znaczenie symboliczne, są wieloznaczne - np. topos wędrówki. Życie ludzkie jako wędrówka:  poszukiwanie swojego miejsca w świecie,  poszukiwanie szczęścia, miłości,  poszukiwanie celu i sensu życia,  poszukiwanie prawdy o świecie i o sobie samym.

TRUDNA MĄDROŚĆ ,,KSIĘGI HIOBA” – OBRAZ LUDZKIEGO

CIERPIENIA W BIBLII

,,Księga Hioba” jest jedną z ksiąg dydaktycznych (mądrościowych) Starego Testamentu. Tytułowy bohater, Hiob, mieszkał w ziemi Uz i był człowiekiem sprawiedliwym, bogobojnym i dobrym. Szatan twierdził jednak, ze Hiob jest taki, ponieważ nigdy nie doznał cierpienia, bólu i rozpaczy. Dlatego Bóg, przekonany o szlachetności Hioba, pozwolił Szatanowi poddać Hioba próbie. Hiob traci kolejno cały swój dobytek, dzieci, w końcu zostaje dotknięty ciężką chorobą - trądem. Zarówno żona, jak i przyjaciele podburzają Hioba przeciwko Bogu, sugerują, że musiał mu czymś zawinić, skoro Bóg zesłał na niego takie nieszczęścia. Hiob jednak uparcie broni swojej niewinności. Pomimo iż przeklina dzień, w którym się narodził, stwierdza, że wszystko otrzymał od Boga i Bóg miał prawo wszystko mu odebrać.. Pozostaje wierny Bogu. Nie pojmuję, dlaczego Bóg tak dotkliwie go doświadcza, ale nie buntuje się przeciw niemu. Hiob to postać uniwersalna, jest uosobieniem niezawinionego cierpienia. Posiadał wszystko, co jest człowiekowi potrzebne do szczęścia i bez przyczyny wszystko stracił. Mimo to Hiob nie buntował się przeciw Bogu, nie złorzeczył mu, z pokorą znosił swój los. Hiob jest wzorcem osobowym - uczy pokory, cierpliwości, wiary, zaufania Bogu. Jako postać archetypowy uosabia odwieczny lęk człowieka przed niezawinionym, cierpieniem, które dotyka ludzi w każdym czasie oraz odwieczne marzenie człowieka o odwadze i męstwie w znoszeniu cierpienia i o tym, że każde niezawinione cierpienie zostanie człowiekowi wynagrodzone. Wnioski:  cierpienie nie musi być karą za grzechy,  Bóg doświadcza także sprawiedliwych i prawych,  cierpienie jest wpisane w ludzką egzystencję,  cierpienie posiada walor wychowawczy - uczy pokory, pomaga cenić życie. ,,Księga Hioba” porusza bardzo trudny problem cierpienia i teodycei. TEODYCEA - teoria teologiczna usiłuje pogodzić istnienie w naszym ludzkim życiu zła nieskończoną dobrocią Boga.

BIBLIA JAKO ŹRÓDŁO GATUNKÓW LITERACKICH -

,,KSIĘGA PSALMÓW”

W Biblii odnajdujemy pierwsze przykłady niektórych gatunków literackich (poemat epicki, psalm, parabola - przypowieść …). Spośród wszystkich ksiąg biblijnych najwcześniej popularność zyskała ,,Księga Psalmów”, dlatego też psalm należał do najchętniej uprawianych gatunków biblijnych w okresie staropolskim. ,,Księga Psalmów” pełniła bowiem funkcję modlitewnika. Z tego powodu była najwcześniej tłumaczona na języki narodowe. Najstarszym polskim przekładem psalmów biblijnych jest ,,Psałterz floriański”. Pochodzi on z końca XIV w. i zawiera psalmy w języku łacińskim, niemieckim i polskim. Prawdopodobnie służył królowej Jadwidze, dlatego jest też nazywany ,,Psałterzem królowej Jadwigi”. Tłumaczeniami psalmów zajmowali się najwybitnijesi poeci kolejnych epok: Jan Kochanowski, Mikołaj Sęp Szarzyński, a współcześnie Czesław Miłosz. PSALM - utwór poetycki o regularnej budowie podejmujących tematykę religijną, posiadający charakter modlitewno-hymniczny, często wykonywany przy akompaniamencie instrumentu. Zazwyczaj ma budowę apostroficzną, adresatem wypowiedzi podmiotu jest Bóg. Tradycja przypisuje starostwo całej ,,Księgi Psalmów” królowi Dawidowi. Wiadomo jednak, że tylko część psalmów biblijnych została stworzona przez niego. Psalmy można podzielić ze względu na tematykę na: pochwalne (hymny), błagalne, pokutne, dziękczynne, profetyczne (prorockie).

BIBLIJNE OBLICZA MIŁOŚCI - ,,PIEŚŃ NAD PIEŚNIAMI”

Miłość jest jedną z podstawowych wartości w życiu człowieka i jedna z podstawowych wartości religijnych. Dlatego właśnie często mówi o niej Biblia. W Starym Testamencie w całości temu uczuciu jest poświęcona ,,Pieśń nad Pieśniami”. Jest to jedyna księga biblijna, w której nie ma mowy o Bogu ani o narodzie wybranym. W warstwie dosłownej nie wyraża ona żadnej wartości religijnej. Jest to liryczny poemat o miłości między Oblubieńcem a Oblubienicą, pełen zmysłowych obrazów przedstawiających to uczucie. Oblubieniec jest często w księdze nazywany również królem, władcą czy pasterzem. W taki sposób w innych księgach biblijnych określa się Boga. Poza tym Oblubieniec jest pod każdym względem istotą doskonałą, podczas gdy Oblubienica nie jest pozbawiona słabości. Te fakty powodują, że bohaterów ,,Pieśni nad Pieśniami” odczytuje się alegorycznie. Oblubieniec jest alegorią Boga, Oblubienica zaś alegorią ludu Bożego. ,,Pieśń nad Pieśniami” mówi więc o miłości Boga do człowieka. Autor posłużył się obrazem miłości zmysłowej, gdyż w ten sposób najłatwiej przemówić do wyobraźni człowieka. Tak właśnie zazwyczaj ludzie wyobrażają sobie to najgłębsze uczucie.

METAFORYCZNY SENS PRZYPOWIEŚCI BIBLIJNYCH

Słowo ewangelia pochodzi z języka greckiego i oznacza dobrą nowinę, dobrą wiadomość. W Nowym Testamencie rozumienia jest jako głoszona przez Jezusa zapowiedź nadejścia królestwa Bożego. W takim znaczeniu wyraz ten występuje w samych Ewangeliach. Za najstarszą uważa się Ewangelię według św. Marka (ok. 65-70 r.n.e.). Później powstały Ewangelie św. Mateusza i św. Łukasza (ok. 80-85 r.n.e.). Najmłodsza jest Ewangelia według św. Jana (ok. 95-100 r.n.e.). Ewangelie biblijne opowiadają o życiu i działalności Jezusa Chrystusa. Jedną z podstawowych form gatunkowych wykorzystywanych przez Jezusa w nauczaniu była przypowieść. PRZYPOWIEŚĆ (parabola) - gatunek literatury moralistycznej o rodowodzie biblijnym, w którym przedstawione postacie i zdarzenia nie są ważne ze względu na swoje cechy jednostkowe, lecz jako przykłady uniwersalnych prawideł ludzkiej egzystencji i postaw wobec życia. Każda przypowieść posiada budowę dwuwarstwową. Czytelnik nie powinien poprzestać na odczytaniu warstwy dosłownej, która najczęściej jest realistyczna i ma charakter umowny tzn. świat przedstawiony w przypowieści ilustruje uniwersalne sytuacje losowe i prawa rządzące ludzkim życiem. Właściwy sens przypowieści tkwi w warstwie ukrytej - metaforycznej, alegorycznej lub symbolicznej.

,,Przypowieść o Miłosiernym Samarytaninie”

Narrator tej przypowieści jest Jezus. Po opowiedzeniu historii Miłosiernego Samarytanina stawia rozmawiającym pytanie: ,,Który z bohaterów powieści zachował się najwłaściwiej?”. Kiedy rozmówca wskazuje na Samarytanina, Jezus mówi:,,Idź i ty czyń podobnie”. Sam Jezus to podkreśla. W kontekście religijnym utwór ten pokazuje miłość do bliźniego. Przypowieść ta skłania do wniosków nie tylko o charakterze religijnym. Wynika z niej również, że o wartości człowieka nie decyduje wykształcenie, pozycja społeczna, stan majątkowy, ale jego stosunek do bliźniego.

,,Przypowieść o synu marnotrawnym”

Chrystus na przykładzie tej przykładzie tej przypowieści pokazuje relację Boga i człowieka. Ojciec jest alegorią Boga, syn alegorią człowieka błądzącego, grzesznika. Przypowieść mówi, że Bóg kocha człowieka bezwarunkowo, nieważne co by zrobił jest w stanie mu przebaczyć. ,,Przypowieść o synu marnotrawnym” można także odczytać szerzej, w kontekście egzystencjalnym. Etap życia Syna Marnotrawnego od momentu wyjścia z domu do powrotu był pewnego rodzaju wędrówką, zarówno w kontekście fizycznym, jak i psychicznym. Wędrówka ta była dla niego formą edukacji życiowej. Nauczył się

BIBLIJNA WIZJA KOŃCA SWIATA

APOKALIPTYCZNE W LITERATURZE I INNYCH

DZIEDZINACH SZTUKI

,,Apokalipsa” jest ostatnią Ukazuje koniec ludzkości, jest wizją Sądu Ostatecznego. Jest uważana za najbardziej tajemniczą księgę biblijną. Wiele elementów świata przedstawionego, również liczby, ma charakter symboliczny Słowo ,,APOKALIPSA” pochodzi z greckiego i oznacza doświadczył tego objawienia na wyspie Patmos, gdzie został zesłany za wyznawanie chrześcijaństwa. Przyczyną końca świata będzie dopuszczać się wszelkich niegodziwości i gniew Boży. Ostateczna zagłada będzie Bóg ześle ludziom, by mogli jeszcze naprawić błędy. Świadczy to o miłości Boga do człowieka. Wszystkie te znaki, a także sama zagłada i sąd apokaliptyczne. Dzień końca świata uprzedzi nadejście Chrystusa nastąpi szereg kataklizmów na ziemi (deszcz meteorytów, wybuchy wulkanów), woda w rzekach, morzach i oceanach zamieni się w krew, na Ziemi zapadną ciemności, będzie słych przerażający dziwek anielskich trąb. przybędzie apokalipsy mają znaczenia symboliczne:

1. Pierwszy jeździec przybycie Chrystusa na Ziemię
2. Drugi jeździec - na koniu barwy ognia
3. Trzeci jeździec – na czarnym koniu
4. Czwarty jeździec –

,,Sąd Ostateczny” Hans Memling

 Przykład malarstwa późnośredniowiecznego  Artysta w bardzo tradycyjny interpretacji motyw sądu ostatecznego

BIBLIJNA WIZJA KOŃCA SWIATA – MOTYWY

APOKALIPTYCZNE W LITERATURZE I INNYCH

DZIEDZINACH SZTUKI

ostatnią Księgą Biblijną i należy do ksiąg prorockich Ukazuje koniec ludzkości, jest wizją Sądu Ostatecznego. Jest uważana za najbardziej tajemniczą księgę biblijną. Wiele elementów świata przedstawionego, również liczby, symboliczny. ” pochodzi z greckiego i oznacza ,,objawienie”. doświadczył tego objawienia na wyspie Patmos, gdzie został zesłany za wyznawanie chrześcijaństwa. Przyczyną końca świata będzie grzech ludzki dopuszczać się wszelkich niegodziwości i zbrodni. W ten sposób sprowadzą na siebie gniew Boży. Ostateczna zagłada będzie poprzedzona szeregiem znaków Bóg ześle ludziom, by mogli jeszcze naprawić błędy. Świadczy to o miłości Boga do człowieka. Wszystkie te znaki, a także sama zagłada i sąd ostateczny to

. Dzień końca świata uprzedzi nadejście Chrystusa nastąpi szereg kataklizmów na ziemi (deszcz meteorytów, wybuchy wulkanów), woda w rzekach, morzach i oceanach zamieni się w krew, na Ziemi zapadną ciemności, będzie słych przerażający dziwek anielskich trąb. przybędzie 4 jeźdźców apokalipsy apokalipsy mają znaczenia symboliczne: Pierwszy jeździec – na białym koniu – może symbolizować ponowne przybycie Chrystusa na Ziemię na koniu barwy ognia – może symbolizować wojny na czarnym koniu – może symbolizować głód

• na trupio bladym koniu – może symbolizować śmierć

,,Sąd Ostateczny” Hans Memling

Przykład malarstwa późnośredniowiecznego Artysta w bardzo tradycyjny sposób (zgodny z nauką Kościoła) poddaje interpretacji motyw sądu ostatecznego

MOTYWY

APOKALIPTYCZNE W LITERATURZE I INNYCH

Księgą Biblijną i należy do ksiąg prorockich. Ukazuje koniec ludzkości, jest wizją Sądu Ostatecznego. Jest uważana za najbardziej tajemniczą księgę biblijną. Wiele elementów świata przedstawionego, również liczby, ,,objawienie”. Św. Jan doświadczył tego objawienia na wyspie Patmos, gdzie został zesłany za wyznawanie grzech ludzki. Ludzie zaczną zbrodni. W ten sposób sprowadzą na siebie poprzedzona szeregiem znaków, które Bóg ześle ludziom, by mogli jeszcze naprawić błędy. Świadczy to o miłości Boga do ostateczny to motywy

. Dzień końca świata uprzedzi nadejście Chrystusa nastąpi szereg kataklizmów na ziemi (deszcz meteorytów, wybuchy wulkanów), woda w rzekach, morzach i oceanach zamieni się w krew, na Ziemi zapadną ciemności, będzie słychać 4 jeźdźców apokalipsy. Jeźdźcy może symbolizować ponowne oże symbolizować wojny może symbolizować głód może symbolizować śmierć sposób (zgodny z nauką Kościoła) poddaje

,,Piosenka o końcu świata” Czesław Miłosz

Tytuł utwory sugeruje, że autor nawiązuje w nim do ,,Apokalipsy”, gdyż w niej znajduje się najpopularniejsza wizja w końcu świata. Wiersz jest przykładem liryki opisowej, podmiot dokonuje opisu dnia końca świata. Jego wizja jest jednak zupełnie inna od wizji apokaliptycznej. W wierszu Miłosza dzień końca świata niczym nie różni się od innych dni. Podmiot próbuje nawet podkreślić szczególne piękne tego dnia. Aluzja do wizji apokaliptycznej ma więc charakter polemiczny. Większość ludzi nie akceptuje jednak wizji podmiotu lirycznego. Czekają oni na znaki, o których mówi Biblia. Tylko jeden siwy staruszek jest przygotowany na taki koniec świata, o jakim mówi wiersz Miłosza. Ludzie czekają na znaki, gdy chcą zyskać na czasie. Nie są gotowi w każdej chwili swojego życia rozliczyć się z niego. Liczą na to, że będą mieli czas na poprawę swojego postępowania. Miłosz sugeruje w tym tekście, że dniem końca świata dla każdego człowieka będzie dzień jego śmierci i rzeczywiście może to być dzień, który w niczym nie będzie różnić się od pozostałych. Człowieka zatem nie może czekać na znaki, by poprawić swoje postępowanie. Należy żyć tak, by w każdym momencie móc stanąć twarzą w twarz z Bogiem i rozliczyć się ze swojego życia. Polemiczna aluzja do apokalipsy jest dla Miłosza tylko pretekstem, by mówić o sztuce życia.

ŚLADY BIBLII W JĘZYKU POLSKIM; CECHY STYLU

BIBLIJNEGO

Ślady tradycji biblijnego są widoczne przede wszystkim we frazeologii. Istnieje wiele związków frazeologicznych, które wywodzą się właśnie z Biblii. Zazwyczaj są to związki stałe i mają znaczenie metaforyczne (np. grzech pierworodny, Hiobowe wieści, niewierny Tomasz, umywać od czegoś ręce, kozioł ofiarny, kielich goryczy, zakazany owoc, płacz i zgrzytanie zębów). Niektórzy twórcy literatury posługują się też w swoich utworach stylem biblijnym. Styl biblijny ma charakter hieratyczny, co znaczy z gr. kapłański, czyli uroczysty, poważny, podniosły, pełen patosu. Wykorzystanie stylu biblijnego w utworach literackich nazywamy stylizacją biblijną. Jest to świadome i celowe upodobnienie języka utworu literackiego do języka Biblii. Stylizację biblijną rozpoznaje się przede wszystkim po słownictwie, frazeologii, składni. Służy ona podkreśleniu ważności, rangi problemu, o którym się mówi lub w celu sakralizacji kogoś lub czegoś. Cechy stylu biblijnego:

1. Wykorzystanie imiesłowowych równoważników zdań (imiesłów przysłówkowy: -wszy, -łszy)
2. Występowanie archaizmów
3. Dominacja zdań pojedynczych
4. Paralelizm składniowy (powtarzanie składni)
5. Rozpoczynanie zdań od spójników (i, a)
6. Szyk przestawny (często orzeczenie występuje na końcu zdania)