Bieg życia i charakterystyka rozwoju - Notatki - Pedagogika - Część 1, Notatki z Pedagogika, badania pedagogiczne

Pobierz Bieg życia i charakterystyka rozwoju - Notatki - Pedagogika - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Pedagogika, badania pedagogiczne tylko na Docsity!

BIEG ŻYCIA I CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU OSOBY W ŚWIETLE

WYBRANEJ TEORII ROZWOJU CZŁOWIEKA.

1. WSTĘP.

W rozwoju człowiek wyróżnia się trzy główne stadia rozwoju: dojrzewanie, wiek dorosły i starzenie, które przebiega pod wpływem czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Niemniej jednak rozwój organizmu ludzkiego jest procesem nieprzerwanym, który przebiega w ciągu całego życia, jest więc procesem, który obejmuje wszystkie zmiany zachodzące w życiu osobniczym od chwili poczęcia do śmierci.

Tabela 1. Okresy życia człowieka L.p. Stadium Okres Charakterystyka

Zarodek od zapłodnienia do końca 8 tygodnia

rozwój od jednokomórkowej zygoty do zarodka o długości ok. 30mm i masie ok. 1kg posiadającego zawiązki wszystkich narządów Płód Od początku 9 tygodnia do urodzenia

Okres szybkiego wzrostu, morfogenezy i różnicowania komórkowego; procesy te prowadzą do wykształcenia się samodzielnego organizmu.

Noworodek Od urodzenia do 4 tygodnia życia

Fizjologiczne przystosowanie do niezależnego życia: samodzielnie oddycha, trawienie pokarmu oraz wydalanie zbędnych produktów przemiany materii; konieczne modyfikacje w układzie krążenia

Niemowlę Od końca 4 tygodnia do 2 roku życia (uważa się też, że opanowanie umiejętności chodzenia wyznacza koniec tego okresu)

Szybki wzrost; zaczynają wyrzynać zęby mleczne, rozwija się system nerwowy(= mielinizacja), umożliwiając koordynację ruchową; początek rozwoju mowy

Dziecko Od ukończenia 2 lat do początku okresu dojrzewania

Szybki wzrost, zęby mleczne są zastępowane stałymi rozwój koordynacji nerwowej-mięśniowej; rozwój mowy i innych zdolności intelektualnych

Wiek młodzieńczy

Od początku okresu dojrzewania (11-14lat) do osiągnięcia dojrzałości

Wyraźnie przyspieszenia wzrostu(=skok pokwitanowy); rozwój pierwszo- i drugorzędnych cech płciowych; rozwój zdolności ruchowych i intelektualnych; psychologiczne zmiany związane z dojrzewaniem

Dojrzałość Od zakończenia okresu dojrzewania (ok. 20lat)do wieku ok.40 lat

Szczyt fizycznego rozwoju: czas odpowiedzialnych decyzji (małżeństwo, obowiązki rodzicielskie zdobycie pozycji zawodowej); powyżej 30 roku życia rozpoczynają się fizjologiczne zmiany związane z procesem starzenia się

Wiek średni Od 40 do 65 lat Trwają fizjologiczne procesy starzenia prowadzące do menopauzy u kobiety i fizycznych zmian u obu płci; okres, w którym zaczynamy akceptować nieruchomość własnego przemijania

Starość Od 65 lat do śmierci Postępują fizjologiczne procesy starzenia utrzymanie homeostazy w obliczu stresu staje się szczególne trudne; śmierć często następuje w wyniku załamania się czynności układu sercowo- naczyniowego lub immunologicznego

W życiu jednostkowym dokonuje się rozwój wieku funkcji. W miarę jak dorastamy podstawowe mechanizmy regulacji zachowania ulegają doskonaleniu, czemu towarzyszą zachodzące w sposób systematyczny zmiany zachowania. Wielu autorów przyjmuje rozmaite kryteria wyróżnienie okresów rozwojowych.

Obiektem mojej obserwacji jest 6 – letnia Asia. Asia pochodzi z rodziny wielodzietnej, ma starszą siostrę (17 lat) i starszego brata (19 lat). Rodzice mieszczą się w przedziale wiekowym 39 - 45 lat. Dziewczyna jest całkowicie zdrowa, nie posiada żadnych wrodzonych wad fizycznych i psychicznych – jest „normalną” sześciolatką. Na przykładzie Asi postaram się przedstawić bieg życia i charakterystykę poszczególnych faz rozwoju dziewczynki. Moją obserwację oprę m.in. na teorii rozwoju człowieka wg. Jeffrey’a Turner’a. Główną metodą, badawczą, jaką się posłużyłam, była obserwacja, w trakcie której Asia nie wiedziała, że jest obserwowana, co sprzyjało jej naturalnemu zachowaniu.

pojawieniu się pierwszego słowa, słownik dziecka szybko się bogaci. Wyraźny postęp w opanowywaniu gramatyki jest widoczny w późniejszym okresie wieku niemowlęcego i w okresie poniemowlęcym. W rozwoju zdań szczególne znaczenie ma używanie słów należących do klas osiowych i do klas otwartych. Po nich następują zdania telegraficzne.

Osobowość i rozwój społeczny. W pierwszych latach życia osobowość i rozwój społeczny kształtuje się głównie w rodzinie i przez rodzinę. Dzięki wczesnym interakcjom z rodzicami dzieci zyskują lepsze zrozumienie siebie i swojego otoczenia społecznego. Kształtuje się emocjonalne przywiązanie pomiędzy opiekunem a niemowlęciem. Prawdopodobnie podstawowymi bodźcami dla rozwoju przywiązania są selektywny uśmiech społeczny, lęk przed obcymi i lęk przed separacją. Kształtuje się rozwój odpowiednich ról płciowych. Na rozwój osobowości i rozwój społeczny wpływ ma również zabawa.

WŁAŚCIWOŚCI DZIECKA Przechodząc do przykładu Asi, z analizy dokumentów dowiedziałam się, że waga jej wynosiła 3600 g, a długość 52 cm. Należy zaznaczyć, że proporcje ciała noworodka są odmienne od proporcji ciała dzieci starszych; głowa jego i wielkość jego mózgu jest stosunkowo duża, twarz stosunkowo mała, tułów długi a kończyny krótkie – tak też wyglądała Asia. Tempo wzrastania niemowlęcia jest wolniejsze niż płodu. Średnio Asia - niemowlę przybywała na wadze w ciągu: I kwartału – ok. 30g dziennie II kwartału – ok. 20g dziennie III kwartału- ok. 15g dziennie IV kwartału- ok. 12g dziennie, przy czym wzrost dziewczynki widoczny był przede wszystkim we wzroście tkanki tłuszczowej, muskulatury i kośćca. W czasie wzrastania zmieniały się proporcje ciała niemowlęcia. Powiększał się obwód klatki piersiowej w stosunku do obwodu głowy, powiększała się twarz i wydłużały kończyny. Dziewczynka przyjmowała postawę leżącą asymetryczną - leżąc na plecach zwracała głowę w jedną stronę, a kończyny leżały asymetrycznie (jedna wyprostowana – ta po stronie głowy a druga zgięta), Zaobserwowane odruchy Asi to m.in.: o odruch źrenicowy (zwężenie źrenic oka pod wpływem światła), mrugania (zamykanie powiek pod wpływem dotknięcia rogówki), ssania, połykania o krzyk (pierwszy krzyk jest reakcją bezwarunkową na dopływ powietrza do płuc, dalszy krzyk jest reakcją bezwarunkową na bodźce zewnętrze i wewnętrzne), o odruch wydalania moczu i kału, ssanie, kichanie, kaszel, o odruch Babińskiego (unoszenie dużego palca przy podrażnieniu stopy o odruch Moro (nagłe szarpnięcia dziecka, silny, hałas, światło wywołują ruch - unoszenie kończyn i przyciąganie ich do ciała w geście obejmowania) o odruch chwytny ( zaciskanie dłoni na przedmiocie i mocne trzymanie tak, że można dziecko unieść i oderwać od podłoża) o odruch oczno- karkowy (= odruch Peipera)- nagłe działanie silnego światła na oko noworodka powoduje cofnięcie główki.

Asia spała ok. 16-18 godz. na dobę. Jeśli chodzi o jej możliwość odbierania bodźców to dało się zauważyć, że kiedy płakała podniesienie uspokajało ją (zmysł równowagi). Potrafiła odróżnić smaki: słodki, słony, kwaśny i gorzki lubi słodki, reagowała na zapach pewnych pokarmów (rozpoznawała zapach mleka matki, a także mogła zlokalizować zapach i odwrócić się od nieprzyjemnych zapachów). Preferowała dźwięki o czystych tonach, jej wypowiedzi charakteryzowały się wysoką intonacją, rozpoznawała głos matki. W tym początkowym okresie jej akomodacja wzroku i ostrość widzenia były ograniczone (np. przyglądała się i próbowała śledzić poruszający się obiekt). W 2-3 tygodniu patrząc na wyraz twarzy rodzica, jak on wysuwała język, otwierała usta, zaciskała wargi. W drugim kwartale życia doskonalą się u Asi spostrzeżona dziecięce. W krzyku dziecka coraz częściej pojawiają się dźwięki wchodzące w skład mowy ludzkiej. Reakcja głosowe mają jednak charakter reakcji bezwarunkowej i nazywane są gruchaniem. Czteromiesięczna Asia w pozycji na brzuszku unosi główkę i barki, a pięciomiesięczna siada samodzielnie opiera się w tej pozycji „na brzuszku” podpiera się kolankami. Na początku drugiego kwartału dziewczynka wyciąga coraz częściej rączki do przyciągających do wzrokiem przedmiotów, co staje się wstępem do dalszego rozwoju chwytania. Sześciomiesięczna Asia chwyta już przedmioty pod kontrolą wzroku, jednak ma jeszcze trudności, ponieważ poszczególne przedmioty spostrzega z tłem, na którym się znajdują. W trzecim kwartale spostrzeżenia dziecka coraz częściej łączą się z rozwojem jego działalności ruchowej, której podstawę stanowią połączenia między analizatorami wzrokowymi, słuchowymi, a analizatorami kinetyczno – ruchowymi, co warunkuje lepsze przystosowania ruchów dziecka do otaczającej je rzeczywistości i coraz sensowniejszych w niej działanie. Mała Asia początkowo chwyta przedmiot całą garścią (=chwyt małpi – duży palec pozostaje w jednej płaszczyźnie z pozostałymi, nie przeciwstawiają się im). W miarę doskonalenia się czynności manipulacyjnych, zaczyna ona przeciwstawić kciuk pozostałym palcom (tzw. chwyt pestkowy). Okres ten pod względem rozwoju mowy nazywany jest okresem gaworzeniem właściwego. Faktycznie, Asia wymawia poszczególne sylaby, a nawet tworzy z nich dwuczłonowe łańcuchy, które jednak nie są jeszcze wyrazami. Gdy osiągnęła wiek 9 miesięcy zaczęła rozumieć pojedyncze słowa, natomiast samodzielnie zaczęła wypowiadać je mniej więcej trzy miesiące później. Dalszy rozwój mowy nastąpił bardzo szybko. Sprawność ruchowa Asi wyraźnie się rozwinęła: niemowlę swobodnie siedzi, zaczyna raczkować, a pod koniec dziewiątego miesiąca próbuje stawać opierając się o krawędzie rożnych sprzętów. Potrafi trzymać po jednym przedmiocie każdej rączce i naśladuje niektóre ruchy domowników. Pod koniec trzeciego kwartału życia potrafi wykonać najprostsze czynności na polecenie słowne, np.: „pomachaj rączką”.

Okres ten przedstawię w formie skróconej tabelki.

ASIA 1 m-c alcu)

10 m-c

11 - 12 m-c podnosi zabawki kucając

OKRES PONIEMOWLĘCY – KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Okres poniemowlęcy rozpoczyna się na przełomie 1 i 2 roku życia i trwa mniej więcej dwa lata. Jest to okres dalszego intensywnego rozwoju psychoruchowego. Umiejętność samodzielnego chodzenia otwierania przed dzieckiem nowe perspektywy poznawania otaczającej rzeczywistości, natomiast wzrasta sprawność manipulacyjna pozwala dziecku na bardziej celowe i skuteczne działania. Zabawy manipulacyjne i ruchowe stanowią typowy dla tego okresu rodzaj działalności dziecka, łączą one, bowiem ogólną ruchliwość całego ciała z aktywnością rąk i palców skierowaną na zabawki i inne przedmioty. Istotnym typem motoryki dziecka są ruchy narzędziowe (= praksje), dzięki którym przyswaja sobie ono podstawowe czynności z zakresu samoobsługi np.: ubieranie bucików, posługiwanie się kubkiem czy łyżeczką. W drugiej połowie wieku poniemowlęcego rozpoczynają się zabawy tematyczne i konstrukcyjne, często związane z naśladownictwem osób dorosłych, co świadczy o wzrastaniu roli procesów poznawczych w działaniu. Najważniejszym osiągnięciem dziecka w tym wieku jest jednak opanowanie mowy, która zmienia sposób percepcji rzeczywistości i wpływa na przebieg procesów myślowych, oczywiście służy również jako narzędzie komunikowania się. Dzięki rozwojowi mowy dziecko staje się bardziej podatne na wpływy wychowawcze, uczy się kierować własnym postępowaniem, co jest bardzo istotne w kształtowaniu pożądanych nawyków w jego zachowaniu.

WŁAŚCIWOŚCI DZIECKA

U Asi między 1 a 3 rokiem życia rodzice zaobserwowali stosunkowo szybki wzrost wysokościowy. Pod koniec trzeciego roku zaczęła częściowo znikać obfita poprzednio tkanka tłuszczowa, co sprawiło, że dziewczynka wysmuklała, a jej sylwetka wydłużyła się. Obwód klatki piersiowej stał się większy od obwodu główki. Już w okresie niemowlęcym wyrastają u Asi pierwsze ząbki mleczne; są to siekacze. Kolejność pojawiania zębów pojawia się na przemian, a pod koniec trzeciego roku życia uzębienie mleczne jest już pełne, co umożliwia dziecku prawidłowe żucie pokarmu. W drugim roku życia ostatecznie ustala się postawa stojąca dziewczynki, a chód staje się podstawowym sposobem przemieszczania się. Kroki Asi są krótkie i nieregularne, co świadczy o braku automatyzacji i koordynacji ruchowej. Jednak w miarę rozwoju kroki dziecka się wydłużają, maleje liczba zbędnych ruchów, natomiast wzrasta, liczba tych ruchów kończyn górnych i tułowia, które pomagają utrzymać

równowagę podczas chodzenia. W trakcie drugiego roku życia chód staje się dość swobodny. Dziewczynka zaczyna też nosić różne przedmioty, co ma związek z doskonaleniem się równowagi, a więc umiejętność balansowania własnym ciałem. Około 16-18 miesiąca życia Asia potrafi już pokonywać przeszkody. W trzecim roku życia obserwuje się zaczątki tworzenia kombinacji, np.: biegi i skoku oraz rzutu i chwytu. Rozwój motoryki u Asi w tym okresie jest ściśle związany z opanowaniem mowy i stopniowym przechodzeniem już od myślenia konkretno- obrazowego do myślenia abstrakcyjnego. Dziecko uczy się świata stopniowo przechodząc od prymitywnych czynności często manipulacyjnych do zabaw konstrukcyjnych. Doskonali się inteligencja, pamięć, koncentracja uwagi i wyobraźnia twórcza. Bardzo poważny na dynamiczną strukturę dziecięcych spostrzeżeń wywiera rozwój mowy, zwłaszcza bierne i czynne przyswajanie sobie słów określających nazwy przedmiotów, ich części składowych, cech specyficznych oraz stosunków zachodzących między poszczególnymi przedmiotami (pod, nad, wyżej, niżej, większy, mniejszy). Dzięki słowom Asia dokonuje pierwszych porównań i wyodrębnienia różnice między przedmiotami ( mały- duży, wysoki-niski), uczy się nie tylko uogólniać za pomocą nazwy, określając podobne przedmioty tę samą nazwą, ale również dzięki nazwie uczy się oddzielać i abstrahować daną cechą od konkretnego obrazu przedmiotu. Uwaga dziewczynki jest uwagą mimowolną, mało podzielną, bardzo ograniczony zakres, słabą koncentrację i przerzutność. Dziecko w pierwszych latach swego rozwoju nie potrafi świadomie odwrócić uwagi od jednych zjawisk, aby zaobserwować inne. Uwaga jej samorzutnie przenosi się do przedmiotu na przedmiot i łatwo ulega rozproszeniu. W miarę rozwoju Asia coraz dłużej potrafi się zajmować daną czynnością oraz skierowuje aktywnie swoją uwagę na dane zjawisko, np.: obrazek w książce, bawiącego się kotka lub inne. W 3 roku życia dziewczynka może utrzymywać swoją uwagę na danej zabawie przez około 20 -35 minut, natomiast na monotonnej czynności przez około 17 minut. Pamięć ma w pierwszych latach życia, podobnie jak uwaga ma charakter mimowolny. Asia zapamiętuje jednak stosunkowo szybko i trwale to, co zwróci na siebie jej uwagę. Łatwiej zapamiętuje to, co dla niej zrozumiałe. Na przełomie 2 i 3 roku życia rozpoczyna się rozwój mowy właściwej, w której wyodrębnia się stadium wyrazu i stadium zdania. Istotnym osiągnięciem rozwojowym Asi jest opanowanie elementarnego zasobu słów oraz podstawy systemu gramatycznego języka ojczystego. Z istoty porozumiewającej się ze swym otoczeniem głównie za pomocą gestów i mimiki, którym towarzyszą niekiedy dźwięki ( głużenie i gaworzenie), dziewczynka w ciągu 2 i 3 roku życia staje się osobą mówiącą, komunikuje się z innymi ludźmi nawiązuje z nimi kontakt werbalny. Słabo zróżnicowane, agramatycznie pierwociny mowy w pierwszym półroczu 2 roku życia uważa się etap przejściowy między gaworzeniem a stadium wyrazu – etap ten cechuje posługiwanie się swoim swoistym językiem dziecięcym – mową autonomiczną, niepodobną do mowy otoczenia, chociaż w części opartą na strukturze języka ojczystego. W wieku poniemowlęcym znaczenie słów stopniowo ustala się precyzje. Wzrost zasobu słownikowego i przyswajanie form gramatycznych umożliwia dziecku łączenie dwóch, dwóch potem większej liczby wyrazów w coraz dłuższe i bardziej zwarte wypowiedzi. Wzrost słownictwa i prawidłowy rozwój strukturalny mowy zależą w dużej mierze od właściwości jego procesów poznawczych oraz środowiska i wychowania. Pojęciowe myślenie w początkowej postaci kształtuje się w okresie poniemowęcym, chociaż jest jeszcze wplecione w proces postrzegania i działania