Docsity
Zaloguj sięZarejestruj się
Docsity
Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity

Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium

Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki
Sprzedaj na Docsity
Sprzedaj na Docsity
Zaloguj sięZarejestruj się

Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity

Znajdź dokumenty

Przygotuj się do egzaminów dzięki dokumentom udostępnionym na Docsity przez studentów, takich jak ty

Szukaj dokumentów Store

Najlepsze dokumenty w sprzedaży, umieszczone przez studentów, którzy ukończyli studia

Przeszukaj wszystkie materiały do ​​nauki
Docsity AINEW

Streszczaj swoje dokumenty, zadawaj im pytania, przekształcaj je w quizy i mapy myśl

Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium

Udostępniaj dokumenty
download point icon20 Punktów

Za każdy zamieszczony dokument

Wszystkie sposoby na zdobycie darmowych punktów
Zdobądź punkty już teraz

Wybierz plan Premium z odpowiednią dla Ciebie ilością punktów

Możliwości studiowania

Wybierz swój przyszły program studiów

Dotrzyj do najlepszych uniwersytetów na świecie już teraz. Szukaj wśród tysięcy uczelni i oficjalnych partnerów

Społeczność

Ranking uczelni

Odkryj najlepsze uniwersytety w twoim kraju, według użytkowników Docsity

Bezpłatne poradniki

Nasze e-booki ratujące uczniów i studentów!

Pobierz bezpłatnie nasze przewodniki na temat technik studiowania, metod panowania nad stresem, wskazówki do przygotowania do prac magisterskich opracowane przez wykładowców Docsity

Biologia na czasie 4. Zakres rozszerzony, Ćwiczenia z Biologia

Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w LublinieBiologia

reguła Chargaffa. • porównuje budowę i funkcje DNA z budową i funkcjami RNA. • oblicza zawartość procentową jednej z zasad na podstawie zawartości.

Typologia: Ćwiczenia

2022/2023

Załadowany 24.02.2023

jeden_i_pol
jeden_i_pol 🇵🇱

4.6

(57)

398 dokumenty

1 / 25

Toggle sidebar

Ta strona nie jest widoczna w podglądzie

Nie przegap ważnych części!

bg1
1
Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny. Biologia na czasie 4. Zakres rozszerzony
Temat
Poziom wymagań
ocena
dopuszczająca
ocena
dostateczna
ocena
dobra
ocena
bardzo dobra
ocena
celująca
1. Organizacja pracy na lekcjach biologii. Powtórzenie wiadomości z klas 1, 2 i 3
Rozdział 1. Genetyka molekularna
2. Budowa i rola kwasów
nukleinowych
Uczeń:
definiuje pojęcie: podwójna
helisa
przedstawia budowę
nukleotydu DNA i RNA
wymienia zasady azotowe
występujące w DNA i RNA
przedstawia regułę
Chargaffa
określa rolę DNA jako
nośnika informacji
genetycznej
wymienia rodzaje RNA
określa rolę podstawowych
rodzajów RNA
podaje budowę
przestrzenną cząsteczki
DNA
Uczeń:
omawia sposób łączenia się
nukleotydów w pojedynczym
łańcuchu DNA
wymienia nazwy wiązań
występujących między
elementami budującymi
nukleotyd
uzupełnia schemat
jednoniciowego DNA
o komplementarny łańcuch
polinukleotydowy
opisuje budowę chemiczną
i przestrzenną RNA
określa lokalizację RNA
w komórkach prokariotycznej
i eukariotycznej
Uczeń:
wyjaśnia regułę
komplementarności zasad
wyjaśnia, na czym polega
różna polarność łańcuchów
polinukleotydowych DNA
rozpoznaje poszczególne
wiązania w cząsteczce
DNA
wyjaśnia, na czym polega
reguła Chargaffa
porównuje budowę
i funkcje DNA z budową
i funkcjami RNA
oblicza zawartość
procentową jednej z zasad
na podstawie zawartości
procentowej innych zasad
odróżnia DNA od RNA za
pomocą reguły Chargaffa
Uczeń:
wyjaśnia zasadę
tworzenia nazw
nukleotydów
wyjaśnia, w jaki sposób
jest utrzymywana
struktura podwójnej
helisy DNA
wyjaśnia, dlaczego parę
zasad komplementarnych
tworzy zasada purynowa
z zasadą pirymidynową,
i omawia, jaki to ma
wpływ na strukturę
cząsteczki
omawia występowanie
kwasu RNA jako
materiału genetycznego
wiroidów i wirusów
Uczeń:
planuje doświadczenie,
którego celem jest
wykazanie roli DNA
jako nośnika informacji
genetycznej
wyjaśnia, analizując
budowę chemiczną
DNA, z czego wynika
polarność budujących
go łańcuchów
polinukleotydowych
3. Replikacja DNA
Uczeń:
definiuje pojęcie: replikacja
przedstawia znaczenie
replikacji DNA
wymienia etapy replikacji
DNA
wymienia nazwy enzymów
biorących udział
w replikacji
Uczeń:
definiuje pojęcia: widełki
replikacyjne, oczko
replikacyjne, replikon
omawia przebieg replikacji
uzasadnia konieczność
zachodzenia replikacji przed
podziałem komórki
Uczeń:
charakteryzuje
poszczególne etapy
replikacji
wyjaśnia, skąd pochodzi
energia potrzebna do
syntezy nowego łańcucha
DNA
Uczeń:
wykazuje znaczenie
naprawczej roli
polimerazy DNA podczas
replikacji
omawia mechanizmy
regulacji replikacji DNA
wykazuje związek między
replikacją DNA
Uczeń:
planuje doświadczenie
mające na celu
wykazanie
semikonserwatywnego
charakteru replikacji
DNA
wyjaśnia przebieg
i znaczenie replikacji
końców cząsteczek
pf3
pf4
pf5
pf8
pf9
pfa
pfd
pfe
pff
pf12
pf13
pf14
pf15
pf16
pf17
pf18
pf19

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Biologia na czasie 4. Zakres rozszerzony i więcej Ćwiczenia w PDF z Biologia tylko na Docsity!

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny. Biologia na czasie 4. Zakres rozszerzony

Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca

  1. Organizacja pracy na lekcjach biologii. Powtórzenie wiadomości z klas 1, 2 i 3 Rozdział 1. Genetyka molekularna
  2. Budowa i rola kwasów nukleinowych Uczeń:

 definiuje pojęcie: podwójna

helisa

 przedstawia budowę

nukleotydu DNA i RNA

 wymienia zasady azotowe

występujące w DNA i RNA  przedstawia regułę Chargaffa

 określa rolę DNA jako

nośnika informacji genetycznej  wymienia rodzaje RNA  określa rolę podstawowych rodzajów RNA  podaje budowę przestrzenną cząsteczki DNA Uczeń:  omawia sposób łączenia się nukleotydów w pojedynczym łańcuchu DNA  wymienia nazwy wiązań występujących między elementami budującymi nukleotyd  uzupełnia schemat jednoniciowego DNA o komplementarny łańcuch polinukleotydowy  opisuje budowę chemiczną i przestrzenną RNA  określa lokalizację RNA w komórkach prokariotycznej i eukariotycznej Uczeń:  wyjaśnia regułę komplementarności zasad  wyjaśnia, na czym polega różna polarność łańcuchów polinukleotydowych DNA  rozpoznaje poszczególne wiązania w cząsteczce DNA  wyjaśnia, na czym polega reguła Chargaffa  porównuje budowę i funkcje DNA z budową i funkcjami RNA

 oblicza zawartość

procentową jednej z zasad na podstawie zawartości procentowej innych zasad

 odróżnia DNA od RNA za

pomocą reguły Chargaffa Uczeń:  wyjaśnia zasadę tworzenia nazw nukleotydów  wyjaśnia, w jaki sposób jest utrzymywana struktura podwójnej helisy DNA

 wyjaśnia, dlaczego parę

zasad komplementarnych tworzy zasada purynowa z zasadą pirymidynową, i omawia, jaki to ma wpływ na strukturę cząsteczki  omawia występowanie kwasu RNA jako materiału genetycznego wiroidów i wirusów Uczeń:  planuje doświadczenie, którego celem jest wykazanie roli DNA jako nośnika informacji genetycznej  wyjaśnia, analizując budowę chemiczną DNA, z czego wynika polarność budujących go łańcuchów polinukleotydowych

  1. Replikacja DNA Uczeń:  definiuje pojęcie: replikacja  przedstawia znaczenie replikacji DNA  wymienia etapy replikacji DNA  wymienia nazwy enzymów biorących udział w replikacji Uczeń:  definiuje pojęcia: widełki replikacyjne , oczko replikacyjne , replikon  omawia przebieg replikacji  uzasadnia konieczność zachodzenia replikacji przed podziałem komórki Uczeń:  charakteryzuje poszczególne etapy replikacji  wyjaśnia, skąd pochodzi energia potrzebna do syntezy nowego łańcucha DNA Uczeń:  wykazuje znaczenie naprawczej roli polimerazy DNA podczas replikacji  omawia mechanizmy regulacji replikacji DNA

 wykazuje związek między

replikacją DNA Uczeń:  planuje doświadczenie mające na celu wykazanie semikonserwatywnego charakteru replikacji DNA

 wyjaśnia przebieg

i znaczenie replikacji końców cząsteczek

 przedstawia, na czym polega semikonserwatywny charakter replikacji DNA  określa rolę polimerazy DNA podczas replikacji

 porównuje przebieg replikacji

w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych

 określa funkcję enzymów

w replikacji DNA u bakterii E. coli  wykazuje różnice w syntezie obu nowych łańcuchów DNA  wyjaśnia rolę sekwencji telomerowych

 określa rolę

poszczególnych enzymów w replikacji DNA a zdolnością komórki do podziału

 analizuje różnice między

replikacją DNA w komórkach prokariotycznych a replikacją DNA w komórkach eukariotycznych DNA dla zachowania informacji genetycznej

  1. Geny i genomy Uczeń:  definiuje pojęcia: gen , genom , pozagenowy DNA , chromosom , chromatyna , nukleosom  podaje funkcje genu  przedstawia strukturę genu  wskazuje różnicę między eksonem a intronem

 określa lokalizację DNA

w komórkach prokariotycznej i eukariotycznej  wymienia rodzaje chromatyny Uczeń:  omawia budowę genu  rozróżnia geny ciągłe i nieciągłe  wymienia rodzaje sekwencji wchodzących w skład genomu  charakteryzuje genom komórki prokariotycznej i genom komórki eukariotycznej  definiuje pojęcia: sekwencje powtarzalne , pseudogeny  omawia skład chemiczny chromatyny  przedstawia budowę chromosomu Uczeń:  podaje informacje zawarte w genie  charakteryzuje genom wirusa  porównuje strukturę genomu prokariotycznego i genomu eukariotycznego  wymienia i charakteryzuje etapy upakowania DNA w jądrze komórkowym

 wskazuje różnice między

genomem haplontów a genomem diplontów Uczeń:  porównuje heterochromatynę z euchromatyną  opisuje, w jaki sposób jest upakowane DNA w jądrze komórkowym

 omawia genom

mitochondrialny człowieka

 omawia różnice między

genomem wirusa a genomem bakterii

 oblicza, jaką część

pozagenowego DNA zawiera cząsteczka DNA o określonej długości

 oblicza długość

cząsteczki DNA w jednym chromosomie człowieka, wiedząc, ile par zasad ona zawiera Uczeń:  klasyfikuje genom wirusowy ze względu na wybrane kryteria: rodzaj kwasu nukleinowego, liczbę nici, strukturę  rozwiązuje zadania, w których wykorzystuje umiejętności analizowania faktów / informacji oraz posługiwania się narzędziami analizy matematyczną (np. ile razy zmniejszy się długość cząsteczki DNA w trakcie podziału przy podanej długości chromosomu) 5 – 6. Ekspresja genów Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:

komórek na poszczególne typy

  1. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Genetyka molekularna” Rozdział 2. Genetyka klasyczna 9 – 10. Dziedziczenie cech. Prawa Mendla Uczeń:  definiuje pojęcia: allel , genotyp , fenotyp , homozygota , heterozygota , allel dominujący , allel recesywny , czyste linie  podaje treść I i II prawa Mendla  określa prawdopodobieństwo wystąpienia poszczególnych genotypów i fenotypów za pomocą szachownicy Punnetta

 określa cel

przeprowadzenia krzyżówki testowej jednogenowej

 podaje zasługi G. Mendla

dla rozwoju genetyki Uczeń:  omawia badania G. Mendla  definiuje pojęcie: linia czysta  podaje przykłady cech człowieka dziedziczonych zgodnie z I prawem Mendla  rozwiązuje zadania dotyczące I prawa Mendla

 określa cel prowadzenia

krzyżówki testowej dwugenowej

 oblicza prawdopodobieństwo

wystąpienia danego fenotypu i genotypu u potomstwa w przypadku niezależnego dziedziczenia dwóch cech Uczeń:  wyjaśnia, jakie znaczenie w doświadczeniach G. Mendla miało wyhodowanie przez niego osobników grochu zwyczajnego należących do linii czystych  analizuje wyniki krzyżówek jednogenowych na przykładzie grochu zwyczajnego  wyjaśnia znacznie badań G. Mendla w odkryciu podstawowych praw dziedziczenia cech i ich wkład w rozwój genetyki Uczeń:

 wykazuje celowość

i określa sposób wykonania krzyżówek testowych

 określa fenotypy i liczbę

osobników należących do różnych klas pokolenia F 2

 wyjaśnia, czym zajmuje

się obecnie genetyka klasyczna Uczeń:  interpretuje treść I prawa Mendla na podstawie przebiegu podziałów komórkowych

 wykazuje różnicę

między dziedziczeniem jądrowym a dziedziczeniem pozajądrowym

  1. Dziedziczenie jednogenowe. Różne stosunki dominacji Uczeń:  definiuje pojęcia: allele wielokrotne , dominacja niepełna , dominacja pełna , kodominacja , geny letalne  wykonuje krzyżówki dotyczące dziedziczenia grup krwi u człowieka na podstawie genotypów i fenotypów rodziców

 opisuje zjawisko plejotropii

Uczeń:  charakteryzuje relacje między allelami jednego genu oparte na dominacji niepełnej i dominacji pełnej  określa prawdopodobieństwo wystąpienia genotypów i fenotypów u potomstwa w przypadku kodominacji

 określa prawdopodobieństwo

wystąpienia określonego fenotypu u potomstwa w przypadku dziedziczenia Uczeń:  porównuje dziedziczenie cech w przypadku dominacji pełnej i dominacji niepełnej  porównuje dominację niepełną z kodominacją

 określa

prawdopodobieństwo wystąpienia określonych fenotypów w przypadku alleli wielokrotnych warunkujących daną cechę Uczeń:  wyjaśnia działanie plejotropowe genu na podstawie danej choroby genetycznej

 przewiduje wynik

krzyżówki, w której określa prawdopodobieństwo wystąpienia fenotypów dla cechy warunkowanej allelami wielokrotnymi Uczeń:

 wyjaśnia, dlaczego

w pokoleniach F 1 i F 2 mogą nie pojawić się określone fenotypy, których obecność można stwierdzić w pokoleniu rodzicielskim

alleli wielokrotnych, dominacji pełnej i dominacji niepełnej  przewiduje wynik krzyżówki, w której występuje gen letalny 12 – 13. Dziedziczenie wielogenowe Uczeń:  definiuje pojęcia: geny dopełniające się , geny kumulatywne , geny plejotropowe  podaje przykład cechy uwarunkowanej obecnością genów kumulatywnych

 podaje przykłady cech

człowieka warunkowanych wielogenowo Uczeń:  definiuje pojęcia: gen epistatyczny , gen hipostatyczny  określa prawdopodobieństwo wystąpienia genotypów i fenotypów u potomstwa w przypadku dziedziczenia genów dopełniających się

 odczytuje z wykresu liczbę

poszczególnych fenotypów u potomstwa w przypadku dziedziczenia kumulatywnego

 na przykładzie barwy skóry

u człowieka określa stosunek procentowy fenotypów i genotypów u potomstwa Uczeń:  wyjaśnia, dlaczego geny determinujące barwę kwiatów groszku pachnącego zostały nazwane genami dopełniającymi się (komplementarnymi)  omawia, na czym polega działanie genów epistatycznych i hipostatycznych Uczeń:

 określa

prawdopodobieństwo wystąpienia genotypów i fenotypów u potomstwa w przypadku dziedziczenia genów epistatycznych

 rozwiązuje zadania

o różnym stopniu trudności dotyczące dziedziczenia wielogenowego Uczeń:  określa typy gamet wytwarzanych przez osobnika o danym genotypie 14 – 15. Chromosomowa teoria dziedziczenia Uczeń:  definiuje pojęcia: locus , geny sprzężone , chromosomy homologiczne crossing-over , mapa genowa , centymorgan ( cM )  wymienia główne założenia chromosomowej teorii dziedziczenia T. Morgana  podaje cechy muszki owocowej, dzięki którym stała się ona organizmem modelowym w badaniach genetycznych Uczeń:  wyjaśnia zależność między częstością zachodzenia crossing-over a odległością między dwoma genami w chromosomie  przedstawia przyczynę występowania rekombinantów w potomstwie  opisuje, na czym polega mapowanie genów

 wykonuje krzyżówki

dotyczące dziedziczenia genów sprzężonych Uczeń:  oblicza częstość crossing-

- over między dwoma genami sprzężonymi  określa prawdopodobieństwo wystąpienia genotypów i fenotypów u potomstwa zgodnie z założeniem dziedziczenia dwóch cech sprzężonych  analizuje wyniki krzyżówek dotyczących dziedziczenia genów sprzężonych Uczeń:

 wykazuje różnice między

genami niesprzężonymi i sprzężonymi

 wykazuje obecność

rekombinantów w potomstwie na podstawie wyników krzyżówek genetycznych

 przedstawia wszystkie

możliwe układy alleli w gametach, gdy geny są sprzężone i nie są sprzężone Uczeń:

 określa proporcje

fenotypów w krzyżówce testowej na podstawie odległości mapowej

 podaje, dlaczego niektóre

fragmenty pędów dziwaczka peruwiańskiego mogą mieć barwę zieloną, a inne – żółtozieloną lub pstrą peruwiańskiego jest dziedziczeniem niemendlowskim i jednorodzicielskim powodują głównie choroby układów nerwowego i mięśniowego

  1. Powtórzenie i utrwalenie wiadomości oraz umiejętności z rozdziału „Genetyka klasyczna” Rozdział 3. Zmienność organizmów
  2. Rodzaje zmienności Uczeń:  definiuje pojęcia: zmienność genetyczna ( rekombinacyjna , mutacyjna ), zmienność środowiskowa  wymienia rodzaje zmienności i wskazuje zależności między nimi  podaje rodzaje i przyczyny zmienności genetycznej

 podaje przykłady

zmienności środowiskowej

 określa, jakiego typu

zmienność obserwuje się w przypadku bliźniąt jednojajowych Uczeń:  definiuje pojęcia: zmienność ciągła , zmienność nieciągła  podaje przykłady zmienności ciągłej i nieciągłej  omawia przyczyny zmienności genetycznej  określa znaczenie zmienności genetycznej i środowiskowej  porównuje zmienność genetyczną ze zmiennością środowiskową Uczeń:  wyjaśnia, w jaki sposób niezależna segregacja chromosomów, crossing-

- over oraz losowe łączenie się gamet wpływają na genetyczną zmienność osobniczą  uzasadnia, że mutacje stanowią jedno z głównych źródeł zmienności genetycznej  porównuje zmienność rekombinacyjną ze zmiennością mutacyjną  określa fenotypy zależne od genotypu oraz od wpływu środowiska Uczeń:

 omawia rodzaje i źródła

zmienności genetycznej u organizmów prokariotycznych

 określa liczbę rodzajów

gamet wytwarzanych przez osobniki o określonym genotypie Uczeń:

 wyjaśnia przyczyny

zmienności obserwowanej u organizmów o identycznych genotypach

 wykazuje znaczenie

pojęcia norma reakcji genotypu

  1. Analiza statystyczna w badaniu zmienności organizmów Uczeń:

 definiuje pojęcia: minimum ,

maksimum , średnia arytmetyczna

 oblicza minimum,

maksimum, średnią arytmetyczną

 na podstawie danych

uzyskanych w doświadczeniu poprawnie sporządza Uczeń:

 definiuje pojęcia: zakres

wartości , średnia arytmetyczna , mediana , dominanta , odchylenie standardowe

 oblicza dominantę, medianę,

odchylenie standardowe Uczeń:

 wykazuje różnice między

średnia arytmetyczną a medianą Uczeń:

 wykorzystuje analizę

statystyczną do opisu i interpretacji wyników badań Uczeń:

 udowadnia lub odrzuca

na podstawie wykonanych obliczeń z użyciem mediany i odchylenia statystycznego hipotezę do przedstawionego doświadczenia lub obserwacji

wykres liniowy i słupkowy 21 – 22. Mutacje Uczeń:

 definiuje pojęcia: mutacja ,

mutacja genowa , mutacja chromosomowa strukturalna , mutacja chromosomowa liczbowa , czynnik mutagenny  wymienia przykłady fizycznych, chemicznych i biologicznych czynników mutagennych  wymienia rodzaje mutacji genowych i mutacji chromosomowych

 wymienia pozytywne

i negatywne skutki mutacji  uzasadnia konieczność ograniczenia w codziennym życiu stosowania substancji mutagennych Uczeń:  definiuje pojęcia: mutacja somatyczna , mutacja generatywna , mutacja spontaniczna , mutacja indukowana  rozróżnia mutacje genowe ze względu na efekt w powstającym białku  klasyfikuje mutacje według różnych kryteriów  określa ryzyko przekazania mutacji potomstwu  wskazuje przyczyny mutacji spontanicznych i mutacji indukowanych Uczeń:  wyjaśnia pojęcia: mutacje letalne , mutacje subletalne , mutacje neutralne , mutacje korzystne , protoonkogeny , onkogeny , geny supresorowe  wyjaśnia charakter zmian w DNA, które są typowe dla różnych mutacji  określa skutki mutacji genowych dla kodowanego przez dany gen łańcucha polipeptydowego  omawia przyczyny powstawania mutacji chromosomowych liczbowych  charakteryzuje przebieg transformacji nowotworowej  rozpoznaje na schematach różne rodzaje mutacji chromosomowych Uczeń:

 wykazuje zależności

między występowaniem mutacji a transformacją nowotworową komórki  przewiduje i ilustruje zmiany kariotypu powstałe w wyniku mutacji  wyjaśnia znaczenie mutacji w przebiegu ewolucji  wymienia przykłady protoonkogenów i genów supresorowych

 charakteryzuje choroby

nowotworowe związane z mutacjami w obrębie genu Uczeń:  wyjaśnia różnice między kariotypem organizmu aneuploidalnego a kariotypem organizmu poliploidalnego  wykazuje, w jaki sposób zostanie zmieniona cząsteczka białka o określonej liczbie aminokwasów, jeżeli w ściśle określonym miejscu kodującego ją genu wystąpi mutacja

  1. Choroby jednogenowe Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:

 przedstawia zadania poradnictwa genetycznego

 porównuje całkowitą liczbę

chromosomów w kariotypie osoby z zespołem Downa, zespołem Klinefeltera i zespołem Turnera

 zapisuje kariotypy

mężczyzny i kobiety z zespołem Downa, zespołem Klinefeltera i zespołem Turnera  wymienia możliwe przyczyny nondysjunkcji zachodzącej podczas oogenezy prowadzącej do trisomii, np. 21 chromosomu (zespołu Downa) i opisuje zagadnienie dotyczące chromosomu Philadelphia

  1. Powtórzenie wiadomości z rozdziału „Zmienność organizmów”
  2. Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości oraz umiejętności z rozdziałów: „Genetyka molekularna”, „Genetyka klasyczna” i „Zmienność organizmów” Rozdział 4. Biotechnologia molekularna
  3. Biotechnologia Uczeń:  definiuje pojęcia: biotechnologia klasyczna , biotechnologia molekularna , inżynieria genetyczna  podaje przykłady dziedzin życia, w których znajdują zastosowanie biotechnologia tradycyjna i biotechnologia molekularna  podaje przykłady produktów otrzymywanych metodami biotechnologii tradycyjnej  rozróżnia i klasyfikuje produkty wytwarzane na drodze fermentacji alkoholowej oraz powstające na drodze fermentacji mleczanowej Uczeń:  przedstawia współczesne zastosowania metod biotechnologii klasycznej w przemyśle farmaceutycznym, spożywczym, rolnictwie, biodegradacji i oczyszczaniu ścieków  podaje zastosowania fermentacji alkoholowej i fermentacji mleczanowej w przemyśle spożywczym Uczeń:  wskazuje różnice między biotechnologią klasyczną a biotechnologią molekularną  omawia przykłady zastosowania fermentacji alkoholowej i fermentacji mleczanowej w przemyśle spożywczym Uczeń:  omawia różnice między biotechnologią klasyczną a biotechnologią molekularną Uczeń:

 wykazuje zasadność

stosowania produktów wytwarzanych dzięki biotechnologii tradycyjnej i biotechnologii molekularnej w życiu człowieka

 na podstawie

dostępnych źródeł wyjaśnia rolę fermentacji w innej gałęzi przemysłu niż przemysł spożywczy 28 – 29. Podstawowe narzędzia i techniki inżynierii genetycznej Uczeń:  definiuje pojęcia: wektor , elektroforeza DNA , PCR , Uczeń:  definiuje pojęcia: sonda molekularna , hybrydyzacja Uczeń: Uczeń:  sprawdza, jakie produkty powstaną na skutek cięcia Uczeń:

 wyjaśnia budowę

i funkcje wektorów:

mapy restrykcyjne , biblioteki genomowe , biblioteki cDNA , transformacja genetyczna  wymienia enzymy stosowane w biotechnologii molekularnej (enzymy restrykcyjne, ligazy, polimerazy DNA)  wymienia techniki inżynierii genetycznej  podaje przykłady wektorów DNA , sekwencjonowanie DNA  charakteryzuje enzymy wykorzystywane w biotechnologii molekularnej  przedstawia istotę technik stosowanych w inżynierii genetycznej (hybrydyzacji DNA, analizy restrykcyjnej, elektroforezy DNA, metody PCR, sekwencjonowania DNA, klonowania DNA)  uzasadnia potrzebę tworzenia map restrykcyjnych  klasyfikuje metody transformacji genetycznej  wskazuje zalety i wady reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR)  omawia techniki hybrydyzacji DNA z użyciem sondy molekularnej w celu badania, wyszukania i izolowania genów  omawia poszczególne etapy analizy restrykcyjnej DNA, przebiegu PCR, elektroforezy, sekwencjonowania DNA  określa cel i przebieg tworzenia bibliotek genomowych i bibliotek cDNA

 omawia rolę startera

w reakcji PCR DNA przez enzymy restrykcyjne  określa zalety i wady reakcji łańcuchowej polimerazy

 wyjaśnia proces

transformacji genetycznej

 charakteryzuje metody

przeprowadzania transformacji genetycznej (bezpośrednie i pośrednie)  oblicza, ile cykli PCR należy przeprowadzić, aby z jednej cząsteczki DNA uzyskać milion kopii wybranego fragmentu genu sztucznego chromosomu, kosmidów, plazmidów

 na podstawie

dostępnych źródeł wyjaśnia wybrane warianty metody PCR oraz technikę FISH

 porównuje bibliotekę

genomową z biblioteką cDNA i określa, która z nich będzie bardziej przydatna jako źródło informacji genetycznej do syntezy ludzkiego interferonu w komórkach bakterii

 proponuje sposoby

zidentyfikowania wybranego genu w mieszaninie wielu fragmentów powstałych po cięciu DNA przez wybrane enzymy restrykcyjne

  1. Organizmy zmodyfikowane genetycznie Uczeń:  definiuje pojęcia: organizm zmodyfikowany genetycznie , organizm transgeniczny  wskazuje podobieństwa i różnice między organizmami zmodyfikowanymi genetycznie i transgenicznymi Uczeń:  podaje przykłady zmodyfikowanych genetycznie roślin i zwierząt  przedstawia metody otrzymywania transgenicznych bakterii  omawia perspektywy praktycznego wykorzystania GMO w rolnictwie, nauce przemyśle i medycynie Uczeń:  omawia wybrane modyfikacje genetyczne mikroorganizmów z uwzględnieniem uzyskanych efektów  charakteryzuje sposoby otrzymywania roślin i zwierząt transgenicznych  omawia etapy modyfikacji komórek zarodkowych zwierząt Uczeń:

 wyjaśnia, dlaczego do

wytwarzania białek człowieka nie zawsze można użyć bakterii transgenicznych  wyjaśnia, w jaki sposób można wykorzystać mikroorganizmy zmodyfikowane genetycznie w ochronie środowiska Uczeń:

 proponuje metodę

otrzymywania transgenicznego organizmu, który wytwarzałby erytropoetynę człowieka, i uzasadnia swój wybór

 na podstawie

dostępnych źródeł wskazuje, jakie normy

 podaje rodzaje klonowania

(terapeutyczne i reprodukcyjne)

  1. Biotechnologia molekularna w medycynie Uczeń:  definiuje pojęcia: diagnostyka molekularna , biofarmaceutyki , terapia genowa , komórki macierzyste  określa korzyści i zagrożenia wynikające z wiedzy dotyczącej poznania genomu człowieka oraz jego zsekwnecjonowania  wyjaśnia, czym zajmuje się diagnostyka molekularna

 podaje przykłady technik

inżynierii genetycznej, które są wykorzystywane w diagnostyce chorób genetycznych  podaje przykłady biofarmaceutyków Uczeń:  definiuje pojęcie: przeciwciała monoklonalne  wymienia argumenty przemawiające za stosowaniem szczepionek wytwarzanych metodami inżynierii genetycznej  omawia wykorzystanie diagnostyki molekularnej w wykrywaniu chorób genetycznych, zakaźnych, nowotworowych oraz wieloczynnikowych  omawia sposoby powstawania i wykorzystania szczepionek rekombinowanych, szczepionek DNA, szczepionek RNA oraz szczepionek przeciwnowotworowych  wymienia przykłady leków otrzymanych metodami inżynierii genetycznej  podaje, na czym polega terapia genowa  omawia zastosowanie komórek macierzystych w leczeniu chorób człowieka Uczeń:  omawia korzyści i zagrożenia wynikające z ustalenia sekwencji genomu człowieka  omawia wykorzystanie diagnostyki molekularnej do obserwacji przebiegu terapii i badania DNA pod kątem predyspozycji danej osoby do wystąpienia niektórych chorób  charakteryzuje techniki wykorzystywane w diagnostyce molekularnej  wyjaśnia sposoby pozyskiwania komórek macierzystych  porównuje szczepionki rekombinowane ze szczepionkami DNA  wyjaśnia sposób leczenia nowotworów przeciwciałami monoklonalnymi  przedstawia przebieg produkcji rekombinowanej insuliny Uczeń:  określa znaczenie wykorzystania komórek macierzystych w leczeniu chorób  przedstawia terapię genową jako metodę leczenia chorób

 wykazuje korzyści

i zagrożenia wynikające ze stosowania terapii genowej

 omawia sposoby

wytwarzania biofarmaceutyków i ich wykorzystania w leczeniu nowotworów i cukrzycy  wyjaśnia, w jaki sposób biotechnologia może przyczynić się do postępu transplantologii Uczeń:

 planuje doświadczenie

mające na celu udowodnienie, że zróżnicowane komórki można przekształcić w komórki macierzyste

 wyjaśnia sposób

wykorzystania mikromacierzy w diagnostyce molekularnej  wyjaśnia znaczenie i zastosowanie metod immunologicznych w badaniach molekularnych

  1. Inne zastosowania biotechnologii molekularnej Uczeń:  definiuje pojęcie: profil genetyczny Uczeń:  przedstawia sposoby zastosowania metod genetycznych Uczeń:  definiuje pojęcie: filogenetyka molekularna Uczeń:  wyjaśnia znaczenie mitochondrialnego DNA Uczeń:

 na podstawie

dostępnych źródeł wskazuje potencjalne

 wymienia dziedziny nauki, w których wykorzystuje się profil genetyczny

 podaje przykłady

praktycznego zastosowania badań DNA w systematyce organizmów i badaniach ewolucyjnych

 wymienia zadania

filogenetyki molekularnej w sądownictwie, badaniach ewolucyjnych i systematyce organizmów

 omawia wykorzystanie

biotechnologii molekularnej w sądownictwie

 omawia zastosowanie profilu

genetycznego

 omawia hipotezę pożegnania

z Afryką

 uzasadnia znaczenie

analizy sekwencji DNA w badaniach ewolucyjnych i taksonomicznych

 dowodzi, że wykorzystując

metody biotechnologii molekularnej, można wykluczyć ojcostwo ze stuprocentową pewnością  formułuje własne opinii na temat rozwoju biotechnologii molekularnej w badaniach ewolucyjnych

 dyskutuje o problemach

społecznych i etycznych związanych z rozwojem inżynierii genetycznej

 wyjaśnia, dlaczego do

tworzenia profili genetycznych używa się sekwencji nukleotydów pochodzących z DNA pozagenowego  analizuje drzewo filogenetyczne skonstruowane na podstawie analizy sekwencji nukleotydów pozagenowego jądrowego DNA korzyści i zagrożenia dla organizmów wynikające ze stosowania biotechnologii molekularnej

 wykazuje różnice

między tradycyjną systematyką a systematyką opartą na filogenetyce molekularnej

  1. Powtórzenie i utrwalenie wiadomości oraz umiejętności z rozdziału „Biotechnologia molekularna”
  2. Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości oraz umiejętności z rozdziału „Biotechnologia molekularna” Rozdział 5. Ewolucja organizmów
  3. Rozwój myśli ewolucyjnej Uczeń:  definiuje pojęcia: ewolucja biologiczna , ewolucjonizm , dobór naturalny , dobór sztuczny , walka o byt , syntetyczna teoria ewolucji  wymienia główne teorie dotyczące powstania życia na Ziemi

 przedstawia założenia teorii

doboru naturalnego Karola Darwina  przedstawia zarys teorii Lamarcka i teorii Cuviera Uczeń:  opisuje główne założenia teorii Lamarcka i kreacjonistów  wyjaśnia, dlaczego teoria Lamarcka odegrała ważną rolę w rozwoju myśli ewolucyjnej  wyjaśnia relacje między teorią doboru naturalnego Karola Darwina a syntetyczną teorią ewolucji  przedstawia wyniki obserwacji dotyczących procesu ewolucji, powstałych Uczeń:  porównuje dobór naturalny z doborem sztucznym  omawia założenia syntetycznej teorii ewolucji

 ocenia wpływ podróży

Karola Darwina na rozwój jego teorii ewolucji Uczeń:  charakteryzuje teorie dotyczące życia na Ziemi  omawia założenia teorii Cuviera i wskazuje różnice między jego poglądami a poglądami kreacjonistów

 podaje argumenty

świadczące o tym, że ewolucja w ujęciu biologicznym dotyczy tylko organizmów Uczeń:

 analizuje i przedstawia

wnioski z eksperymentu Lederbergów, dotyczącego powstawania antybiotykooporności u bakterii

stabilność warunków środowiska  podaje przykłady dymorfizmu płciowego

 podaje przykłady chorób

genetycznych warunkowanych allelami, które utrzymują się w populacji człowieka

 podaje, na czym polega

przewaga heterozygot w przypadku anemii sierpowatej  wymienia przykłady działania różnych form doboru naturalnego w przyrodzie  omawia rolę mutacji w kształtowaniu zmienności genetycznej populacji  podaje przykłady cech dymorficznych wpływających na wybór partnera do rozrodu

 wskazuje związek między

genem anemii sierpowatej w populacji ludzkiej a występowaniem malarii

 charakteryzuje i porównuje

dobór płciowy z doborem krewniaczym  argumentuje, dlaczego mimo działania doboru naturalnego w populacji człowieka utrzymują się allele warunkujące choroby genetyczne a występowaniem chorób genetycznych 39 – 40. Ewolucja na poziomie gatunku i populacji Uczeń:  definiuje pojęcia: genetyka populacyjna , pula genowa populacji  podaje założenia prawa Hardy’ego–Weinberga  podaje warunki istnienia populacji w stanie równowagi  wymienia efekty zmian częstości występowania alleli  wymienia przyczyny zmian częstości występowania alleli w populacji Uczeń:  przedstawia gatunek jako izolowaną pulę genową  stosuje równanie Hardy’ego– Weinberga do obliczeń częstości alleli, genotypów i fenotypów w populacji  charakteryzuje dryf genetyczny i efekt wąskiego gardła  podaje przykłady działania dryfu genetycznego i efektu wąskiego gardła Uczeń:  określa czynniki, które mogą doprowadzić w danej populacji do wystąpienia efektu założyciela i efektu wąskiego gardła  wyjaśnia regułę Hardy’ego–Weinberga

 oblicza częstość

występowania alleli, a także genotypów i fenotypów w populacji na podstawie zadań tekstowych  wyjaśnia, dlaczego populacja jest podstawową jednostką w ewolucji Uczeń:  sprawdza, czy populacja znajduje się w stanie równowagi genetycznej  uzasadnia przyczyny zmian częstości alleli w populacji Uczeń:

 przewiduje skutki

wąskiego gardła i efektu założyciela dla puli genowej danej populacji

 na podstawie

dostępnych źródeł wykazuje zachodzenie zmian ewolucyjnych na poziomie gatunku i populacji

  1. Powstawanie gatunków
  • specjacja Uczeń:

 definiuje pojęcia: specjacja ,

radiacja adaptacyjna  przedstawia biologiczną koncepcję gatunku Uczeń:  przedstawia mechanizmy izolacji rozrodczej w przyrodzie i podaje jej znaczenie Uczeń:  charakteryzuje mechanizmy izolacji rozrodczej: prezygotyczne i postzygotyczne Uczeń:  wyjaśnia, dlaczego biologicznej koncepcji gatunku nie można stosować wobec Uczeń:  wyjaśnia powstawanie gatunków na drodze poliploidyzacji

 klasyfikuje podane

mechanizmy do grupy izolacji prezygotycznej oraz do grupy izolacji postzygotycznej  wymienia rodzaje specjacji  charakteryzuje rodzaje specjacji ze względu na obecność bariery geograficznej

 charakteryzuje rodzaje

specjacji ze względu na szybkość jej zachodzenia (skokowa, ciągła)  podaje przykłady mechanizmów izolacji rozrodczej  wyjaśnia proces radiacji adaptacyjnej i podaje jego przykłady organizmów rozmnażających się bezpłciowo  wyjaśnia na przykładzie kiełży żyjących w jednym zbiorniku wodnym, w jaki sposób mogło dojść do powstania kilku blisko spokrewnionych ze sobą gatunków  określa rolę doboru płciowego w powstawaniu gatunków

  1. Prawidłowości ewolucji. Koewolucja Uczeń:  definiuje pojęcia: mikroewolucja , makroewolucja , koewolucja , mimetyzm , mimikra  wymienia czynniki wpływające na tempo ewolucji  podaje przykład kierunkowości ewolucji

 podaje przykłady mimikry

i mimetyzmu u organizmów Uczeń:  wymienia prawdopodobne przyczyny nieodwracalności ewolucji

 określa sposób działania

czynników: struktury genetycznej populacji, warunków środowiska, wielkości populacji na tempo ewolucji Uczeń:  charakteryzuje sposoby określania tempa ewolucji  wyjaśnia znaczenie terminu koewolucja na podstawie przykładów

 omawia skutki działania

doboru naturalnego, prowadzącego do powstania różnych strategii życiowych organizmów Uczeń:  wykazuje wpływ doboru naturalnego na kierunek ewolucji Uczeń:  charakteryzuje prawidłowości ewolucji na poziomie mikroewolucji i makroewolucji na podstawie przykładów

  1. Historia życia na Ziemi Uczeń:  definiuje pojęcia: makrocząsteczka , prakomórka , koacerwat , bulion pierwotny  wymienia warunki środowiska, które umożliwiły samorzutną syntezę pierwszych związków organicznych  podaje sens hipotezy dotyczącej samorzutnej Uczeń:  charakteryzuje warunki sprzyjające powstawaniu pierwszych makrocząsteczek na Ziemi  wyjaśnia, jak się zmieniał sposób odżywiania pierwszych organizmów jednokomórkowych  omawia skutki pojawienia się organizmów fotosyntetyzujących Uczeń:  wyjaśnia, na czym polega teoria samorzutnej syntezy związków organicznych  przedstawia przebieg oraz wyniki doświadczenia S. Millera i H. Ureya dotyczącego samorzutnej syntezy związków organicznych  wyjaśnia rolę kwasów nukleinowych w powstaniu życia na Ziemi Uczeń:  ocenia znaczenie doświadczenia S. Millera i H. Ureya w postępie badań nad powstaniem życia na Ziemi  wyjaśnia, dlaczego odkrycie rybozymów miało duże znaczenie w wyjaśnieniu powstania oraz rozwoju życia na Ziemi Uczeń:

 wykazuje, że zmiany

warunków w środowisku miały wpływ na przebieg ewolucji

 przedstawia

prawdopodobne przyczyny wielkich wymierań organizmów w historii Ziemi  na podstawie dostępnych źródeł

Rozdział 6. Ekologia i różnorodność biologiczna 46 – 47. Podstawy ekologii. Tolerancja ekologiczna Uczeń:  definiuje pojęcia: ekologia , ochrona środowiska , ochrona przyrody , środowisko , siedlisko , stenobionty , eurybionty , gatunki wskaźnikowe ( bioindykatory )  opisuje niszę ekologiczną  charakteryzuje tolerancję ekologiczną  określa zakres badań ekologicznych  wymienia przykłady praktycznego zastosowania gatunków wskaźnikowych  rozróżnia czynniki biotyczne i abiotyczne oddziałujące na organizmy Uczeń:  definiuje pojęcie: gatunek kosmopolityczny  wyjaśnia, czym się zajmują: ekologia, ochrona środowiska i ochrona przyrody  przedstawia prawo minimum Liebiga oraz prawo tolerancji ekologicznej  opisuje niszę ekologiczną wybranych gatunków  określa relacje między siedliskiem a niszą ekologiczną organizmu  przedstawia prawo minimum i prawo tolerancji ekologicznej  omawia zasadę współdziałania czynników środowiska  wyjaśnia, dlaczego porosty wykorzystuje się do oceny stanu czystości powietrza

 interpretuje wykres

ilustrujący zakres tolerancji różnych gatunków wobec wybranego czynnika środowiskowego Uczeń:  wskazuje różnice między zakresem badań ekologii a działaniami na rzecz ochrony przyrody i ochrony środowiska  opisuje poziomy organizacji biologicznej badane przez ekologię  wykazuje znaczenie organizmów o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej w bioindykacji  wyjaśnia różnicę między zasobami środowiska a warunkami środowiska  określa stopnień zanieczyszczenia tlenkiem siarki(IV) powietrza na podstawie skali porostowej  wymienia podobieństwa i różnice między prawem minimum a prawem tolerancji ekologicznej  uzasadnia, że istnieje związek między zakresem tolerancji organizmów a ich rozmieszczeniem na Ziemi  wyjaśnia zasadę współdziałania czynników Uczeń:  wskazuje różnice między niszą podstawową a niszą realizowaną  ocenia stan czystości wód na podstawie składu gatunkowego bioindykatorów  wykazuje, że pojęcie niszy ekologicznej dotyczy zarówno osobnika, jak i gatunku  omawia zakres tolerancji ekologicznej organizmów wobec konkretnego czynnika środowiska  wskazuje różnice między gatunkami wskaźnikowymi a gatunkami kosmopolitycznymi  charakteryzuje formy ekologiczne roślin zależnych od dostępności wody  przedstawia adaptacje roślin różnych form ekologicznych do środowiska Uczeń:  planuje i przeprowadza doświadczenie mające na celu zbadanie zakresu tolerancji ekologicznej w odniesieniu do wybranego czynnika środowiskowego

 wyjaśnia wpływ

aklimatyzacji i adaptacji na zakres tolerancji ekologicznej danego organizmu

 na podstawie tekstu

uzasadnia i klasyfikuje, które z podanych stwierdzeń dotyczą: prawa minimum, prawa tolerancji, zasady współdziałania czynników środowiska 48 – 49. Ekologia populacji Uczeń:  definiuje pojęcie: populacja  wymienia cechy populacji Uczeń:  charakteryzuje cechy populacji: rozrodczość, liczebność, śmiertelność, migracje, zagęszczenie, Uczeń:

 definiuje pojęcie: opór

środowiska Uczeń:  odróżnia rozrodczość potencjalną (fizjologiczna) od Uczeń:

 wyjaśnia teorię

metapopulacji

 wykazuje, w jaki sposób

migracje pozwalają na

 podaje parametry populacji wpływające na jej liczebność  przedstawia typy rozmieszczenia osobników w populacji  przedstawia trzy podstawowe typy krzywych przeżywania wraz z przykładami gatunków, dla których są one charakterystyczne  podaje modele wzrostu liczebności populacji  wymienia rodzaje migracji (emigracja, imigracja)  przedstawia zalety i wady życia w grupie

 omawia wybrane cechy

populacji

 podaje efekt Alleego

 przedstawia strukturę wiekową populacji w formie piramid strukturę przestrzenną, strukturę wiekową, strukturę płciową  podaje przyczyny śmiertelności  charakteryzuje podstawowe typy rozmieszczenia organizmów  omawia strategie rozrodu  porównuje rozrodczość ze śmiertelnością w populacji  charakteryzuje krzywe przeżywania

 charakteryzuje niezależne od

zagęszczenia czynniki ograniczające liczebność populacji

 przedstawia znaczenie

migracji osobników w przepływie genów dla przetrwania gatunku w środowisku

 omawia zagęszczenie

populacji oraz znaczenie dla niej efektu Alleego

 dokonuje obserwacji cech

populacji wybranego gatunku  wymienia czynniki wpływające na przebieg krzywej przeżywania organizmów  analizuje piramidy wieku populacji  określa możliwości rozwoju danej populacji  opisuje modele wzrostu liczebności populacji  podaje przykłady gatunków, które reprezentują każdy z modeli wzrostu  charakteryzuje czynniki wpływające na liczebność populacji  podaje główne założenia teorii metapopulacji rozrodczości realizowanej (ekologiczna)  przewiduje zmiany liczebności populacji na podstawie danych o jej liczebności, rozrodczości, śmiertelności i migracjach osobników  porównuje modele wzrostu populacji i określa, który z nich najczęściej występuje w środowisku naturalnym przetrwanie gatunku w środowisku

  1. Zależności nieantagonistyczne Uczeń:

 definiuje pojęcia:

komensalizm , mutualizm  klasyfikuje oddziaływania międzygatunkowe na antagonistyczne i nieantagonistyczne

 wymienia

nieantagonistyczne zależności Uczeń:  charakteryzuje nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe  wymienia przykłady zachowań mutualistycznych i komensalistycznych Uczeń:  charakteryzuje mechanizmy adaptacyjne organizmów pozostających w związkach mutualistycznych i komensalistycznych  charakteryzuje na wybranych przykładach rodzaje oddziaływań nieantagonistycznych Uczeń:

 wyjaśnia, dlaczego

komensalizm zalicza się do związków jednostronnie korzystnych

 wyjaśnia znaczenie

zależności nieantagonistycznych w ekosystemie Uczeń:

 wykazuje na

przykładach różnice między mutualizmem obligatoryjnym a mutualizmem fakultatywnym