Program nauczania biologii w zakresie rozszerzonym dla szkół ponadgimnazjalnych - „BIOLOGI, Egzaminy z Biologia

Pobierz Program nauczania biologii w zakresie rozszerzonym dla szkół ponadgimnazjalnych - „BIOLOGI i więcej Egzaminy w PDF z Biologia tylko na Docsity!

Urszula Poziomek

„BIOLOGIA NA CZASIE”

Program nauczania biologii w zakresie rozszerzonym dla szkół

ponadgimnazjalnych

Spis treści

• I. Wstęp
• II. Cele ogólne programu
• III. Cele szczegółowe programu
• III. Treści nauczania i rozkład materiału
• IV. Formy i metody pracy
• V. Ocenianie osiągnięć uczniów
• VI. Ewaluacja programu
• VII. Sposoby realizacji programu
• rozszerzonym na IV etapie edukacyjnym VIII. Zapisy w podstawie programowej dotyczące nauczania biologii w zakresie
• IX. Literatura

przyrodniczą powinny już na etapie szkoły ponadgimnazjalnej uczyć się samodzielnie „studiować” i realizować prace badawcze poza szkołą. Przedstawiona propozycja jest możliwa do zrealizowania w ciągu 195 godzin dydaktycznych.

Pozostałych 42 godzin z 240, które stanowią minimum godzin przeznaczonych na realizację

przedmiotu ogólnego – w tym przypadku biologii – w zakresie rozszerzonym, zapisanych w

projekcie Rozporządzeniu MEN z dnia 7 lutego 2012 roku w sprawie ramowych planów

nauczania w szkołach publicznych, pozostawiono do dyspozycji nauczyciela.

I. Cele ogólne programu

 Rozwijanie zainteresowania otaczającą człowieka przyrodą i najnowszymi osiągnięciami współczesnych nauk przyrodniczych.  Rozwijanie i doskonalenie umiejętności posługiwania się metodą naukową w badaniu przyrody.  Doskonalenie umiejętności poszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji w zgodzie z naukowym światopoglądem i racjonalnym myśleniem.  Kształtowanie postaw i zasad promujących zdrowy tryb życia.  Kształtowanie postaw proekologicznych – szacunku i właściwej postawy wobec przyrody.  Rozwijanie umiejętności pracy w zespole.  Wykorzystywanie w kształceniu i samokształceniu technologii informacyjno- komunikacyjnej.

II. Cele szczegółowe programu

Cele szczegółowe są spójne z celami kształcenia zapisanymi w podstawie programowej w formie sześciu rozbudowanych punktów. I. Poznanie świata organizmów na różnych poziomach organizacji życia. II. Pogłębienie wiadomości dotyczących budowy i funkcjonowania organizmu ludzkiego. III. Pogłębienie znajomości metodyki badań biologicznych. IV. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. V. Rozumowanie i argumentacja. VI. Postawa wobec przyrody i środowiska. Określone są w nich umiejętności niezbędne w kształceniu przyrodniczym i realizacji prac badawczych. Umiejętności te warunkują krytyczne i twórcze podejście do rzeczywistości przyrodniczej, konieczne w pracach badawczych na każdym etapie edukacji. W programie zostały one potraktowane jako wymagania uzupełniające wobec wymagań koniecznych , opisanych treściami kształcenia (wymaganiami szczegółowymi). Założony podział na wymagania konieczne i uzupełniające stanowi podstawę propozycji systemu oceniania uczniów.

III. Treści nauczania i rozkład materiału

Treści nauczania są zawarte w dwudziestu pięciu rozdziałach (w nawiasach podano liczbę

godzin przeznaczonych na realizację rozdziału, z uwzględnieniem sprawdzianów wiedzy),

które podzielono na trzy części:

Część I

I. Wprowadzenie do realizacji programu. Badania przyrodnicze (2).

II. Chemiczne podstawy życia (10).

III. Komórka: podstawowa jednostka życia (14).

IV. Różnorodność wirusów, bakterii, protistów i grzybów (16).

V. Różnorodność roślin (18).

VI. Funkcjonowanie roślin (8). VII. Różnorodności zwierząt bezkręgowych (10).

VIII. Różnorodności strunowców (8).

IX. Funkcjonowanie zwierząt (9).

Część II

I. Metabolizm (13).

II. Organizm człowieka. Skóra – powłoka organizmu (2)

III. Aparat ruchu (4) IV. Układ pokarmowy. Trawienie (5)

V. Układ krążenia (4)

VI. Obrona immunologiczna organizmu (3)

VII. Układ oddechowy (3)

VIII. Układ wydalniczy (4)

IX. Układ nerwowy (5)

X. Narządy zmysłów (4)

XI. Układ hormonalny (5) XII. Rozmnażanie i rozwój człowieka (6)

Część III.

I. Mechanizmy dziedziczenia (18).

II. Biotechnologia a inżynieria genetyczna (5).

III. Ewolucja organizmów (8).

IV. Ekologia (11).

Treści nauczania programu realizowane na poszczególnych lekcjach, będące w większości kopią zapisów treści nauczania podstawy programowej w autorskim układzie to precyzyjnie

opisane w formie czasowników operacyjnych, osiągnięcia ucznia, towarzyszące konkretnym

wiadomościom biologicznym. W programie uznano je za wymagania konieczne.

2 Metodyka badań biologicznych

III. Pogłębienie znajomości metodyki badań biologicznych. Uczeń rozumie i stosuje terminologię biologiczną, planuje, (…) obserwacje i doświadczenia biologiczne, formułuje problemy badawcze, stawia hipotezy i weryfikuje je na drodze obserwacji i doświadczeń; określa warunki doświadczenia, rozróżnia próbę kontrolną i badawczą, formułuje wnioski z przeprowadzonyc h obserwacji i doświadczeń.

Dedukcja i indukcja – podstawowe informacje. Skok indukcyjny. Zasady etyczne naukowca - szacunek dla życia, uczciwe przedstawianie osiągnięć, uznawanie pierwszeństwa odkryć naukowych itp. Problem badawczy, hipoteza, próby kontrolna i badawcza, sposoby zbierania wyników, analiza wyników, wniosek.

Pogadanka, burza mózgów, analiza materiałów dydaktycznych, rozwiązywanie zadań typu maturalnego diagnozujących wiedzę o metodach pracy biologa (problem badawczy, hipoteza, próba kontrolna, próba badawcza, wnioskowanie). Formy pracy: zbiorowa, grupowa.

Schematy przedstawiające myślenie indukcyjne i dedukcyjne przykłady, tabelaryczne porównanie indukcji i dedukcji zestawy zadań maturalnych z lat ubiegłych na podstawie arkuszy maturalnych z lat 2005 - 2011 (www.cke.edu.pl)

Obowiązkowa: sporządzenie listy podstawowych zasad etycznych naukowca (minimum 5), Dla zainteresowanych praca dodatkowa: napisanie planu prostego doświadczenia biologicznego, zgodnego z procedurą i zasadami etycznymi, przeprowadzenie go w warunkach domowych i przesłanie raportu (z dokumentacją fotograficzną) w wersji elektronicznej lub przekazanie w wersji drukowanej.

(^2) Przez podręcznik rozumie się podręcznik „Biologia na czasie” Wydawnictwa Nowa Era.

Rozdział II. Chemiczne podstawy życia Lp. Temat Cele kształcenia – wymagania ogólne/ uzupełniające

Treści nauczania – wymagania szczegółowe/konieczne

Procedury osiągania celów (metody i formy pracy)

Środki dydaktyczne

Praca domowa

1. 1 Skład chemiczny organizmów. Składniki nieorganiczne.

I.

IV.

V.

Uczeń: I.1.1. przedstawia skład chemiczny organizmów, z podziałem na związki organiczne i nieorganiczne, I.1.2. wymienia pierwiastki biogenne i omawia ich znaczenie, wyróżnia makro- i mikroelementy i omawia znaczenie makroelementów i wybranych mikroelementów;

Praca z materiałem źródłowym.

Podręcznik, teksty źródłowe z literatury uzupełniającej.

Obowiązkowa: Wykonanie schematu organizmu człowieka z zaznaczeniem miejsc, gdzie deficyt makroelementów i wybranych mikroelementów daje najgłębsze efekty (na podstawie informacji zawartych w tabeli w podręczniku^2 ).

(^3) Doświadczenie dodatkowe, poza podstawą programową.

3. 3 Węglowodany
   • klasyfikacja, struktura, właściwości, znaczenie dla organizmów.

I.

IV.

V.

I.2.1. przedstawia budowę i podaje właściwości węglowodanów, rozróżnia monosacharydy (triozy, pentozy – ryboza, deoksyryboza, heksozy – glukoza, fruktoza, galaktoza), disacharydy – sacharoza, laktoza, maltoza i polisacharydy – skrobia, glikogen, celuloza; I.1.3. przedstawia rodzaje wiązań chemicznych występujących w węglowodanach i ich rolę. I.1.5. na podstawie wzorów strukturalnych i półstrukturalnych ustala przynależność danego związku organicznego do określonej grupy związków.

Konstruowanie schematu klasyfikacji węglowodanów na podstawie listy kategorii i listy przykładów, analiza wzorów strukturalnych ze szczególnym zwróceniem uwagi na cechy charakterystyczn e cząsteczek cukrów.

Ilustracje wzorów sumarycznych i strukturalnych cząsteczek węglowodanów prostych i złożonych (z zaznaczeniem wiązania O- glikozydowego) w wersji elektronicznej lub drukowanej, ilustracja wiązania O- glikozydowego.

Obowiązkowa Przygotowanie na kolejne zajęcia materiału zwierzęcego i roślinnego do doświadczeń. Dla zainteresowanych: Przygotowanie planu doświadczenia pozwalającego wykryć obecność cukrów prostych w materiale biologicznym.

4. 4 Występowanie i znaczenie węglowodanó w dla organizmów.

II.

V.

I.2.2. przestawia znaczenie wybranych węglowodanów (analizowanych na lekcji nr 3) oraz ich występowanie w organizmach. Zalecane doświadczenia i obserwacje. 1.a. Uczeń planuje i realizuje doświadczenie wykrywania cukrów prostych (…) oraz cukrów złożonych^3 w produktach spożywczych.

Metoda laboratoryjna.

Prosty sprzęt laboratoryjny lub zastępczy, glukoza, skrobia spożywcza, jodyna, paski do oznaczania poziomu stężenia glukozy w moczu.

5. 5 Lipidy - klasyfikacja, budowa i właściwości.

I. (…)

przedstawia związki między strukturą a funkcją na różnych poziomach organizacji życia. IV. Uczeń odczytuje, porównuje i przetwarza informacje (…).

I.1.3. przedstawia rodzaje wiązań (…) chemicznych występujących w cząsteczkach biologicznych (…). I.1.5. na podstawie wzorów strukturalnych i półstrukturalnych ustala przynależność danego związku organicznego do określonej grupy związków. I.3.1. Uczeń przedstawia budowę tłuszczów. I.3.2. Uczeń rozróżnia lipidy (fosfolipidy, glikolipidy, woski, steroidy, w tym cholesterol) podaje ich właściwości i omawia znaczenie.

Praca z materiałem źródłowym. Forma pracy: zbiorowa

Podręcznik, materiał źródłowy z literatury uzupełniającej (tekst, schematy w wersji elektronicznej lub drukowanej).

Obowiązkowa: Opracowanie znaczenia fosfo- i glikolipidów np. w budowie błony komórkowej, wosków np. w ochronie powierzchni organów roślinnych, znaczenie cholesterolu (pozytywne i negatywne) w organizmie człowieka. Przygotowanie na kolejne zajęcia materiału zwierzęcego i roślinnego do doświadczeń. Dla zainteresowanych: Przygotowanie planu doświadczenia pozwalającego wykryć obecność tłuszczów prostych w materiale biologicznym.

6. Występowanie i znaczenie tłuszczów dla organizmów

II. Pogłębianie znajomości metodyki badań biologicznych. V. Rozumowanie i argumentacja.

I.3.1. Uczeń przedstawia znaczenie tłuszczów w organizmach. Zalecane doświadczenia i obserwacje. 1.a. Uczeń planuje i realizuje doświadczenie wykrywania tłuszczów prostych w produktach spożywczych.

Metoda laboratoryjna. Forma pracy: grupowa.

Prosty sprzęt laboratoryjny, produkty spożywcze, oliwa, smalec, odczynniki, bibuła.

8. Klasyfikacja, budowa i właściwości białek.

I.

IV.

V.

I.4.3. wyróżnia peptydy (oligopeptydy, polipeptydy), białka proste i białka złożone; I.4.6. charakteryzuje wybrane grupy białek (albuminy, globuliny, histony, metaloproteiny); I.4.5. opisuje strukturę 1 - ,2-,3- i 4- rzędową białek; I.1.3. przedstawia rodzaje (…) oddziaływań chemicznych (…).

Praca z materiałem źródłowym. Forma pracy: zbiorowa.

Schematy w wersji elektronicznej lub drukowanej, foliogramy.

Obowiązkowa: Opracowanie planu doświadczenia (do wyboru) I – badanie wpływu substancji toksycznych/wysokiej temperatury na białko pochodzenia zwierzęcego (koagulacja, denaturacja). II – wykrywanie białka w materiale roślinnym/zwierzęcym. Przygotowanie na kolejne zajęcia materiału zwierzęcego i roślinnego do doświadczeń.

(^4) Doświadczenie poza Podstawą programową.

9. Badanie właściwości białek

II.

V.

I.4.7. określa właściwości fizyczne białek, w tym zjawiska koagulacji i denaturacji – badanie wpływu substancji toksycznych (10% kwas octowy, alkohol etylowy)/wysokiej temperatury na białko zwierzęce^4. Zalecane doświadczenia i obserwacje. 1.a. planuje i realizuje doświadczenie wykrywania białek w produktach spożywczych.

Realizacja 4 doświadczeń. Formy pracy: grupowa lub w parach (w wyjątkowych wypadkach zespołowa z pokazem doświadczeń wykonywanych przez wybranych uczniów lub nauczyciela).

Karty pracy zawierające instrukcje doświadczeń, w tym opis potrzebnego sprzętu, odczynników, materiału badawczego. Wskazana jest realizacja doświadczeń wg opracowanych przez uczniów planów.

Obowiązkowa: Powtórzenie wiadomości z rozdziału, ćwiczenia w podręczniku, analiza zadań typu maturalnego, podręcznik.

10. Sprawdzian z rozdziału Chemiczne podstawy życia (40 minut).

Zadania typu zamkniętego (25 minut), krótki esej na temat związku budowy i funkcji białka/fosfolipidów (15 minut).

Rozdział III. Komórka: podstawowa jednostka życia

Lp. Temat Cele kształcenia – wymagania ogólne/ uzupełniające

Treści nauczania – wymagania szczegółowe/konieczne

Procedury osiągania celów (metody i formy pracy)

Środki dydaktyczne Praca domowa

2. Różnorodność form komórkowych. Obserwacje mikroskopowe różnych rodzajów komórek.

I.

III.

II.1. (…) przedstawia podobieństwa i różnice między komórką pro- i eukariotyczną oraz między komórką roślinną, grzybową i zwierzęcą.

Obserwacja dwóch typów komórek:

1. prokariotyczne – bakterie nazębne i eukariotyczne – komórki nabłonka jamy ustnej,
2. roślinne (skórka liścia cebuli) i zwierzęce (nabłonek jamy ustnej), wnioskowanie na temat różnic.

Mikroskopy świetlne, szkiełka podstawkowe i przykrywkowe, patyczki do czyszczenia uszu, materiał badawczy: liście spichrzowe cebuli jadalnej, komórki nabłonka jamy ustnej, osad zębowy, odczynnik - woda kranowa, atrament do zwiększenia kontrastu obrazu, karty pracy o zróżnicowanej treści dla różnych grup.

3. Budowa, właściwości i funkcje błon biologicznych

I.

IV.

V.

II.2. opisuje błony komórki, wskazując na związek między budową a funkcją pełnioną przez błony. II.8. wykazuje znaczenie połączeń międzykomórkowych u organizmów wielokomórkowych.

Praca z tekstem źródłowym, analiza schematów.

Podręcznik, schematy drukowane lub w wersji elektronicznej, foliogramy.

4. Transport przez błony komórkowe

I.

IV.

V.

• wymienia rodzaje transportu przez błony komórkowe*,
• charakteryzuje rodzaje transportu ze względu na kierunek, udział energii, udział białek błonowych kanałowych lub transportujących, wielkość transportowanych cząsteczek (przykłady)*;
• opisuje związek przepływu wody z i do komórki z gradientem stężeń między środowiskiem zewnętrznym a wewnętrznym komórki*.

Analiza schematów, animacji, wnioskowanie, opis. Forma pracy: indywidualna/ grupowa/ zbiorowa.

Schematy/animacje transportu przez błonę: dyfuzja prosta, wspomagana, transport aktywny, schematy ilustrujące kierunek przepływu wody i zmiany w komórce w różnych środowiskach: hipo-, izo- i hipertonicznym.

Obowiązkowa: Opracowanie dotyczące ciśnienia osmotycznego i potencjału wody i związku tych parametrów z procesem osmozy na podstawie różnorodnych źródeł informacji, w tym zasobów internetu.

5. Plazmoliza i jej związek z osmozą

I.

III.

V.

II.3. wyjaśnia przebieg plazmolizy w komórkach roślinnych, odwołując się do zjawiska osmozy.

• wyjaśnia, dlaczego plazmoliza nie może być obserwowana w komórkach zwierzęcych* Zalecane doświadczenia i obserwacje. 2.a. dokonuje obserwacji plazmolizy i deplazmolizy.

doświadczenie: wpływ zmiany stężenia NaCl w środowisku zewnętrznym na kierunek przepływu wody między komórką a otoczeniem.

Forma pracy: w parach.

mikroskopy optyczne, karty pracy zawierające instrukcje doświadczenia, w tym opis sprzętu, odczynników i materiału badawczego, szkiełka podstawowe i przykrywkowe, pipety, woda destylowana, woda kranowa, 15% roztwór soli kuchennej, liście spichrzowe cebuli jadalnej.

7. Funkcje mitochondrium i chloroplastu – związek z przetwarzaniem energii w komórce

I.

IV.

V.

III.2.5. wskazuje substraty i produkty głównych szlaków i cykli metabolicznych (fotosynteza, etapy oddychania tlenowego (…) III.3. charakteryzuje związki wysokoenergetyczne na przykładzie ATP.

• zapisuje reakcje sumaryczne fotosyntezy i oddychania z udziałem ATP i ADP i Pi , zaznacza substraty i produkty tych reakcji*,
• zapisuje reakcje hydrolizy i syntezy ATP, uwzględniając udział energii*.
• określa źródło energii w procesie fotosyntezy,
• wymienia procesy zachodzące w komórce zużywające energię powstałą podczas oddychania komórkowego tlenowego.

Analiza reakcji sumarycznych fotosyntezy i oddychania tlenowego z udziałem ATP pod kątem substratów i produktów oraz typu reakcji (endoergiczna, egzoergiczna), analiza schematu budowy ATP ze szczególnym zwróceniem uwagi na wiązania wysokoenergetyczn e oraz reakcji przemiany ATP w ADP (hydroliza) i odwrotnie (synteza).

Schemat budowy ATP w wersji drukowanej (kserokopie) lub elektronicznej.

Obowiązkowa: Tabelaryczne porównanie budowy i funkcji mitochondrium oraz chloroplastu, podsumowane 2 wnioskami.

8. Składniki cytoplazmy i ich funkcje

I.

IV.

V.

• opisuje właściwości fizyczne i skład chemiczny cytoplazmy*, II.5. wyjaśnia rolę wakuoli, rybosomów, siateczki śródplazmatycznej gładkiej i szorstkiej, aparatu Golgiego, lizosomów i peroksysomów w przemianie materii komórki.

Pogadanka – informacja o składzie chemicznym i właściwościach fizycznych cytoplazmy. Metoda stolików eksperckich, analiza kserokopii ilustracji i tekstów źródłowych o wybranych składowych cytoplazmy, streszczenie, przekaz informacji (każda z grup opracowuje streszczenie na temat jednego z elementów i wybiera eksperta, który przekazuje informacje – zgodnie z ruchem wskazówek zegara

• kolejnej grupie). Forma pracy: grupowa.

Teksty źródłowe na temat wybranych elementów budowy komórki i ich funkcjach, karty pracy dostosowane do zadania.

Obowiązkowa: Wykonanie tabeli zbiorczej przedstawiającej schemat budowy, opis budowy i funkcje składowych cytoplazmy. Dla zainteresowanych: Przygotowanie materiału badawczego na kolejne zajęcia – gałązek moczarki kanadyjskiej.