BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I WYCHOWANIA, Notatki z Pedagogika, badania pedagogiczne

Pobierz BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I WYCHOWANIA i więcej Notatki w PDF z Pedagogika, badania pedagogiczne tylko na Docsity! 1. Co to jest rozwój i czym się charakteryzuje? Rozwój to zmiana w czasie lub proces zmian, składający się z następujących po so- bie etapów. Zmiany mogą przebiegać w kierunku pozytywnym (rozwój progresywny), negatyw- nym (rozwój regresywny) lub ulegać zatrzymaniu (stabilizacja). 2. Definicja rozwoju ontogenetycznego i filogenetycznego. Rozwój ontogenetyczny (osobniczy) – jest genetycznie zaprogramowanym, złożo- nym, wieloetapowym procesem zmian ilościowych i jakościowych dokonujących się w całym okresie życia człowieka, od zapłodnienia aż do śmierci. Rozwój filogenetyczny (rodowy) – wieloetapowy proces ewolucyjny, sięgający w głąb drzewa rodowego ssaków. 3. Sfery rozwoju. • rozwój biologiczny – zmiany w rozmiarach, budowie i funkcjach organizmu (roz- wój fizyczny i motoryczny) • rozwój psychiczny – zmiany funkcji i czynności psychicznych • rozwój społeczny – zamiany ról społecznych i relacji z innymi • rozwój seksualny – zmiany seksualności człowieka Sfery rozwoju są ze sobą wzajemnie powiązane. Zaburzenia w jednej sferze mogą wpływać na zaburzenia w pozostałych sferach, np. w przypadku otyłości (zaburzenie rozwoju fizycznego), mogą towarzyszyć nieprawidłowości w rozwoju motorycznym (obniżona sprawność fizyczna), psychicznym (niskie poczucie własnej wartości), społecznym (odrzucenie przez rówieśników) i seksualnym (poczucie małej atrakcyjności). 4. Co to jest homeostaza? Homeostaza – zdolność organizmu żywego do utrzymywania względnej równowagi wewnętrznej pomimo zmian zachodzących w środowisku zewnętrznym. Homeosta- za utrzymywana jest dzięki mechanizmom koordynującym i regulującym procesy życiowe, działającym na zasadzie sprzężeń zwrotnych. 5. Etapowość w rozwoju osobniczym – podział wg. momentu narodzin i wg. pro- cesów metabolicznych. 1. Etap I – moment narodzin człowieka • prenatalny – przed urodzeniem – wewnątrzmaciczny • postnatalny – po urodzeniu 2. Etap II – procesy metaboliczne • rozwój progresywny – przewaga procesów anabolicznych (tworzenia synte- zy). Obejmuje okres prenatalny praz dzieciństwa i młodości do zakończenia wzrastania wysokości ciała (w pediatrii nosi nazwę wieku rozwojowego). Jest to ciąg pozytywnych zmian, wzmacniających wcześniej ukształtowane cechy i stanowiących podstawę następnych przemian. Etap ten jest bardzo długi. • równowaga – względna stabilizacja procesów anabolicznych i katabolicz- nych. Jest to okres dorosłości, zwany także pełnią życia. • zmiany inwolucyjne (regresywne) – przewaga procesów katabolicznych. Jest to okres starzenia się i starości. Następują w nich zmiany wsteczne (zaniko- we) wielu tkanek, narządów i funkcji organizmu. 6. Co to jest katabolizm i anabolizm? Anabolizm – część metabolizmu (przemiany materii), reakcje biochemiczne, w któ- rych tworzone są związki organiczne złożone z substancji prostszych (np. białka z aminokwasów). Reakcje te wymagają dostarczenia energii. Efektem tych procesów jest tworzenie i wzrost komórek, tkanek, narządów. Katabolizm – przeciwieństwo anabolizmu – proces rozpadu złożonych związków or- ganicznych na prostsze (np. w czasie oddychania utlenianie cukrów do dwutlenku węgla i wody), towarzyszy mu uwalnianie energii. 7. Rozwój fizyczny człowieka – definicja wzrastania, różnicowania, dojrzewania. Rozwój fizyczny człowieka (somatyczny, biologiczny) – całokształt procesów biolo- gicznych oraz zmian w budowie i funkcji ciała człowieka, jego komórek, tkanek i na- rządów. Wzrastanie – proces zmian ilościowych, polega na powiększeniu się wymiarów i masy ciała praz wszystkich jego tkanek, układów i narządów. Różnicowanie – towarzyszy wzrastaniu ciała, różnicuje jego struktury – komórek, tkanek i narządów. Widocznym przejawem różnicowania są zmiany proporcji ciała oraz budowy i składu ciała w zależności od płci. Dojrzewanie – proces doskonalenia funkcji organizmu dokonujący się równocześnie ze wzrastaniem i różnicowaniem. 8. Czynniki wpływające na rozwój – genetyczne, środowiskowe, związane ze środowiskiem wewnątrzmacicznym, czynniki środowiskowe w okresie post- natalnym. 1. Genetyczne czynniki rozwoju • płeć chromosomalna – warunkuje różnice (dymorfizm płciowy) w przebiegu rozwoju fizycznego – odmienne tempo wzrastania i dojrzewania płciowego, różnice w ostatecznych rozmiarach i budowie ciała oraz budowie i funkcjach komórki mają takie same zestawy chromosomów co komórka macierzysta • co to jest mutacja? - proces, w którym pod wpływem różnych czynników może zmienić się podstawowe funkcje genu • co to jest płeć chromosomalna? - czyli genetyczna. Jest najistotniejsza dla dal- szego rozwoju człowieka. Ustala się ona w momencie zapłodnienia. Jeśli do ko- mórki jajowej (zawsze wyposażonej tylko w chromosom X) wniknie plemnik za- wierający chromosom płciowy Y (męski), powstały organizm (XY) będzie z gene- tycznego punktu widzenia chłopcem, jeśli z chromosomem X (co da genotyp XX) dziewczynką. Obecność chromosomu X lub Y wyznacza dalszy kierunek rozwoju płciowego organizmu, głównie przez swój wpływ na przyszły rozwój go- nad (jajników lub jąder). 12.Co to są trendy sekularne i jakie występują współcześnie? Kierunkowe, długofalowe zmiany w procesie wzrastania i rozwoju w populacjach współczesnych w porównaniu do populacji wcześniejszych przejawiające się jako międzypokoleniowe zmiany wymiarów i tempa rozwoju w postaci wyższych wskaź- ników rozwoju fizycznego dzieci, wcześniejszego dojrzewania płciowego, wcze- śniejszego zakończenia procesu wzrastania oraz osiągania większych dorosłych wymiarów ciała. 13.Co to jest akceleracja rozwoju? Zjawisko przyspieszenia tempa rozwoju biologicznego (morfologicznego, fizjologicz- nego, motorycznego) dzieci i młodzieży w kolejnych pokoleniach. Przesuwanie się na wcześniejszy wiek objawów wskazujących na wyższy etap zaawansowania w rozwoju. Akceleracja jest jednym z procesów składających się na międzypokolenio- wą tendencję przemian w rozwoju ontogenetycznym człowieka – tzw. trendów seku- larnych. 14.W jakim celu na kierunkach pedagogicznych naucza się przedmiotu „Biome- dyczne podstawy rozwoju i wychowania”? W celu wykrycia nieprawidłowości w rozwoju dziecka podczas pracy z nim. Jak naj- szybsze wykrycie jakiegoś zaburzenia umożliwia szybką reakcję i zapobieganie przyszłym skutkom. 15.Charakterystyczne cechy rozwoju fizycznego i motorycznego w okresie po- niemowlęcym, przedszkolnym i młodszym szkolnym 1. Okres poniemowlęcy – okres wczesnego dzieciństwa (2 i 3 r.ż.) ➢ rozwój fizyczny • tempo wzrastania wyraźnie zwalnia • wyraźnie maleje ilość podskórnej tkanki tłuszczowej – dziecko szczupleje • zmiany w proporcjach ciała dotyczą wielkości i kształtu głowy • dalsze zmniejszenie tempa wzrastania mózgu • wydłużają się kończyny dolne • pogłębiona lordoza lędźwiowa, uwypuklony brzuch • zaczyna zaznaczać się łuk podłużny stopy • ok. 2,5 lat kończy się wyrzynanie wszystkich 20 zębów mlecznych ➢ rozwój motoryczny • 2 r.ż. większość dzieci chodzi samodzielnie, ale chód jest niepewny • ok. 1,6 r.ż. potrafi biegać i wchodzić po schodach trzymane za rękę, a przed końcem 2 r.ż. może schodzić ze schodów • potrafi budować wieżę z klocków, narysować linię, odwzorować koło, krzyż, a przed ukończeniem 3 r.ż. potrafi narysować postać człowieka • podejmuje próby samoobsługi – jedzenie, picie, a potem ubieranie się • jest niemal w ciągłym ruchu • rozwój mowy dziecka – zwiększa się zasób słów • w 3 r.ż. dziecko potrafi budować proste zdania i mówi płynnie 2. Okres przedszkolny ➢ rozwój fizyczny • wyraźnie zmniejsza się tempo wzrastania • wydłużają się kończyny • zmniejsza się lordoza kręgosłupa lędźwiowego i uwypuklenie brzucha • kształtuje się podłużny i poprzeczny łuk stopy • większość dzieci ma zaznaczoną koślawość kolan • część twarzowa czaszki rośnie szybciej niż mózgowa, poszerzają się szczęki • ok. 6 r.ż. wyrzyna się pierwszy ząb stały ➢ rozwój motoryczny • opanowuje podstawowe umiejętności ruchowe- biega, skacze, swobodnie chodzi, rzuca, chwyta, wspina się, utrzymuje równowagę • rozwijają się umiejętności samoobsługi • złoty okres • silna potrzeba ruchu • zdolność do równoczesnego przyswajania kilku umiejętności ruchowych, co sprzyja uczeniu się • duża harmonia ruchu, płynność i poczucie rytmu oraz zwinność • niedoskonałość ruchów manualnych powodująca trudności w zawiązywa- niu sznurowadeł, zapisaniu guzików • ustalenie się lateralizacji (wybór wiodącej strony, prawej lub lewej) • czerpanie radości z ruchu i własnych osiągnięć • czerpanie wzorców społecznych w zakresie aktywności fizycznej • początek dymorfizmu płciowego w zakresie zainteresować ruchowych i sprawności fizycznej 3. Okres młodszy szkolny ➢ rozwój fizyczny • tempo wzrastania wysokości ciała jest najwolniejsze w całym okresie roz- woju • wydłużenie kończyn dolnych • zmniejszenie przyrostów obwodu głowy • pod koniec tego okresu mózg osiąga swoją ostateczną wielkość] • zmniejsza się koślawość kolan, lordoza lędźwiowa i uwypuklenie kręgo- słupa • postawa ciała wyda się „niedbała” • szczyt rozwoju tkanki limfatycznej (objawy: przerost migdałków podnie- biennych i powiększenie węzłów chłonnych ➢ rozwój motoryczny • pełnia dzieciństwa • doskonałość ruchów lokomocyjnych, celowości i większa ekonomia ru- chów • potrzeba ruchu • mała jeszcze sprawność manualna utrudniająca pisanie, konstruowanie 16.Co to jest motoryka mała i duża? Motoryka mała – sprawności manualne, rozwój chwytu - rysowanie, lepienie z pla- steliny, chwytanie przedmiotów, zawiązywanie butów, zapinanie guzików, pisanie. Motoryka duża – sprawności ruchowe - bieganie, skakanie, pokonywanie prze- szkód, gra w klasy, gra w piłkę, zabawy równoważne, w których ważna jest koordy- nacja wzrokowo-ruchowa, związane z rzutem, celowaniem. rządy zmysłów ◦ pola drugorzędowe – do nich trafiają przesłane są informacje z pól pierwszo- rzędowych i zachodzi w nich synteza informacji sensorycznych ◦ pola trzeciorzędowe – następuje koordynacja złożonych funkcji psychicznych • półkule mózgu – z nich zbudowana jest kora mózgowa ◦ lewa półkula – odpowiada za logiczno-racjonalne widzenie świata; pomaga porządkować doświadczenia i analizować, odpowiada za postrzeganie szczegółów, przetwarzanie języka i wzorów linearnych; ma więcej połączeń z nową korą mózgową ◦ prawa półkula – przetwarza informacje w sposób całościowy, odpowiada za myślenie symboliczne, odbiera obraz, rytm, emocje; ma więcej połączeń z układem limbicznym i pniem mózgu • spoidło wielkie – łączy ze sobą dwie półkule mózgu • układ limbiczny – jego struktury należą do form pośrednich pomiędzy pniem mó- zgu a nową korą mózgową; biorą one udział w procesach uczenia się i zapamię- tywania oraz w procesach emocjonalno-motywacyjnych • hipokamp – posiada liczne połączenia z korą mózgową i strukturami podkorowy- mi; reguluje on procesy poznawcze i emocjonalne, selekcjonuje bodźce na waż- ne i mniej ważne w danej chwili, w zależności od aktualnych potrzeb organizmu • ciało migdałowate – wchodzi w skład układu limbicznego odpowiada za wcze- sne wspomnienia oraz doświadczenia emocjonalne 21.Co to jest lateralizacja? To przewaga jednej strony ciała podczas wykonywania czynności ruchowych. Prze- waga funkcjonalna jednej strony ciała w praktyce dotyczy narządów parzystych (oka, ucha, ręki, nogi). 22.Budowa analizatora wzrokowego i słuchowego. • analizator wzrokowy ◦ receptory (pręciki i czopki) – zlokalizowane są w narządzie wzroku, oku; od- bierają one bodźce w postaci fal świetlnych i zmieniają je na impuls elek- tryczny ◦ włókna nerwowe – przewodzące impulsy nerwowe od receptorów do OUN ◦ pola wzrokowe – odebrany z włókien nerwowych impuls przekształca się we wrażenie wzrokowe ◦ siatkówka – tylna ściana gałki ocznej • analizator słuchowy ◦ receptory – wyspecjalizowane komórki odbierające informacje w postaci fal akustycznych i zmieniające je na impulsy elektryczne ◦ włókna nerwowe – przewodzące impulsy nerwowe od receptorów do OUN ◦ pola słuchowe – zlokalizowane w korze mózgowe, w których odebrany im- puls przekształca się we wrażenie słuchowe ◦ ucho składa się z ucha zewnętrznego (małżowina uszna, przewód słuchowy), ucho środkowe (młoteczek, kowadełko, strzemiączko), ucho we- wnętrzne (narzędzie spiralne Cortiego) ◦ błona bębenkowa – stanowi granice pomiędzy uchem zewnętrznym a uchem środkowym 23.Pojęcie refrakcji i akomodacji. Refrakcja oka – zjawisko załamywania się promieni światła przechodzących przez układ optyczny oka. Jest ona zależna od krzywizny rogówki i soczewki. Akomodacja oka – umożliwia ostre widzenie przedmiotów znajdujących się w róż- nych odległościach. Zachodzi dzięki zmianie kształtu oraz zmieniającej się refrakcji soczewek. To zjawisko możliwe jest dzięki strukturom mięśniowym, zwanym ciałem rzęskowym. 24. Budowa oka. 25.Budowa narządu słuchu. 26.Definicja słuchu fizjologicznego, fonetycznego; analiza i synteza słuchowa; pamięć słuchowa. Słuch fizjologiczny – rozumiany jako słyszalność dźwięków. Warunkuje ona wy- kształcenie się słuchu fonematycznego. Słuch fonematyczny – jest odpowiedzialny za identyfikację, poszczególnych głosek, a to warunkuje prawidłowe różnicowanie słów. Analiza i synteza słuchowa – zdolność wydzielania i scalania składników mowy: zdań, wyrazów, sylab, głosek. Pamięć słuchowa – kojarzenie wzorców słuchowych z odpowiednimi pojęciami. 27.Definicja uczenia się: przejawy i sposoby uczenia się. Uczenie się to „proces, w którego toku na podstawie doświadczenia, poznania i ćwi- czenia powstają nowe zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcze- śniej nabyte”. Przejawy uczenia się: • odruchy warunkowe – zachowanie, które zachodzi, wraz z bodźcem, który wcześniej został z nim skojarzony • reakcje odroczone – zachowanie występuje nie zawsze, gdy zadziała bo- dziec, ale tylko wtedy, gdy będzie taka potrzeba • zachowania stereotypowe – np. podczas obsługiwania jakiegoś urządzenia mechanicznego, rodzaj i kolejność wykonywanych czynności jest ustalona i stale powtarzana • emocje pierwotne – są wrodzone; ich powstawanie uzależnione jest od bodź- ców płynących z narządów wewnętrznych; występują w chwili, gdy pojawia się potrzeba i po jej zaspokojeniu, mogą być ujemne lub dodatnie • emocje wyższego rzędu – wiążą się z rozwojem potrzeb psychicznych i spo- łecznych; towarzyszą złożonym sytuacjom życiowym, w ich przeżywaniu za- angażowana jest cała osobowość człowieka; istotną rolę odgrywają wcze- śniejsze doświadczenia, ich interpretacje i zapamiętanie Przejawami emocji są zmiany: • fizjologiczne – związane z pobudzeniem autonomicznego układu nerwowego (objawy: zmiany ciśnienia tętniczego krwi, liczby oddechów, zmiany stężenia hormonów we krwi) • behawioralne – ucieczka, walka, pobudzenie ruchowe, mimika, śmiech, płacz • zmiany w czynności pracy mózgu o charakterze jakościowym i ilościowym np. zdolność koncentracji lub dekoncentracji, zdolność przypominania sobie Zrozumienie fizjologicznych mechanizmów regulacji emocji utrudnia fakt, że jest to pojęcie wieloaspektowe, składające się co najmniej z czterech elementów: • motoryczny – oznacza zdolność wyrażania emocji przez przyjmowanie cha- rakterystycznej postawy ciała, wyrazy twarzy, odpowiedniego tonu głosu • doświadczeniowy – umiejętność rozpoznawania własnych emocji • regulacyjny – zdolność regulowania swoich uczuć wraz z rozwojem układu nerwowego oraz wychowania i uczenia się • rozpoznawczy – zdolność do rozpoznawania emocji innych osób 31.Mózgowe systemy regulacji emocji. Mózgowe systemy regulacji emocji odpowiadają triadowemu modelowi mózgu. Pień mózgu pełni kontroluje funkcje wegetatywne organizmu zapewniających utrzymanie homeostazy ustrojowej. Wraz z dojrzewaniem układu limbicznego następuje kontrola i modyfikacja reakcji emocjonalnych w zależności od charakteru bodźców środowiskowych. W układzie limbicznym wcześniej dojrzewa ciało migdałowate, które wykazuje silny związek z ośrodkami podkorowymi, a odpowiada za szybkie i automatyczne reakcje emocjonalne, szczególnie strach i smutek. Hipokamp pełni ważną funkcję w zapamiętywaniu i porównywaniu wspomnień. Bie- rze również udział w ocenie emocjonalnej danego zdarzenia. Różne tempo dojrzewania poszczególnych struktur układu limbicznego może być przyczyną amnezji wczesnodziecięcej (przejawia się ona brakiem wspomnień z pierwszych lat życia), ale i przyczyną tak zwanej pamięci utajonej, związanej z pod- świadomością. Istotną rolę w procesach emocjonalnych odgrywają płaty czołowe, które umożliwiają kontrolowanie wyrażania emocji. Nazywane są one „menadżerami emocji”. W mózgowym systemie regulacji emocji każdy z poziomów odgrywa ważną rolę, a wykształcenie się sieci dróg nerwowych między nimi zapewnia, że jest on spójny dla całego organizmu. Dzięki zapamiętywaniu pewnych zdarzeń wraz z emocjami, jakie im towarzyszyły, możliwe jest szybkie reagowanie na zagrożenie. 32.Mechanizm regulacji pobierania pokarmu. Wykształciło się wiele mechanizmów kontroli pobierania różnych składników pokar- mowych oraz magazynowania i wydatkowania energii. W procesach tych bierze udział autonomiczny układ nerwowy, układ limbiczny, układ hormonalny oraz liczne receptory zlokalizowane w różnych obszarach mózgu i przewodu pokarmowego. Kontrola regulacji przyjmowania pokarmu odbywa się głównie na poziomie dwóch antagonistycznie działających ośrodków podkorowych: ośrodka głodu i ośrodka sy- tości, zwanych również ośrodkami pokarmowymi. Rodzaje sytości: • sytość krótkotrwała – występuje po zjedzeniu posiłku i trwa kilka godzin, re- guluje częstość i wielkość kolejnych posiłków • sytość długotrwała – zapewnia zachowanie homeostazy energetycznej orga- nizmu, tzn. w pewnym czasie człowiek zjada tylko taką ilość pokarmów, która jest niezbędna do uzupełnienia strat energii powstałych w wyniku wzrastania, odnowy tkanek lub wyczerpania zapasów energetycznych organizmu 33.Zasady racjonalnego odżywiania ze szczególnym uwzględnieniem okresu przedszkolnego i wczesnoszkolnego. Zasada 6U+1U i piramida zdrowego ży- wienia. Dla prawidłowego funkcjonowania organizmu ważne jest, aby dieta była zrównowa- żona, tzn. aby pożywienie zaspokajało potrzeby energetyczne organizmu oraz do- starczało w odpowiednich ilościach i proporcjach składników pokarmowych, którymi są: białka, tłuszcze, witaminy, sole mineralne i woda. U dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym ważne jest, aby dostarczyć im wszystkich, potrzebnych do prawidłowego rozwoju składników. U dzieci w wieku od 4 do 6 lat całodzienna wartość energetyczna nie powinna przekroczyć 1400 kalorii, a u dzieci wieku od 6 do 9 lat powinna ona wynosić 1700-2100 kalorii. w całodzien- nej diecie dziecka w wieku przedszkolnym należy uwzględniać mleko i jego prze- twory, jaja, chude mięso, wysokogatunkowe wędliny, produkty zbożowe z pełnego przemiału ziarna, tłuszcz (masło, oleje) oraz świeże warzywa i owoce. dziecko po- winno spożywać 4-5 posiłków w ciągu dnia, w tym 3 posiłki podstawowe: śniadanie, obiad i kolację oraz 2 mniejsze posiłki dodatkowe: drugie śniadanie i podwieczorek. Zalecenia żywieniowe Stanisława Bergera 6+1 „U” • urozmaicenie – posiłki powinny zawierać produkty wpożywcze pochodzące z każdej z pięciu podstawowych grup: (1) produkty zbożowe, (2) mleko i pro- dukty mleczne, (3) między, ryby, drób, wędliny i jaja, (4) owoce i warzywa, (5) tłuszcze roślinne • umiarkowanie – posiłki należy kończyć z uczuciem lekkiego niedosytu, gdyż ośrodki regulujące pobieranie pokarmu działają z pewnym opóźnieniem; przyjmowane pokarmy powinny dostarczyć tylko tyle energii, ile organizm może użytkować • umiejętność przyrządzania potraw – ważne jest, aby w czasie sporządzania i przechowywania potraw nie dochodziło do utraty zawartych w nich składni- ków oraz nie powstały związki szkodliwe dla zdrowia. Należy dbać również o walory smakowe i zapachowe oraz wygląd i kolorystykę przyrządzanych po- traw, gdyż odgrywa to istotną rolę w procesie przyswajania pokarmów • regres sprawności i wydolności fizycznej dzieci i młodzieży • zwiększająca się częstość zaburzeń związanych bezpośrednio lub pośrednio z niskim poziomem AF • występowanie bólów pleców, dolegliwości „typowych” dla ludzi dorosłych 39.Rodzaje rytmów biologicznych. Rytm biologiczny jest to cykliczne nasilenie się zmniejszanie przejawów aktywności życiowej organizmów roślin, zwierząt i człowieka. Rodzaje rytmów biologicznych: • rytm okołodobowy – zleży głównie od światła, zmiana jego natężenia wiąże się z dwoma fazami aktywności – dzienna, czuwanie; nocna, sen. jest on re- gulowany przez tzw. zegar biologiczny. • rytm temperatury ciała – najwyższą temperaturę ciało ma o godzinie 6 oraz w godzinach 17-18 • rytm dobowy zdolności do pracy – zdolność ta jest najwyższa przed połu- dniem (ok. godziny 9-10), a następnie po południu (ok. godziny 16-17), w nocy zdolność do pracy stopniowo zmniejsza się i najniższy poziom osiąga ok. godziny 2-3 • rytm tygodniowy – jest zależny od czynników społecznych i kulturowych oraz „typowego” rytmu pracy i zajęć w szkole; dyspozycja uczniów do pracy jest mniejsza w poniedziałek, najkorzystniejsza we wtorek i środę i zmniejsza się w czwartek i w piątek. • rytm miesięczny – cykl miesięczny (menstruacyjny) kobiety, który trwa śred- nio 28 dni • rytmy sezonowe – zależne są od: światła słonecznego, ruchów ziemi wokół własnej osi, zmian klimatycznych, temperatury otoczenia, wilgotności, pro- mieniowania ultrafioletowego; wpływają one na funkcje organizmu (np. prze- mianę materii), rytm wzrastania dzieci (większe przyrosty wysokości wiosną i latem, a masy jesienią i zimą) oraz zachorowalność na niektóre choroby (np., alergie) 40. Istota odpoczynku i snu. Odpoczynek jest to stan, w którym likwidacji ulegają objawy zmęczenia lub znuże- nia. Celem odpoczynku jest przywrócenie motywacji i zdolności do pracy oraz po- prawa samopoczucia. Sen jest to stan fizjologiczny przeciwstawny do czuwania. Istota snu polega na roz- przestrzenianiu się w mózgu procesów hamowania. Im jest ono silniejsze, tym sen jest głębszy. 41.Potrzeba snu w różnych okresach życia. • noworodek – ok. 16-20h na dobę • niemowlę – ok. 14h na dobę • najmłodsze dzieci śpią w ciągu dnia, ale z wiekiem potrzeba popołudniowego snu zanika i przesuwa się na godziny nocne • dzieci w wieku 7-10 lat – ok. 10h na dobę • młodzież – ok. 8h na dobę • dorośli – ok. 7h na dobę • ludzie w podeszłym wieku – ok. 6h na dobę 42. Istota ochrony przed czynnikami szkodliwymi (hałas, zanieczyszczenie, nasło- necznienie). Dzieci młodsze częściej niż dorośli biorą oddech. Dlatego zanieczyszczenie powie- trza jest dla ich nierozwiniętego jeszcze dobrze układu odpornościowego szczegól- nie niebezpieczne. Każde narażenie na toksyczne związki zawarte w powietrzu we wczesnym dzieciństwie może spowodować upośledzony rozwój tkanki płucnej, któ- ry oddziałuje na funkcjonowanie układu oddechowego w późniejszym wieku. Zanie- czyszczenia mogą powodować również inne przewlekłe choroby. Ważna jest ochro- na przed zanieczyszczeniami, aby dzieci rzadziej chorowały oraz, aby nie miały problemów zdrowotnych w przyszłości. Masywne dawki promieniowania mogą powodować występowanie raka skóry i czer- niaka złośliwego. Dlatego tak ważne jest, aby najmłodsze dzieci smarować krema- mi z filtrami UV oraz podczas każdego wyjścia na słońce dzieci powinny nosić na- krycie głowy, aby chronić mózg przed przegrzaniem. Duże natężenie hałasu może doprowadzić do urazu akustycznego oraz znacznego ubytku słuchu. Hałas może również działać na ośrodkowy układ nerwowy oraz na inne układy. Hałas utrudnia zasypianie, zaburza fazy snu, odpoczynek; wywołuje niepokój, drażliwość, a nawet agresję; obniża zdolność do koncentracji uwagi, po- woduje zmęczenie, trudności w uczeniu się i zapamiętywaniu. Należy ograniczyć wpływ hałasu na dziecko, aby jego rozwój przebiegał bez zakłóceń. 43.Definicja zdrowia; holistyczny model zdrowia – wymiary zdrowia; model pól zdrowia; rodzaje mierników zdrowia. Zdrowie jest stanem pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie wyłącznie niewystępowaniem choroby lub niedomagania. Jest stanem pozytywnym. Holistyczny model zdrowia: Wymiary zdrowia: • zdrowie społeczeństwa – trudno jest żyć w społeczeństwie, które nie zaspo- kaja potrzeb biologicznych i psychicznych ludzi, np. gdy ograniczona jest do- stępność do żywności, mieszkań, pracy , opieki zdrowotnej • zdrowie środowiskowe – zawiera te aspekty zdrowia człowieka, łącznie z ja- kością życia, które są zdeterminowane przez czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne, społeczne i psychiczne środowiska Model pól zdrowia: zaburzenia w: ◦ rozwoju fizycznym ◦ rozwoju motorycznym ◦ rozwoju psychospołecznym • zakażenie HIV – dzieci zakażają się HIV przez przekazanie wirusa przez chorą matkę; jest to zakażenie wertykalne – wewnątrzmaciczne Trudności w funkcjonowaniu w szkole i ich przyczyny – u uczniów z chorobami przewlekłymi ryzyko funkcjonowania w szkole jest większe niż u ich zdrowych ró- wieśników; ich osiągnięcia szkolne są poniżej przeciętnej, mają oni poczucie prze- ciążenia nauką, sprawia im ona trudności i męczy. Przyczynami tego może być: • długotrwała lub częsta absencja szkolna, która powoduje zaległości, luki w wiadomościach, izolację społeczną • współistnienie w wielu chorobach zmian w OUN • zmiany psychofizycznej dyspozycji do nauki (np. trudności z koncentracją), które zależą od samopoczucia, stosowanych leków, zmienności nastrojów • współistnienie w niektórych chorobach upośledzenia sprawności manualnej, ogólnej sprawności fizycznej lub upośledzenia funkcji lokomocyjnych 46.Koncepcja i organizacja profilaktycznej opieki nad uczniami. Koncepcja profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami – jej punktem wyjścia było założenia, że zdrowie uczniów zależy od wielu czynników pozamedycznych, w tym: statusu ekonomiczno-społecznego, rodziny, wsparcia społecznego, środowi- ska fizycznego i społecznego w szkole i miejscu zamieszkania. W ochronie i promo- cji zdrowia uczniów powinni uczestniczyć: rodzica, sam uczeń, szkoła, pielęgniarka szkolna i lekarz podstawowej opieki zdrowotnej. Organizacja profilaktycznej opieki nad uczniami – sprawowana jest przez pielę- gniarkę oraz lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. 47.Jakie warunki powinno spełniać zdrowe i bezpieczne środowisko szkolne? • lokalizacja poza zasięgiem: szkodliwego promieniowania i oddziaływania pól elektromagnetycznych, hałasu i drgań (wibracji), zanieczyszczenia powietrza, gruntu i wód, zalewania wodami i opadowymi • pomieszczenia do nauki i stałej pracy nie mogą być usytuowane w piwnicach i suterenach • dla uczniów klas I-III należy wydzielić odrębną kondygnację lub część korytarza, oddzieloną ścianką działową; powinni oni mieć przydzieloną stałą salę oraz miejsce na pozostawianie co najmniej części podręczników i przyborów szkol- nych • kolory ścian i wystrój pomieszczeń powinny sprzyjać dobremu samopoczuciu uczniów i nauczycieli • wielkość, umeblowanie i wystrój pokoju nauczycielskiego powinny stwarzać wa- runki do pracy • w szkole powinno być wydzielone pomieszczenie na gabinet medyczny • teren szkoły powinien być ogrodzony i posiadać wyznaczoną część rekreacyjną dla uczniów, część gospodarczą, obiekty sportowe oraz drogi dojazdowe • śmietnik powinien być zlokalizowany na podwórku gospodarczym, co najmniej 10m od budynku szkoły • w szkole należy prowadzić segregację śmieci • pomieszczenia sanitarne powinny być zlokalizowane na każdej kondygnacji bu- dynku; pomalowane farbą olejną lub wyłożone glazurą do wysokości 1,8; mieć łatwo otwierające się okna • dla utrzymania odpowiedniego mikroklimatu w salach dydaktycznych niezbędne jest wietrzenie pomieszczeń, zapewnienie odpowiedniej temperatury, oświetle- nie naturalne i sztuczne • meble powinny być dostosowane wysokością do wzrostu uczniów 48.Proces kształtowania się postawy ciała i krzywizn fizjologicznych. Trzonem postawy ciała jest kręgosłup. Elementem umożliwiającym my wytrzymy- wanie mu znacznych obciążeń są jego krzywizny fizjologiczne. Wytwarzają się one w związku z pionizacją osobnika poddawanego znacznym i zmiennym obciąże- niom, zmuszonego do stałego równoważenia całości postawy drogą przesunięć od- powiednich segmentów ciała nad płaszczyzną podparcie. Kształtowanie się krzywizn kręgosłupa – w okresie płodowym występuje ogólna ki- foza tylnej ściany tułowia. Noworodek posiada niemal prosty kręgosłup. W wyniku pracy mięśni karku towarzyszących podnoszeniu głowy kształtuje się lordoza szyjna (3-4 msc życia). Jej pogłębienie następuje przy siadaniu i raczkowaniu. Siadanie przyczynia się do kształtowania rozległej kifozy piersiowej. W efekcie pionizacji na- stępuje wysunięcie ku przodowi talerzy biodrowych przy równoczesnym cofnięciu klatki piersiowej ku tyłowi. Powoduje to powstanie lordozy lędźwiowej. Krzywizny kręgosłupa początkowo nie są stałe. Ich względna stabilizacja następuje