Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania część 2, Egzaminy z Biomedycyna

Całościowe opracowanie z zakresu przedmiotu część 2

Typologia: Egzaminy

2019/2020

Załadowany 20.01.2020

paucic
paucic 🇵🇱

4.5

(4)

2 dokumenty

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania część 2 i więcej Egzaminy w PDF z Biomedycyna tylko na Docsity! BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I WYCHOWANIA – CZ. II WYKŁADOWCA: RENATA NOWAK KONSPEKT WYKŁADU LITERATURA: Kalat J. W., Biologiczne podstawy psychologii, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa, 2006. Lewiński W., Genetyka, Wydawnictwo „OPERON” Warszawa,1998. Malinowski A., J. Strzałko [red.], Antropologia, PWN, Warszawa – Poznań, 1985. Solomon E. P., L. R. Berg, D. W. Martin, C. A.,Villee, Biologia, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa, 1996. Wolański N., Rozwój biologiczny człowieka Podstawy auksologii, gerontologii i promocji zdrowia, PWN, Warszawa, 2005. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 2 CZYNNIKI CHOROBOTWÓRCZE Zmiany chorobowe są wywołane czynnikami powodującymi zachwianie równowagi między organizmem a otaczającym go środowiskiem. Czynnikami tymi są najczęściej bodźce o sile działania przewyższającej próg prawidłowej reakcji organizmu, a więc bodźce wywołujące objawy chorobowe. Są to czynniki chorobotwórcze albo patogenne. Czynników chorobotwórczych w otaczającym człowieka świecie jest bardzo dużo. Ich działanie na organizm, a głównie skutek ich działania jest jednak uzależniony nie tylko od siły działającego bodźca, ale też od miejsca i mechanizmu działania, jak również od stanu, w jakim znajduje się organizm. Tym tłumaczymy często spotykane w życiu zjawiska odmiennych reakcji dwóch organizmów, na które działają w takich samych warunkach jednakowe bodźce, Poszczególne czynniki chorobotwórcze łączymy w zespoły czynników. Wśród nich wyróżniamy: 1. Czynniki biologiczne są to organizmy żywe, głównie drobnoustroje, które działając na makroorganizm wywołują choroby. Zaliczamy do nich bakterie, wirusy, pierwotniaki i inne drobnoustroje chorobotwórcze (zarazki), a także organizmy wyżej zorganizowane. Czynniki biologiczne wywołują choroby zakaźne i choroby pasożytnicze. 2. Czynniki fizyczne stanowią różnorodną grupę czynników. Wyróżniamy wśród nich szereg podgrup. Jedną z nich stanowią czynniki mechaniczne. Są to ostre i tępe narzędzia, maszyny, pojazdy mechaniczne, pociski itp. Są one przyczyną złamań, zwichnięć, potłuczeń, przerwania ciągłości tkanek (zranienie). Inną podgrupę stanowią czynniki termiczne (wysoka lub niska temperatura). Mogą one działać miejscowo (oparzenie, odmrożenie) lub na cały organizm (przegrzanie, porażenie cieplne, przeziębienie, zamarznięcie). Do czynników fizycznych zaliczamy też energię elektryczną (rażenie prądem lub piorunem), energię promienistą (choroba popromienna, porażenie słoneczne) i zmiany ciśnienia atmosferycznego (choroba kesonowa, choroba górska i lotnicza). 3. Czynniki chemiczne są to wszelkiego rodzaju substancje chemiczne wywołujące w naszym organizmie zmiany chorobowe. Mogą nimi być niektóre pierwiastki chemiczne i ich związki w postaci kwasów, zasad lub soli stosowanych w przemyśle, rolnictwie, ogrodnictwie i gospodarstwie domowym oraz w postaci używek (nikotyna, alkohol, narkotyki). Czynnikami tymi mogą stać się również nieodpowiednio dawkowane leki. Czynniki chemiczne wywołują zatrucia lub są powodem oparzeń chemicznych. 4. Czynniki społeczne są to bodźce wypływające z życia człowieka w społeczeństwie. Są to więc jakieś nieporozumienia, silne bodźce psychiczne, zmartwienia itd. Ich nadmierne natężenie i duża częstotliwość mogą wywołać zmiany chorobowe pod postacią stanów niedostosowania społecznego, nerwic lub chorób psychicznych. 5. Czynniki genetyczne są to czynniki związane z genami autosomalnymi lub płciowymi, przenoszone z pokolenia na pokolenie. Wywołują one choroby dziedziczne. Dziedziczność odgrywa dużą rolę w takich chorobach, jak hemofilia, daltonizm, moczówka prosta, pewne postacie cukrzycy, bielactwo oraz w niektórych wadach rozwojowych. Chorobę może wywołać także niedobór lub brak jakiegoś czynnika niezbędnego dla prawidłowego funkcjonowania lub rozwoju organizmu. Stan niedoboru może dotyczyć jednego lub wielu czynników. Stany takie określa się mianem chorób z niedoboru. Ich przykładem są hipowitaminozy lub awitaminozy, między innymi ślepota zmierzchowa (brak witaminy A), gnilec (niedobór witaminy C), krzywica (niedobór witaminy D), a także niedobory poszczególnych pierwiastków, np. jodu - wole endemiczne, żelaza - niedokrwistość itp. Wyżej wymienione zespoły grupują większość czynników chorobotwórczych. Niektóre z nich działając na organizm ludzki w okresie płodowym są przyczyną wad wrodzonych. Inne Renata Nowak. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. I Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 5 denaturację białka i jest powodem zejścia śmiertelnego. Również niezbyt wysoka, ale długotrwała gorączka bardzo ujemnie wpływa na ustrój, zwłaszcza ta jej postać, w której są duże wahania temperatur, np. rano 37°, wieczorem 39°C. Ten typ gorączki nosi nazwę gorączki trawiącej . Gorączka nie jest chorobą, ale jest objawem choroby. Występuje ona w większości chorób obok innych objawów chorobowych. Wielkość reakcji organizmu na bodziec działający ze środowiska zewnętrznego może być różna, przy czym jej wielkość jest warunkowana przez wiele czynników, a wśród nich konstytucją danego osobnika. Przez konstytucję - w myśl współczesnych poglądów - rozumie się zespół cech anatomicznych i fizjologicznych organizmu, warunkujących sposób reagowania organizmu na bodziec środowiska zewnętrznego. Konstytucję danego osobnika kształtują czynniki genetyczne warunkujące dziedziczenie cech morfologicznych i właściwości fizjologicznych, a także niektórych skłonności patologicznych, wraz z czynnikami środowiska, w którym dany osobnik żyje. W patologii szczególną rolę mają tzw. konstytucje patologiczne, określane również mianem skaz konstytucyjnych. S twierdza się w nich odchylenia w budowie i czynnościach organizmu, powodujące nieprawidłowe, reagowanie na bodźce oraz usposabiające do występowania określonych chorób. Są to przykładowo skazy: wysiękowa, asteniczna, artretyczna itp. Wyróżniamy cztery stopnie odczynowości ustroju. Są to: 1. Anergia - brak odczynowości, czynnik chorobotwórczy nie wywołuje odczynu. Anergia występuje w wieku starczym oraz w wyczerpujących, bardzo zaawansowanych stanach chorobowych, np. w gruźlicy, chorobach nowotworowych. 2. Hipoergia - słaba odczynowość, czynnik chorobotwórczy nawet silny wywołuje nieznaczną reakcję ze strony organizmu. 3. Normergia - prawidłowa odczynowość, wielkość reakcji jest proporcjonalna do siły bodźca. 4. Hiperergia - nadmierna odczynowość, reakcja jest nieproporcjonalna do siły bodźca, zawsze nadmierna. W warunkach pełnego zdrowia odczyn organizmu na bodźce jest normergiczny, w stanach patologicznych zaś - hiperergiczny, hipoergiczny lub anergiczny. Poza wymienionymi typami reakcji organizmu na bodźce może występować zjawisko odmiennego od przeciętego reagowania ustroju na czynniki środowiska zewnętrznego lub wewnętrznego, Określa się je mianem alergii. Etymologia nazwy jest pochodzenia greckiego od słów: allos - inny, ergon - czyn; stąd w dosłownym tłumaczeniu znaczy „innoczynność", w obecnym zrozumieniu - uczulenie. Mechanizm stanów alergii polega prawdopodobnie na zaburzeniach przemian biochemicznych w komórkach, co prowadzi do uwalniania substancji toksycznych, a zwłaszcza histaminy. Czynniki wywołujące stan alergiczny nazywamy alergenami. Alergenów jest bardzo wiele, są one egzogenne (pochodzące ze środowiska zewnętrznego) lub endogenne (wewnątrzustrojowe). Alergenami zewnątrzpochodnymi są najczęściej czynniki pochodzenia zwierzęcego (wełna, pierze, sierść, wydaliny, produkty spożywcze), pochodzenia, roślinnego (pyłki kwiatów, olejki eteryczne, grzyby) oraz alergeny chemiczne (leki, farby, lakiery). Alergeny wewnątrzpochodne to produkty powstające wewnątrz organizmu w wyniku przemiany materii lub rozpadu własnego białka. Stany alergiczne powstają na skutek zwiększonej wrażliwości na alergen. W wyniku działania alergenu uczulony organizm reaguje odmiennie niż ogół ludzi, przy czym z reguły jest to reakcja nadmierna. W powstawaniu stanu uczulenia konieczne jest działanie tego samego Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 6 alergenu w pewnym odstępie czasu. Pierwotne działanie jest działaniem uczulającym, wtórne - wywołującym odczyn alergiczny. Zjawiska te mają charakter zjawisk immunopatologicznych, a ich istota polega na swoistej reakcji antygen (w tym przypadku alergen) - przeciwciało. Podstawowym przejawem odczynu alergicznego jest zwiększona przepuszczalność śródbłonków naczyń krwionośnych włosowatych, skurcz mięśni gładkich oraz uszkodzenie komórek. Odczyny alergiczne mogą występować pod postacią anafilaksji, alergii śródzakaźnej bądź choroby alergicznej. Anafilaksja jest odmianą alergii, powstałą w wyniku uczulenia organizmu ludzkiego na obcogatunkowe białko podane pozajelitowo. W praktyce z sytuacjami takimi spotykamy się przy podawaniu surowic w celach leczniczych lub profilaktycznych. Surowica wytwarzana zwykle z krwi zwierzęcej zawiera obcogatunkowe dla człowieka białko. Najczęściej jest to białko końskie, bydlęce lub baranie. Do stanu anafilaksji dochodzi wówczas, gdy powtórnie podajemy surowicę osobnikowi, który otrzymał już taką surowicę co najmniej przed 10 - 14 dniami. Powtórna dawka, jako dawka wywołująca, powoduje patologiczną, ostrą reakcję organizmu w postaci wstrząsu anafilaktycznego. Wstrząs anafilaktyczny objawia się wystąpieniem nagłej duszności (skurcz oskrzeli), zaburzeniami w krążeniu (gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego krwi, zwolnienie czynności serca), biegunką (silne skurcze jelit), oddaniem moczu, „gęsią skórką" itp. Wstrząs anafilaktyczny może spowodować zejście śmiertelne. Reakcją alergiczną typu anafilaktycznego jest także choroba posurowicza . Różni się ona od typowej anafilaksji tym, że występuje już po jednorazowym wstrzyknięciu obcogatunkowego białka - jest to równocześnie dawka uczulająca i wywołująca. Choroba ta występuje najczęściej po 7 - 14 dniach po wstrzyknięciu surowicy. Miejscowym odpowiednikiem choroby posurowiczej jest też odczyn Arthusa. Nazwa zjawiska pochodzi od nazwiska bakteriologa szwajcarskiego Maurice Arthusa, który pierwszy opisał odczyn powstały po podaniu podskórnym wywołującej dawki surowicy, W miejscu wstrzyknięcia wytwarza się najpierw specyficzna reakcja zapalna skóry, a następnie miejscowa martwica. Innym rodzajem alergii jest a l e r g i a śródzakaźna . Powstaje ona w wyniku uczulenia się ustroju na drobnoustroje bądź ich wytwory działające w takim przypadku jako alergeny - i odmiennej reakcji organizmu na nie. Odkrywcą alergii śródzakaźnej, jest wybitny lekarz niemiecki Robert Koch (1843 - 1910), a klasycznym jej dowodem jest doświadczenie Kocha, wykonane na śwince morskiej, znane w fizjologii do dziś jako fenomen Kocha. Doświadczenie Kocha polega na wstrzyknięciu podskórnie dwóm świnkom morskim - jednej zdrowej, a drugiej chorej na gruźlicę - niewielkiej ilości hodowli prątków gruźlicy. U świnki zdrowej po upływie 10 - 15 dni wytworzył się odczyn miejscowy, który uległ rozpadowi i owrzodzeniu, doprowadzając w efekcie do śmierci świnki. Reakcja świnki chorej jest odmienna, występuje już po 2 - 3 dniach, ale w ciągu kilkunastu dni goi się. Doświadczenie jest dowodem powstawania alergii. Zjawisko alergii śródzakaźnej znalazło praktyczne wykorzystanie m.in. do wykonywania prób tuberkulinowych. W przypadkach, w których odczyn alergiczny występuje jako samoistna choroba, określamy go mianem choroby alergicznej. Przykładem chorób alergicznych są: dychawica oskrzelowa, katar sienny, obrzęk naczynioruchowy Quinckego, wyprysk (egzema). Renata Nowak. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. I Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 7 OBJAWY CHOROBOWE W przebiegu każdej choroby występują objawy chorobowe. Są one podstawą do rozpoznania, a ich dynamika (nasilanie się lub ustępowanie) ma znaczenie prognostyczne co do dalszego przebiegu choroby. Nie wszystkie objawy chorobowe można stwierdzić obiektywnie. Przykładem takiego objawu jest ból. O jego występowaniu można jedynie domyślać się na podstawie innych objawów, np. płaczu, wyrazu twarzy. Możemy się o nich dowiedzieć tylko od chorego. Takie objawy, które nie mogą być stwierdzone przez drugą osobę, a które odczuwa chory, nazywamy objawami subiektywnymi albo podmiotowymi. Objawem subiektywnym jest więc ból; pragnienie, brak łaknienia. W odróżnieniu od tych objawów wyróżniamy drugą grupę, dającą się stwierdzić przez osobę trzecią lub za pomocą badań pomocniczych. Objawy takie nazywamy przedmiotowymi lub obiektywnymi. Są to więc przykładowo podwyższona temperatura ciała, wysypka na skórze, naloty w gardle, kaszel, obrzęki itp. Pojawienie się objawów chorobowych odbija się widocznie na samopoczuciu i zachowaniu dziecka. Dziecko staje się apatyczne bądź rozdrażnione, przestaje interesować się otoczeniem, nie bawi się zabawkami, często pokłada się. Są to zwiastuny nadchodzącej choroby. Dołączają się do nich często: stan podgorączkowy, ogólne rozbicie, bóle nóżek, bóle głowy, a w niektórych chorobach także nieżyt nosa, kaszel, wymioty. Najczęstszymi objawami chorobowymi w wieku dziecięcym są wymioty. Wymioty są objawem przedmiotowym. Mechanizm powstawania wymiotów opiera się na reakcji odruchowej. Jest to odruch obronny. Wymioty mogą występować jako samoistny objaw z powodu niewłaściwej pozycji dziecka w czasie karmienia lub po jego zakończeniu, nieprawidłowej techniki żywienia, a także na skutek spożycia nieodpowiedniego pod względem jakościowym lub ilościowym pokarmu (błąd dietetyczny). Znacznie częściej wymioty są jednym z objawów choroby. Wymioty występują: 1. W chorobach zakaźnych (zwłaszcza w początkowym stadium choroby) jako wyraz zatrucia organizmu jadami drobnoustrojów. Najczęściej spotykamy wymioty w zatruciach pokarmowych, biegunkach toksycznych, w błonicy, płonicy, odrze i durze brzusznym. 2. W c h o r o b a c h p r z e w o d u p o k a r m o w e g o - z a p a lenie wyrostka robaczkowego, zapalenie otrzewnej, niedrożność jelit, robaczyca, biegunka. 3. W chorobach przebiegających z napadowym kaszlem , np. krztusiec. 4. W chorobach opon mózgowych i mózgu , w urazach czaszki, we wstrząśnieniu mózgu. 5. U dzieci nerwowych jako wymioty nawykowe. 6. U dzieci uczulonych i wrażliwych jako reakcja na zapachy, jazdę samochodem lub pociągiem. 7. W zatruciach substancjami chemicznymi i lekami. 8. W chorobach nerek . W większości przypadków wymiotom towarzyszą nudności. Wymiociny zawierają treść pokarmową zmieszaną ze śluzem i sokiem żołądkowym. Mogą one być podbarwione na żółto lub zielonkawo żółcią, lub też na brunatno czy czerwono - krwią. Utrata łaknienia Brak apetytu u dzieci jest często przyczyną niepokoju rodziców, uwłaszcza w stosunku do dzieci w okresie poniemowlęcym. Utratę łaknienia w tym okresie wiązać można z mnogością wrażeń, jakich dziecko z uwagi na zmianę trybu życia doznaje. Niezależnie od tego brak apetytu Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 10 Wykwity na skórze Skóra dziecka jest czysta. W stanach chorobowych pojawiać się mogą na skórze plamki, guzki, krostki, pęcherzyki, strupy. Wszystkie te zmiany nazywamy wykwitami. Różnią się one między sobą budową i wyglądem. Do najczęstszych wykwitów należą: 1. Plama - wykwit nie wznoszący się ponad skórę o prawidłowej spoistości. 2. Grudka - wykwit wznoszący się nieznacznie ponad skórę o zwiększonej spoistości. 3. Pęcherzyk - wykwit o zawartości płynnej, przezroczystej. 4. Krostka - wykwit o zawartości płynnej ropnej. 5. Strupek wykwit z zaschniętą zawartością płynną. Pojawienie się na skórze licznych wykwitów tworzy wysypkę. Wysypki są charakterystyczne dla szeregu chorób zakaźnych. Występują one w odrze, różyczce, ospie wietrznej, ospie prawdziwej, płonicy, durze brzusznym, durze osutkowym. Mogą być również wyrazem uczulenia (pokrzywka, choroba posurowicza) lub zatrucia. Odwodnienie Odwodnienie jest to stan zmniejszenia zawartości wody w organizmie. Występuje wówczas, gdy dostarczanie wody do organizmu jest niewystarczające lub gdy wydalanie wody z ustroju jest nadmierne. Odwodnienie jest typowym objawem w biegunce niemowlęcej, w stanach przegrzania, gorączce, niektórych niedomogach kory nadnerczy, oparzeniach i krwotoku. W odwodnieniu występuje najczęściej zmniejszenie ilości płynu zewnątrzkomórkowego, a więc płynu znajdującego się w osoczu k rwi i przestrzeniach śródtkankowych. Zachwiana zostaje wówczas równowaga pomiędzy wodą zewnątrz i wewnątrzkomórkową, wpływającą na gospodarkę mineralną ustroju i procesy utleniania. Szczególnie wyraźnie zaznacza się wzajemna zależność zaburzeń wodnych i zaburzeń mineralnych. Wyrazem tego jest między innymi wyróżnianie trzech postaci odwodnienia: 1. Hipotoniczne. 2. Izotoniczne. 3. Hipertoniczne. Mechanizm powstawania tych postaci odwodnienia jest odmienny, obraz kliniczny również nie jest jednakowy. Wspólnymi objawami we wszystkich postaciach są: 1. Spadek masy ciała, widoczny u noworodków i dzieci w pierwszych trzech miesiącach życia. 2. Zapadnięcie ciemiączka - o ile nie jest ono już zarośnięte. 3. Zapadnięcie gałek ocznych i zmniejszone ich napięcie. 4. Suchość błony śluzowej jamy ustnej (z wyjątkiem postaci hipotonicznej). 5. Znaczne zmniejszenie napięcia i sprężystości skóry (objaw fałdu). Ten ostatni objaw związany jest przede wszystkim ze zmniejszeniem się zawartości wody w tkance podskórnej. Przekonać się o tym można ujmując skórę niemowlęcia na przedniej stronie uda lub na brzuchu w fałd. Przy prawidłowym napięciu skóry, świadczącym o dobrym nawodnieniu ustroju, fałd momentalnie się wygładza, w obniżonym napięciu - wygładzanie fałdu postępuje bardzo powoli. Należy pamiętać, że pragnienie nie jest stałym objawem odwodnienia. Nie występuje ono wówczas, gdy większa jest utrata elektrolitów niż wody. Ścisła wzajemna zależność gospodarki wodnej i mineralnej w ustroju powoduje, że stany Renata Nowak. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. I Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 11 odwodnienia są leczone podawaniem nie wody, lecz płynów zawierających elektrolity i proste składniki odżywcze (glukoza). Płyny te podaje się pozajelitowo we wlewie kroplowym dożylnym lub podskórnym. PRZEBIEG I ZEJŚCIE CHORÓB Choroba trwa od momentu zadziałania czynnika chorobotwórczego do czasu powrotu do stanu zdrowia. Większość chorób charakteryzuje się typowym przebiegiem i okresem trwania. W zależności od czasu trwania choroby rozróżniamy: 1. Choroby o s t r e - są to choroby krótkotrwałe, o burzliwym przebiegu, zwykle ze znacznie podwyższoną temperaturą. Należą do nich takie choroby jak grypa, odra, płonica, ostre zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie płuc itd., 2. Choroby przewlekłe , zwane inaczej chronicznymi, są to choroby, w których proces chorobowy trwa miesiące, a nawet lata. Objawy chorobowe są nieraz nieznaczne, okresowo zaostrzające się. Przykładem chorób przewlekłych są: krzywica, gruźlica, choroba nadciśnieniowa, choroba wrzodowa, przewlekłe zapalenie wyrostka robaczkowego itd. W przebiegu każdej choroby można wyróżnić kilka okresów. Są to najczęśc i e j : okres naras tan ia ob jawów choroby , okres kliniczny, zwany inaczej okresem rozwoju choroby, okres zdrowienia. W niektórych chorobach, zwłaszcza wywołanych przez czynniki biologiczne, wyróżnia się utajony o k r e s choroby. Trwa on od chwili zadziałania czynników chorobotwórczych do momentu pojawienia się objawów chorobowych. W chorobach zakaźnych okres ten nosi nazwę okresu w y l ę g a n i a . Każda choroba jest zawsze chorobą całego organizmu. Nazwa chorób, zawierająca ścisłą lokalizację procesu chorobowego, np. zapalenie płuc, zapalenie nerek, wskazuje jedynie, w jakim narządzie występują główne zmiany. Proces chorobowy nie ogranicza się bowiem tylko do tych narządów. Z praktyki wiemy, że chory na zapalenie płuc ma nie tylko objawy pochodzące z układu oddechowego, ale i z innych układów. Wynika to z jedności organizmu ludzkiego, ze ścisłego połączenia ze sobą wszystkich narządów i układów. Dlatego też w następstwie chorób mogą powstać zmiany nie tylko w narządzie, w którym proces chorobowy lokalizuje się przede wszystkim, ale i w innych narządach. Zejście chorobowe może być dwojakie. Może skończyć się wyzdrowieniem lub śmiercią. Wyzdrowienie może być całkowite lub częściowe. Wyzdrowienie jest całkowite wówczas, gdy chory wraca do pełnego zdrowia, a więc do takiego stanu, w jakim był przed zachorowaniem. Wyzdrowienie częściowe jest wówczas, gdy w czasie trwania procesu chorobowego zachodzą trwałe zmiany morfologiczne. Chory zdrowieje, nie wraca jednak do stanu poprzedniego. Przykładem tego jest choroba Heinego - Medina; ostre objawy ustępują, pozostaje porażenie. Człowiek jest zdrowy, ale jednocześnie jest inwalidą. Przebycie choroby mimo powrotu do zdrowia może się odbić ujemnie na rozwoju dziecka. Dzieci często chorujące są z reguły wątłe i gorzej fizycznie się rozwijają. Zejście śmiertelne ma miejsce wówczas, gdy działanie czynników chorobotwórczych jest tak duże, że przekracza możliwości obronne organizmu i powoduje zanik czynności niezbędnych dla życia narządów (mózg, serce, płuca, nadnercza, nerki, wątroba). W momencie śmierci ustają procesy asymilacji. Najbardziej wrażliwą tkanką na niedotlenienie jest tkanka nerwowa, która po ustaniu krążenia i oddychania zachowuje jeszcze żywotność przez około 5-6 minut. Odpowiada to okresowi tzw. śmierci klinicznej. Intensywne zabiegi reanimacyjne (masaż serca, sztuczne oddychanie) stosowane w tym okresie mogą jeszcze chorego uratować. Po tym okresie następuje obumarcie tkanki nerwowej i śmierć biologiczna ustroju. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 12 POSTĘPOWANIE LECZNICZE Przebieg choroby w dużym stopniu zależy od leczenia chorego. W postępowaniu leczniczym wyróżniamy kilka metod, nawzajem uzupełniających się i decydujących w sumie o efekcie leczniczym. Są to: 1. Leczenie spoczynkowe - zapewnienie choremu spokoju fizycznego (łóżko) i psychicznego. 2. Leczenie dietetyczne - odpowiednie do jednostki chorobowej i stanu zdrowia żywienie chorego, zapewnienie dowozu witamin, soli mineralnych, płynów itp.. 3. Leczenie farmakologiczne - podawanie choremu leków właściwych dla leczenia danej choroby. Optymalne jest leczenie przyczynowe (etiotropowe) polegające na stosowaniu leków działających na przyczynę wywołującą chorobę, np. antybiotyków niszczących bakterie chorobotwórcze. W przypadku niewyjaśnionej przyczyny choroby lub braku leków etiotropowych stosuje się leczenie przeciwobjawowe (antysymptomatyczne). Przykładem takiego leczenia jest podawanie leków przeciwgorączkowych lub przeciwbólowych. 4. Leczenie metodami f izycznymi - naświetlanie lampą kwarcową, promieniami Roentgena, hydroterapia, balneoterapia, leczenie klimatyczne, akupunktura, 5. Leczenie chirurgiczne - stosowanie metod operacyjnych, np. usunięcie wyrostka robaczkowego, migdałków podniebiennych, opatrzenie rany itp. PODZIAŁ CHORÓB C h o r o b y o r g a n i c z n e i c z y n n o ś c i o w e - p o d z i a ł ten uwzględnia istotę zmian chorobowych zachodzących w organizmie w przebiegu procesu patologicznego. Choroby organiczne są to choroby, w wyniku których powstają zmiany w strukturze komórek tkanki i narządów. Choroby czynnościowe to takie, w przebiegu których obserwuje się jedynie zaburzenia funkcji narządów tkanek. Choroby wrodzone i nabyte - choroby wrodzone są to choroby, które człowiek nabywa w okresie życia płodowego, natomiast choroby nabyte to takie, które występują po zadziałaniu czynnika chorobotwórczego już po urodzeniu. Chorobami wrodzonymi są np. wady wrodzone, a chorobami nabytymi np. odra, choroba reumatyczna, grypa. Niektóre choroby w zależności od czasu ich powstawania mogą być wrodzone lub nabyte. Przykładem takiej choroby jest kiła. Choroby zakaźne i n i ezakaźne - podz ia ł t en opar ty jest na właściwościach czynników chorobotwórczych i zdolności przenoszenia się choroby z osobnika na osobnika. Obok wyżej wymienionych podziałów dość rozpowszechniony jest podział chorób w zależności od lokalizacji procesu chorobowego (główne zmiany). Według tego podziału rozróżniamy choroby okolic lub części ciała (np. choroby głowy, choroby twarzy, choroby klatki piersiowej, choroby brzucha itp.), choroby narządów (np. choroby serca, choroby płuc, choroby nerek, choroby oka itd.) lub choroby układów (np. choroby układu nerwowego, choroby układu krążenia itp.). Innym podziałem jest podział chorób w zależności od wieku, w którym najczęściej dane choroby występują. Związany jest on ściśle z odrębnościami anatomiczno - fizjologicznymi i immunologicznymi poszczególnych okresów życia człowieka. Podział ten uwzględnia między innymi grupę chorób określanych jako choroby dziecięce. Wyodrębnienie tych chorób w oddzielną grupę zostało podyktowane właściwościami wieku dziecięcego, znacznie różniącymi organizm dziecka od Renata Nowak. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. I Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 15 NAJCZĘSTRZE SCHORZENIA I WADY DZIECI I MŁODZIEŻY Schorzenia i wady układu ruchu Liczne schorzenia i wady narządów ruchu, które upośledzają rozwój dziecka, obniżają jego sprawność fizyczną, utrudniają adaptację do normalnych warunków życia, mogą występować jako genetycznie uwarunkowane, wrodzone lub nabyte. Skrzywienie kręgosłupa Skrzywienie kręgosłupa rozpatruje się w trzech płaszczyznach: 1. Płaszczyźnie czołowej jako skrzywienie boczne, tzw. skolioza – odchylenie od linii wyrostków kolczyytych kręgosłupa w prawo lub w lewo. 2. Płaszczyźnie trzałkowej jako nadmierne wygięcie kręgosłupa do przodu (tzw. hyperlordoza) lub do tyłu (tzw. hyperkyfoza); wygięcia mieszczące się w pewnych granicach nadają kręgosłupowi kształt litery S i tworzą krzywizny fizjologiczne, np. lordoza lędźwiowa do przodu, kyfoza piersiowa do tyłu. 3. Płaszczyźnie poprzecznej jako zniekształcenie rotacyjne w osi długiej kręgosłupa. Skrzywienia kręgosłupa powodują wady budowy i statyki, upośledzają pracę układu krążenia, oddychania, pokarmowego, a nawet pracę nerek. Zwiększają wydatek energetyczny pracujących mięśni dziecka i nie pozwalają dziecku osiągnąć należnej sprawności fizycznej. Przyczyny mogą być wrodzone i nabyte, zewnętrzne i wewnętrzne. Z przyczyn zewnętrznych podkreśla się wpływ nieodpowiednich mebli i sprzętu nie dostosowanego do wzrostu i proporcji ciała dziecka, noszenia przedmiotów przez dziecko w jednej ręce, obciążenie dziecka pracą fizyczną. Skrzywienie boczne kręgosłupa Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 16 Skrzywienia boczne dotyczą 2 - 5 % dzieci i młodzieży, częściej dziewcząt niż chłopców. Wszystkie skrzywienia wymagają wczesnego rozpoznania, jeszcze w stadium zmian czynnościowych, zanim przejdą w fazę organiczną, i leczenia pod nadzorem poradni specjalistycznej przy współdziałaniu rodziców i personelu wychowawczego. Leczenie polega na stosowaniu ćwiczeń wyrównawczych w domu, w przedszkolu, w punktach korektywy ortopedycznej, na częstym leżeniu w ciągu dnia na brzuchu, na spaniu na twardej desce, na zachowaniu higienicznego rozkładu zajęć dziecka, a także na zwolnieniu dziecka od ćwiczeń pogłębiających wadę. Szczególnie zaleca się pływanie. Pewne znaczenie ma racjonalne żywienie dziecka z uwzględnieniem białka zwierzęcego, soli mineralnych i witamin. W przypadkach trudnych i nie dających poprawy w leczeniu zachowawczym można się uciec do leczenia operacyjnego. Działanie profilaktyczne sprowadza się do zapobiegania chorobom, do zapewnienia dziecku optymalnych warunków środowiskowych, właściwego sprzętu i mebli, ruchu i pobytu na otwartej przestrzeni, zgodnego z wiekiem wychowania fizycznego, racjonalnego żywienia. Należy korygować postawę dziecka w czasie różnych zajęć i zwracać uwagę na równomierne obciążenie pasa barkowego. Płaskostopie Płaskostopie u dziecka do lat 3 traktuje się jako fizjologiczne. Po tym okresie dzięki rozwojowi motorycznemu wykształcają się sklepienia podłużne i poprzeczne stopy. Odróżnia się płaskostopie:  wrodzone (jeżeli stopa nie wysklepiła się po trzecim roku życia),  nabyte, czynnościowe i organiczne. Płaskostopie rozpoznaje się różnymi metodami, z których łatwą i dokładną jest wykonanie plantokonturogramu stopy. Wada ta może powtarzać się w pewnych rodzinach na zasadzie odziedziczonej predyspozycji. W leczeniu zachowawczym dobre rezultaty uzyskuje się na drodze codziennych ćwiczeń, trwających ½ - l godziny. Można również wykonywać ćwiczenia chwytne podeszwy stopy. Pomocniczo działają wkładki do obuwia zlecane przez lekarza ortopedę, najważniejsze jednak są ćwiczenia. Płaskostopie upośledza sprawność dziecka, powoduje bóle kończyn dolnych, sprzyja żylakom. W profilaktyce wskazuje się na takie czynniki, jak odpowiednio dobrane obuwie dziecka, ruch na otwartej przestrzeni, w tym chodzenie boso w porze letniej po piasku lub na trawie, ćwiczenia ruchowe, racjonalne żywienie, unikanie obciążenia fizycznego dziecka i długotrwałego stania. Do codziennej praktyki przedszkoli włączono zestawy ćwiczeń fizycznych zapobiegających płaskostopiu oraz wadom statyki, z czego wynika ważna rola nauczycielki przedszkola, współpracującej w tym zakresie ze służbą zdrowia w przedszkolu i z rodzicami dzieci. Wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego Wywołane jest wrodzoną dysplazją (niedorozwojem) stawu biodrowego, którą spotyka się u 4 - 5 % żywo urodzonych dzieci, częściej u rasy białej, rzadziej ras kolorowych. Dysplazja w większości przypadków się cofa, a w odsetku 2% populacji przechodzi w podzwichnięcie lub zwichnięcie biodra. Główka kości udowej przemieszcza się na brzeg lub poza obręb panewki kości biodrowej, Mówi się wtedy o wrodzonym podzwichnięciu lub zwichnięciu jednostronnym lub obustronnym. Wśród dotkniętych wadą przeważają dziewczynki (stosunek 6:1). W złożonej etiopatogenezie tej wady dwa czynniki wysuwają się na plan pierwszy: Renata Nowak. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. I Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 17  mechaniczny - stąd częstsze występowanie wady u dzieci z porodu pośladkowego,  hormonalny - wpływ żeńskich hormonów płciowych. Choroby mięśni Choroby mięśni zdarzają się stosunkowo rzadko u dzieci. Uwarunkowane przeważnie czynnikiem dziedzicznym. Zazwyczaj o nieznanej etiologii i przy nikłych możliwościach leczenia manifestują się zanikami, niedowładami, porażeniami i następowymi przykurczami. Odróżnia się szereg postaci klinicznych wśród których można wymienić:  postępujący miopatyczny zanik mięśni powiązany z zaburzeniem metabolizmu włókien mięśniowych i przepuszczalności ich błon oraz brakiem pewnych enzymów.  postępujący neurogenny zanik mięśni zależny od uszkodzenia obwodowego neuronu ruchowego. Inną jednostką z tej grupy chorób jest miastenia, charakteryzująca się szybką męczliwością mięśni szkieletowych aż do przejściowego porażenia. Przyczyny są nieznane, a zaburzone jest przewodnictwo bodźca nerwowego w obrębie płytki ruchowej. W okresie dzieciństwa występuje 10% zachorowań, częściej u dziewcząt. Dziecko ma trudności podczas połykania, zaburzone jest oddychanie, pojawiają się częściowe niedowłady, opadniecie powieki. Choroba ma przebieg falisty, okresy poprawy i pogorszenia wzajemnie się przeplatają. Dziecko z miastenią wymaga odrębnego traktowania i oszczędnego dawkowania ruchu. W wyniku zmian chorobowych w ośrodkowym układzie nerwowym mogą pojawiać się u dzieci niedowłady i skurczowe porażenia mięśni, z dużą sztywnością i napięciem przy uszkodzeniu ośrodków ruchowych mózgu (np. dziecięce porażenie mózgowe zwane chorobą Little'a) i wiotkie wywołane uszkodzeniem rogów przednich rdzenia kręgowego (np. w nagminnym porażeniu dziecięcym (polio), zwanym przedtem chorobą Heinego-Medina). W przypadku niedowładów i porażeń wdraża się postępowanie rehabilitacyjne i ortopedyczne, a przykurczom mięśni zapobiega się przez prostowanie kończyny i zabiegi fizykalne. Krzywica Krzywica, polega na zaburzeniu u niemowląt i małych dzieci gospodarki mineralnej wapnia i fosforu, spowodowanym niedoborem witaminy D. W 1915 r. pierwszy Polak pediatra lwowski prof. Raczyński udowodnił, że krzywica powstaje z braku niedostatecznego naświetlenia skóry słońcem, a ściślej promieniami pozafiołkowymi. Pod ich wpływem zmagazynowana w skórze człowieka nieczynna prowitamina D przekształca się w czynną witaminę D. Obok tej witaminy, zwanej przeciwkrzywiczą, gospodarkę wapniowo - fosforową regulują hormony przytarczyczki i ośrodkowy układ nerwowy. Powstawaniu krzywicy sprzyjają mgły, wilgoć, zimno, nieracjonalne żywienie z niedoborem witamin i soli mineralnych i nadmiarem węglowodanów, chowanie dziecka w pomieszczeniach ciemnych, wilgotnych, pozbawionych słońca. W krzywicy tworzy się z chrząstki tkanka kostnawa, zamiast kostnej, miękka o nieprawidłowej strukturze, co prowadzi do zaburzeń rozwoju kości i licznych zniekształceń. Nasilenie objawów przypada na okres między 3 a 12 miesiącem życia, potem proces czynny ustępuje, lecz zmiany pokrzywicze utrzymują się jeszcze przez wiele lat. W układzie kostnym zauważa się rozmiękczenie i spłaszczenie potylicy, czaszkę kwadratową, różaniec krzywiczy na klatce piersiowej wzdłuż obu stron mostka, deformacje kończyn dolnych (kształt O lub X), zgrubienia stępu nadgarstka (bransolety krzywicze), zniekształcenie kości miednicy. Między klatką piersiową a brzuchem widoczne jest wgłębienie, tak zwana bruzda Harrisona. Nosi ona nazwę „pasa krzywiczego" i tworzy się w miejscu przyczepu przepony. Zęby wyrzynają się z opóźnieniem i są słabe. Ciemiona i szwy na główce nie zarastają. Mięśnie i Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 20 Natomiast leczeniem hormonalnym i odczulającym udaje się zmniejszyć częstość i natężenie napadów. Dobre rezultaty przynosi leczenie sanatoryjne w uzdrowiskach. Zaleca się chorym dzieciom gimnastykę oddechową. U niemowląt i małych dzieci dychawica przebiega pod postacią astmatycznego nieżytu oskrzeli, często nawracającego. Dzieci te należy chronić szczególnie przed zakażeniem. Gruźlica Postępy w profilaktyce gruźlicy opierają się na:  stosowaniu szczepień przeciwgruźliczych BCG w stosunku do całej populacji do 18 lat,  izolacji i leczeniu bezpłatnym ludzi chorych w poradniach, na oddziałach szpitalnych i w sanatoriach,  wykonywaniu okresowo badań radiofotograficznych całej ludności, służących wczesnemu wykrywaniu gruźlicy płuc, a także innych chorób nieswoistych płuc jak nowotwory,  podnoszeniu warunków socjalno - bytowych ludności (mieszkanie, żywienie, higiena) i szerzeniu oświaty zdrowotnej. Nauczycielka przedszkola i klas I-III szkoły podstawowej przyczynia się do zapobiegania chorobom układu oddechowego u dzieci przez:  zapewnienie optymalnych warunków higienicznych środowiska przedszkola i szkoły (utrzymanie czystości, dobra wentylacja i nasłonecznienie pomieszczeń, walka z zapyleniem),  wczesną izolację chorych dzieci i osób z personelu oraz ochronę dziecka przed zakażeniem,  ruch, gry i zabawy na otwartej przestrzeni w otoczeniu zieleni, zabiegi hartujące, zabiegi podnoszące odporność, stosowanie gimnastyki oddechowej,  współdziałanie w realizacji szczepień ochronnych, w wychowaniu zdrowotnym dzieci, w przestrzeganiu przez nie zasad higieny osobistej. Wady rozwojowe układu moczowo - płciowego Występują jako wady wrodzone. Część z nich nie daje zaburzeń i wykrywa się je przypadkowo. Kliniczne znaczenie mają wady utrudniające odpływ moczu. Mocz gromadzi się w drogach moczowych, wskutek zastoju dochodzi do zakażenia, a potem do niedomogi nerek. Z wad narządów płciowych można wymienić wnętrostwo polegające na niezstąpieniu jąder do moszny pod koniec życia płodowego, a także anomalie narządów związane z obojnactwem. Niektóre z wad układu moczowo - płciowego leczy się operacyjnie, pozostałe tylko objawowo. Zapalenie układu moczowego Zapalenia układu moczowego rozwijają się w wyniku zakażenia idącego drogą wstępującą od cewki moczowej, chłonną lub krwionośną nawet od odległych narządów (np. gardła, migdałków czy chorych zębów). Pewną rolę odgrywają odczyny alergiczno - zapalne nerek. Zapalenia przebiegają jako ostre i przewlekłe oraz dotyczą miedniczek nerkowych, kory nerki (zapalenie kłębuszkowe), piramid i kanalików nerkowych (nerczyca), pęcherza i cewki moczowej. Dają różne objawy, jak podwyższenie ciśnienia krwi, obrzęki, poważne zmiany w moczu (krwiomocz, białkomocz, ropomocz, wałeczki) i zmniejszenie jego ilości (nawet bezmocz), zmiany na dnie oka i inne objawy ogólne. Zapalenia ostre kończą się szczęśliwie dzięki nowoczesnemu leczeniu, natomiast w przewlekłych zapaleniach, trwających niekiedy latami, rokowanie jest złe, choroba kończy się niedomogą nerek, mocznią i zgonem. Renata Nowak. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. I Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 21 Chorób układu moczowego nie wolno bagatelizować. Z chorym dzieckiem należy zgłosić się do lekarza i poddać je systematycznemu leczeniu. Niektóre z zapaleń przewlekłych przez długi czas nie dają objawów chorobowych i mogą być przeoczone, stąd wskazana jest niekiedy cierpliwa obserwacja i wykonywanie różnych badań pomocniczych. Zwraca się uwagę na coraz częstsze pojawianie się kamicy nerkowej u dzieci, przedtem typowej tylko u dorosłych (zwłaszcza mężczyzn). Moczenie mimowolne Moczenie mimowolne u niemowląt traktowane jest jako fizjologiczne do czasu, gdy małe dziecko nauczy się oddawać mocz w sposób kontrolowany. Moczenie mimowolne jako stały objaw obserwuje się u dzieci neuropatycznych, u dzieci w następstwie błędów i zaniedbań wychowawczych, u dzieci znerwicowanych, w przypadku wad rozwojowych układu moczowego i kręgosłupa (tarń dwudzielna i ucisk na drogi nerwowe), a nawet w robaczycach (owsiki). Moczenie mimowolne może występować stale w ciągu doby lub tylko jako nocne. Po wykluczeniu zmian organicznych i innych przyczyn uznaje się moczenie mimowolne jako nerwicę i podejmuje leczenie psychoterapią, środkami uspokajającymi i odpowiednią dietą. W większości przypadków uzyskuje się wyleczenie lub znaczną poprawę. O postępowaniu naprawczym wspomniano przy omawianiu kolejnych jednostek chorobowych, natomiast prewencja tych chorób opiera się na:  przestrzeganiu higieny osobistej małego dziecka (codzienne obmywanie ciepłą wodą z mydłem narządów płciowych zewnętrznych, u dziewczynek kierunek podmywania od sromu do odbytu),  noszeniu ciepłej bielizny w porze jesienno-zimowej, unikaniu oziębienia okolicy krocza, podbrzusza i lędźwi,  stosowaniu różnych zabiegów podnoszących nieswoistą odporność biologiczną (hartowanie, ćwiczenia ruchowe, szczepienia ochronne),  wczesnej diagnostyce i starannym leczeniu chorób układu oddechowego, zębów, banalnych nawet zakażeń układu moczowo-płciowego. SCHORZENIA I WADY NARZĄDÓW ZMYSŁÓW Narządy zmysłów pozwalają dziecku na utrzymanie kontaktu ze światem zewnętrznym i warunkują jego prawidłowy rozwój. Wady i choroby tych narządów mają zatem duże znaczenie społeczne. Omówione zostaną dwa narządy zmysłów, oka i ucha, pozostałe trzy zmysły - smak, węch, czucie dotyku, bólu i temperatury, nie odgrywają tak dużej roli, a ponadto stanowią organiczną całość z układem trawiennym, oddechowym, i skórą. Wady wzroku Odróżnia się następujące wady wzroku: 1. Wady refrakcji, czyli nieprawidłowe załamanie się promieni świetlnych wpadających do oka, wśród których występują:  krótkowzroczność (miopia), gdy promienie skrzyżują się przed siatkówką,  nadwzroczność (hypermetropia), gdy promienie skrzyżują się za siatkówką,  niezborność (astygmatyzm), gdy rogówka oka załamuje promienie nieprawidłowo w układzie południkowym lub równoleżnikowym. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 22 Schemat wad refrakcji: a - miarowość, b - nadwzroczność, c - krótkowzroczność Niemowlę i małe dziecko jest nadwzroczne, w wieku przedszkolnym i szkolnym normowzroczne (emetropia), a u ludzi powyżej 40 lat życia, wskutek mniejszej elastyczności soczewki oka zaznacza się tendencja do nadwzroczności lub krótkowzroczności. Wady refrakcji wyrównuje się szkłami korekcyjnymi - przy miopii wklęsłymi, a przy hypermetropii wypukłymi, natomiast astygmatyzm wymaga szkieł cylindrycznych. Nasilenie wad refrakcji oznacza się w stopniach, zwanych dioptriami, dając miopii znak (-), przy hypermetropii znak (+). Wadę sprawdza się co pół roku i dobiera szkła zależnie od ustępowania, a niekiedy pogarszania się wady. Częstotliwość wad refrakcji stale wzrasta (wpływ czynników cywilizacyjnych), 2. Wady widzenia obuocznego (zez), które polegają na zaburzeniu koordynacji ruchów gałek ocznych z różnych przyczyn, najczęściej złożonych. Zez może być wrodzony i nabyty, zależnie od sposobu występowania jednostronny lub dwustronny, zbieżny, rozbieżny i naprzemienny. Zez ujawnia się najczęściej między 2 - 4 rokiem życia, a niezwykle ważne jest wczesne rozpoznanie i leczenie, inaczej dochodzi do niedowidzenia, wtórnych wad refrakcji i nieodwracalnych zmian. Rozpoznanie zeza wymaga niekiedy kilkakrotnej wizyty u okulisty i obserwacji. W wykrywaniu pomaga specjalny aparat, zwany amblioskopem. Duże znaczenie mają masowe badania dzieci w tym kierunku w przedszkolach. W leczeniu zachowawczym stosuje się ćwiczenia oczu (leczenie ortoptyczne) oraz zasłanianie zdrowego oka (postępowanie pleoptyczne), inaczej metodą obturacyjną, aby zmusić chorą gałkę oczną do właściwego ustawienia. W razie niepowodzenia sięga się do leczenia operacyjnego, które wg nowych poglądów powinno zostać przeprowadzone jeszcze w wieku przedszkolnym. 3. Wada widzenia stereoskopowego (przestrzennego). O wadach tego typu mówimy, gdy dziecko nie widzi perspektywy, brakuje mu obrazu trójwymiarowego, a wszystkie przedmioty są płaskie, pozbawione bryłowatości. Wada jest genetycznie uwarunkowana i pozostaje na całe życie, Renata Nowak. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. I Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 25 Nadczynność związana z nadmiernym wydzielaniem hormonu somatropowego, inaczej hormonu wzrostu (STH) wyraża się w okresie przed pokwitaniem gigantyzmem (wysoki wzrost, drugie kończyny, pełna sprawność psychofizyczna) lub po pokwitaniu akromegalią (monstrualny, wybiórczy rozwój szczęki dolnej, warg, nosa, małżowin usznych, rąk i stóp). Niedobór hormonu wzrostu powoduje tzw. karłowatość przysadkową, charakteryzującą się niskim wzrostem (poniżej 135 cm) przy zachowanych proporcjach ciała. Zaznacza się od 2 - 3 roku życia, dziecko rośnie powoli do okresu pokwitania, jego rozwój intelektualny jest prawidłowy, jednak pozostaje pewien infantylizm emocjonalny. Wcześnie występują objawy starzenia się (progeria). Przysadka produkuje hormony tropowe, zatem ich nadmiar lub niedobór przyspiesza lub hamuje wydzielanie hormonów przez inne gruczoły dokrewne. Na przykład nadmiar hormonu tyreotropowego przysadki - powoduje nadczynność tarczycy. Wypadnięcie hormonów tropowych i uszkodzenie przysadki może uzewnętrznić się w zespole Simmondsa-Glińskiego, z następowym wychudzeniem i wyniszczeniem oraz śmiercią dziecka. Przy braku hormonu antydiuretycznego (ADH) z tylnego płata przysadki, regulującego zwrotne wchłanianie wody w kanalikach nerkowych, występuje moczówka prosta. Dziecko oddaje do kilkunastu litrów moczu na dobę i ma ogromne pragnienie. Tylny płat jest organicznie powiązany z układem nerwowym (miedzymózgowie – okolica podwzórza) i dlatego niektóre dysfunkcje są wyrazem jednocześnie zaburzeń i przysadki i układu nerwowego. Schorzenia przysadki mózgowej leczy się hormonalnie. Choroby tarczycy W chorobach tarczycy, podobnie jak w chorobach przysadki mózgowej, wyodrębnia się nadczynność i niedoczynność. Nadmiar hormonów tarczycy, w tym tyroksyny, lub nadmiar hormonu tyretropowego przysadki powodują nadczynność (zwaną u dorosłych chorobą Basedowa). Cechuje się ona wzmożoną pobudliwością nerwową, powiększeniem tarczycy w postaci wola, wytrzeszczem gałek ocznych i chudnięciem wskutek przyspieszonej przemiany materii oraz zmianami w układzie krążenia. Nadczynność leczy się np. związkami jodu. Niedoczynność tarczycy, wywołana różnymi przyczynami (wada rozwojowa, defekt syntezy hormonu, zapalenie, niedobór jodu w wodzie i pożywieniu) przejawia się zahamowaniem rozwoju fizycznego (karłowatość tarczycowa z dysproporcją poszczególnych części ciała) niedorozwojem umysłowym (matołectwo), wolem na szyi, obrzękiem śluzakowatym skóry i zwolnioną przemianą materii. Niedoczynność leczy się hormonami tarczycy. Cukrzyca Zaliczana do chorób cywilizacyjnych o dużym znaczeniu społecznym, przewlekła i nieuleczalna, powstaje w wyniku uszkodzenia części dokrewnej trzustki (wysepek komórek Langerhansa) i braku hormonu insuliny regulującego gospodarkę węglowodanową w organizmie. Wymaga systematycznego i ustawicznego leczenia, ograniczeń dietetycznych i właściwego trybu życia. Nie leczona i zaniedbana prowadzi do powikłań i wydatnie skraca życie. Tryb życia dziecka z cukrzycą przy właściwym prowadzeniu niewiele powinien się różnić od trybu życia dziecka zdrowego. Należy jednak dziecko obserwować, zwracać uwagę na jego zachowanie i reakcje (alarmujące są kwaśny zapach z ust, senność, apatia), regulować odpowiednio zajęcia, zapewnić dużo odpoczynku, przestrzegać ograniczeń w diecie, podawać osłodzoną herbatę po injekcjach insuliny lub cukierki. Dziecko chore pozostaje pod opieką poradni specjalistycznej i powinno posiadać przy sobie książeczkę chorego na cukrzycę z naniesionymi wynikami badań i Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 26 wskazówkami leczniczymi. Dzieci chore z powodu cukrzycy kieruje się na leczenie sanatoryjne. SCHORZENIA I WADY UKŁADU KRĄŻENIA Wady serca Wady serca dzielą się na wrodzone i nabyte. Istota ich polega na odchyleniu w budowie serca, nieprawidłowym połączeniu między jamami serca i wadliwym wskutek przepływie krwi. Wśród wad wrodzonych rozróżnia się pojedyncze i złożone, sinicze i niesinicze. Podstawowe objawy to:  bladość powłok lub nawet sinica,  duszność,  łatwa męczliwość,  zaburzenia tętna,  niewydolność fizyczna,  pałeczkowate palce (pałeczki dobosza),  zahamowanie rozwoju fizycznego, a nawet psychicznego,  szmery w sercu,  powiększenie wątroby i serca. Do znanych wad wrodzonych należą:  przetrwały przewód tętniczy Botalla,  nie zarosły otwór owalny,  ubytek w przegrodzie międzyprzedsionkowej,  ubytek w przegrodzie międzykomorowej,  zespół Fallota (jako wada czworacza),  zespół Eisenmengera (jako wada trojacza),  zwężenie tętnicy płucnej,  zwężenie cieśni tętnicy głównej,  nieprawidłowy przebieg wielkich naczyń. Niektóre z nich powodują ciężkie zaburzenia hemodynamiczne tzn. przepływu krwi. Leczenie jest objawowe, a tylko w niektórych wadach leczenie operacyjne. Wady nabyte W 70% powstają w wyniku choroby reumatycznej, uszkadzającej trwale wsierdzie i zastawki serca, wskutek czego dziecko pozostaje inwalidą. Wady nabyte mogą być proste i złożone, wyrównane i nie wyrównane. Symptomatologia wad nabytych jest identyczna, jak wrodzonych. Do najczęstszych wad nabytych zalicza się:  niedomykalność zastawki dwudzielnej,  zwężenie lewego ujścia żylnego,  niedomykalność zastawek półksiężycowatych tętnicy głównej. Leczenie jest objawowe, a tylko w niektórych wadach chirurgiczne. Zapobieganie wadom wrodzonym serca polega na ochronie kobiety ciężarnej przed infekcjami i zatruciami (zwłaszcza w okresie kształtowania się zawiązków narządów), natomiast wadom nabytym zapobiega się przez wczesne rozpoznanie, leczenie i profilaktykę choroby reumatycznej u dzieci. Renata Nowak. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. I Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 27 Choroba reumatyczna Nie jest ściśle chorobą układu krążenia, jest chorobą alergiczną wywołaną pewnym typem paciorkowca (wszędobylskie bakterie), który atakuje tkankę łączną, ma jednak związek z układem krążenia powodując nabyte wady serca, zmiany zapalne wsierdzia i mięśnia sercowego. Choroba reumatyczna przebiega w trzech fazach:  zakażenie paciorkowcem wywołującym nieżyt gardła, anginę lub inną chorobę dróg oddechowych,  drugi okres to okres utajenia, gdy paciorkowiec trafia na podłoże alergiczne, wytwarzając przeciwciała skierowane przeciw paciorkowcom i ich jadom,  ostry rzut choroby reumatycznej z gorączką, zmianami ze strony układu krążenia, układu nerwowego (pląsawica), skóry (rumień guzowaty), rzadziej ze strony dużych stawów. W zapobieganiu chorobie reumatycznej, a tym samym wadom serca skuteczne okazały się być następujące środki i metody:  izolacja każdego chorego dziecka ze schorzeniem dróg oddechowych i poddanie troskliwemu leczeniu,  usuwanie u dzieci ognisk zakażenia (próchnicze zęby, ropne migdałki itd.),  podnoszenie odporności nieswoistej przez hartowanie, wychowanie fizyczne, racjonalne żywienie,  stosowanie zasad higieny osobistej, higieny odzieży, zapobieganie oziębieniu i działaniu wilgoci (czynniki sprzyjające),  higiena środowiska przedszkola i szkoły (walka z zapyleniem, dobra wentylacja). Niedokrwistość Istota tego zaburzenia tkwi w niedoborze czerwonych krwinek (erytrocytów) i w obniżonej ilości czerwonego barwnika, hemoglobiny. Przyczyny niedokrwistości mogą być różne:  krwotok,  niedobór składników w pożywieniu (żelazo, białko),  witaminy,  substancje śladowe dostarczające biokatalizatorów dla procesu erytropoezy,  niedoczynność szpiku kostnego (z powodu infekcji, zatrucia, promieniowania jonizującego),  nadmierny rozpad krwinek wskutek różnych czynników. Niedokrwistość u dziecka w wieku przedszkolnym i szkolnym jest zjawiskiem częstym. Dziecko rośnie szybko, wzrasta zapotrzebowanie na krew, co pochłania dużo materiałów budulcowych, szczególnie białka i żelaza. Niedobory w diecie lub niedostateczne wykorzystanie składników pożywienia łatwo prowadzą do niedokrwistości. Z objawów zauważa się bladość powłok i spojówek, łatwe męczenie się, niekiedy duszność, krwawienia, obniżone łaknienie. Dziecko ma złe samopoczucie, skarży się na bóle głowy, często zapada na infekcje dróg oddechowych, biegunki i inne schorzenia w związku z obniżeniem odporności. Istnieją też inne postacie klinicznych niedokrwistości: mikrocytarna i malocytarna, aplastyczna, hemolityczna, złośliwa. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 30  racjonalne żywienie (ograniczanie słodyczy u dzieci, a preferowanie mleka i jego przetworów, razowego chleba, warzyw i owoców),  stosowanie fluoryzacji,  wychowanie zdrowotne dzieci,  kontrola u stomatologa co pół roku i wczesne leczenie zmian próchniczych. Wady zgryzu Zgryzem określa się stosunki przestrzenne zębów przeciwstawnych obu szczęk przy ich zwarciu. Zgryz może być prawidłowy lub nieprawidłowy. Odróżnia się kilka typów wad zgryzu:  tyłozgryz,  przodozgryz,  zgryz krzyżowy,  zgryz otwarty,  zwężenie zgryzu itp. We wczesnym dzieciństwie łatwo powstaje tyłozgryz pod wpływem ssania smoczka i innych złych nawyków (ssanie palca). Wada zgryzu wpływa ujemnie na rozwój dziecka, upośledza oddychanie i żucie pokarmów, powoduje wady mowy, sprzyja innym chorobom jamy ustnej i układu oddechowego, zniekształca twarz dziecka. Leczeniem tych wad, zajmują się poradnie ortodontyczne. Korekcja wady polega na wykonywaniu ćwiczeń mięśniowych ustawiających żuchwę i ćwiczeń oddechowych oraz zastosowaniu wyrównawczych aparatów ortodontycznych. Zaburzenia przewodu pokarmowego wywołane wadliwym żywieniem Wadliwe żywienie powoduje nieżyt żołądka oraz ostre i przewlekłe nieżyty jelit (biegunkę), manifestujące się nudnościami i wymiotami, bólami brzucha i wolnymi, częstymi stolcami. Przebiegają one nieraz pod postacią, tzw. zatruć pokarmowych. Wadliwe żywienie prowadzi do stanu niedoboru witamin (tzw. hypowitaminozy), który cechuje się różnymi objawami ogólnymi i zahamowaniem rozwoju. Choroby przewodu pokarmowego przebiegające z tzw. ostrym brzuchem Choroby przewodu pokarmowego przebiegające wśród objawów „ostrego brzucha" mogą być wywołane m.in.: zapaleniem wyrostka robaczkowego, zapaleniem otrzewnej, niedrożnością jelit, uwięźnięciem przepukliny powłok brzusznych. Charakteryzują się one bólami brzucha, nudnościami i wymiotami, wzdęciami i napięciem powłok brzusznych, niekiedy gorączką, bladością skóry i objawami niewydolności krążenia. Wymagają natychmiastowej interwencji lekarskiej, w tym chirurgicznej i co najmniej dokładnej obserwacji. Dziecku nie wolno podawać płynów i pokarmów, a na brzuch stosuje się zimny okład. Zbyt długie wyczekiwanie lub lekceważenie objawów może skończyć się dla dziecka, niepomyślnie. Zaburzenia łaknienia i zaparcie stolca Skargi matek na brak łaknienia u swych dzieci powtarzają się codziennie i w poradniach dla dzieci i w ośrodkach zdrowia. Zdaniem wie lu wybitnych pediatrów dziecko zdrowe nie zagłodzi się i samo w sposób naturalny reguluje łaknienie. Bywają dni i okresy, zwłaszcza w czasie upałów, gdy zmniejsza się zapotrzebowanie na energię cieplną, i wtedy dziecko mniej je, co nie zawsze rozumieją rodzice (fazowość łaknienia). Nie należy tym się martwić, Renata Nowak. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. I Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 31 jeżeli dziecko prawidłowo się rozwija, a ciężar ciała przyrasta zgodnie z wiekiem. W przypadku braku łaknienia poddaje się dziecko badaniu i obserwacji lekarskiej w celu znalezienia przyczyny chorobowej (zaburzenia przewodu pokarmowego, pasożyty, niedobór witamin, np. B2 i innych) i odpowiedniego leczenia. Po wykluczeniu choroby i stwierdzeniu, że dziecko jest zdrowe należy się doszukiwać błędów wychowawczych polegających na - zmuszaniu, dziecka do jedzenia, stosowaniu kar i form nacisku, antywychowawczych obiecankach spełniania życzeń i dogadzania dziecku. U zdecydowanej większości tzw. niedo-jadków przyczyna tkwi w niekonsekwencji wychowawczej rodziców. Sytuacja wychowawcza w przedszkolu likwiduje w sposób naturalny problem „niedojadków". Obowiązują bowiem stałe godziny posiłków, a chociaż diety się nie indywidualizuje, żywienie jest bardziej racjonalne i zaspokaja potrzeby dziecka. Ponadto spożywanie posiłków w grupie zdecydowanie wpływa na poprawę jedzenia (ważny wpływ naśladownictwa). Ważną sprawą jest zachowanie estetyki jedzenia - nauczanie dzieci kulturalnego spożywania posiłków, zadbanie o czystość pomieszczenia i stolików - ładne nakrycie, estetyczne naczynia i sztućce, jak i stworzenie miłego, przyjemnego nastroju. Przestrzeganie tych zasad poprawia łaknienie i zachęca do spożywania posiłków. Nie jest istotne, ile dziecko otrzyma kalorii w posiłku, lecz czy zjada chętnie i bez oporów. Zaparcie stolca zdarza się również u dzieci. W badaniu i obserwacji lekarskiej wyklucza się jednak zmiany chorobowe, którym towarzyszy zaparcie (pasożyty, wady rozwojowe jelit, uszkodzenia śluzówki i skóry odbytu). Leczenie zmian chorobowych likwiduje jednocześnie zaparcie. Innego typu zaburzenie stanowi zaparcie wywołane czynnikami neuro- i psychogennymi (dzieci nerwicowe, stresy i napięcia), łatwo prowadzące do zaparcia nawykowego (zmiany i reakcje utrwalone). Zaparciom stolca przeciwdziała się poprzez stwarzanie wokół dziecka właściwego klimatu psychicznego i poprzez dietę zawierającą jarzyny, chleb razowy, ponadto przyzwyczaja się dziecko do defekacji o tej stałej porze dnia i przełamuje opory psychiczne (wstyd wobec grupy, nieśmiałość). W przypadku zaparcia zaleca się picie wody na czczo, spożywanie suszonych śliwek, surówek z kapusty itp. SCHORZENIA I WADY UKŁADU NERWOWEGO Zaburzenia układu nerwowego u dziecka dzieli się na:  endogenne, uwarunkowane dziedziczcie oraz zachodzące w czasie życia płodowego i okołoporodowego,  egzogenne, powstające w następstwie urazów i chorób zakaźnych układu nerwowego w wyniku wadliwego oddziaływania środowiska zewnętrznego. Zaburzenia endogenne Z zaburzeń endogennych powstałych w wyniku uszkodzenia struktury i funkcji układu nerwowego wymienia się choroby uwarunkowane genetycznie (geny chorobotwórcze przekazywane potomstwu przez rodziców, aberację chromosomów), jak zespół Downa (mongolizm), zespół Turnera, zespół Klinefeltera, bloki enzymatyczne, niektóre zespoły psychoorganiczne, jak schizofrenia lub cyklofrenia (psychoza maniakalno-depresyjna), ujawniające się dopiero po 10 roku życia lub w okresie pokwitania, niektóre zespoły mnogich wad wrodzonych, w tym także w układzie nerwowym, powodujące oligofrenię, wodogłowie i inne nieodwracalne zmiany. Przykładowo do wad rozwojowych zdeterminowanych w chwili poczęcia lub powstałych pod działaniem czynnika chorobotwórczego w życiu płodowym należą bezmózgowie, małogłowie, tarń dwudzielna z towarzyszącą przepukliną oponowo - rdzeniową, rozszczepienie czaszki z przepukliną oponowo - mózgową, wgniecenie podstawy czaszki. Z plejady innych chorób, uszkadzających strukturę i funkcje układu nerwowego, Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 32 rozwijających się jako endogenne w życiu płodowym wylicza się:  embriopatie wirusowe (różyczka, grypa), (embiopatia oznacza uszkodzenie i zmiany zarodka),  fetopatie bakteryjne (kiła) (fetopatia oznacza uszkodzenie płodu),  infekcje pasożytnicze (zakażenie pierwotniakiem toksoplazmozy, malarii i innymi),  zatrucia ciążowe szkodliwymi produktami przemiany materii (zwłaszcza przy niewydolności nerek kobiety ciężarnej),  zatrucia lekami. Wiadomo, że niewłaściwe odżywianie w czasie ciąży, szczególnie przy niedoborze białka, witamin i soli mineralnych, może wpłynąć fatalnie na strukturę i funkcję układu nerwowego zarodka lub płodu. Kobieta ciężarna wykazuje większą podatność na zakażenia i szybciej reaguje zmianami chorobowymi na niedożywienie ilościowe i jakościowe. Podobnie bardzo szkodliwie oddziałują na zarodek i płód promieniowanie jonizujące i alkohol. Podkreśla się obecnie znaczenie różnorodnych uszkodzeń okołoporodowych w powstawaniu zaburzeń nerwowych. Jako poważną patologię traktuje się dziś urazy okołoporodowe ujawniające się w postaci krwawienia wewnątrzczaszkowego i zespołu niedotlenienia (zamartwica). Uszkodzenia układu nerwowego wskutek niedotlenienia powodują zmiany ze strony łożyska, jak wadliwa budowa i zaburzenia rozwoju łożyska, łożysko przodujące, przedwczesne odklejenie się łożyska dające obfite krwawienia. Niedotlenienie i uszkodzenie układu nerwowego powstaje również w wyniku okręcenia szyi płodu pępowiną, w przedłużającym się porodzie, przy przedwczesnym odejściu wód płodowych, w przypadku istnienia wad budowy i guzów macicy. Nauczyciel czy wychowawca mając do czynienia z takimi dziećmi przeprowadza wywiady z rodzicami na temat przebiegu ciąży, porodu i ewentualnych urazów okołoporodowych w celu wyjaśnienia zachowania dziecka i jego odchylenia od normy zdrowia i rozwoju, jak również w celu poznania podłoża trudności wychowawczych oraz w celu wyboru właściwej metody wychowawczej i formy opieki nad dzieckiem. Zaburzenia egzogenne Zaburzenia egzogenne powstają w następstwie urazów i chorób zakaźnych układu nerwowego lub pod wpływem wadliwego oddziaływania środowiska i wadliwego procesu wychowania. Wiele z nich to urazy głowy z jednoczesnym uszkodzeniem struktury i funkcji układu nerwowego, w następstwie których rozwija się padaczka, oligofrenia, wodogłowie, niemota, głuchota, wady mowy (jąkanie się), niedowłady i porażenia kończyn lub poszczególnych grup mięśniowych. Na tle przebytego urazu głowy mogą stopniowo ujawnić się zaburzenia czynnościowe typu nerwicowego, tzw. nerwica pourazowa - lęk, moczenie mimowolne, jąkanie się itp. Z chorób bakteryjnych znane są: gruźlicze zapalenie mózgu i opon, zapalenia ropne opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia paciorkowcowe, gronkowcowe i inne. Do chorób bakteryjnych atakujących układ nerwowy, włącza się również tężec, którego zarazek - laseczka beztlenowa - bytująca w glebie wykazuje silne powinowactwo do tkanki nerwowej. Na szczęście zachorowania na tężec są nieliczne dzięki szczepieniom ochronnym. Zdarzają się również zapalenia mózgu i opon wywołane przez grzybki (drożdżaki, promienica). Wirusowe infekcje układu nerwowego są groźniejsze ze względu na większą ich częstotliwość i brak możliwości leczenia przyczynowego. Występują jako schorzenie pierwotne lub jako powikłania, w przebiegu innych chorób zakaźnych, takich jak odra, świnka, ospa wietrzna. Z pierwotnych wirusowych warto wspomnieć następujące: polio (nagminne porażenie dziecięce), limfocytowe zapalenie opon, nagminne zapalenia mózgu, kleszczowe, opryszczkowe i Renata Nowak. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. I Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 35 wykwalifikowanym personelem lekarzy i pielęgniarek, pedagogów specjalnych, psychologów i pracowników służb społecznych. Prowadzi się wieloraką rehabilitację i rewalidację tych dzieci, aby w miarę możliwości przystosować je do życia w społeczeństwie. Postępy genetyki, biochemii i pedagogiki pozwalają przypuszczać, że w przyszłości uda się skuteczniej niż dotychczas zapobiegać oligofrenii, a nawet wyrównywać uszkodzenia nieodwracalne. CHOROBY ZAKAŹNE WIEKU DZIECIĘCEGO Choroby zakaźne wirusowe Odra Chorobę wywołuje wirus po okresie inkubacji trwającej 9 - 14 dni, a zachorowalność jest prawie powszechna. Nie chorują na odrę niemowlęta do 0;5 miesiąca życia (dzięki wrodzonej odporności przekazanej dziecku przez matkę (o ile matka jako dziecko sama odrę przechorowała). Przebycie odry pozostawia odporność na tę chorobę na całe życie. Zarazków odry nie przenosi się przez osoby trzecie. Zakażenie jest kropelkowe. Początek choroby manifestuje się objawami zwiastunowymi: nieżyt dróg oddechowych, kaszel, katar, zaczerwienienie spojówek, światłowstręt i gorączka w granicach 38 - 39°. Po 3 - 5 dniach na skórze pojawia się czerwona, drobnoplamista wysypka, obejmująca najpierw okolicę za uszami, potem twarz, tułów i kończyny, tzw. schodząca w dół. Dziecko chore na odrę jest zakaźne dla otoczenia 5 dni przed i 3 dni od pojawienia się wysypki i podlega izolacji w domu. Dzieci do lat 3, które odry nie przebyły i nie były szczepione a znajdują się w żłobku lub w przedszkolu, podlegają izolacji w domu przez 14 dni. Ospa wietrzna (wiatrówka) Czynnikiem etiologicznym jest wirus, odmienny jednak od wirusa ospy prawdziwej, niesłychanie lotny, dzięki czemu łatwo przenosi się. Dziecko zakaża się drogą kropelkową. Wirus szybko ginie poza ustrojem, zatem wystarczającą dezynfekcją jest wentylacja pomieszczeń. Przebyta choroba pozostawia trwałą odporność. Przebieg choroby jest łagodny, nieraz bez temperatury, powikłania ze strony układu nerwowego występują rzadko. Nosicielstwa w tej chorobie nie stwierdza się. Po okresie wylęgania (11 - 21 dni) choroba zaczyna się gorączką i wysypką na skórze oraz na owłosionych częściach ciała i na błonach śluzowych jamy ustnej. Wysypka przybiera postać plamek, grudek i pęcherzyków wypełnionych treścią surowiczą, która mętnieje. Z pęcherzyków tworzą się krosty, które zasychają w strupki i odpadają nie pozostawiając blizn. Charakterystyczne dla ospy wietrznej jest to, że wykwity skórne pojawiają się rzutami, wskutek czego, zauważa się je w różnych fazach rozwoju (plamki obok pęcherzyków i krost). Okres zakaźności dziecka zaczyna się na 2 - 3 dni przed ukazaniem się wysypki i kończy się z chwilą przyschnięcia wszystkich pęcherzyków w strupki (najmniej 6 dni od pojawienia się wykwitów). Chore dziecko izoluje się w domu. Kwarantanny dzieci ze styczności, powyżej l roku życia, które nie chorowały, nie stosuje się. Szczepień ochronnych nie ma. Obowiązują ogólnie znane zasady profilaktyki. Różyczka Różyczkę wywołuje wirus, który po 14 - 21 dniach inkubacji, daje odporność na całe życie. Droga Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 36 zakażenia jest kropelkowa. Zapadalność wśród dzieci przedszkolnych i szkolnych jest duża. Nosicielstwa nie ma, a wirus szybko ginie poza ustrojem. Dezynfekcja polega na wentylacji pomieszczenia.. Jesteśmy radzi, gdy różyczkę przechoruje dziewczynka, ponieważ w przypadku tej choroby u kobiety ciężarnej wirus powoduje embriopatie w postaci wad rozwojowych. U kobiety ciężarnej z przebytą w dzieciństwie różyczką wirus zostaje zneutralizowany przez przeciwciała krążące we krwi. Dziecko jest zakaźne dla otoczenia przez 7 dni przed i 4 po wysypce. Po trwających jeden, dwa dni zwiastunach chorobowych występują objawy podobne do odry. Wysypka czerwona i drobnoplamista zaczyna się w okolicach uszu, pojawia się gorączka i powiększenie węzłów chłonnych potyliczno - karkowych. Chore dziecko izoluje się w domu. Nie stosuje się żadnej kwarantanny wobec dzieci ze styczności i zabiegów profilaktycznych. Powikłania zdarzają się rzadko. Nagminne zapalenie przyusznicy (świnka) Etiologia jest wirusowa, a proces chorobowy toczy się w śliniance przyusznej jednostronnie lub obustronnie. Nosicielstwa nie ma, a dziecko zakaża się drogą kropelkową. Dezynfekcja polega na wietrzeniu pomieszczenia. Chorują dzieci starsze i młodzież, a nawet dorośli. Odporność jest trwała. Wiele zachorowań przebiega poronnie nawet bez obrzęku ślinianek. Dziecko jest zakaźne 7 dni przed i 9 dni po pojawieniu się objawów klinicznych. Okres wylęgania wynosi 12 - 26 dni. Zaczyna się nagle obrzękiem ślinianki przyusznej, poniżej kąta żuchwy, po jednej lub po obu stronach, skóra jest napięta, błyszcząca, nigdy nie dochodzi do zropienia. Obrzęk jest bardzo bolesny. Występuje gorączka, ponadto zaczerwienione jest gardło, chory ma złe samopoczucie i obniżone łaknienie. Niekiedy występują powikłania - zapalenie jąder (u chłopców), jajników (u dziewczynek), zapalenie trzustki, mózgu i opon mózgowych. Grypa Przyczyną choroby jest wirus o ogromnych zdolnościach adaptacyjnych i dużej zmienności. Odróżnia się zatem szereg szczepów i odmian, a każda kolejna epidemia wywołana jest odmiennym wirusem. Wirus szerzy się łatwo drogą kropelkową, dając zapadalność i powodując okresowo epidemie na całym świecie. Odporność jest krótkotrwała i dlatego można kilkakrotnie zachorować w czasie trwania epidemii. Choroba po krótkim okresie wylęgania zaczyna się nagle wysoką gorączką, dreszczami, chory skarży się na złe samopoczucie i ogólne rozbicie. Pojawiają się objawy nieżytu dróg oddechowych (katar, kaszel). U małych dzieci i osób starszych łatwo dochodzi do groźnych powikłań (zapalenie płuc, uszkodzenie mięśnia sercowego, zapalenie mózgu i opon). Każda epidemia powoduje wzrost umieralności niemowląt. Profilaktyka polega na przestrzeganiu zasad higieny osobistej, podnoszeniu odporności ogólnej dzieci przez racjonalne żywienie, podawaniu mleka i witaminy C, hartowaniu, a ponadto należy dobrze wietrzyć pomieszczenia. Dzieci chore i także chore osoby z personelu przedszkola należy izolować w domu. W czasie epidemii obowiązuje codzienne zgłaszanie służbie sanitarno - epidemiologicznej globalnej liczby zachorowań. Nagminne porażenie dziecięce (Heine-Medina) Nagminne porażenie dziecięce jest wywołane przez wirusy. Wyodrębniono ich trzy rodzaje: typ l, typ 2 i typ 3. Należy ono do ciężkich chorób wieku dziecięcego, przede wszystkim dlatego, że pozostawia po sobie trwałe następstwa w postaci porażeń. Jest ono przyczyną Renata Nowak. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. I Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 37 kalectwa. Choroba ta jest znana również pod nazwą choroby Heinego-Medina lub poliomyelitis. Źródłem zakażenia jest człowiek chory lub nosiciel. Człowiek zakaża się drogą zakażenia pokarmowego lub kropelkowego. Zakażenie kropelkowe odgrywa tu mniejszą rolę. Badania dowiodły, że chory zakaża drogą kropelkową tylko w ciągu pierwszych pięciu dni choroby, w pozostałych dniach już tylko drogą zakażenia pokarmowego. Okres zaraźliwości w tej chorobie jest bardzo długi. W kale chorego wykrywa się wirusy nagminnego porażenia dziecięcego do 40 dni od początku choroby. W przenoszeniu choroby dużą rolę odgrywają przenosiciele, zwłaszcza muchy i woda. Ponieważ choroba ta występuje epidemicznie, dlatego też w czasie epidemii zabrania się kąpieli w stojących wodach (basenach, stawach). Wynika to z łatwości zakażenia, w czasie kąpieli bowiem łatwo może dojść do napicia się wody, a celują w tym właśnie dzieci. Epidemia choroby Heinego-Medina występuje głównie w lecie. Przypada ona głównie na miesiąc sierpień i wrzesień. W okresie epidemii jest dużo postaci poronnych tej choroby. Przebiega ona wtedy bez porażeń, najczęściej pod postacią nieżytu gardła i dróg oddechowych oraz zaburzeń żołądkowo - jelitowych. Mogą one być jednak źródłem zakażenia. Do zachorowania skłonne są szczególnie osoby przemęczone, osłabione bądź podlegające działaniu czynników obniżających znacznie odporność, np. nadmiernemu ochłodzeniu czy przegrzaniu. Dlatego w czasie epidemii powinno się chronić dzieci przed wszystkim, co powoduje obniżenie ich odporności. Czynnikiem sprzyjającym zachorowaniu mogą być urazy i zabiegi operacyjne. Te ostatnie, zwłaszcza w obrębie jamy ustnej - wyrwanie zęba, wycięcie migdałków, rany w ich następstwie - mogą stać się wrotami zakażenia. W chorobie tej wrotami zakażenia jest przede wszystkim przewód pokarmowy. Mogą też być drogi oddechowe - dla zakażenia kropelkowego. Okres wylęgania w chorobie Heinego-Medina jest długi, wynosi on zwykle 3 do 21 dni, chociaż może być dłuższy. W końcu okresu inkubacji pojawiają się objawy chorobowe. Nie są one patognomoniczne dla choroby Heinego-Medina. Są to: złe samopoczucie, apatia, brak łaknienia, bóle mięśniowe i stany podgorączkowe, objawy nieżytowe dróg oddechowych, zaburzenia przewodu pokarmowego. Po kilku dniach następuje krótkotrwała remisja, a potem objawy występują we wzmożonej formie. Dołączają się do nich wkrótce objawy charakterystyczne, jak: a) osłabienie siły mięśniowej, zwłaszcza mięśni szyi; objawia się to między innymi trudnością w utrzymaniu pozycji pionowej głowy, b) bóle mięśniowe, przeczulica i silne pocenie się, c) objawy oponowe, a przede wszystkim sztywność karku. Wśród nasilających się objawów pojawia się wysoka gorączka, a w ślad za nią mogą wystąpić porażenia. Porażenia są wyrazem uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Wirusy nagminnego porażenia dziecięcego wykazują powinowactwo do tego układu i uszkadzają komórki nerwowe położone głównie w rdzeniu kręgowym i rdzeniu przedłużonym. W rdzeniu kręgowym porażeniu ulegają ruchowe komórki nerwowe zlokalizowane w rogach przednich rdzenia. Z komórek tych odchodzą włókna nerwowe do mięśni. Z chwilą więc uszkodzenia komórki porażeniu ulega również mięsień, do którego dane włókno dochodzi. Mięsień taki staje się wiotki, nie może się kurczyć. W ślad za tym chory nie może wykonywać ruchów tymi mięśniami. Porażenie może być jedno- lub obustronne. Najczęściej porażeniu ulegają mięśnie uda, pośladków i ramion. Cofanie się porażeń jest bardzo trudne, w wielu przypadkach porażenia pozostają na stałe, doprowadzając do zaników mięśniowych i kalectwa. Wymaga to już leczenia ortopedycznego. Znacznie groźniejsze dla życia są porażenia układu nerwowego zlokalizowane w obrębie rdzenia przedłużonego i mózgu. Mogą wówczas ulec uszkodzeniu ośrodki nerwowe niezbędnych Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 40 chorego, ozdrowieńca lub nosiciela. Obserwuje się sezonowość w występowaniu zachorowań, bowiem zachorowalność nasila się w porze jesienno-zimowej. Czas inkubacji trwa 2 - 5 dni, a dziecko jest zakaźne dla otoczenia tak długo, jak długo w jego nosogardzieli są obecne paciorkowce (praktycznie przez cały okres leczenia). Choroba zaczyna się nagle wysoką gorączką, bólami głowy i gardła, wymiotami, a tuż potem pojawia się wysypka punkcikowata na tle czerwonej „płonącej" skóry (stąd nazwa płonicy). Wysypka widoczna jest najpierw na tułowiu, na wewnętrznych powierzchniach ud i ramion, a potem na całym ciele. Gardło jest czerwone, a migdałki podniebienne powiększone, obrzękłe, pokryte nalotami (angina typowa dla płonicy). Pod koniec choroby skóra złuszcza się płatami. Chore dziecko izoluje się w domu, a leczenie penicyliną (7 dni) daje pełny efekt i skutecznie niszczy zarazki w nosogardzieli. Wobec dzieci i osób z personelu przedszkola mającymi styczność z chorym nie stosuje się żadnej kwarantanny. Profilaktyka polega na wczesnej izolacji dzieci chorych z powodu anginy i nieżytu dróg oddechowych (infekcje paciorkowcowe), na przestrzeganiu higieny osobistej i higieny żywienia, na podnoszeniu odporności ogólnej dzieci przez wychowanie fizyczne i hartowanie oraz przez racjonalne żywienie. Należy starannie leczyć i usuwać u dzieci ogniska zakażenia (chore zęby, migdałki, zatoki). Róża Ujawnia się jako zakażenie skóry paciorkowcem, zazwyczaj twarzy, lecz także innych okolic ciała i na błonach śluzowych. Chorują dzieci i osoby starsze, zwłaszcza ze środowisk zaniedbanych pod względem higienicznym. Choroba przebiega z gorączką i dreszczami, z rumieniem i obrzękiem w miejscu zakażenia. Dziecko izoluje się w domu. Przebyta choroba nie uodparnia, co więcej usposabia do powtórnych zachorowań. Zapobieganie sprowadza się do przestrzegania higieny powłok ciała i ochrony dzieci przed infekcjami paciorkowcowymi. Krztusiec (koklusz) Do zachorowania na krztusiec przyczynia się bakteria pałeczka krztuśca, przenoszona drogą kropelkową. Najbardziej podatne na zakażenie są niemowlęta i małe dzieci, dla których krztusiec jest najgroźniejszy, ponieważ powoduje liczne i ciężkie powikłania płucne i naczyniowo - mózgowe. Zapadalność jest wysoka. Okres inkubacji wynosi 7 - 14 dni. Chore dziecko jest zakaźne dla otoczenia przez kilka ostatnich dni okresu wylęgania się aż do 21 dni, licząc od czasu pojawienia się kaszlu napadowego. Przebieg choroby dzieli się na 3 okresy: okres zwiastunów z objawami nieżytu dróg oddechowych, okres kaszlu napadowego (najdłuższy) i okres zdrowienia. Napady kaszlu są bardzo charakterystyczne i bardzo meczące dla dziecka, połączone z wymiotami i brakiem łaknienia. Dziecko chore izoluje się w domu co najmniej 21 dni licząc od momentu pojawienia się kaszlu napadowego. Zakażeniom zapobiega się przez dokładne wietrzenie pomieszczeń mieszkalnych. Dur brzuszny i dury rzekome Dur, inaczej tyfus brzuszny oraz dury rzekome A i B są spowodowane pałeczkami z grupy bakteryjnej Salmonella. Nazywa się je potocznie chorobą „brudnych rąk". Okres wylęgania stanowi dla duru brzusznego 7 - 21 dni, a dla durów rzekomych 3 - 14 dni. Chory jest zakaźny dla otoczenia na kilka ostatnich dni okresu inkubacji do czasu uzyskania ujemnych wyników badań bakteriologicznych. Obowiązuje hospitalizacja. W przebiegu choroby występują takie objawy, jak gorączka, bóle brzucha, biegunka, zamroczenie. Renata Nowak. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. I Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 41 Przechorowanie pozostawia trwałą odporność. Nosicielstwo jest tymczasowe lub stałe, a może powstać w wyniku zakażenia bez zachorowania. Dzieci i personel ze stycznością z chorym nie izoluje się, lecz poddaje się obserwacji lekarskiej i trzykrotnym badaniom kału na nosicielstwo. Profilaktyka oparta jest na skrupulatnym przestrzeganiu higieny osobistej, higieny żywienia, higieny wody i urządzeń sanitarnych oraz na walce z muchami i gryzoniami. Czerwonka Choroba ta rozwija się w wyniku zakażenia pałeczką z dużej grupy bakteryjnej Shigella (stąd nazwa shigelozy), mającej kilka odmian, W krajach tropikalnych chorobę wywołuje pierwotniak pełzak. Czerwonka, podobnie jak dur brzuszny, jest chorobą „brudnych rąk" i takie same zaniedbania z zakresu higieny, jak w durach, ułatwiają jej szerzenie. Analogicznie przedstawia się sprawa nosicielstwa. Zachorowania są nierzadkie w porze letniej (woda, owoce, jarzyny), w razie zaniedbań występuje epidemia. Z objawów chorobowych można wymienić: gorączkę, bóle brzucha, biegunkę z wolnymi, śluzowymi stolcami, nieraz z krwią (częściej u dorosłych) bolesne parcie na stolec. Chore dziecko szybko się odwadnia i dochodzi da niewydolności krążenia. Bywają zachorowania o przebiegu ciężkim, a także poronnym, prawie nie zauważone. Chore dziecko izoluje się w domu lub w szpitalu. Dziecko jest zakaźne w okresie choroby i wydalania pałeczek z kałem, a może powrócić do przedszkola po ustąpieniu objawów klinicznych i ujemnych wynikach badań bakteriologicznych kału. Dzieci ze stycznością z chorym nie izoluje się, lecz poddaje się 5 - dniowej obserwacji i pobiera się jednorazowo kał na nosicielstwo pałeczek czerwonki. Szczepień ochronnych nie ma. Tężec Czynnikiem etiologicznym jest laseczka przebywająca w glebie, szczególnie nawożonej nawozem końskim. Postacie zarodnikujące odporne na działania niekorzystnych czynników zewnętrznych mogą długi czas przetrwać w glebie, nie tracąc właściwości chorobotwórczych. Droga zakażenia jest kontaktowa przez uszkodzoną skórę i błony śluzowe. Produkowane przez laseczkę jady, tzw. egzotoksyny przedostają się z krwią do układu nerwowego, wywołując tam zmiany chorobowe. W przypadku zakażenia i zabrudzenia rany ziemią istnieje zawsze zagrożenie tężcem. Dzieci w czasie zabaw i zajęć łatwo doznają drobnych skaleczeń i zadrapań naskórka, co ułatwia zarazkom przeniknięcie do ustroju. Okres wylęgania trwa l - 14 dni, a niekiedy do 5 tygodni. Pełny obraz chorobowy charakteryzuje się: gorączką, wzmożonym napięciem mięśni i wzmożoną pobudliwością, sztywnością karku. Ponadto pojawia się szczękościsk, napadowe skurcze mięśni, sardoniczny uśmiech na twarzy w wyniku skurczu mięśni mimicznych, zaburzenia oddychania, duszność i sinica (skurcz mięśni oddechowych). Obowiązuje hospitalizacja. Leczenie jest spóźnione ze względu na związanie się jadów z tkanką nerwową. Profilaktyka polega na szczepieniach ochronnych stosowanych wg kalendarza szczepień od 3 miesiąca życia i powtarzanych wielokrotnie. Choroby weneryczne W naszej strefie klimatycznej znane są dwie choroby weneryczne: kiła wywołana krętkiem bladym i rzeżączka spowodowana dwoinką Neissera, czyli gonokokiem. Obydwie choroby mają duże znaczenie społeczne i szerzą się drogą kontaktu płciowego. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 42 Odróżnia się kiłę nabytą i wrodzoną. Dziecko z kiłą wrodzoną pochodzi z matki chorej na kiłę. Kiła wrodzona należy do rzadkości dzięki właściwej profilaktyce i opiece prenatalnej nad kobietą ciężarną. U prawie każdej ciężarnej wykonuje się we wczesnym okresie badania diagnostyczne w tym kierunku i podejmuje się leczenie, które może zapobiec kile wrodzonej dziecka przed urodzeniem. Dziecko przedszkolne może mieć zatem tylko i wyłącznie kiłę wrodzoną, natomiast istnieje potencjalna możliwość zakażenia dziewczynki w tym wieku rzeżączka drogą pozapłciową przez posłanie, przybory toaletowe i urządzenia sanitarne wspólne z osobą chorą. Stwierdza się wyciek ropny z cewki moczowej, upławy i inne przykre objawy ze strony narządów moczowo-płciowych. CHOROBY WYWOŁANE INNYMI CZYNNIKAMI ZAKAŹNYMI I TRUJĄCYMI W grupie tej należy wymienić pierwotniaki, pasożyty i grzyby. Pierwotniaki chorobotwórcze dostają się do ustroju ludzkiego z zakażonej gleby, wody, produktów żywnościowych lub przeniesione zostają drogą pośrednią przez owady. W przewodzie pokarmowym (dokładnie w dwunastnicy, w drogach żółciowych wątroby i przewodach trzustki) może bytować jako pasożyt pierwotniak, zwany Lamblia intestinalis. Występuje w dwóch postaciach - wegetatywnej, nietrwałej i szybko ginącej i jako cysta. Ta ostatnia jest bardzo odporna, żyje do 70 dni poza ustrojem żywiciela i zachowuje zdolności inwazyjne. Choroba nazwana lambliozą (od nazwiska odkrywcy W. Lambla profesora Akademii Medyko - Chirurgicznej w Warszawie), daje różnorodne objawy kliniczne, poczynając od zwykłej biegunki, a kończąc na niedokrwistości i zahamowaniu rozwoju fizycznego dziecka. Przestrzeganie zasad higieny osobistej, żywienia, wody i środowiska - skutecznie zapobiega zakażeniu. Do pierwotniaków chorobotwórczych zalicza się zarazek malarii przenoszony przez komara widliszka. Malaria manifestuje się napadami gorączki i ciężką niedokrwistością. Pasożyty spotykane u człowieka zwykło się dzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Kryterium podziału jest miejsce bytowania pasożyta w organizmie człowieka. Do pasożytów wewnętrznych zalicza się robaki zwane helmintami, a choroby przez nie wywołane nazywa się robaczycami. Robaczyce noszą również nazwę chorób inwazyjnych. Wyodrębnia się dwie grupy robaków: 1. Geohelminty, których jaja i larwy bytują w glebie i drogą bezpośrednią przedostają się do człowieka (owsik, glista ludzka, włosogłówka, tęgoryjec dwunastniczy). 2. Biohelminty, które wyróżniają się wędrówką przez istoty żywe i posiadają żywicieli - pośredniego (postacie larwalne) i ostatecznego (pasożyt dojrzały). Według innego podziału, wyróżnionego na podstawie cech biologicznych, robaki dzieli się na dwie grupy: 1. Płazińce - z podziałem dalszym na przywozy i tasiemce. 2. Obleńce (wśród nich gromada nicieni), do których należy owsik, glista ludzka, włosogłówka, włosień kręty, tęgoryjec dwunastniczy. Owsik Drobny biały robak o długości 5 - 12 mm bytuje w dolnym odcinku jelita cienkiego i w jelicie grubym. Ciężarne samice wędrują w kierunku odbytu, wypełzają przeważnie w nocy, składają jaja w fałdach śluzówki odbytu, po czym giną. Po 5 - 6 godzinach jajo dojrzewa i staje się jajem inwazyjnym. Okolica odbytu swędzi i daje dokuczliwe objawy, dziecko dotyka i drapie się, dochodził Renata Nowak. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. I Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 45 Włosogłówka a - samiec b - samica Z połkniętych jaj w jelicie uwalniają się larwy osiągające po miesiącu pełną dojrzałość. Robak dojrzały żyje 5 lat. Źródłem zakażenia jest chory człowiek i jego środowisko. Włosogłowica daje zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (biegunka, bóle brzucha), układu nerwowego (bóle głowy, zaburzenia nerwicowe) i innych narządów. Włosień kręty Ten rodzaj nicieni z biohelmintów wywołuje chorobę zwaną włośnicą (trychinza), powstającą w wyniku spożycia przez człowieka zakażonego mięsa świń lub niektórych zwierząt dzikich. Samica włośnia ma długość 3-4 mm, jest żyworodna, a larwy otorbiają się w tkance mięśniowej. Po spożyciu mięsa larwa uwalnia się w jelicie z otoczki, a po kilku dniach uzyskuje dojrzałość. Samce giną po zapłodnieniu, a samice wczepione w błonę śluzową jelita przez okres 3 - 16 tygodni rodzą larwy (każda 1500 larw) przenikające do krwiobiegu. Z krwią larwy dostają się do mięśni i różnych narządów, stają się inwazyjne po 16 dniach, a otorbione mogą żyć kilkadziesiąt lat. Dojrzałe robaki żyją w jelicie cienkim, larwy w mięśniach i narządach. Obraz kliniczny to gorączka, zaburzenia żołądkowo - jelitowe, obrzęk powiek i bóle mięśniowe. Zależy od intensywności inwazji. Włośnie giną w dużym kawałku mięsa po gotowaniu przez 30 minut. Zapobieganie polega na kontroli weterynaryjnej nad ubojem zwierząt rzeźnych, na wyłączeniu ze spożycia mięsa nie badanego. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 46 Tasiemce Zaliczą się do biohelmintów, ponieważ ich rozwój przebiega z udziałem żywicieli pośrednich (bydło, świnie) oraz do płazińców, gdzie tworzą osobną gromadę. Odróżnia się wiele gatunków atakujących zarówno człowieka jak i zwierzęta - bruzdogłowiec szeroki, tasiemiec uzbrojony, tasiemiec nieuzbrojony, tasiemiec karłowaty, tasiemiec bąblowcowy, tasiemiec psi. Choroba wywołana przez dojrzałe robaki nazywa się tasiemczycą. Tasiemca charakteryzuje kształt spłaszczonej tasiemki, a całość składa się główki, szyjki i wielu członów. Przyssawki i haczyki na główce spełniają rolę narządu czepnego. Tasiemiec pozbawiony przewodu pokarmowego chłonie pokarm całą powierzchnią ciała. Nie ma układu oddechowego i układu krążenia, a układ nerwowy jest słabo rozwinięty. Dobrze natomiast są rozwinięte układ wydalniczy i układ rozrodczy. W każdym członie znajdują się narządy płciowe męskie i żeńskie (obojnactwo). Długość różnych gatunków tasiemców wynosi przeważnie 2 - 20 m, są jednak niektóre małe i krótkie. W jelicie cienkim żyją postacie dojrzałe, w innych narządach postacie larwalne (w przypadku tasiemca bąblowcowego u człowieka występują tylko larwy w różnych narządach). Człowiek zaraża się drogą pokarmową przez wodę i środki spożywcze i może być żywicielem pośrednim lub ostatecznym (dla niektórych gatunków). Objawy kliniczne są różnorodne zależnie od nasilenia inwazji i lokalizacji pasożytów. Tasiemczyca należy do poważniejszych chorób pasożytniczych, obowiązuje zgłoszenie zachorowania do stacji sanitarno - epidemiologicznej, nawet przymusowa hospitalizacja. Niezbędne jest wczesne rozpoznanie i staranne leczenie. Rezerwuarem pasożytów są zwierzęta domowe oraz żyjące w naturalnych trunkach. Zwraca się uwagę na niebezpieczeństwo spożywania mięsa surowego (np. surowe mięso wołowe jako tatar). Robaki powodują uszkodzenia mechaniczne w przewodzie pokarmowym i w innych narządach, wywierają działanie toksyczne oraz zapalne, mogą wywołać odczyny alergiczne, ułatwiają wprowadzenie infekcji bakteryjno - wirusowych, pozbawiają żywiciela niezbędnych składników pokarmowych. Zachowanie higieny osobistej i środowiska dziecka chroni je przed pasożytami zewnętrznymi, takimi jak wszy, pchły, pluskwy, świerzbowiec. Znane są trzy gatunki wszy - odzieżowa, głowowa i łonowa. Ze względów epidemicznych niebezpieczna jest wesz odzieżowa, ponieważ przenosi zarazki duru plamistego, jedne z ciężkich chorób zakaźnych. Wesz łonowa dotyczy tylko dorosłych, występują w owłosieniu narządów płciowych. Stwierdzenie wszawicy głowowej u dziecka świadczy o niskim poziomie higienicznym środowiska domowego. Zdarza się jednak, że dziecko czyste i zadbane ulega zawszawieniu od innego dziecka w przedszkolu. Przy braku nadzoru i kontroli wszawica łatwo przenosi się na pozostałe dzieci. Ważną zatem rolę spełniają przeglądy higieny osobistej dzieci, dokonywane przez nauczycielki przedszkola, i personel służby zdrowia. Wesz składa jajka zwane gnidami, otoczone powłoczką chitynową i przyczepia je do nasady włosa. W celu zlikwidowania wszawicy stosuje się zabiegi dezynsekcyjne. Niekiedy notuje się występowanie u dzieci świerzbu, wywołanego pasożytem świerzbowcem z rzędu roztoczy. Bytuje on w wydrążonych kanalikach w skórze, w których samica składa jajka. Ulubionym miejscem są fałdy skórne oraz okolice międzypalcowe. Dziecko skarży się na przykre i dokuczliwe swędzenie, a wskutek drapania dochodzi do wtórnego zakażenia drobnoustrojami i do ropnych schorzeń skóry. Zdarzają się pomyłki diagnostyczne, gdy zmiany wywołane pasożytem rozpoznaje się jako uczulenie. Zakażenie świerzbowcem idzie w parze z zaniedbaniami z zakresu higieny osobistej i ma związek z noszeniem bielizny osobistej z włókien sztucznych, której się nie prasuje i nie gotuje. Dziecko chore izoluje się ze środowiska dziecięcego i przez 3 dni poddaje się leczeniu maścią przeciwświerzbową, po czym przeprowadza się kąpiele całego ciała a także pranie, gotowanie i prasowanie bielizny osobistej, pościelowej i odzieży. Renata Nowak. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. I Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 47 URAZY I NIESZCZĘSLIWE WYPADKI U DZIECI Omdlenie (zasłabnięcie) Zdarza się wskutek odpływu krwi z mózgu na tle zaburzeń krążenia z takich przyczyn, jak: przemęczenie, ból, przerażenie, przebywanie w dusznym pomieszczeniu, zachwianie termoregulacji organizmu. U dziecka zemdlonego stwierdza się bladość lub sinicę powłok skórnych i słabo wyczuwalne tętno. Zemdlonego układa się wygodnie na wznak, z nisko ułożoną głową, rozluźnia się ubranie, skrapia twarz zimną wodą, zapewnia się dopływ świeżego powietrza i dłuższy odpoczynek. Duszenie się Wywołuje je niedrożność dróg oddechowych i przerwanie dopływu powietrza do płuc. Narastające we krwi stężenie dwutlenku węgla poraża ośrodek oddechowy, a zatrzymanie oddechu wpływa na przerwanie pracy serca. Przyczyny mogą być różne - zachłyśnięcie się dziecka płynem lub wymiocinami, obce ciało w drogach oddechowych, tonięcie związane z zalaniem wodą układu oddechowego, unieruchomienie klatki piersiowej wskutek zasypania ziemią, choroby krtani. Poszkodowane dziecko układa się na boku i starannie oczyszcza się drogi oddechowe, następnie stosuje się sztuczne oddychanie. Nieco inaczej postępuje się z topielcem - dziecko układa się brzuchem na kolanie z przewieszoną w dół klatką piersiową i głową, po czym podrzuca się ciało, uciskając brzuch i poklepując okolicę grzbietu między łopatkami. Padaczka Dziecko w czasie napadu padaczkowego, poza utratą przytomności, jest sztywne, występują drgawki, bezwiednie oddaje mocz, na ustach pojawia się krwista piana wskutek przygryzienia języka, źrenice nie reagują na światło. Po napadzie mięśnie wiotczeją, dziecko zasypia, wykazując po obudzeniu niepamięć wsteczną (amnezja). W czasie napadu, rozluźnia się dziecku ubranie, zabezpiecza przed bezwiednym uszkodzeniem się. Udar cieplny lub słoneczny Powstaje wskutek przegrzania i zakłócenia regulacji cieplnej organizmu dziecka oraz nadmiernego nasłonecznienia przy braku nakrycia głowy dziecka. Dzieci i osoby starsze są szczególnie wrażliwe na porażenie słoneczne. U dziecka stwierdza się następujące objawy: czerwona twarz, usta zasinione, dłonie gorące i spocone, oddech powierzchowny, wysoka gorączka, nudności i wymioty. Dziecko z udarem przenosi się w miejsce osłonięte od słońca i przewiewne, głowę układa się wyżej, rozluźnia się odzież, przykłada się zimny okład na głowę i kark. Po odzyskaniu przytomności dziecku można podać zimną wodę lub herbatę. Wstrząśnienie mózgu Wywołuje je uraz głowy. Sprawę należy traktować bardzo poważnie ze względu na groźne następstwa dla życia i zdrowia, nieraz nieodwracalne. Dziecko może utracić świadomość, jest blade, czasem sztywne, tętno jest słabe lub niewyczuwalne, skóra pokryta jest potem, źrenice nieprawidłowo reagują na światło, dołączają się nudności, wymioty. Dziecku należy zapewnić zupełny spokój, podać zimny okład na głowę i kark (lub worek z lodem), ogrzać kończyny dolne termoforem z gorącą wodą. W przypadku wymiotów głowę dziecka należy ułożyć na boku (obawa zachłyśnięcia u dziecka nieprzytomnego). Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 50 Krwotok z naczyń włosowatych jest mniej groźny i wystarczy opatrunek, jałowy przytwierdzony owiniętą mocno opaską. Krwotok wewnętrzny (płuca, przewód pokarmowy, pęcherz moczowy itd.) jest niebezpieczny dla życia. Dziecku należy zapewnić spokój, podawać lód do i niezwłocznie oddać je w ręce lekarza. Krwawienie z ucha po urazie głowy przemawia za złamaniem kości podstawy czaszki i ciężkim stanem dziecka. Krwawienia z nosa występują u dzieci nagminnie - w toku chorób zakaźnych, w chorobach krwi, po urazach, wskutek dłubania w nosie. Skutecznie działa ucisk palcem skrzydełek nosa w miejscu typowym w kierunku przegrody nosowej oraz zimne okłady na czoło i kark. W silnym krwawieniu zachodzi potrzeba interwencji lekarskiej i założenia tamponu. Rażenie piorunem Może się zdarzyć wskutek braku ostrożności i niewłaściwego zachowania się czasie burzy lub z powodu zaniedbania piorunochronnego zabezpieczenia budynku. Dziecko rażone gromem z utratą przytomności ratuje się sztucznym oddychaniem, a oparzenie opatruje się suchym i jałowym gazikiem. Porażenie prądem elektrycznym W wypadku porażenia akcję ratowniczą rozpoczyna się od przerwania dopływu prądu lub usunięcia dziecka z jego zasięgu, pamiętając przy tym o sposobach zabezpieczenia samego ratownika (ciało ludzkie jest dobrym przewodnikiem prądu). Postępowanie ratownicze jest identyczne jak w rażeniu piorunem. Ciała obce w jamach i otworach ciała Dostanie się ciał obcych do jam i otworów ciała spotyka się prawie codziennie u małych dzieci. Dzieci małe wykazują skłonność do wkładania sobie różnych drobnych przedmiotów do nosa i ucha. W ramach pomocy przedlekarskiej nie należy usuwać ciał obcych, ponieważ zabiegi te są bardzo trudne i mogą spowodować powikłania. Dziecko przekazuje się niezwłocznie w ręce lekarza. Jeżeli ciało obce dostanie się do dalszych dróg oddechowych i zatka ich światło, dziecko może zginąć wskutek uduszenia. Wtedy nie ma ani chwili do stracenia i nauczycielka przedszkola lub inna osoba opiekująca się dzieckiem musi podjąć natychmiastową interwencję. Zatrucia Małe dzieci są szczególnie narażone na zatrucia. Pozbawione należytej opieki dorosłych mają dostęp do trucizn i środków chemicznych, a przy tym nie posiadają rozeznania i świadomości co do grożących im niebezpieczeństw. Powszechne lecznictwo i dostępność leków sprzyja wzrostowi zatruć lekami u dzieci. Pod pojęciem zatrucia rozumie się zespół objawów chorobowych nierzadko prowadzących do zgonu, a wywołanych przeniknięciem do ustroju ludzkiego szkodliwych, substancji chemicznych, zwanych truciznami. Trucizny dostają się do ustroju trzema drogami - przez przewód pokarmowy, drogą oddechową, przez skórę. Szybkość udzielenia pomocy decyduje o życiu zatrutego, szczególnie u dziecka. Odróżnia się zatrucia ostre i przewlekłe (zależnie od dawki trucizny i drogi wprowadzania), przypadkowe i rozmyślne. Ratując zatrute dziecko należy najpierw ustalić i poznać okoliczności zatrucia, zebrać pobieżny chociażby wywiad, co pomaga w wyborze właściwego sposobu postępowania, a lekarzowi ułatwia prawidłowe leczenie. Renata Nowak. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. I Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – cz. II 51 Ogólne zasady ratownictwa osób, które uległy zatruciu są następujące: 1. Zabezpieczyć zatrutego przed dalszym przenikaniem substancji szkodliwej. 2. Szybko usunąć, rozcieńczyć i zneutralizować przy użyciu właściwej odtrutki truciznę. 3. Podtrzymać oddychanie i krążenie oraz opanować zaburzenia zagrażające życiu. 4. Uśmierzać ból i dolegliwości. Radykalnym sposobem usunięcia trucizny użytej doustnie jest płukanie żołądka, wykonywane wyłącznie przez lekarza lub pielęgniarkę. Nauczycielka przedszkola, ratując zatrute dziecko, może użyć sposobów zastępczych - spowodować wymioty, podać do picia duże ilości wody, zastosować środek przeczyszczający. Wymioty występują u zatrutego spontanicznie lub wywołuje się je sztucznie - wsuwając palce do gardła lub łaskocząc podniebienie miękkim piórkiem. Przeciwwskazane jest wywoływanie wymiotów, gdy dziecko jest nieprzytomne, nie może łykać, ma drgawki, doszło do oparzenia warg i śluzówki jamy ustnej.